Geschiedenis van het Publiekrecht – Lesaffer (2024-2025)
De Rechtstaat ......................................................................................................................... 6
H1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model ............................................. 6
1. Het einde van de koude oorlog en het Charter voor een nieuw Europa ............................................. 6
1) De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen Helsinki en Parijs ............................................ 6
2) Fukuyama en het einde van de geschiedenis ...................................................................................................... 6
3) Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie ...................................................................................................... 6
4) Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog ..................................................................................................... 7
5) Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van het communisme in Oost- en Centraal-Europa... 7
6) Het vraagstuk van de Duitse eenmaking ............................................................................................................. 8
7) De Duitse eenmaking en de strijd om Europa ...................................................................................................... 8
8) Democratie als mensenrecht en de Conferentie van Kopenhagen ........................................................................ 9
9) Het Charter voor een Nieuw Europa en de constitutionele eenmaking van Europa .............................................. 10
2. Het westerse constitutionele model ........................................................................................... 10
1) Een constitutionele geschiedenis van het Westen ............................................................................................. 10
2) Constitutie en constitutioneel recht ................................................................................................................. 10
3) De soevereine staat ........................................................................................................................................ 11
4) Nationaal en internationaal recht ..................................................................................................................... 11
5) Rechtsmacht .................................................................................................................................................. 11
6) Constitutionalisme en rechtstaat ..................................................................................................................... 11
7) De traditionele opvatting over rechtsmacht ...................................................................................................... 12
8) De moderne opvatting over rechtsmacht .......................................................................................................... 12
9) Grondrechten, scheiding der machten en democratie ....................................................................................... 13
Deel I: De Dynastieke vorstenstaat van het Ancien Régime...................................................... 14
H2: De crisis van de Respublica Christiana en de opkomst van de soevereine staat ........................... 14
1. De abdicatie van keizer Karel V ................................................................................................... 14
2. De middeleeuwse orde van de christenheid: vectoren van verdeeldheid ....................................... 14
1) De pluralistische politieke en juridische orde van de christenheid ...................................................................... 14
2) De feodaliteit .................................................................................................................................................. 14
3) Het heerlijk stelsel .......................................................................................................................................... 15
4) Judicium parium ............................................................................................................................................. 16
3. De middeleeuwse orde van de christenheid: vectoren van eenheid ............................................... 16
1) De opkomst van de pauselijke monarchie en het klassiek kerkelijk recht ............................................................ 16
2) De erfenis van het Romeinse Rijk en het Romeins recht ..................................................................................... 17
4. De ineenstorting van de Respublica Christiana en de crisis van de Europese orde.......................... 17
1) De Reformatie en het einde van de geloofseenheid ........................................................................................... 17
2) De ontdekking en verovering van de Nieuwe Wereld .......................................................................................... 17
3) De militaire revolutie en de opkomst van de dynastieke, soevereine vorstenstaat ................................................ 17
5. De legitimatie van de Spaanse veroveringen in Amerika ............................................................... 18
1) De middeleeuwse wortels van de Spaanse doctrines ........................................................................................ 18
2) De bul Romanus Pontifex (1455) ...................................................................................................................... 18
3) De bul Inter Caetera (1493) .............................................................................................................................. 19
4) Francisco de Vitoria ........................................................................................................................................ 19
H4: Het ancien régime onder Lodewijk XIV: de dynastieke vorstenstaat ............................................ 20
1. Ouverture: 'Le roi danse' ............................................................................................................ 20
2. Koningschap en standenmaatschappij ....................................................................................... 21
1) De hiërarchische orde van de samenleving ....................................................................................................... 21
2) De rol van het koningschap .............................................................................................................................. 22
1
, 3) De dynastieke staat en het gemenebest ........................................................................................................... 22
3. De uitbouw van het militair en bureaucratisch apparaat van de staat ............................................ 23
1) De verhandelbaarheid van de ambten en de inkomsten van de staat .................................................................. 23
2) De oorlogsmachine ......................................................................................................................................... 24
3) Regering en bureaucratie ................................................................................................................................. 24
4) De rechtspraak ............................................................................................................................................... 24
H5. Het ancien régime onder Lodewijk XIV: wetgeving en absolutisme.............................................. 26
1. Ouverture: Lodewijk XIV voor het Parlement van Parijs Belangrijkste historische figuren ................ 26
2. Reformatie, Contrareformatie en absolutisme ............................................................................ 26
1) Het protestantse politieke denken ................................................................................................................... 26
2) Jean Bodin en de leer van de soevereiniteit van de staat .................................................................................... 27
3) Bossuet en de absolutistische ideologie onder Lodewijk XIV .............................................................................. 28
3. Lodewijk XIV en de wetgeving ..................................................................................................... 29
1) De grote ordonnanties van Lodewijk XIV ........................................................................................................... 29
2) Lodewijk XIV en de parlementen ...................................................................................................................... 29
4. Lodewijk XIV tussen dynastie en natie ........................................................................................ 30
5. Religie en tolerantie onder Lodewijk XIV ..................................................................................... 31
1) Frankrijk en de godsdienstoorlogen .................................................................................................................. 31
