Interpersoonlijke communicatie
Inhoudsopgave
Interpersoonlijke communicatie.................................................................................................................... 1
Inleiding (cues and signals)............................................................................................................................ 8
0.1 COMMUNICATIE DEFINIËREN........................................................................................................................8
Verschillende perspectieven.................................................................................................................................8
De klassieke definitie van communicatie.............................................................................................................8
Christof Koch: fMRI onderzoek.............................................................................................................................9
Enkele verdere definities......................................................................................................................................9
0.2 HOE CREËREN WE BETEKENIS?....................................................................................................................10
Een semiotisch/ teken perspectief.....................................................................................................................10
0.3 WAAROM FOCUSSEN OP INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE (IPC) WAAR VOORAL MASSAGERICHTE
COMMUNICATIE (MMC) DE OVERHAND HEEFT?..............................................................................................10
1. MMC bouwt op IPC processen, het omvat meer dan gerichte IPC................................................................10
2. De effecten van MMC kunnen een hoge impact ervaren door aspecten van IPC..........................................11
Conclusie............................................................................................................................................................12
HOOFDSTUK 1: Introductie........................................................................................................................... 12
1.1 BEWUSTE EN ONBEWUSTE PROCESSEN IN DE HERSENEN..........................................................................12
Van onbewust naar bewust en weer terug........................................................................................................12
Van behaviorisme naar het Standard Social Science Model (SSSM): het bewuste centraal..............................13
Dieptepsychologie (psychoanalyse)...................................................................................................................13
Het cognitief paradigma (SSSM): het brein als computer..................................................................................14
Moderne revisies van het SSSM.........................................................................................................................14
1.2 TWEE BREINEN: SYSTEEM 1 & SYSTEEM 2...................................................................................................14
Extra: welk systeem controleert wat?................................................................................................................15
Is het nu goed of slecht dat primair vaak S1 boven S2 wordt gebruikt?............................................................16
1.3 NON-VERBALE VS VERBALE COMMUNICATIE..............................................................................................17
Is het een zaak van woorden versus geen woorden?.........................................................................................17
Is het een zaak van linker- versus rechterhemisfeer?........................................................................................17
10 kenmerken van non-verbale communicatie..................................................................................................18
1.4 DIEPE DOELEN EN DIEPE RATIONALITEIT: MASLOW’S PYRAMIDE VAN FUNDAMENTELE MOTIEVEN........20
Waardoor wordt ons gedrag gedreven?............................................................................................................20
Freud in detail....................................................................................................................................................20
Rokeach beschrijvingen van de menselijke waarden.........................................................................................20
Maslow’s pyramide van fundamentele motivaties............................................................................................20
Biopsychologische universele doelen.................................................................................................................21
1
, 1.5 HET IDEE VAN DIEPE COMMUNICATIE.........................................................................................................22
Oppervlakkige en diepe communicatie: een paradigmashift?...........................................................................22
Specifiek ‘dom gedrag’ is het gevolg van diepe communicatie.........................................................................22
1.6 DE BOEL OPRUIMEN.....................................................................................................................................23
HOOFDSTUK 2: De menselijke aard (human nature).....................................................................................24
2.1 EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE: DE NIEUWE WETENSCHAP VAN HET BREIN.............................................24
Het rationele achter evolutionaire psychologie.................................................................................................25
2.2 HET BREIN ALS EEN ‘FITNESS AFFORDANCE MANAGEMENT’SYSTEEM.......................................................25
Ecologische psychologie (Gibson)......................................................................................................................25
2.3 VAN DARWINISME NAAR NEO-NEODARWINISME: 5 LEVELS VAN (NATUURLIJKE) SELECTIE.....................26
Darwins eerste theorie: natuurlijke selectie.......................................................................................................26
Darwins tweede theorie: seksuele selectie........................................................................................................26
William Hamilton: neo-neodarwinisme en inclusieve fitness............................................................................26
5 levels van selectie............................................................................................................................................27
Addendum: vooroordelen over evolutionaire psychologie................................................................................27
2.4 UNIVERSAL GOAL MODEL (UGM): ONZE BASISMAP OM TE NAVIGEREN IN DE WERELD...........................28
