Religie en zingeving
LES 1: WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN “ZINGEVENDE INTERESSE”
ZINGEVING
WETENSCHAP, BETEKENIS, LEEFWERELD
1. Leefwereld Wetenschap Redelijkheid
• Edmund Husserl (1859-1938) Husserl (fenomenologie) archief in Leuven “Wat is nu eigenlijk
wetenschap?”
• Vertrok vanuit de leefwereld = structuur: intersubjectief, persoonlijk, betekenisvol,… Als wij
rondom ons kijken, leven wij in een wereld waar alles betekenis heeft en alles verwijst naar
personen. Zitjes in de aula hebben een persoonlijke betekenis: het gaan zitten en luisteren naar de
les. De dingen en mensen rondom ons zijn betekenisvol, ze hebben een persoonlijke betekenis voor
ons.
• Wetenschap:
• Vertrekt van de leefwereld
• Maakt abstractie van de leefwereld (subject-object, afstandelijkheid, onpersoonlijk) maar
maakt er objecten van. Criminaliteit is ook een betekenisvol gegeven in de maatschappij.
We lopen hier rond, wetende dat criminaliteit zich kan voordoen. Het heeft een betekenis
voor ons. De wetenschap maakt abstractie, we nemen er een soort afstand van door
objectivering. Ik ben het subject en ik kijk naar criminaliteit als een object.
• Is een ‘tijdelijke opschorting’ van de normale omgang met de leefwereld het vertrekt van
de leefwereld, maar vertrekt er ook naar terug.
• Keert terug naar de leefwereld
• Filmpje als voorbeeld van vertrekt uit en terugkeer naar de leefwereld
• Belangrijke vraag: de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
• Een meer ‘wetenschappelijke’ leefwereld?
• Een autonome leefwereld? De leefwereld wordt gekenmerkt door een aantal wetten,
dynamieken, die niet worden aangetast door de wetenschap. Een regel daarbij is dat we
respect moeten hebben voor het lichaam van de mens. Bij een operatie of postmortaal
onderzoek snijden we in het lichaam en komt deze regel ter vervallen. De wetenschap
beïnvloedt daarbij onze leefwereld. De vraag is in welke mate we deze wetenschap in onze
leefwereld kunnen laten doordringen.
• Redelijkheid en wetenschappelijke rationaliteit wanneer we rationeel proberen zijn, zijn we ook
vaal onredelijk. Stel je wilt op een wetenschappelijke manier vrienden maken (tests en algoritmes),
maar je zou een ongelofelijke creep zijn. Het past niet in onze samenleving en het is autonoom in
de leefwereld dat we vrienden maken op andere manieren.
DE ‘ZINGEVENDE’, ‘COGNITIEVE’ EN ‘MANIPULATIEVE’ INTERESSES VAN DE MENS TEKST BURMS, DE
DIJN
Er zijn drie interesses in het leven: de cognitieve, manipulatieve en zingevende
interesse.
Cognitief: we verlangen naar kennis opdoen, vooral via wetenschap.
We zijn geïnteresseerd in de roddels, dagdagelijkse feitjes,…
Manipulatief: we proberen de wereld naar onze hand te zetten, onze
behoeften te bevredigen, dit op zo’n efficiënt mogelijke manier. We
willen controle over de werkelijkheid. Ook via technologie krijgen we ons goesting. We willen een
film kijken, openen Netflix en klaar.
Zingevend: we willen een waardevol leven leiden.
1
,Meestal zijn we nogal geneigd om te denken dat het heel vaak draait om de cognitieve en manipulatieve
interesse. Kijk nu in de zorgsector, we willen kijken waar mensen behoeften aan hebben. De zingevende
interesse overlapt vaak, maar er is wél een deel dat op zichzelf staat een groot stuk van de zin van het
leven hangt vaak af of wij waardevolle vriendschappen hebben. Vriendschap bestaat niet om behoeften te
bevredigen, op die manier zou je iedereen kunnen inruilen voor iemand anders.
De relatie tussen het zingevende en het cognitieve
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
Het hebben van het gesprek. Waarom beginnen we te praten tijdens de pauze? Praten we omdat we
informatie uitwisselen? Wel we zijn 90% van de tijd complete nonsens aan het verkopen, waarbij dit
cognitief op nergens slaat. Al onze conversaties gaan over het geven van erkenning van elkaar. Je drukt er
mee uit dat je goede vrienden bent, door deze dingen te zeggen. Je geeft erkenning over het bestaan van
elkaar en het vieren van de relatie.
