CASUS 3 HERBESTEMMING
• Thus, the past becomes a ‘package of sense,’ of built-up meaningto be accepted
(maintained),transformed, or suppressed (refused). - Rudolfo Machado
ACT III: HERBESTEMMING
HERBESTEMMING, TABULA RASA TABULA SCRIPTA
• Historische context midden 20e eeuw
o modernistische idee/geloof in tabula rasa
o architecturale oplossing/ontwerp from scratch en overal toepasbaar ifv betere dwelling(s) &
samenleving
o architectuur als oplossing obv geniaal universeel ontwerp
vermogen van architectuur om via ontwerp een samenleving te sturen is ook naïef
gebleken omdat er veel componenten erlangs bestaan die ook een impact hebben
hedendaagse erkenning van tabula scripta
‘as found’ - genius loci - spirit of place - traces – palimpsest
architectuur als context gebonden ontwerpvertaling; waarde vh bestaande
• er bestaat geen ontwerp wat je overal kan toepassen
ook voor nieuwbouw maar bijzonder relevant voor herbestemming
• veel meer architecten benadrukken om terug naar natuur en omgeving te
kijken en zien welke architectuur dan toepasbaar is
HERBESTEMMING = ADAPTIVE REUSE
• relevantie owv architecturale, historische, maatschappelijke, culturele waarden verbonden aan
architectuur + ecologische druk: niet-bouwen maar benutten van bebouwde + feitelijke context van
onbruik & densiteit
• historisch: pre-20e: architecture & conservation 20e E: conservation vs architecture (= modernist)
o conservation theory
klassieke idee van “bewaren”/conserveren
mogelijk met nieuwe of zelfde functie of ‘musealiseren’
onderhouden (Ruskins repair) - restaureren – bewaren
• risico: wanneer je een stuk vervangt dan is het oorspronkelijke weg
• als je gebouwen goed onderhoudt dan is restauratie niet nodig
o adaptive reuse (conservation + moderne architecuur)
bewaren van ‘waarden’ in ‘aangepast hergebruik’ + ‘potentie’
aanpassen, herontwerpen, ‘vertalen’, herbestemmen, revitaliseren
veel meer toekomstgericht
HERBESTEMMING VANDAAG
• ontluikend onderzoek; voorbije decennia conceptuele verfijning & strategieën (dus relatief
“nieuw”/recent)
• Adaptive reuse vaak omschreven als: (her)vertaling, re-interpretatie, reappropriation, re-occupation,
enz.
o ≠ neutrale ethische concepten dus zekere ‘ethische’ lading; veronderstellen dat
herbestemming een ‘performatieve’ handeling is (in morele zin)
o Veronderstelt waardeoordel wat speelt een rol en wat speelt minder een rol
• enkele casussen/voorbeelden ter illustratie en reflectie (ifv verbeterd begrip waar architectuur als
herbestemming en architectuur in het algemeen zich op een essentiële manier moreel
betrokken/beladen weten)
1
, CASUS 3 HERBESTEMMING
CASUS 1 | UHASSELT VOORMALIGE GEVANGENIS ZSO
• zie tekst en gemarkeerde delen
o Plevoets, B., ‘Adaptive reuse of heritage: observations from Flanders’, The Architect, 5 (2020)
207, p. 36-42.
• Herbestemming als soort strategie doe werkt en goed beoordeelt wordt
• Kleine cellen met gedachte om mensen de dwingen tot reflectie, is omgebouwd naar plaats waar
mensen vrijwillig heen kunnen om te reflecteren
CASUS 2 | ST ANNAKERK, GENT
• Eclectische mengvorm, gotisch, neo-gotisch, rundbogenstil stijl
• Een kerk in Vlaanderen in die stijl en hoge esthetische en historische waarde
• Stond leeg in eigendom van stad Gent gekomen
o Hebben pacht voor uitgeschreven (voor zeer lange tijd opnemen in eigendom, tot meer dan
100 jaar maar naakt eigendom blijft van originele eigenaar))
o Pacht is opgekocht door project ontwikkeling en Delhaize
o Idee om in kerk restaurant en wijnbar te maken + winkel
Kritiek gekomen Mikhail Bezverkhni speelt 9 maanden lang elke dag voor de kerk
bij wijze van protest t.a.v. de plannen
leidt tot protestgroep (vzw) bij gemeenschap /omwonenden SOS ST ANA VZW
• probeert bestemming kerk te wijzigen
• kritiek: barbaars, aanstootgevend, disrespectvol, miskent culturele en
architecturale waarden van kerk, ‘verkeerde’ herbestemming
• kritiek omtrent beslissing: disrespectvol, miskenning waarden = t.a.v. bestuur/beleid + ontwerpers
o vragen ‘passende’ herbestemming (bv. cultuur-/muziek-/gemeenschapshuis)
o = morele kritiek => vraag is: waarom van die aard?