Rokeach: 3 soorten waarden.............................................................................................................................28
2.5 ECONOMISCHE WAARDEN: DE BASISSTRUCTUUR VAN HET UVM (UVM)..................................................28
Reynolds en Gutman: evolutionaire economie..................................................................................................28
Het Universal Goal Model..................................................................................................................................29
Link tussen UGM en UVM (met de 5 selectielevels in het UVM)........................................................................30
2.6 ESTHETISCHE WAARDEN (UVM)..................................................................................................................31
Evolutionaire esthetieken...................................................................................................................................31
2.7 MORELE WAARDEN (UVM)..........................................................................................................................33
HOOFDSTUK 3: De betekenis van dierlijk gedrag (animal meaning making)...................................................34
3.1 INTRODUCTIE...............................................................................................................................................34
3.2 SUPERNORMALE CUES: WAAROM TE VEEL DOEN ZO GOED IS...................................................................34
3.3 COSTLY SIGNALS: EERLIJKHEID EN HET HANDICAPPRINCIPE.......................................................................34
Informatie vs manipulatie..................................................................................................................................34
Link tussen costly signals en supernormale stimuli............................................................................................35
HOOFDSTUK 4: De betekenis van menselijk gedrag: van indexeren via iconen naar symbolen (human
meaning making: from indices via icons to symbols).....................................................................................35
4.1 CUES LEZEN IN DE MENSELIJKE UMWELT....................................................................................................35
Lens Model van Brunswick: van cues naar Gestalts...........................................................................................35
4.2 DRIE LEVELS VAN SEMIOSE: INDEXEN, ICONEN EN SYMBOLEN...................................................................36
Sign model van Ferdinand de Saussure..............................................................................................................36
Sign model van Charles Sanders Peirce..............................................................................................................36
Peirce: 3 types tekens.........................................................................................................................................36
2
, 3 functies van tekens..........................................................................................................................................37
4.3 VAN NATUURLIJKE NAAR CONVENTIONELE SEMIOSE.................................................................................37
4.4 ADAPTIEVE SEMIOTISCHE TRANSITIES.........................................................................................................37
Inductief versus deductief redeneren.................................................................................................................37
4.5 DRIE SYSTEMEN AANWEZIG IN ONS BREIN?................................................................................................38
Systeem 0...........................................................................................................................................................38
Systeem 1...........................................................................................................................................................39
Systeem 2...........................................................................................................................................................40
Model van de evolutie van semiose...................................................................................................................41
4.6 DE FUNCTIES VAN MENSELIJKE COMMUNICATIE........................................................................................41
4.7 CONCLUSIE...................................................................................................................................................42
HOOFDSTUK 5: Non-verbale communicatie (non verbal communication)......................................................43
5.1 INTRODUCTIE...............................................................................................................................................43
5.2 FYSIEKE VERSCHIJNING: HET LICHAAM........................................................................................................44
Dynamische cues en signalen: ‘kinesics.............................................................................................................45
5.3 FYSIEKE VERSCHIJNING: HET GEZICHT.........................................................................................................46
De kracht van faciale communicatie..................................................................................................................46
Van nonsens gezichtslezen tot hard wetenschappelijk onderzoek....................................................................46
Faciale weergaves van identiteiten....................................................................................................................46
Faciale weergaves van emoties.........................................................................................................................47
Faciale aantrekkelijkheid....................................................................................................................................49
Occulesics: staren en ooggedrag (subcategorie kinesics)..................................................................................49
5.4 KINESICS: HET LICHAAM IN BEWEGING.......................................................................................................51
1. Posturen.........................................................................................................................................................51
2. Gebaren..........................................................................................................................................................51
3. Interactionele synchroniteit...........................................................................................................................51