2) Het Edict van Nantes (1598) ............................................................................................................................ 31
3) Het gallicanisme en de godsdienstpolitiek van Lodewijk.................................................................................... 32
4) Het Revocatie-Edict van Fontainebleau (1685) .................................................................................................. 32
Hoofdstuk 6. De Britse Revolutie (1640-1701) .................................................................................. 33
1. Ouverture: De onthoofding van Karel I (1649) ............................................................................... 33
2. De Tudors en vroege Stuarts (1485-1640): constitutie en maatschappelijke breuklijnen .................. 33
1) De Engelse constitutie tijdens de late middeleeuwen en onder de Tudors .......................................................... 33
2) Maatschappelijke en politieke breuklijnen ........................................................................................................ 34
3. Vorstelijk absolutisme en de opkomst van de historische jurisprudentie ....................................... 35
1) Vrije monarchie in de politieke theorie van Jacobus I ......................................................................................... 35
2) De politieke breuklijnen onder de vroege Stuarts ............................................................................................... 35
3) Edward Coke en de opkomst van de historische jurisprudentie .......................................................................... 35
4) De reikwijdte van de voorbehouden rechtsmacht van de koning......................................................................... 36
4. Burgeroorlog en Gemenebest (1640-1660) ................................................................................... 37
1) De Burgeroorlogen (1640-1649) ....................................................................................................................... 37
2) Het Gemenebest (1649-1660) .......................................................................................................................... 38
5. De Restoratie onder Karel II en Jacobus II (1660-1688) .................................................................. 38
6. De Glorious Revolution en de uitbouw van de parlementaire monarchie (1688-1701) ...................... 39
7. De contractuele oorsprong van de staat: Grotius, Hobbes en Locke .............................................. 40
1) Thomas Hobbes en de absolute macht van de staat ......................................................................................... 40
2) John Locke en het ontstaan van het liberale politieke denken ............................................................................. 40
Deel II: Natiestaten en wereldrijken ....................................................................................... 42
Hoofdstuk 7. De Amerikaanse Revolutie (1763-1803) ....................................................................... 42
1. Ouverture: De Boston Massacre ................................................................................................. 42
2. De Britse kolonies in Noord-Amerika tot het einde van de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) ............... 42
De dertien koloniën ............................................................................................................................................ 42
Het bestuur van de dertien koloniën en de relatie tot de Britse kroon ..................................................................... 43
3. De Stamp Act en de constitutionele crisis binnen het Britse rijk.................................................... 44
2
,4. Onafhankelijkheid: volkssoevereiniteit en externe zelfbeschikking ............................................... 45
Het uitbreken van de burgeroorlog en de weg naar de Onafhankelijkheidsverklaring ............................................... 45
De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring ..................................................................................................... 46
5. Staatsvorming, volkssoevereiniteit en interne zelfbeschikking De grondwetten van de dertien staten
(1776-1780) De Articles of Confederation (1777-1781) ...................................................................... 47
De grondwet van de Verenigde Staten van Amerika (1787) ..................................................................................... 47
De Articles of Confederation (1777-1781) ............................................................................................................. 47
De grondwet van de Verenigde Staten van Amerika (1787) ..................................................................................... 48
De Federalist en de Bill of Rights (1787-1791) ....................................................................................................... 49
6 . Marbury v. Madison (1803) ......................................................................................................... 49
De sluitsteen van het Amerikaans constitutionalisme ........................................................................................... 49
Adams v. Jefferson .............................................................................................................................................. 50
Marbury v. Madison ............................................................................................................................................ 50
Marshall v. Jefferson ........................................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 8. De Franse Revolutie (1789-1815) ................................................................................. 52
1. Ouverture: De dag waarop twee revoluties elkaars pad kruisten Belangrijkste historische figuren ... 52
2. De lange aanloop naar de Revolutie (1763-1789) .......................................................................... 52
1) De Zevenjarige Oorlog en de strijd tussen koning en parlementen onder Lodewijk XV .......................................... 52
2) De hervormingspogingen onder Lodewijk XVI en de Amerikaanse Revolutie (1774-1786) ..................................... 53
3) De invloed van de Verlichting aan de vooravond van de Revolutie ....................................................................... 54
4) De Revolutie van bovenaf (1786-1789) .............................................................................................................. 54
3. De revolutie en de constitutionele monarchie (1789-1792) ............................................................ 55
1) Van Staten-Generaal tot Nationale Vergadering (mei-juli 1789) .......................................................................... 55
2) De afschaffing van het ancien régime en de Déclaration des droits de l'homme et du citoyen (augustus 1789) ..... 56
3) De Nationale Vergadering als constituante (september 1789-juni 1791) ............................................................. 57
4) De vlucht naar Varennes en de constitutionele monarchie (juni 1791-augustus 1792) ......................................... 59
4. De Republiek (1792-1799) en het regime van Napoleon Bonaparte (1799-1815) ............................... 60
1) Zeven jaar van politieke onrust (1792-1799) ...................................................................................................... 60
2) De Conventie (1792-1795) ............................................................................................................................... 60
3) Het Directoire (1795-1799) .............................................................................................................................. 61
4) Het regime van Napoleon Bonaparte (1799-1814/1815)..................................................................................... 61
H9. De Belgische Revolutie en de vorming van de burgerlijke natiestaat (1814-1914) .......................... 63
1. Ouverture: De revolutionair die de opstand miste Belangrijkste historische figuren ....................... 63
2. De Restauratie in Frankrijk en de Julirevolutie (1814-1830) ............................................................ 63
De Restauratie van de Bourbondynastie en het Charte octroyée (1814) .................................................................. 63
Het politieke en constitutionele denken van de liberale oppositie .......................................................................... 64
De Julirevolutie ................................................................................................................................................... 66
3. De burgerlijke natiestaat van de 19de eeuw ................................................................................. 66
De opkomst van de natiestaat ............................................................................................................................. 66
De burgerlijke natiestaat en het denken van Adam Smith ...................................................................................... 67
4. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden .................................................................................... 68