Stelling 2: Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid. Wat ‘redelijk’ en
‘onredelijk’ is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt ‘rationeel’ en ‘irrationeel’ is
Stel je wilt weten of je vriend je bedriegt. De meest normale manier waarop wij met kennis omgaan is
‘het vragen’. In relaties zal dit altijd op basis zijn van vertrouwen. Wetenschap daarentegen is gebaseerd
op wanttrouwen.
Stelling 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen, zijn vaak slechts van relatief belang voor de
zingevende relaties in de leefwereld.
Het feit is dat cognitieve inzichten voor een groot deel irrelevant zijn. Hoe wij liefde ervaren in de
leefwereld is vaak immuun voor de wetenschap. Het cognitieve inzicht van hoe wij in elkaar zitten
(verliefdheidsprocessen in de hersenen), zijn vaak irrelevant voor hoe wij zaken beleven.
Richard Dawkins over straffen
We zijn geneigd om te kijken naar misdadigers als dat we hen moeten straffen. Maar Dawkins merkt op dat
mensen eigenlijk machines zijn. We zouden volgens hem het hele strafrecht moeten afschaffen. Het idee
van kwaad zijn op mensen, gaat er totaal van uit dat het vrije mensen zijn en de keuze hadden om het niet
te doen. Maar door het cognitieve en de wetenschap weten we dat wij mensen ook maar machines zijn en
gefixt moeten worden, in plaats van gestraft. De cognitieve wetenschap moet een invloed hebben op onze
leefwereld. Kwaad zijn is wetenschappelijk fout, omdat we mensen niet volledig vrij zijn, het heeft geen
zin. Dit is hoe Dawkins erover denkt. De prof denkt eerder anders. Hij gelooft niet dat we gedetermineerd
zijn tot het maken van keuzes en als het ware machines zijn. In onze leefwereld zouden we waarschijnlijk
heel ons leven kwaad blijven, aangezien wij ook maar mensen zijn. We hebben verwachtingen van elkaar
en wanneer niet aan deze worden voldaan, worden we kwaad. Dat is zingevend met elkaar omgaan. Op dit
vlak is het zingevende dan weer immuun voor wetenschap.
De relatie tussen het zingevende en manipulatieve
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze ‘manipulatieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief
handelen). Bijvoorbeeld: geluk en erkenning.
Als mens zijn we op zoek naar geluk. We denken dat het een behoefte is. Alles wat we doen is om dat
geluksgevoel tot stand te brengen of te stimuleren. Stel je kunt al het geluk krijgen dat je wenst. Indien je
dit allemaal onder controle hebt, wat is dan de waarde van het geluk zelf? Geluk betekent daarbij ook
geluk hebben. Indien we geluk zouden kunnen programmeren, zou het zijn waarde verliezen. Het cruciale
hieraan is dat het geluk buiten je controle valt, je manipulatieve interesse. Op het moment dat alles onder
je controle valt, dan vervalt het geluk.
Stelling 2: De focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de zingevende dimensie aantasten.
In vriendschap kun je bijvoorbeeld het gevoel krijgen dat iemand enkel geïnteresseerd is, vanwege
manipulatieve redenen, om een behoefte te bevredigen.
2
, CONCLUSIE
‘Mysterie’ (vs. ‘probleem’)
Zingeving heeft te maken met perplexiteit (verwondering, verbijstering, verontwaardiging,…)
Betrokkenheid (vs. afstandelijkheid)
Het heeft te maken met geraakt worden door de dingen, gevoelig zijn voor bepaalde waardevolle zaken,
eerder dan met nuchtere kennis.
Afhankelijkheid (vs. controle)
Het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs buiten onze controle vallen.
Traditie (vs. innovatie)
In onze omgang met deze ‘issues’ maken we gebruik van culturele en traditionele elementen
(omgangsvormen, rituelen, gebruiken, kunstwerken,…). Het gebruik daarvan kan men op geen enkele
manier rationeel verantwoorden.