architecturaal erfgoed: waarden, betekenissen, gehechtheden, enz.
• herbestemming betekent hervertaling van die betekenissen via ontwerp
• > ontwerp = bevestiging, erkenning of ontkenning of relativeren van
betekenissen
• > ontwerp = morally performative act
o had geen economische waarde maar gaan ze er wel van maken
• > ontwerp spreekt zicht uit over waarden
o herbestemming kerk = commerciële waarden boven culturele, sociale
=> herbestemming obv ‘verkeerde’ waardenset; obv verkeerde deliberatie over
waarden (= morele deliberatie)
o moreel debat/kritiek: omtrent wat waardevol is en wat door beleid en ontwerp al dan
niet erkend wordt als relevant/waardevol
CASUS 3 | GROOT VLEESHUIS, GENT
• Beschermd erfgoed als jaren bouwvallig en onveillig
• Historisch: zandsteen gebouw dat de houten markthal vervangt in de 15e eeuw;aanpassingen 16e E;
huidige ‘vorm’ daterend van renovatie 1912
• Beschermd erfgoed owv architectuur en centrale ligging in centrum Gent
• Opzet: omvormen tot publieke fietsparking (met publiek toilet), dus semi-open markthal voor fietsen
• Huidige staat: gestut owv stabilisatieproblemen door gebrekkig onderhoud/uitblijven renovatie;
gesloten sinds 2021
2
• Thus, the past becomes a ‘package of sense,’ of built-up meaningto be accepted
(maintained),transformed, or suppressed (refused). - Rudolfo Machado
ACT III: HERBESTEMMING
HERBESTEMMING, TABULA RASA TABULA SCRIPTA
• Historische context midden 20e eeuw
o modernistische idee/geloof in tabula rasa
o architecturale oplossing/ontwerp from scratch en overal toepasbaar ifv betere dwelling(s) &
samenleving
o architectuur als oplossing obv geniaal universeel ontwerp
vermogen van architectuur om via ontwerp een samenleving te sturen is ook naïef
gebleken omdat er veel componenten erlangs bestaan die ook een impact hebben
hedendaagse erkenning van tabula scripta
‘as found’ - genius loci - spirit of place - traces – palimpsest
architectuur als context gebonden ontwerpvertaling; waarde vh bestaande
• er bestaat geen ontwerp wat je overal kan toepassen
ook voor nieuwbouw maar bijzonder relevant voor herbestemming
• veel meer architecten benadrukken om terug naar natuur en omgeving te
kijken en zien welke architectuur dan toepasbaar is
HERBESTEMMING = ADAPTIVE REUSE
• relevantie owv architecturale, historische, maatschappelijke, culturele waarden verbonden aan
architectuur + ecologische druk: niet-bouwen maar benutten van bebouwde + feitelijke context van
onbruik & densiteit
• historisch: pre-20e: architecture & conservation 20e E: conservation vs architecture (= modernist)
o conservation theory
klassieke idee van “bewaren”/conserveren
mogelijk met nieuwe of zelfde functie of ‘musealiseren’
onderhouden (Ruskins repair) - restaureren – bewaren
• risico: wanneer je een stuk vervangt dan is het oorspronkelijke weg
• als je gebouwen goed onderhoudt dan is restauratie niet nodig
o adaptive reuse (conservation + moderne architecuur)
bewaren van ‘waarden’ in ‘aangepast hergebruik’ + ‘potentie’
aanpassen, herontwerpen, ‘vertalen’, herbestemmen, revitaliseren
veel meer toekomstgericht
HERBESTEMMING VANDAAG
• ontluikend onderzoek; voorbije decennia conceptuele verfijning & strategieën (dus relatief
“nieuw”/recent)
• Adaptive reuse vaak omschreven als: (her)vertaling, re-interpretatie, reappropriation, re-occupation,
enz.