5. De Belgische Revolutie (1831-1839)............................................................................................. 69
De radicale fase van de Belgische Revolutie (augustus-oktober 1830) ................................................................... 69
De constitutionele fase van de Belgische Revolutie (oktober 1830-februari 1831) ................................................... 70
De internationale fase (1831-1839) ...................................................................................................................... 71
6. De burgerlijke natiestaat in België .............................................................................................. 72
H10: Imperialisme en kolonialisme ................................................................................................ 73
1. De Eerste Opiumoorlog (1839-1842) ............................................................................................ 73
3
, 2. De tweede fase van het westers imperialisme ............................................................................. 74
1) Europese expansie van de 15de tot de 20ste eeuw ............................................................................................ 74
3 . China, het westers imperialisme en het internationaal recht ....................................................... 74
1) Het westers imperialisme en de vorming van het moderne internationaal recht .................................................. 74
2) De confucianistische visie op bestuur en internationale relaties ........................................................................ 76
3) China en de confrontatie met het westers internationaal recht .......................................................................... 77
4. De kolonisatie van Congo (1885-1960) ......................................................................................... 77
1) Het Congres van Berlijn (1884-1885) ................................................................................................................ 77
2) Congo-Vrijstaat en Belgisch Congo .................................................................................................................. 78
5. De Volkenbond en het mandaatsysteem ..................................................................................... 80
Deel III: De oorlog om de wereld en de Pax Americana (1914-1991) .......................................... 81
H11. De Russische Revolutie (1917-1991)........................................................................................ 81
1. Ouverture: Het einde van de Sovjet-Unie ..................................................................................... 81
2. De oorlog om de wereld en de strijd tussen de grote ideologieën .................................................. 81
3. Karl Marx en de communistische ideologie ................................................................................. 82
4. Lenin en het regime van de Februarirevolutie in Rusland .............................................................. 82
1) Socialisme, oorlog en revolutie in Rusland (tot maart 1917) ............................................................................... 82
2) De Februarirevolutie (maart-augustus 1917) ..................................................................................................... 83
5. De Oktoberrevolutie en de vorming van de Sovjet-Unie (1917-1924) ............................................... 84
1) De Oktoberrevolutie ........................................................................................................................................ 84
2) De eerste consolidatie van de 'dictatuur van het proletariaat' (november 1917 - juni 1918) .................................. 85
3) Van de burgeroorlog tot de Nieuwe Economische Politiek (1918-1924) ............................................................... 86
6. De totalitaire Sovjetstaat van Stalin tot Gorbatsjov (1924-1985)..................................................... 86
7. De Sovjet-Unie en het internationaal recht .................................................................................. 87
1) De Brezjnevdoctrine ........................................................................................................................................ 87
H12. De Noord-Atlantische Revolutie I: Internationaal recht en mensenrechten (1917-1991) .............. 88
1. Ouverture: Het Atlantisch Charter (1941)..................................................................................... 88
2. De Eerste Wereldoorlog en de Volkenbond: de valse start van de Noord-Atlantische Revolutie ....... 89
2) Hans Kelsen en het internationaal recht ........................................................................................................... 89
5. Roosevelt en de Verenigde Naties ............................................................................................... 89
1) De weg naar San Francisco .............................................................................................................................. 89
2) Het Handvest van de Verenigde Naties en het systeem van collectieve veiligheid ................................................ 90
4. De tweedeling van Europa en de Koude Oorlog ............................................................................ 91
1) Van Potsdam tot de Trumandoctrine (1945-1947) .............................................................................................. 91
2) De organisatie van de verdediging van het Westen (1947-1957) .......................................................................... 91
3) De verdediging van het Westen en het internationaal recht ................................................................................ 92
5. De internationale bescherming van de mensenrechten Belangrijkste historische gebeurtenissen
Leestips ....................................................................................................................................... 92
H13. De Noord-Atlantische Revolutie II: De sociale welvaartsstaat................................................... 94
1. Ouverture: De Britse verkiezingen van 1945 Belangrijkste historische figuren ................................ 94
3. De New Deal en zijn constitutionele gevolgen in de VS ................................................................. 94
1) Het sociaaleconomische beleid van de regering Roosevelt onder de New Deal ................................................... 94
2) De New Deal: constitutionele gevolgen en contestatie ...................................................................................... 95
4. Hans Kelsen en het nieuwe constitutionele denken ..................................................................... 96
4
, 5. Sociale welvaartsstaat en grondrechten in de Bondsrepubliek Duitsland ...................................... 97
Tijdslijn alle te kennen data ................................................................................................... 99
Quizlet ................................................................................................................................ 103
Examen Geschiedenis van het Publiekrecht 2024-2025 ......................................................... 105
5
,De Rechtstaat
H1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele
model
1. Het einde van de koude oorlog en het Charter voor een nieuw Europa
1) De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen Helsinki en Parijs
Conferentie voor veiligheid en samenwerking in Europa (1990) = tweede bijeenkomst op staatsniveau na top
Helsinki
Slotakte van Helsinki 1975 Charter voor een nieuw Europa 1990
Grondslag Vreedzaam samenleven Een wording van Europa
Bush: ‘Europe Whole and free’
Context Midden koude oorlog Na grote veranderingen zoals de
eenmaking van Duitsland wouden ze
geen verdere conflicten meer
Voorwaarden voor vrede in Europa
1. Overname van het westerse model van meerpartijen democratie
2. Mensenrechten
3. Rechtstaat
4. Vrijemarkteconomie
2) Fukuyama en het einde van de geschiedenis
“The end of history” = eindpunt van de ideologische evolutie van de mensheid
• Het einde van een grote ideologische strijd tussen het liberalisme en communisme of fascisme waarbij
het westerse liberale model het aantrekkelijkste is en zich verder gaan verspreiden
• Het einde van de geschiedenis
o Hegel: geschiedenis is een collectief leerproces van de mens met een logische eindpunt
o Geen enkel concurrerende ideologie maar wel ‘religieuze tegenstellingen en het nationalisme’
die voor conflicten zorgt
3) Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie
Gorbatsjov: president SU vanaf 1985
• Grote hervormer en populair in het westen
• Context: lange economische stilstand en achterstand op technologisch vlak
Drievoudige visie over de toekomst van de SU
1. Landbouw en industrie een nieuwe stimulans geven
2. Meer ruimte voor debat en vrijheid
3. Betere relatie met het westen
Ronald Reagen: president VS (1981-1989)
= ontstaan van grote spanningen en een wapenwedloop waarvan Gorbatsjov schrik had dat deze ging escaleren
→ wou een nucleaire confrontatie vermeiden
6
,Binnenlandsbeleid: twee grote hervormingen
1. Perestroika = economische