LES 2: RELIGIE, ZINGEVING EN WETENSCHAP
Mythes:
• Religie en wetenschap zijn al de hele geschiedenis met elkaar in conflict
• Religie en wetenschap komen noodzakelijk met elkaar in conflict
• Religie is ten dode op geschreven
• Geloven is onredelijk
RELIGIE EN WETENSCHAP: HISTORISCH
Peter Harrison (º1955) het idee dat er een eeuwen oud conflict bestaat tussen geloof en
wetenschap, klopt niet. Hij maakt de vergelijking waarbij er een historicus naar hem komt en vertelt
dat hij een bewijs heeft gevonden voor een gewapend conflict tussen Israël en Egypte in de 16 e eeuw.
Hoe zou men daarop reageren? Dat kan niet, want toen bestonden deze landen nog niet. Op de kaart
zien we toch degelijk dat de landen bestaan? Harrison beantwoordt dit met hoewel de grondgebieden
wel bestaan, bestonden de entiteiten en gekende volkeren nog niet in de 16 e eeuw. De vergissing die
de historicus begaat, is de vergissing om de entiteiten die vandaag de dag bestaan, terug te
projecteren naar het verleden. We gebruiken onze hedendaagse categorieën op het verleden. Mensen
hanteerden natuurlijk wel religie in der tijd (bidden, rituelen), zoals ook de territoria in die tijd reeds
bestond. Maar de inhoud van die concepten verschillen radicaal met wat het nu betekent.
• Historicus, gespecialiseerd in de relatie tussen geloof en wetenschap
• Hoofdpunt: het beeld van een eeuwenoud conflict tussen geloof en wetenschap is een mythe
Zijn conclusie: ‘Much contemporary discussion about science and religion assumes that there are discrete
human activities [or realities], ‘science’ and ‘religion’, which have had some unitary and enduring essence
that persists over time. … [T]his is not the case’ (Harrison 2015)
HET OUDE EN MIDDELEEUWSE WESTEN
Thomas van Aquino wanneer we denken aan religie denken we aan een tal van verschillende
levensovertuigingen, maar dat staat ver af van de opvattingen in de middeleeuwen.
Religie en wetenschap als deugden (Aristoteles) het goede leven staat in het teken van
verwerven van deugden
• Religio = morele deugd (onderdeel van rechtvaardigheid) van eerbetoon aan God
je bewijst God de eer die de God toekomt
≠ systeem van waarheden
3
LES 1: WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN “ZINGEVENDE INTERESSE”
ZINGEVING
WETENSCHAP, BETEKENIS, LEEFWERELD
1. Leefwereld Wetenschap Redelijkheid
• Edmund Husserl (1859-1938) Husserl (fenomenologie) archief in Leuven “Wat is nu eigenlijk
wetenschap?”
• Vertrok vanuit de leefwereld = structuur: intersubjectief, persoonlijk, betekenisvol,… Als wij
rondom ons kijken, leven wij in een wereld waar alles betekenis heeft en alles verwijst naar
personen. Zitjes in de aula hebben een persoonlijke betekenis: het gaan zitten en luisteren naar de
les. De dingen en mensen rondom ons zijn betekenisvol, ze hebben een persoonlijke betekenis voor
ons.
• Wetenschap:
• Vertrekt van de leefwereld
• Maakt abstractie van de leefwereld (subject-object, afstandelijkheid, onpersoonlijk) maar
maakt er objecten van. Criminaliteit is ook een betekenisvol gegeven in de maatschappij.
We lopen hier rond, wetende dat criminaliteit zich kan voordoen. Het heeft een betekenis
voor ons. De wetenschap maakt abstractie, we nemen er een soort afstand van door
objectivering. Ik ben het subject en ik kijk naar criminaliteit als een object.
• Is een ‘tijdelijke opschorting’ van de normale omgang met de leefwereld het vertrekt van
de leefwereld, maar vertrekt er ook naar terug.
• Keert terug naar de leefwereld
• Filmpje als voorbeeld van vertrekt uit en terugkeer naar de leefwereld
• Belangrijke vraag: de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
• Een meer ‘wetenschappelijke’ leefwereld?
• Een autonome leefwereld? De leefwereld wordt gekenmerkt door een aantal wetten,
dynamieken, die niet worden aangetast door de wetenschap. Een regel daarbij is dat we
respect moeten hebben voor het lichaam van de mens. Bij een operatie of postmortaal
onderzoek snijden we in het lichaam en komt deze regel ter vervallen. De wetenschap
beïnvloedt daarbij onze leefwereld. De vraag is in welke mate we deze wetenschap in onze
leefwereld kunnen laten doordringen.
