cultuurfilosofie: samenvatting syllabus + notities uit les (13/20 behaald)

Cultuurfilosofie


Belangrijk (check doelstellingen !!)

 Eerste 105 pagina’s zijn leerstof en officiële cursus
 Daarna zijn het actuele teksten die we toepassen in de les




Deel 1: CULTUURFILOSOFIE: EEN SYSTEMATISCHE BENADERING




1

,Cultuurfilosofie




Inleiding
Cultuurfilosofie is een jonge discipline

Studie van de moderniteit

 Verheldering van drijfkrachten en grondstructuren die gekenmerkt zijn
door moderniteit
 En in erfenis waarvan de hedendaagse tijd nog steeds gedacht moet
worden
o  verlichting en romantiek
o Veel geciteerde ergernis uit 18e eeuw wordt hier verwerkt =
zeitsdiagnostik
 Actualiteitsanalyse
 Stelt vragen over dynamiek en transformatie van eigentijdse
cultuur
 Zien we in cultuurkritische opiniestukken, pamfletten, essays
over hedendaagse cultuur, …

Bakent eigen onderzoeksveld af

 Stelt specifieke vragen binnen dat veld zoals: wat is cultuur, hoe definieer
je cultuur, …
 Reflecteert over redenen om cultuur als afzonderlijk thema te behandelen

René Boomkens

Cultuurfilosofie is instabiel  “vrijwel nergens uitgegroeid tot een duidelijk
onderscheiden filosofisch vakgebied met een eigen methodologie en een helder
afgebakend onderzoeksveld”

 Cultuurfilosofie verzet zich tegen een professionele en institutionele
demarcatie
 Cultuurfilosofie staat in interactie met praktijken die een niet academisch
karakter hebben
o Bijv. journalistiek, literaire kritieken, …

MAAR haar reductie van cultuurfilosofie tot een houding en stijl is te makkelijk en
zijn “cultuurfilosofie is instabiel” is te eenzijdig.

 Volgens haar levert dit geen bijdrage aan kennis en wetenschap
 Mag niet volgens criteria van de wetenschap beoordeelt worden
 Cultuurfilosofie zet zich af tegen concept wetenschap
o Klopt niet want er is een kennisverwerving met historisch karakter
 Kennisrelativisme

Prof vindt dit rare bewering omdat cultuurfilosofie fundamentele en actuele
vragen stelt die binnendringen in het dagelijkse leven




2

,Cultuurfilosofie


1 Het begrip cultuur
1.1 De vele betekenissen van cultuur
Concept afbakenen door het de begrenzen tot “de mens”, we gaan ervan uit dat
we het hebben over dingen die tot stand komen door mens

 Handelingstheorie en wat de mens doet, komt aan bod bij moraalfilosofie
 Term cultuur komt voor in alledaagse wetenschap
o Vertrouwd met verfijnde omgangsvormen, kunst, … die op een
bepaald moment model staan
 Doorverwijzen naar activiteit van de mens
Cultuurcriticus is een persoon die kritische essays schrijft over normen en
waarden van een eigentijdse maatschappij

Objectieve dimensie: iets dat geregistreerd wordt en feitelijk is

 Strikt biologisch
 Natuurlijke groeiende ordening die tot stand komt door een interactie in
een bepaalde natuurlijke omgeving
 Onderdeel van de natuur

Bv. Ik heb mijn tanden gepoetst deze ochtend

Symbolische dimensie: de betekenis die een object of handeling heeft

Bv. Als ze een tandenborstel vinden in een graftombe van jaren geleden,
wilt dit zeggen dat men vroeger ook al belang hechtte aan hygiëne, dit is
een betekenis van de tandenborstel

 We moeten ons de vraag stellen of iets cultuurrelevant is
o Objectieve vaststellingen kunnen een betekenis krijgen, net zoals
handelingen die de mens doet. Dit wil niet zeggen dat er altijd een
betekenis moet zijn



1.1.1 Afbakening en precisering van het begrip cultuur a.d.h.v. 3
onderscheidingen:
Verwijst naar menselijke activiteit

 Meer biologisch concept van cultuur
 Menselijke activiteit is een noodzakelijke voorwaarde
 MAAR dit impliceert NIET dat het concept ‘cultuur’ van elke biologische
betekenis wordt gezuiverd
 Cultuur ontstaat vanuit interactie met de natuur en omgeving waarvan de
mens afhankelijk is

Algemeen concept aan cultuur  samenleving als geheel

 Hier zijn een onderscheid tussen algemene en beperkte begrip cultuur



3

, Cultuurfilosofie


 Beperkte cultuurbegrip omvat enkel de ‘vrijetijdsbesteding’ van de mens
(instellingen specifiek gericht op de overdracht van cultuur – opera,
cinema, school…)
o Segment van maatschappelijke interacties
o Deel van vrijetijdsbesteding

 Maar het algemene cultuurbegrip verwijst naar een bredere opvatting –
naar een historisch gegroeide maatschappelijke ordening in haar geheel en
spreekt met bijvoorbeeld van de westerse cultuur
o Activiteit van de mens als onderdeel van de cultuur
o Bv. Muntstukken, werktuigen, …

Het symbolisch karakter van cultuur  zorgt ervoor dat we cultuur kunnen
objectiveren

 Objecten die doorverwijzen naar menselijk activiteit
 Objecten die een bepaalde betekenis krijgen

 Het object dat we ‘cultuur’ noemen onderscheiden van andere objecten
WANT niet elke activiteit van de mens is cultuurrelevant
o Deze fout maken wij snel, assumptie dat alles wat mens doet
cultuurrelevant is
 Als dit het geval zou zijn is de handelingstheorie genoeg om
uit te leggen wat cultuur is
 Elk individu heeft oneindig veel handelingen

o Cultuur heeft een sociaal karakter en een objectiviteit die gedeeld
wordt of voor een gemeenschap in principe toegankelijk is.
 Cultuur is zelfstandig tegenover individuele handelingen die
de mens doet

 Cultuur is ‘symbolisch’ – heeft een talig karakter (terwijl niet alle culturele
objecten met taal te maken hebben zoals kunst fso maar)
o Heeft een betekenislaag die het individuele handelen overschrijdt
o Verleent een objectieve en sociale presentatie

Ernst Cassirer en Oswald Schwemmer hebben het over symbolische vormen en
articulaties

 Symbolisch = talige karakter van cultuur
 Anders dan klassieke opvatting van Aristoteles, die zegt dat mens wordt
onderscheiden van andere wezens doordat deze een taal spreekt
o Taal zou constitutief zijn voor cultuur, elke manifestatie is talig
o ONWAAR  er zijn cultuurobjecten (denk aan piramides) die geen
taal hebben maar wel veel zeggen over cultuur

1.2 Cultuur versus natuur
Onderscheid tussen wat tot stand komt en wat op organische wijze wordt
voortgebracht, wat door de mens is gemaakt en wat van nature is gegeven!!

4