o Maatregelen die bedrijven meer vrijheid gaven
o Van een centrale planeconomie naar een vrijemarkteconomie
2. Glasnost = politiek
o weg van de bureaucratie
o meer debat binnen en buiten de partij en nadien ook persvrijheid, vrijheid van hereniging en
democratische hervormingen
o gedeeltelijke vrije verkiezingen voor een federaal parlement → eenzamere positie Gorbatsjov
omdat hij zich bevond tussen conservatieven en liberale hervormers
4) Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog
“nieuw politiek denken in internationale aangelegenheden” = betere relaties met het westen
• Globale uitdagingen = nucleaire proliferatie, migratie, armoede, …
• Verbeteren bilaterale relatie tussen de VS en de SU → dialoog met Reagen
Stappen voor een wereld zonder atoomwapens
1. INF Verdrag = ontwapeningsverdrag dat alle middellange afstandraketten uit EU verwijderde →
opgezegd door Trump
2. START I verdrag = vermindering van langeafstandsraketten
3. Onderhandeling terugtrekking Rode leger uit Afghanistan
Gevolg: einde wapenwedloop en hoop op einde van de koude oorlog
5) Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van het communisme in Oost- en
Centraal-Europa
Charmeoffensief Gorbatsjov
1. Vergaande eenzijdige conventionele ontwapening in Europa
o Militaire uitgaven verminderen
o Eenzijdige reductie van het Sovjetleger
o CFE-Verdrag = einde aan het Sovjetovergewicht en onderhandelingen tussen de NAVO en het
Warschaupact
2. Oost-Europese satellietstaten mochten meer hun eigen weg opgaan
o Einde Brezjnevdoctrine = communistische landen moesten hun zusterregimes helpen bij
conflicten → Sinatradoctrine
o Historisch determinisme = ging er vanuit dat het volk niets anders dan het communisme wou
3. Gemeenschappelijk Europese Huis met drie poten
1) SU maakt integraal deel uit van de EU economie
2) “Huis met veel kamers” = recht op zelfbeschikking van alle landen en volken
→ grote diversiteit aan politieke systemen
3) Creatie van een organisatie voor Veiligheid en Samenwerking = geen NAVO of Warshauwpact
maar een gemeenschappelijke organisatie
Visie Bush ‘Europe Whole and Free’ = heel Europa moet hetzelfde westerse constitutionele model volgen
7
, Recht op externe zelfbeschikking
= recht van elk volk om een staat te vormen, deel uit te maken met andere volkeren vn een
staat (vb.: Catalonië, Vlaanderen)
Recht op interne zelfbeschikking
• Westerse visie = meerpartijendemocratie waarbij volk bestuurders kiest en weer kan afzetten
• Sovjet visie = volk kan eigen sociaal-economisch, politiek en cultureel stelsel kiezen, maar
binnen logische voortgang van de geschiedenis (“eenmaal communist, altijd communist”)
6) Het vraagstuk van de Duitse eenmaking
Tijdslijn:
1) 1945: conferenties van Jalta en Potsdam = VS, GB, Sovjet-unie regelen tijdelijke bezetting DE
o FR, GB, VS krijgen elk deel van het westen en de Sovjet- Unie krijgt oosten
o Berlijn wordt ook in 4 bezettingszones verdeeld
o De onmogelijkheid om een compromis over DE te vinden leidde tot koude oorlog
2) 1947: bizonia
3) 1949: splitsing Duitsland
= FR, GB, VS vormen Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en Sovjet-Unievormt Duitse Democratische
republiek (DDR)
4) 1952 Duitslandverdrag tussen BRD en drie westerse bezettingsmogendheden
= herstel de soevereiniteit in Duitsland met enkele uitzonderingen (BRD behield recht om finale
beslissingen te nemen over toekomst Duitsland, grenzen land en het statuut Berlijn)
5) 1954: W-DE herbewapent zich en wordt lid NAVO
6) 1955: O-DE richt Warschaupact op
Instellingen
Bondesrepubliek Duitse Democratische republiek
- 1948 Raad van Europa - 1949 Comecon
- 1949 NAVO - 1955 Warschaupact
- 1950 EGKS
- 1957 EEG
W-EU verenigen + verdedigen tegen communistische Economische samenwerking in Oostblok
overname
Twee visies op EU en Duitse eenmaking
Visie Gorbatsjov Visie Bush en Kohl
Denken vanuit ‘Duitse vraagstuk’ Zaak van zelfbeschikking
- Rechten van de vier overwinnaars van de • Intern: democratische keuze van hetDuitse
Tweede Wereldoorlog volk
- Vredesverdrag? • Extern: keuze voor welke staat (en allianties)
Duitse eenmaking als sleutel tot bevrijding van
Eerst transformatie van Europa, dan pas Duitse Centraal-Europa van Sovjet-onderdrukking
eenmaking
7) De Duitse eenmaking en de strijd om Europa
3 factoren die bijdroegen tot snelle oplossing van het Duitse vraagstuk
1. Alliantie tussen Bush en Kohl 4 december 1989 NAVO top in Brussel
= Bush steunt Duitse eenmaking op voorwaarde dat Duitsland binnen de NAVO en de Europese
Gemeenschap blijft (ijzeren akkoord)
8
, 2. Compromis over Duitse eenmaking → Europese integratie tussen Kohl en Mitterand
= Franse steun aan eenmaking in ruil voor versnelling monetaire integratie van Europa: Verdrag van
Maastricht (1992)
3. Toenemende zwakte Gorbatsjov en Sovjet-Unie
= Onrusten in Baltische landen, eenzijdige onafhankelijkheidverklaring Litouwen, falen van Gorbatsjovs
Economisch hervormingsbeleid
3 cruciale momenten in onderhandelingsproces over de eenmaking
1. Februari 1990 akkoord over 2 + 4
o Twee Duitslands beslissen op een democratische wijze over de vraag, vorm en timing van de
eenmaking te beslissen
o Vier bezettingszones onderhandelen samen met de Duitslands over internationale voorwaarden
van de eenmaking
2. Maart 1990 verkiezingen binnen DDR (resultaat: overwinning centrumlinkse coalitie)
o Links blok: langzaam proces van samensmelting van beide landen tot nieuw land
→ einde DDR en BRD, nieuwe staat (artikel 146)
o Kohl ’s blok: snelle eenmaking door opname DDR binnen BRD
→ gebieden die vroeger onder Duitse rijk behoorde k bij BRD aansluiten
→ voordeel want DE bleef lid van int.org. (Raad van EU, EG, NAVO)
3. Mei-juli 1990 Gorbatsjov aanvaard dat keuze voor alliantie valt onder westers beginsel van
zelfbeschikking
→ Eenmaking Duitsland op 3 oktober 1990
8) Democratie als mensenrecht en de Conferentie van Kopenhagen
Organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa
= Gorbatsjov wou een collectieve organisatie met permanente instellingen die de NAVO en het Warschaupact
zouden vervangen
MAAR Bush stelde drie voorwaarden
1. CFE-verdrag moest op voorhand getekend worden
2. Finaal akkoord over de Duitse eenmaking
3. Westerse stijl van democratie moest de grondslag zijn voor Europa
Respect voor mensenrechten = 1 vd principes opgenomen in slotakte Helsinki
Vb.: recht om te rechten, te migreren, vrijheid van godsdienst, inperking censuur kranten/radio → als iedereen
dit respecteert dan zullen de landen naar elkaar toe groeien + vrede in EU versterken
BUPO 1966 (art. 25) democratie = mensenrecht (Sovjet-Unie tekent dit verdrag ook in 1975, maar het is geen
democratie)
MAAR verschillende betekenissen onder begrip ‘democratie’
• Westen: meer partijenstelsel met vrije verkiezingen, iedereen kan deelnemen aan verkiezingen
• Sovjet-Unie: interne zelfbeschikking = het volk kan zijn eigen stelsel kiezen maar eenmaal gekozen voor
het communisme kan dat niet meer ongedaan gemaakt worden
→ Agreement to dissagree = aanvaard dat het Westen en de SU andere betekenis aan democratie gaven
9
, Conferentie van Kopenhagen → westerse meerpartijendemocratie = geen agreement to dissagree meer,
enige aanvaarde vorm in EU!
Thomas Buergental: voornaamste auteur vd slotverklaring (tekst later basis voor Charter nieuw EU)
Democratie = het recht van eenieder om zich kandidaat te stellen bij verkiezingen, om zich te
verenigen, gelijke toegang tot media en vrij campagne voeren (geen twijfel meer over betekenis)
9) Het Charter voor een Nieuw Europa en de constitutionele eenmaking van Europa
Overgang van een pluralistische democratieën naar het westers model van democratie door het CVSE (geen
bindend verdrag)
• WEL: vastlegging grondslagen voor nieuwe politieke en juridische ordening EU
• Hierdoor definitief einde koude oorlog
• Voorwaarden voor een “Europe Whole and Free”
ALLE landen van EU nemen hetzelfde constitutionele model aan:
1. Democratie (meer partijen)
2. Rechtstaat
3. Respect voor mensenrechten
4. Vrijemarkteconomie (= gedwongen collectivisering bij communisme)
→ voorwaarden zijn als een onlosmakend geheel met elkaar verbonden:
• Ware democratie gaan niet zonder vrijheid van meningsuiting
• Geen mensenrechten & rechtstaat zonder democratie
2. Het westerse constitutionele model
1) Een constitutionele geschiedenis van het Westen
Westerse constitutionele model ontstond in EU, maar verspreid door imperialisme, kolonisatie, dekolonisatie
• Geen zuiver Europees product → EU heeft voortdurend invloeden van andere continenten ondergaan
• Andere landen namen het model niet klakkeloos over, maar paste het aan, aan de hand van eigen
sociale, economische, politieke en culturele noden
2) Constitutie en constitutioneel recht
Constitutie
= geheel van regels, gebruiken en processen die de werking van de overheid binnen deze politieke
gemeenschap bepalen, inclusief de grondbeginselen van de verhouding tussen de overheid en de leden
• Elke georganiseerde politieke gemeenschap, zoals een soevereine staat heeft het
• GW in materiële zin
Constitutioneel recht
= Wanneer bovenstaande regels een afzonderlijke rechtstak vormen → geïntroduceerd door Jeremy Bentham
Functies
1. Grondvesten van politieke gemeenschap en bepalen wat de overheidsinstellingen zijn
2. Samenstelling en bevoegdheden van de instellingen
3. Onderlinge verhoudingen instellingen en verhouding tav burgers
4. Volgens welke procedures instellingen werken
10