• Redelijkheid en wetenschappelijke rationaliteit wanneer we rationeel proberen zijn, zijn we ook
vaal onredelijk. Stel je wilt op een wetenschappelijke manier vrienden maken (tests en algoritmes),
maar je zou een ongelofelijke creep zijn. Het past niet in onze samenleving en het is autonoom in
de leefwereld dat we vrienden maken op andere manieren.
DE ‘ZINGEVENDE’, ‘COGNITIEVE’ EN ‘MANIPULATIEVE’ INTERESSES VAN DE MENS TEKST BURMS, DE
DIJN
Er zijn drie interesses in het leven: de cognitieve, manipulatieve en zingevende
interesse.
Cognitief: we verlangen naar kennis opdoen, vooral via wetenschap.
We zijn geïnteresseerd in de roddels, dagdagelijkse feitjes,…
Manipulatief: we proberen de wereld naar onze hand te zetten, onze
behoeften te bevredigen, dit op zo’n efficiënt mogelijke manier. We
willen controle over de werkelijkheid. Ook via technologie krijgen we ons goesting. We willen een
film kijken, openen Netflix en klaar.
Zingevend: we willen een waardevol leven leiden.
1
,Meestal zijn we nogal geneigd om te denken dat het heel vaak draait om de cognitieve en manipulatieve
interesse. Kijk nu in de zorgsector, we willen kijken waar mensen behoeften aan hebben. De zingevende
interesse overlapt vaak, maar er is wél een deel dat op zichzelf staat een groot stuk van de zin van het
leven hangt vaak af of wij waardevolle vriendschappen hebben. Vriendschap bestaat niet om behoeften te
bevredigen, op die manier zou je iedereen kunnen inruilen voor iemand anders.
De relatie tussen het zingevende en het cognitieve
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
Het hebben van het gesprek. Waarom beginnen we te praten tijdens de pauze? Praten we omdat we
informatie uitwisselen? Wel we zijn 90% van de tijd complete nonsens aan het verkopen, waarbij dit
cognitief op nergens slaat. Al onze conversaties gaan over het geven van erkenning van elkaar. Je drukt er
mee uit dat je goede vrienden bent, door deze dingen te zeggen. Je geeft erkenning over het bestaan van
elkaar en het vieren van de relatie.
Stelling 2: Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid. Wat ‘redelijk’ en
‘onredelijk’ is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt ‘rationeel’ en ‘irrationeel’ is
Stel je wilt weten of je vriend je bedriegt. De meest normale manier waarop wij met kennis omgaan is
‘het vragen’. In relaties zal dit altijd op basis zijn van vertrouwen. Wetenschap daarentegen is gebaseerd
op wanttrouwen.
Stelling 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen, zijn vaak slechts van relatief belang voor de
zingevende relaties in de leefwereld.
Het feit is dat cognitieve inzichten voor een groot deel irrelevant zijn. Hoe wij liefde ervaren in de
leefwereld is vaak immuun voor de wetenschap. Het cognitieve inzicht van hoe wij in elkaar zitten
(verliefdheidsprocessen in de hersenen), zijn vaak irrelevant voor hoe wij zaken beleven.
Richard Dawkins over straffen
We zijn geneigd om te kijken naar misdadigers als dat we hen moeten straffen. Maar Dawkins merkt op dat
mensen eigenlijk machines zijn. We zouden volgens hem het hele strafrecht moeten afschaffen. Het idee
van kwaad zijn op mensen, gaat er totaal van uit dat het vrije mensen zijn en de keuze hadden om het niet
te doen. Maar door het cognitieve en de wetenschap weten we dat wij mensen ook maar machines zijn en
gefixt moeten worden, in plaats van gestraft. De cognitieve wetenschap moet een invloed hebben op onze
leefwereld. Kwaad zijn is wetenschappelijk fout, omdat we mensen niet volledig vrij zijn, het heeft geen
zin. Dit is hoe Dawkins erover denkt. De prof denkt eerder anders. Hij gelooft niet dat we gedetermineerd
zijn tot het maken van keuzes en als het ware machines zijn. In onze leefwereld zouden we waarschijnlijk
heel ons leven kwaad blijven, aangezien wij ook maar mensen zijn. We hebben verwachtingen van elkaar
en wanneer niet aan deze worden voldaan, worden we kwaad. Dat is zingevend met elkaar omgaan. Op dit
vlak is het zingevende dan weer immuun voor wetenschap.