o ≠ neutrale ethische concepten dus zekere ‘ethische’ lading; veronderstellen dat
herbestemming een ‘performatieve’ handeling is (in morele zin)
o Veronderstelt waardeoordel wat speelt een rol en wat speelt minder een rol
• enkele casussen/voorbeelden ter illustratie en reflectie (ifv verbeterd begrip waar architectuur als
herbestemming en architectuur in het algemeen zich op een essentiële manier moreel
betrokken/beladen weten)
1
, CASUS 3 HERBESTEMMING
CASUS 1 | UHASSELT VOORMALIGE GEVANGENIS ZSO
• zie tekst en gemarkeerde delen
o Plevoets, B., ‘Adaptive reuse of heritage: observations from Flanders’, The Architect, 5 (2020)
207, p. 36-42.
• Herbestemming als soort strategie doe werkt en goed beoordeelt wordt
• Kleine cellen met gedachte om mensen de dwingen tot reflectie, is omgebouwd naar plaats waar
mensen vrijwillig heen kunnen om te reflecteren
CASUS 2 | ST ANNAKERK, GENT
• Eclectische mengvorm, gotisch, neo-gotisch, rundbogenstil stijl
• Een kerk in Vlaanderen in die stijl en hoge esthetische en historische waarde
• Stond leeg in eigendom van stad Gent gekomen
o Hebben pacht voor uitgeschreven (voor zeer lange tijd opnemen in eigendom, tot meer dan
100 jaar maar naakt eigendom blijft van originele eigenaar))
o Pacht is opgekocht door project ontwikkeling en Delhaize
o Idee om in kerk restaurant en wijnbar te maken + winkel
Kritiek gekomen Mikhail Bezverkhni speelt 9 maanden lang elke dag voor de kerk
bij wijze van protest t.a.v. de plannen
leidt tot protestgroep (vzw) bij gemeenschap /omwonenden SOS ST ANA VZW
• probeert bestemming kerk te wijzigen
• kritiek: barbaars, aanstootgevend, disrespectvol, miskent culturele en
architecturale waarden van kerk, ‘verkeerde’ herbestemming
• kritiek omtrent beslissing: disrespectvol, miskenning waarden = t.a.v. bestuur/beleid + ontwerpers
o vragen ‘passende’ herbestemming (bv. cultuur-/muziek-/gemeenschapshuis)
o = morele kritiek => vraag is: waarom van die aard?
architecturaal erfgoed: waarden, betekenissen, gehechtheden, enz.
• herbestemming betekent hervertaling van die betekenissen via ontwerp
• > ontwerp = bevestiging, erkenning of ontkenning of relativeren van
betekenissen
• > ontwerp = morally performative act
o had geen economische waarde maar gaan ze er wel van maken
• > ontwerp spreekt zicht uit over waarden
o herbestemming kerk = commerciële waarden boven culturele, sociale
=> herbestemming obv ‘verkeerde’ waardenset; obv verkeerde deliberatie over
waarden (= morele deliberatie)
o moreel debat/kritiek: omtrent wat waardevol is en wat door beleid en ontwerp al dan
niet erkend wordt als relevant/waardevol
CASUS 3 | GROOT VLEESHUIS, GENT
• Beschermd erfgoed als jaren bouwvallig en onveillig
• Historisch: zandsteen gebouw dat de houten markthal vervangt in de 15e eeuw;aanpassingen 16e E;
huidige ‘vorm’ daterend van renovatie 1912
• Beschermd erfgoed owv architectuur en centrale ligging in centrum Gent
• Opzet: omvormen tot publieke fietsparking (met publiek toilet), dus semi-open markthal voor fietsen
• Huidige staat: gestut owv stabilisatieproblemen door gebrekkig onderhoud/uitblijven renovatie;
gesloten sinds 2021
2