De Rechtstaat ......................................................................................................................... 6
H1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele model ............................................. 6
1. Het einde van de koude oorlog en het Charter voor een nieuw Europa ............................................. 6
1) De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen Helsinki en Parijs ............................................ 6
2) Fukuyama en het einde van de geschiedenis ...................................................................................................... 6
3) Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie ...................................................................................................... 6
4) Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog ..................................................................................................... 7
5) Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van het communisme in Oost- en Centraal-Europa... 7
6) Het vraagstuk van de Duitse eenmaking ............................................................................................................. 8
7) De Duitse eenmaking en de strijd om Europa ...................................................................................................... 8
8) Democratie als mensenrecht en de Conferentie van Kopenhagen ........................................................................ 9
9) Het Charter voor een Nieuw Europa en de constitutionele eenmaking van Europa .............................................. 10
2. Het westerse constitutionele model ........................................................................................... 10
1) Een constitutionele geschiedenis van het Westen ............................................................................................. 10
2) Constitutie en constitutioneel recht ................................................................................................................. 10
3) De soevereine staat ........................................................................................................................................ 11
4) Nationaal en internationaal recht ..................................................................................................................... 11
5) Rechtsmacht .................................................................................................................................................. 11
6) Constitutionalisme en rechtstaat ..................................................................................................................... 11
7) De traditionele opvatting over rechtsmacht ...................................................................................................... 12
8) De moderne opvatting over rechtsmacht .......................................................................................................... 12
9) Grondrechten, scheiding der machten en democratie ....................................................................................... 13
Deel I: De Dynastieke vorstenstaat van het Ancien Régime...................................................... 14
H2: De crisis van de Respublica Christiana en de opkomst van de soevereine staat ........................... 14
1. De abdicatie van keizer Karel V ................................................................................................... 14
2. De middeleeuwse orde van de christenheid: vectoren van verdeeldheid ....................................... 14
1) De pluralistische politieke en juridische orde van de christenheid ...................................................................... 14
2) De feodaliteit .................................................................................................................................................. 14
3) Het heerlijk stelsel .......................................................................................................................................... 15
4) Judicium parium ............................................................................................................................................. 16
3. De middeleeuwse orde van de christenheid: vectoren van eenheid ............................................... 16
1) De opkomst van de pauselijke monarchie en het klassiek kerkelijk recht ............................................................ 16
2) De erfenis van het Romeinse Rijk en het Romeins recht ..................................................................................... 17
4. De ineenstorting van de Respublica Christiana en de crisis van de Europese orde.......................... 17
1) De Reformatie en het einde van de geloofseenheid ........................................................................................... 17
2) De ontdekking en verovering van de Nieuwe Wereld .......................................................................................... 17
3) De militaire revolutie en de opkomst van de dynastieke, soevereine vorstenstaat ................................................ 17
5. De legitimatie van de Spaanse veroveringen in Amerika ............................................................... 18
1) De middeleeuwse wortels van de Spaanse doctrines ........................................................................................ 18
2) De bul Romanus Pontifex (1455) ...................................................................................................................... 18
3) De bul Inter Caetera (1493) .............................................................................................................................. 19
4) Francisco de Vitoria ........................................................................................................................................ 19
H4: Het ancien régime onder Lodewijk XIV: de dynastieke vorstenstaat ............................................ 20
1. Ouverture: 'Le roi danse' ............................................................................................................ 20
2. Koningschap en standenmaatschappij ....................................................................................... 21
1) De hiërarchische orde van de samenleving ....................................................................................................... 21
2) De rol van het koningschap .............................................................................................................................. 22
1
, 3) De dynastieke staat en het gemenebest ........................................................................................................... 22
3. De uitbouw van het militair en bureaucratisch apparaat van de staat ............................................ 23
1) De verhandelbaarheid van de ambten en de inkomsten van de staat .................................................................. 23
2) De oorlogsmachine ......................................................................................................................................... 24
3) Regering en bureaucratie ................................................................................................................................. 24
4) De rechtspraak ............................................................................................................................................... 24
H5. Het ancien régime onder Lodewijk XIV: wetgeving en absolutisme.............................................. 26
1. Ouverture: Lodewijk XIV voor het Parlement van Parijs Belangrijkste historische figuren ................ 26
2. Reformatie, Contrareformatie en absolutisme ............................................................................ 26
1) Het protestantse politieke denken ................................................................................................................... 26
2) Jean Bodin en de leer van de soevereiniteit van de staat .................................................................................... 27
3) Bossuet en de absolutistische ideologie onder Lodewijk XIV .............................................................................. 28
3. Lodewijk XIV en de wetgeving ..................................................................................................... 29
1) De grote ordonnanties van Lodewijk XIV ........................................................................................................... 29
2) Lodewijk XIV en de parlementen ...................................................................................................................... 29
4. Lodewijk XIV tussen dynastie en natie ........................................................................................ 30
5. Religie en tolerantie onder Lodewijk XIV ..................................................................................... 31
1) Frankrijk en de godsdienstoorlogen .................................................................................................................. 31
2) Het Edict van Nantes (1598) ............................................................................................................................ 31