4. Gedrag in het algemeen.................................................................................................................................51
5.5 HAPTICS: VOELBARE REACTIES.....................................................................................................................52
Aanraken............................................................................................................................................................52
Niet aanraken.....................................................................................................................................................52
5.6 PROXEMICS: LICHAMEN OP AFSTAND.........................................................................................................53
Territoriale communicatie..................................................................................................................................53
Personal space....................................................................................................................................................54
5.7 CHRONEMICS: OMGAAN MET TIJD..............................................................................................................55
Time handling.....................................................................................................................................................55
Time is power.....................................................................................................................................................55
Culturele verschillen...........................................................................................................................................55
5.8 ENVIRONMENTS: OMGAAN MET RUIMTE...................................................................................................55
3
, 5.9 OLFACTICS: DE COMMUNICATIEVE KRACHT VAN GEUREN.........................................................................56
Geuren en het UGM...........................................................................................................................................56
5.10 OBJECTICS: DE SYMBOLISCHE DIMENSIE VAN CONSUMPTIE....................................................................57
Persoonlijke artefacten......................................................................................................................................57
Kledij verleidt......................................................................................................................................................57
5.11 VOCALICS: DE NON-VERBALE DIMENSIE VAN VERBALE COMMUNICATIE.................................................57
Vocaal/ paralinguïstisch tekensysteem..............................................................................................................57
Identity cues.......................................................................................................................................................57
5.12 NON-VERBALE KUNST ALS EEN SPECIALE VORM VAN COMMUNICATIE: COSTLY SIGNALEREN EN
SUPERNORMALE STIMULI OPNIEUW BEKEKEN.................................................................................................58
5.13 CONCLUSIE.................................................................................................................................................58
HOOFDSTUK 6: Verbale communicatie (verbal communication)...................................................................59
6.1 VERBALE TAAL ALS MODELSYSTEEM...........................................................................................................59
6.3 CASUS I: GOSSIP: INFORMATIE DELEN OVER ONZE SOCIALE WERELD........................................................59
6.4 CASUS II: STORY TELLING: LESSEN EN MODELLEN VOOR HET LEVEN..........................................................59
6.5 CASUS III: VERBAAL GAAN IN DE DIGITALE WERELD...................................................................................59
6.6 CONCLUSIE: WEES OP DE HOOGTE VAN HOE DELICAAT (DIEPE) VERBALE COMMUNICATIE IS..................59
Inleiding (cues and signals)............................................................................................................................ 5
0.1 COMMUNICATIE DEFINIËREN........................................................................................................................5
Verschillende perspectieven.................................................................................................................................5
De klassieke definitie van communicatie.............................................................................................................5
Christof Koch: fMRI onderzoek.............................................................................................................................6
Enkele verdere definities......................................................................................................................................6
0.2 HOE CREËREN WE BETEKENIS?......................................................................................................................7
Een semiotisch/ teken perspectief.......................................................................................................................7
0.3 WAAROM FOCUSSEN OP INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE (IPC) WAAR VOORAL MASSAGERICHTE
COMMUNICATIE (MMC) DE OVERHAND HEEFT?................................................................................................7
1. MMC bouwt op IPC processen, het omvat meer dan gerichte IPC..................................................................7
2. De effecten van MMC kunnen een hoge impact ervaren door aspecten van IPC............................................7
Conclusie..............................................................................................................................................................9
HOOFDSTUK 1: Introductie............................................................................................................................ 9
1.1 BEWUSTE EN ONBEWUSTE PROCESSEN IN DE HERSENEN............................................................................9
Van onbewust naar bewust en weer terug..........................................................................................................9
Van behaviorisme naar het Standard Social Science Model (SSSM): het bewuste centraal.............................10
Dieptepsychologie (psychoanalyse)...................................................................................................................10
Het cognitief paradigma (SSSM): het brein als computer.................................................................................10
Moderne revisies van het SSSM.........................................................................................................................11
1.2 TWEE BREINEN: SYSTEEM 1 & SYSTEEM 2...................................................................................................11