De relatie tussen het zingevende en manipulatieve
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze ‘manipulatieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief
handelen). Bijvoorbeeld: geluk en erkenning.
Als mens zijn we op zoek naar geluk. We denken dat het een behoefte is. Alles wat we doen is om dat
geluksgevoel tot stand te brengen of te stimuleren. Stel je kunt al het geluk krijgen dat je wenst. Indien je
dit allemaal onder controle hebt, wat is dan de waarde van het geluk zelf? Geluk betekent daarbij ook
geluk hebben. Indien we geluk zouden kunnen programmeren, zou het zijn waarde verliezen. Het cruciale
hieraan is dat het geluk buiten je controle valt, je manipulatieve interesse. Op het moment dat alles onder
je controle valt, dan vervalt het geluk.
Stelling 2: De focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de zingevende dimensie aantasten.
In vriendschap kun je bijvoorbeeld het gevoel krijgen dat iemand enkel geïnteresseerd is, vanwege
manipulatieve redenen, om een behoefte te bevredigen.
2
, CONCLUSIE
‘Mysterie’ (vs. ‘probleem’)
Zingeving heeft te maken met perplexiteit (verwondering, verbijstering, verontwaardiging,…)
Betrokkenheid (vs. afstandelijkheid)
Het heeft te maken met geraakt worden door de dingen, gevoelig zijn voor bepaalde waardevolle zaken,
eerder dan met nuchtere kennis.
Afhankelijkheid (vs. controle)
Het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs buiten onze controle vallen.
Traditie (vs. innovatie)
In onze omgang met deze ‘issues’ maken we gebruik van culturele en traditionele elementen
(omgangsvormen, rituelen, gebruiken, kunstwerken,…). Het gebruik daarvan kan men op geen enkele
manier rationeel verantwoorden.
LES 2: RELIGIE, ZINGEVING EN WETENSCHAP
Mythes:
• Religie en wetenschap zijn al de hele geschiedenis met elkaar in conflict
• Religie en wetenschap komen noodzakelijk met elkaar in conflict
• Religie is ten dode op geschreven
• Geloven is onredelijk
RELIGIE EN WETENSCHAP: HISTORISCH
Peter Harrison (º1955) het idee dat er een eeuwen oud conflict bestaat tussen geloof en
wetenschap, klopt niet. Hij maakt de vergelijking waarbij er een historicus naar hem komt en vertelt
dat hij een bewijs heeft gevonden voor een gewapend conflict tussen Israël en Egypte in de 16 e eeuw.
Hoe zou men daarop reageren? Dat kan niet, want toen bestonden deze landen nog niet. Op de kaart
zien we toch degelijk dat de landen bestaan? Harrison beantwoordt dit met hoewel de grondgebieden
wel bestaan, bestonden de entiteiten en gekende volkeren nog niet in de 16 e eeuw. De vergissing die
de historicus begaat, is de vergissing om de entiteiten die vandaag de dag bestaan, terug te
projecteren naar het verleden. We gebruiken onze hedendaagse categorieën op het verleden. Mensen
hanteerden natuurlijk wel religie in der tijd (bidden, rituelen), zoals ook de territoria in die tijd reeds
bestond. Maar de inhoud van die concepten verschillen radicaal met wat het nu betekent.
• Historicus, gespecialiseerd in de relatie tussen geloof en wetenschap
• Hoofdpunt: het beeld van een eeuwenoud conflict tussen geloof en wetenschap is een mythe
Zijn conclusie: ‘Much contemporary discussion about science and religion assumes that there are discrete
human activities [or realities], ‘science’ and ‘religion’, which have had some unitary and enduring essence
that persists over time. … [T]his is not the case’ (Harrison 2015)
HET OUDE EN MIDDELEEUWSE WESTEN
Thomas van Aquino wanneer we denken aan religie denken we aan een tal van verschillende
levensovertuigingen, maar dat staat ver af van de opvattingen in de middeleeuwen.
Religie en wetenschap als deugden (Aristoteles) het goede leven staat in het teken van
verwerven van deugden
• Religio = morele deugd (onderdeel van rechtvaardigheid) van eerbetoon aan God
je bewijst God de eer die de God toekomt
≠ systeem van waarheden
3