3) Het gallicanisme en de godsdienstpolitiek van Lodewijk.................................................................................... 32
4) Het Revocatie-Edict van Fontainebleau (1685) .................................................................................................. 32
Hoofdstuk 6. De Britse Revolutie (1640-1701) .................................................................................. 33
1. Ouverture: De onthoofding van Karel I (1649) ............................................................................... 33
2. De Tudors en vroege Stuarts (1485-1640): constitutie en maatschappelijke breuklijnen .................. 33
1) De Engelse constitutie tijdens de late middeleeuwen en onder de Tudors .......................................................... 33
2) Maatschappelijke en politieke breuklijnen ........................................................................................................ 34
3. Vorstelijk absolutisme en de opkomst van de historische jurisprudentie ....................................... 35
1) Vrije monarchie in de politieke theorie van Jacobus I ......................................................................................... 35
2) De politieke breuklijnen onder de vroege Stuarts ............................................................................................... 35
3) Edward Coke en de opkomst van de historische jurisprudentie .......................................................................... 35
4) De reikwijdte van de voorbehouden rechtsmacht van de koning......................................................................... 36
4. Burgeroorlog en Gemenebest (1640-1660) ................................................................................... 37
1) De Burgeroorlogen (1640-1649) ....................................................................................................................... 37
2) Het Gemenebest (1649-1660) .......................................................................................................................... 38
5. De Restoratie onder Karel II en Jacobus II (1660-1688) .................................................................. 38
6. De Glorious Revolution en de uitbouw van de parlementaire monarchie (1688-1701) ...................... 39
7. De contractuele oorsprong van de staat: Grotius, Hobbes en Locke .............................................. 40
1) Thomas Hobbes en de absolute macht van de staat ......................................................................................... 40
2) John Locke en het ontstaan van het liberale politieke denken ............................................................................. 40
Deel II: Natiestaten en wereldrijken ....................................................................................... 42
Hoofdstuk 7. De Amerikaanse Revolutie (1763-1803) ....................................................................... 42
1. Ouverture: De Boston Massacre ................................................................................................. 42
2. De Britse kolonies in Noord-Amerika tot het einde van de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) ............... 42
De dertien koloniën ............................................................................................................................................ 42
Het bestuur van de dertien koloniën en de relatie tot de Britse kroon ..................................................................... 43
3. De Stamp Act en de constitutionele crisis binnen het Britse rijk.................................................... 44
2
,4. Onafhankelijkheid: volkssoevereiniteit en externe zelfbeschikking ............................................... 45
Het uitbreken van de burgeroorlog en de weg naar de Onafhankelijkheidsverklaring ............................................... 45
De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring ..................................................................................................... 46
5. Staatsvorming, volkssoevereiniteit en interne zelfbeschikking De grondwetten van de dertien staten
(1776-1780) De Articles of Confederation (1777-1781) ...................................................................... 47
De grondwet van de Verenigde Staten van Amerika (1787) ..................................................................................... 47
De Articles of Confederation (1777-1781) ............................................................................................................. 47
De grondwet van de Verenigde Staten van Amerika (1787) ..................................................................................... 48
De Federalist en de Bill of Rights (1787-1791) ....................................................................................................... 49
6 . Marbury v. Madison (1803) ......................................................................................................... 49
De sluitsteen van het Amerikaans constitutionalisme ........................................................................................... 49
Adams v. Jefferson .............................................................................................................................................. 50
Marbury v. Madison ............................................................................................................................................ 50
Marshall v. Jefferson ........................................................................................................................................... 51
Hoofdstuk 8. De Franse Revolutie (1789-1815) ................................................................................. 52
1. Ouverture: De dag waarop twee revoluties elkaars pad kruisten Belangrijkste historische figuren ... 52
2. De lange aanloop naar de Revolutie (1763-1789) .......................................................................... 52
1) De Zevenjarige Oorlog en de strijd tussen koning en parlementen onder Lodewijk XV .......................................... 52
2) De hervormingspogingen onder Lodewijk XVI en de Amerikaanse Revolutie (1774-1786) ..................................... 53
3) De invloed van de Verlichting aan de vooravond van de Revolutie ....................................................................... 54
4) De Revolutie van bovenaf (1786-1789) .............................................................................................................. 54
3. De revolutie en de constitutionele monarchie (1789-1792) ............................................................ 55
1) Van Staten-Generaal tot Nationale Vergadering (mei-juli 1789) .......................................................................... 55
2) De afschaffing van het ancien régime en de Déclaration des droits de l'homme et du citoyen (augustus 1789) ..... 56
3) De Nationale Vergadering als constituante (september 1789-juni 1791) ............................................................. 57
4) De vlucht naar Varennes en de constitutionele monarchie (juni 1791-augustus 1792) ......................................... 59
4. De Republiek (1792-1799) en het regime van Napoleon Bonaparte (1799-1815) ............................... 60
1) Zeven jaar van politieke onrust (1792-1799) ...................................................................................................... 60
2) De Conventie (1792-1795) ............................................................................................................................... 60
3) Het Directoire (1795-1799) .............................................................................................................................. 61
4) Het regime van Napoleon Bonaparte (1799-1814/1815)..................................................................................... 61
H9. De Belgische Revolutie en de vorming van de burgerlijke natiestaat (1814-1914) .......................... 63
1. Ouverture: De revolutionair die de opstand miste Belangrijkste historische figuren ....................... 63
2. De Restauratie in Frankrijk en de Julirevolutie (1814-1830) ............................................................ 63
De Restauratie van de Bourbondynastie en het Charte octroyée (1814) .................................................................. 63
Het politieke en constitutionele denken van de liberale oppositie .......................................................................... 64
De Julirevolutie ................................................................................................................................................... 66
3. De burgerlijke natiestaat van de 19de eeuw ................................................................................. 66
De opkomst van de natiestaat ............................................................................................................................. 66
De burgerlijke natiestaat en het denken van Adam Smith ...................................................................................... 67
4. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden .................................................................................... 68