4
Inhoudsopgave
Interpersoonlijke communicatie.................................................................................................................... 1
Inleiding (cues and signals)............................................................................................................................ 8
0.1 COMMUNICATIE DEFINIËREN........................................................................................................................8
Verschillende perspectieven.................................................................................................................................8
De klassieke definitie van communicatie.............................................................................................................8
Christof Koch: fMRI onderzoek.............................................................................................................................9
Enkele verdere definities......................................................................................................................................9
0.2 HOE CREËREN WE BETEKENIS?....................................................................................................................10
Een semiotisch/ teken perspectief.....................................................................................................................10
0.3 WAAROM FOCUSSEN OP INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE (IPC) WAAR VOORAL MASSAGERICHTE
COMMUNICATIE (MMC) DE OVERHAND HEEFT?..............................................................................................10
1. MMC bouwt op IPC processen, het omvat meer dan gerichte IPC................................................................10
2. De effecten van MMC kunnen een hoge impact ervaren door aspecten van IPC..........................................11
Conclusie............................................................................................................................................................12
HOOFDSTUK 1: Introductie........................................................................................................................... 12
1.1 BEWUSTE EN ONBEWUSTE PROCESSEN IN DE HERSENEN..........................................................................12
Van onbewust naar bewust en weer terug........................................................................................................12
Van behaviorisme naar het Standard Social Science Model (SSSM): het bewuste centraal..............................13
Dieptepsychologie (psychoanalyse)...................................................................................................................13
Het cognitief paradigma (SSSM): het brein als computer..................................................................................14
Moderne revisies van het SSSM.........................................................................................................................14
1.2 TWEE BREINEN: SYSTEEM 1 & SYSTEEM 2...................................................................................................14
Extra: welk systeem controleert wat?................................................................................................................15
Is het nu goed of slecht dat primair vaak S1 boven S2 wordt gebruikt?............................................................16
1.3 NON-VERBALE VS VERBALE COMMUNICATIE..............................................................................................17
Is het een zaak van woorden versus geen woorden?.........................................................................................17
Is het een zaak van linker- versus rechterhemisfeer?........................................................................................17
10 kenmerken van non-verbale communicatie..................................................................................................18
1.4 DIEPE DOELEN EN DIEPE RATIONALITEIT: MASLOW’S PYRAMIDE VAN FUNDAMENTELE MOTIEVEN........20
Waardoor wordt ons gedrag gedreven?............................................................................................................20
Freud in detail....................................................................................................................................................20
Rokeach beschrijvingen van de menselijke waarden.........................................................................................20
Maslow’s pyramide van fundamentele motivaties............................................................................................20
Biopsychologische universele doelen.................................................................................................................21
1
, 1.5 HET IDEE VAN DIEPE COMMUNICATIE.........................................................................................................22
Oppervlakkige en diepe communicatie: een paradigmashift?...........................................................................22
Specifiek ‘dom gedrag’ is het gevolg van diepe communicatie.........................................................................22
1.6 DE BOEL OPRUIMEN.....................................................................................................................................23
HOOFDSTUK 2: De menselijke aard (human nature).....................................................................................24
2.1 EVOLUTIONAIRE PSYCHOLOGIE: DE NIEUWE WETENSCHAP VAN HET BREIN.............................................24
Het rationele achter evolutionaire psychologie.................................................................................................25
2.2 HET BREIN ALS EEN ‘FITNESS AFFORDANCE MANAGEMENT’SYSTEEM.......................................................25
Ecologische psychologie (Gibson)......................................................................................................................25
2.3 VAN DARWINISME NAAR NEO-NEODARWINISME: 5 LEVELS VAN (NATUURLIJKE) SELECTIE.....................26
Darwins eerste theorie: natuurlijke selectie.......................................................................................................26
Darwins tweede theorie: seksuele selectie........................................................................................................26
William Hamilton: neo-neodarwinisme en inclusieve fitness............................................................................26
5 levels van selectie............................................................................................................................................27
Addendum: vooroordelen over evolutionaire psychologie................................................................................27
2.4 UNIVERSAL GOAL MODEL (UGM): ONZE BASISMAP OM TE NAVIGEREN IN DE WERELD...........................28