5. De Belgische Revolutie (1831-1839)............................................................................................. 69
De radicale fase van de Belgische Revolutie (augustus-oktober 1830) ................................................................... 69
De constitutionele fase van de Belgische Revolutie (oktober 1830-februari 1831) ................................................... 70
De internationale fase (1831-1839) ...................................................................................................................... 71
6. De burgerlijke natiestaat in België .............................................................................................. 72
H10: Imperialisme en kolonialisme ................................................................................................ 73
1. De Eerste Opiumoorlog (1839-1842) ............................................................................................ 73
3
, 2. De tweede fase van het westers imperialisme ............................................................................. 74
1) Europese expansie van de 15de tot de 20ste eeuw ............................................................................................ 74
3 . China, het westers imperialisme en het internationaal recht ....................................................... 74
1) Het westers imperialisme en de vorming van het moderne internationaal recht .................................................. 74
2) De confucianistische visie op bestuur en internationale relaties ........................................................................ 76
3) China en de confrontatie met het westers internationaal recht .......................................................................... 77
4. De kolonisatie van Congo (1885-1960) ......................................................................................... 77
1) Het Congres van Berlijn (1884-1885) ................................................................................................................ 77
2) Congo-Vrijstaat en Belgisch Congo .................................................................................................................. 78
5. De Volkenbond en het mandaatsysteem ..................................................................................... 80
Deel III: De oorlog om de wereld en de Pax Americana (1914-1991) .......................................... 81
H11. De Russische Revolutie (1917-1991)........................................................................................ 81
1. Ouverture: Het einde van de Sovjet-Unie ..................................................................................... 81
2. De oorlog om de wereld en de strijd tussen de grote ideologieën .................................................. 81
3. Karl Marx en de communistische ideologie ................................................................................. 82
4. Lenin en het regime van de Februarirevolutie in Rusland .............................................................. 82
1) Socialisme, oorlog en revolutie in Rusland (tot maart 1917) ............................................................................... 82
2) De Februarirevolutie (maart-augustus 1917) ..................................................................................................... 83
5. De Oktoberrevolutie en de vorming van de Sovjet-Unie (1917-1924) ............................................... 84
1) De Oktoberrevolutie ........................................................................................................................................ 84
2) De eerste consolidatie van de 'dictatuur van het proletariaat' (november 1917 - juni 1918) .................................. 85
3) Van de burgeroorlog tot de Nieuwe Economische Politiek (1918-1924) ............................................................... 86
6. De totalitaire Sovjetstaat van Stalin tot Gorbatsjov (1924-1985)..................................................... 86
7. De Sovjet-Unie en het internationaal recht .................................................................................. 87
1) De Brezjnevdoctrine ........................................................................................................................................ 87
H12. De Noord-Atlantische Revolutie I: Internationaal recht en mensenrechten (1917-1991) .............. 88
1. Ouverture: Het Atlantisch Charter (1941)..................................................................................... 88
2. De Eerste Wereldoorlog en de Volkenbond: de valse start van de Noord-Atlantische Revolutie ....... 89
2) Hans Kelsen en het internationaal recht ........................................................................................................... 89
5. Roosevelt en de Verenigde Naties ............................................................................................... 89
1) De weg naar San Francisco .............................................................................................................................. 89
2) Het Handvest van de Verenigde Naties en het systeem van collectieve veiligheid ................................................ 90
4. De tweedeling van Europa en de Koude Oorlog ............................................................................ 91
1) Van Potsdam tot de Trumandoctrine (1945-1947) .............................................................................................. 91
2) De organisatie van de verdediging van het Westen (1947-1957) .......................................................................... 91
3) De verdediging van het Westen en het internationaal recht ................................................................................ 92
5. De internationale bescherming van de mensenrechten Belangrijkste historische gebeurtenissen
Leestips ....................................................................................................................................... 92
H13. De Noord-Atlantische Revolutie II: De sociale welvaartsstaat................................................... 94
1. Ouverture: De Britse verkiezingen van 1945 Belangrijkste historische figuren ................................ 94
3. De New Deal en zijn constitutionele gevolgen in de VS ................................................................. 94
1) Het sociaaleconomische beleid van de regering Roosevelt onder de New Deal ................................................... 94
2) De New Deal: constitutionele gevolgen en contestatie ...................................................................................... 95
4. Hans Kelsen en het nieuwe constitutionele denken ..................................................................... 96
4
, 5. Sociale welvaartsstaat en grondrechten in de Bondsrepubliek Duitsland ...................................... 97
Tijdslijn alle te kennen data ................................................................................................... 99
Quizlet ................................................................................................................................ 103
Examen Geschiedenis van het Publiekrecht 2024-2025 ......................................................... 105
5
,De Rechtstaat
H1: De overhaaste triomftocht van het westerse constitutionele
model
1. Het einde van de koude oorlog en het Charter voor een nieuw Europa
1) De Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa tussen Helsinki en Parijs
Conferentie voor veiligheid en samenwerking in Europa (1990) = tweede bijeenkomst op staatsniveau na top
Helsinki
Slotakte van Helsinki 1975 Charter voor een nieuw Europa 1990
Grondslag Vreedzaam samenleven Een wording van Europa
Bush: ‘Europe Whole and free’
Context Midden koude oorlog Na grote veranderingen zoals de
eenmaking van Duitsland wouden ze
geen verdere conflicten meer
Voorwaarden voor vrede in Europa
1. Overname van het westerse model van meerpartijen democratie
2. Mensenrechten
3. Rechtstaat
4. Vrijemarkteconomie
2) Fukuyama en het einde van de geschiedenis
“The end of history” = eindpunt van de ideologische evolutie van de mensheid
• Het einde van een grote ideologische strijd tussen het liberalisme en communisme of fascisme waarbij
het westerse liberale model het aantrekkelijkste is en zich verder gaan verspreiden
• Het einde van de geschiedenis
o Hegel: geschiedenis is een collectief leerproces van de mens met een logische eindpunt
o Geen enkel concurrerende ideologie maar wel ‘religieuze tegenstellingen en het nationalisme’
die voor conflicten zorgt
3) Gorbatsjovs hervormingen in de Sovjet-Unie
Gorbatsjov: president SU vanaf 1985
• Grote hervormer en populair in het westen
• Context: lange economische stilstand en achterstand op technologisch vlak
Drievoudige visie over de toekomst van de SU
1. Landbouw en industrie een nieuwe stimulans geven
2. Meer ruimte voor debat en vrijheid
3. Betere relatie met het westen
Ronald Reagen: president VS (1981-1989)
= ontstaan van grote spanningen en een wapenwedloop waarvan Gorbatsjov schrik had dat deze ging escaleren
→ wou een nucleaire confrontatie vermeiden
6
,Binnenlandsbeleid: twee grote hervormingen
1. Perestroika = economische
o Maatregelen die bedrijven meer vrijheid gaven
o Van een centrale planeconomie naar een vrijemarkteconomie
2. Glasnost = politiek
o weg van de bureaucratie
o meer debat binnen en buiten de partij en nadien ook persvrijheid, vrijheid van hereniging en
democratische hervormingen
o gedeeltelijke vrije verkiezingen voor een federaal parlement → eenzamere positie Gorbatsjov
omdat hij zich bevond tussen conservatieven en liberale hervormers
4) Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog
“nieuw politiek denken in internationale aangelegenheden” = betere relaties met het westen
• Globale uitdagingen = nucleaire proliferatie, migratie, armoede, …
• Verbeteren bilaterale relatie tussen de VS en de SU → dialoog met Reagen
Stappen voor een wereld zonder atoomwapens
1. INF Verdrag = ontwapeningsverdrag dat alle middellange afstandraketten uit EU verwijderde →
opgezegd door Trump
2. START I verdrag = vermindering van langeafstandsraketten
3. Onderhandeling terugtrekking Rode leger uit Afghanistan
Gevolg: einde wapenwedloop en hoop op einde van de koude oorlog
5) Het Gemeenschappelijke Europese Huis en de ineenstorting van het communisme in Oost- en
Centraal-Europa
Charmeoffensief Gorbatsjov
1. Vergaande eenzijdige conventionele ontwapening in Europa
o Militaire uitgaven verminderen
o Eenzijdige reductie van het Sovjetleger
o CFE-Verdrag = einde aan het Sovjetovergewicht en onderhandelingen tussen de NAVO en het
Warschaupact
2. Oost-Europese satellietstaten mochten meer hun eigen weg opgaan
o Einde Brezjnevdoctrine = communistische landen moesten hun zusterregimes helpen bij
conflicten → Sinatradoctrine
o Historisch determinisme = ging er vanuit dat het volk niets anders dan het communisme wou
3. Gemeenschappelijk Europese Huis met drie poten
1) SU maakt integraal deel uit van de EU economie
2) “Huis met veel kamers” = recht op zelfbeschikking van alle landen en volken
→ grote diversiteit aan politieke systemen
3) Creatie van een organisatie voor Veiligheid en Samenwerking = geen NAVO of Warshauwpact
maar een gemeenschappelijke organisatie
Visie Bush ‘Europe Whole and Free’ = heel Europa moet hetzelfde westerse constitutionele model volgen
7
, Recht op externe zelfbeschikking
= recht van elk volk om een staat te vormen, deel uit te maken met andere volkeren vn een
staat (vb.: Catalonië, Vlaanderen)
Recht op interne zelfbeschikking
• Westerse visie = meerpartijendemocratie waarbij volk bestuurders kiest en weer kan afzetten
• Sovjet visie = volk kan eigen sociaal-economisch, politiek en cultureel stelsel kiezen, maar
binnen logische voortgang van de geschiedenis (“eenmaal communist, altijd communist”)
6) Het vraagstuk van de Duitse eenmaking
Tijdslijn:
1) 1945: conferenties van Jalta en Potsdam = VS, GB, Sovjet-unie regelen tijdelijke bezetting DE
o FR, GB, VS krijgen elk deel van het westen en de Sovjet- Unie krijgt oosten
o Berlijn wordt ook in 4 bezettingszones verdeeld
o De onmogelijkheid om een compromis over DE te vinden leidde tot koude oorlog
2) 1947: bizonia
3) 1949: splitsing Duitsland
= FR, GB, VS vormen Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en Sovjet-Unievormt Duitse Democratische
republiek (DDR)
4) 1952 Duitslandverdrag tussen BRD en drie westerse bezettingsmogendheden
= herstel de soevereiniteit in Duitsland met enkele uitzonderingen (BRD behield recht om finale
beslissingen te nemen over toekomst Duitsland, grenzen land en het statuut Berlijn)
5) 1954: W-DE herbewapent zich en wordt lid NAVO
6) 1955: O-DE richt Warschaupact op
Instellingen
Bondesrepubliek Duitse Democratische republiek
- 1948 Raad van Europa - 1949 Comecon
- 1949 NAVO - 1955 Warschaupact
- 1950 EGKS
- 1957 EEG
W-EU verenigen + verdedigen tegen communistische Economische samenwerking in Oostblok
overname
Twee visies op EU en Duitse eenmaking
Visie Gorbatsjov Visie Bush en Kohl
Denken vanuit ‘Duitse vraagstuk’ Zaak van zelfbeschikking
- Rechten van de vier overwinnaars van de • Intern: democratische keuze van hetDuitse
Tweede Wereldoorlog volk
- Vredesverdrag? • Extern: keuze voor welke staat (en allianties)
Duitse eenmaking als sleutel tot bevrijding van
Eerst transformatie van Europa, dan pas Duitse Centraal-Europa van Sovjet-onderdrukking
eenmaking
7) De Duitse eenmaking en de strijd om Europa
3 factoren die bijdroegen tot snelle oplossing van het Duitse vraagstuk
1. Alliantie tussen Bush en Kohl 4 december 1989 NAVO top in Brussel
= Bush steunt Duitse eenmaking op voorwaarde dat Duitsland binnen de NAVO en de Europese
Gemeenschap blijft (ijzeren akkoord)
8
, 2. Compromis over Duitse eenmaking → Europese integratie tussen Kohl en Mitterand
= Franse steun aan eenmaking in ruil voor versnelling monetaire integratie van Europa: Verdrag van
Maastricht (1992)
3. Toenemende zwakte Gorbatsjov en Sovjet-Unie
= Onrusten in Baltische landen, eenzijdige onafhankelijkheidverklaring Litouwen, falen van Gorbatsjovs
Economisch hervormingsbeleid
3 cruciale momenten in onderhandelingsproces over de eenmaking
1. Februari 1990 akkoord over 2 + 4
o Twee Duitslands beslissen op een democratische wijze over de vraag, vorm en timing van de
eenmaking te beslissen
o Vier bezettingszones onderhandelen samen met de Duitslands over internationale voorwaarden
van de eenmaking
2. Maart 1990 verkiezingen binnen DDR (resultaat: overwinning centrumlinkse coalitie)
o Links blok: langzaam proces van samensmelting van beide landen tot nieuw land
→ einde DDR en BRD, nieuwe staat (artikel 146)
o Kohl ’s blok: snelle eenmaking door opname DDR binnen BRD
→ gebieden die vroeger onder Duitse rijk behoorde k bij BRD aansluiten
→ voordeel want DE bleef lid van int.org. (Raad van EU, EG, NAVO)
3. Mei-juli 1990 Gorbatsjov aanvaard dat keuze voor alliantie valt onder westers beginsel van
zelfbeschikking
→ Eenmaking Duitsland op 3 oktober 1990
8) Democratie als mensenrecht en de Conferentie van Kopenhagen
Organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa
= Gorbatsjov wou een collectieve organisatie met permanente instellingen die de NAVO en het Warschaupact
zouden vervangen
MAAR Bush stelde drie voorwaarden
1. CFE-verdrag moest op voorhand getekend worden
2. Finaal akkoord over de Duitse eenmaking
3. Westerse stijl van democratie moest de grondslag zijn voor Europa
Respect voor mensenrechten = 1 vd principes opgenomen in slotakte Helsinki
Vb.: recht om te rechten, te migreren, vrijheid van godsdienst, inperking censuur kranten/radio → als iedereen
dit respecteert dan zullen de landen naar elkaar toe groeien + vrede in EU versterken
BUPO 1966 (art. 25) democratie = mensenrecht (Sovjet-Unie tekent dit verdrag ook in 1975, maar het is geen
democratie)
MAAR verschillende betekenissen onder begrip ‘democratie’
• Westen: meer partijenstelsel met vrije verkiezingen, iedereen kan deelnemen aan verkiezingen
• Sovjet-Unie: interne zelfbeschikking = het volk kan zijn eigen stelsel kiezen maar eenmaal gekozen voor
het communisme kan dat niet meer ongedaan gemaakt worden
→ Agreement to dissagree = aanvaard dat het Westen en de SU andere betekenis aan democratie gaven
9
, Conferentie van Kopenhagen → westerse meerpartijendemocratie = geen agreement to dissagree meer,
enige aanvaarde vorm in EU!
Thomas Buergental: voornaamste auteur vd slotverklaring (tekst later basis voor Charter nieuw EU)
Democratie = het recht van eenieder om zich kandidaat te stellen bij verkiezingen, om zich te
verenigen, gelijke toegang tot media en vrij campagne voeren (geen twijfel meer over betekenis)
9) Het Charter voor een Nieuw Europa en de constitutionele eenmaking van Europa
Overgang van een pluralistische democratieën naar het westers model van democratie door het CVSE (geen
bindend verdrag)
• WEL: vastlegging grondslagen voor nieuwe politieke en juridische ordening EU
• Hierdoor definitief einde koude oorlog
• Voorwaarden voor een “Europe Whole and Free”
ALLE landen van EU nemen hetzelfde constitutionele model aan:
1. Democratie (meer partijen)
2. Rechtstaat
3. Respect voor mensenrechten
4. Vrijemarkteconomie (= gedwongen collectivisering bij communisme)
→ voorwaarden zijn als een onlosmakend geheel met elkaar verbonden:
• Ware democratie gaan niet zonder vrijheid van meningsuiting
• Geen mensenrechten & rechtstaat zonder democratie
2. Het westerse constitutionele model
1) Een constitutionele geschiedenis van het Westen
Westerse constitutionele model ontstond in EU, maar verspreid door imperialisme, kolonisatie, dekolonisatie
• Geen zuiver Europees product → EU heeft voortdurend invloeden van andere continenten ondergaan
• Andere landen namen het model niet klakkeloos over, maar paste het aan, aan de hand van eigen
sociale, economische, politieke en culturele noden
2) Constitutie en constitutioneel recht
Constitutie
= geheel van regels, gebruiken en processen die de werking van de overheid binnen deze politieke
gemeenschap bepalen, inclusief de grondbeginselen van de verhouding tussen de overheid en de leden
• Elke georganiseerde politieke gemeenschap, zoals een soevereine staat heeft het
• GW in materiële zin
Constitutioneel recht
= Wanneer bovenstaande regels een afzonderlijke rechtstak vormen → geïntroduceerd door Jeremy Bentham
Functies
1. Grondvesten van politieke gemeenschap en bepalen wat de overheidsinstellingen zijn
2. Samenstelling en bevoegdheden van de instellingen
3. Onderlinge verhoudingen instellingen en verhouding tav burgers
4. Volgens welke procedures instellingen werken
10