Rokeach: 3 soorten waarden.............................................................................................................................28
2.5 ECONOMISCHE WAARDEN: DE BASISSTRUCTUUR VAN HET UVM (UVM)..................................................28
Reynolds en Gutman: evolutionaire economie..................................................................................................28
Het Universal Goal Model..................................................................................................................................29
Link tussen UGM en UVM (met de 5 selectielevels in het UVM)........................................................................30
2.6 ESTHETISCHE WAARDEN (UVM)..................................................................................................................31
Evolutionaire esthetieken...................................................................................................................................31
2.7 MORELE WAARDEN (UVM)..........................................................................................................................33
HOOFDSTUK 3: De betekenis van dierlijk gedrag (animal meaning making)...................................................34
3.1 INTRODUCTIE...............................................................................................................................................34
3.2 SUPERNORMALE CUES: WAAROM TE VEEL DOEN ZO GOED IS...................................................................34
3.3 COSTLY SIGNALS: EERLIJKHEID EN HET HANDICAPPRINCIPE.......................................................................34
Informatie vs manipulatie..................................................................................................................................34
Link tussen costly signals en supernormale stimuli............................................................................................35
HOOFDSTUK 4: De betekenis van menselijk gedrag: van indexeren via iconen naar symbolen (human
meaning making: from indices via icons to symbols).....................................................................................35
4.1 CUES LEZEN IN DE MENSELIJKE UMWELT....................................................................................................35
Lens Model van Brunswick: van cues naar Gestalts...........................................................................................35
4.2 DRIE LEVELS VAN SEMIOSE: INDEXEN, ICONEN EN SYMBOLEN...................................................................36
Sign model van Ferdinand de Saussure..............................................................................................................36
Sign model van Charles Sanders Peirce..............................................................................................................36
Peirce: 3 types tekens.........................................................................................................................................36
2
, 3 functies van tekens..........................................................................................................................................37
4.3 VAN NATUURLIJKE NAAR CONVENTIONELE SEMIOSE.................................................................................37
4.4 ADAPTIEVE SEMIOTISCHE TRANSITIES.........................................................................................................37
Inductief versus deductief redeneren.................................................................................................................37
4.5 DRIE SYSTEMEN AANWEZIG IN ONS BREIN?................................................................................................38
Systeem 0...........................................................................................................................................................38
Systeem 1...........................................................................................................................................................39
Systeem 2...........................................................................................................................................................40
Model van de evolutie van semiose...................................................................................................................41
4.6 DE FUNCTIES VAN MENSELIJKE COMMUNICATIE........................................................................................41
4.7 CONCLUSIE...................................................................................................................................................42
HOOFDSTUK 5: Non-verbale communicatie (non verbal communication)......................................................43
5.1 INTRODUCTIE...............................................................................................................................................43
5.2 FYSIEKE VERSCHIJNING: HET LICHAAM........................................................................................................44
Dynamische cues en signalen: ‘kinesics.............................................................................................................45
5.3 FYSIEKE VERSCHIJNING: HET GEZICHT.........................................................................................................46
De kracht van faciale communicatie..................................................................................................................46
Van nonsens gezichtslezen tot hard wetenschappelijk onderzoek....................................................................46
Faciale weergaves van identiteiten....................................................................................................................46
Faciale weergaves van emoties.........................................................................................................................47
Faciale aantrekkelijkheid....................................................................................................................................49
Occulesics: staren en ooggedrag (subcategorie kinesics)..................................................................................49
5.4 KINESICS: HET LICHAAM IN BEWEGING.......................................................................................................51
1. Posturen.........................................................................................................................................................51
2. Gebaren..........................................................................................................................................................51
3. Interactionele synchroniteit...........................................................................................................................51
4. Gedrag in het algemeen.................................................................................................................................51
5.5 HAPTICS: VOELBARE REACTIES.....................................................................................................................52
Aanraken............................................................................................................................................................52
Niet aanraken.....................................................................................................................................................52
5.6 PROXEMICS: LICHAMEN OP AFSTAND.........................................................................................................53
Territoriale communicatie..................................................................................................................................53
Personal space....................................................................................................................................................54
5.7 CHRONEMICS: OMGAAN MET TIJD..............................................................................................................55
Time handling.....................................................................................................................................................55
Time is power.....................................................................................................................................................55
Culturele verschillen...........................................................................................................................................55
5.8 ENVIRONMENTS: OMGAAN MET RUIMTE...................................................................................................55
3
, 5.9 OLFACTICS: DE COMMUNICATIEVE KRACHT VAN GEUREN.........................................................................56
Geuren en het UGM...........................................................................................................................................56
5.10 OBJECTICS: DE SYMBOLISCHE DIMENSIE VAN CONSUMPTIE....................................................................57
Persoonlijke artefacten......................................................................................................................................57
Kledij verleidt......................................................................................................................................................57
5.11 VOCALICS: DE NON-VERBALE DIMENSIE VAN VERBALE COMMUNICATIE.................................................57
Vocaal/ paralinguïstisch tekensysteem..............................................................................................................57
Identity cues.......................................................................................................................................................57
5.12 NON-VERBALE KUNST ALS EEN SPECIALE VORM VAN COMMUNICATIE: COSTLY SIGNALEREN EN
SUPERNORMALE STIMULI OPNIEUW BEKEKEN.................................................................................................58
5.13 CONCLUSIE.................................................................................................................................................58
HOOFDSTUK 6: Verbale communicatie (verbal communication)...................................................................59
6.1 VERBALE TAAL ALS MODELSYSTEEM...........................................................................................................59
6.3 CASUS I: GOSSIP: INFORMATIE DELEN OVER ONZE SOCIALE WERELD........................................................59
6.4 CASUS II: STORY TELLING: LESSEN EN MODELLEN VOOR HET LEVEN..........................................................59
6.5 CASUS III: VERBAAL GAAN IN DE DIGITALE WERELD...................................................................................59
6.6 CONCLUSIE: WEES OP DE HOOGTE VAN HOE DELICAAT (DIEPE) VERBALE COMMUNICATIE IS..................59
Inleiding (cues and signals)............................................................................................................................ 5
0.1 COMMUNICATIE DEFINIËREN........................................................................................................................5
Verschillende perspectieven.................................................................................................................................5
De klassieke definitie van communicatie.............................................................................................................5
Christof Koch: fMRI onderzoek.............................................................................................................................6
Enkele verdere definities......................................................................................................................................6
0.2 HOE CREËREN WE BETEKENIS?......................................................................................................................7
Een semiotisch/ teken perspectief.......................................................................................................................7
0.3 WAAROM FOCUSSEN OP INTERPERSOONLIJKE COMMUNICATIE (IPC) WAAR VOORAL MASSAGERICHTE
COMMUNICATIE (MMC) DE OVERHAND HEEFT?................................................................................................7
1. MMC bouwt op IPC processen, het omvat meer dan gerichte IPC..................................................................7
2. De effecten van MMC kunnen een hoge impact ervaren door aspecten van IPC............................................7
Conclusie..............................................................................................................................................................9
HOOFDSTUK 1: Introductie............................................................................................................................ 9
1.1 BEWUSTE EN ONBEWUSTE PROCESSEN IN DE HERSENEN............................................................................9
Van onbewust naar bewust en weer terug..........................................................................................................9
Van behaviorisme naar het Standard Social Science Model (SSSM): het bewuste centraal.............................10
Dieptepsychologie (psychoanalyse)...................................................................................................................10
Het cognitief paradigma (SSSM): het brein als computer.................................................................................10
Moderne revisies van het SSSM.........................................................................................................................11
1.2 TWEE BREINEN: SYSTEEM 1 & SYSTEEM 2...................................................................................................11
4
