Geschiedenis v/h publiekrecht en
de politiek
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: inleiding....................................................................................3
§1. Definitie..................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: Oudheid...................................................................................20
§1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht...........................................................20
§2. Het gewoonterecht.................................................................................................. 20
§3. Het Romeins publiekrecht........................................................................................22
§4. De Kerk.................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 3: de (vroege en volle) middeleeuwen...........................................29
§1. De Germaanse verwoesting en heropbouw.............................................................29
§2. Verbrokkeling van recht en macht (9e-11e eeuw).....................................................42
Hoofdstuk 4: de late middeleeuwen..............................................................50
§1. Communalisme (de steden).....................................................................................50
§2. De soevereine vorst................................................................................................. 52
§3. Constitutionalisme................................................................................................... 55
§4. Parlementarisme...................................................................................................... 59
Hoofdstuk 5: (her)geboorte van de rechtswetenschap...................................70
§1. De renaissance 12e eeuw.........................................................................................70
§2. Een vernieuwde kerk............................................................................................... 76
Hoofdstuk 6: De Vroegmoderne Tijd: Ontwikkeling van de soevereine nationale
staat............................................................................................................ 79
§1. Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden..........79
§2. De uitbouw van de staatsmacht..............................................................................95
§3. De evolutie van het recht......................................................................................115
Hoofdstuk 7: Revoluties leiden de doodsklok over het Ancien Régime...........121
§1. Verenigde Staten van Amerika..............................................................................121
§2. De Franse Revolutie (en Franse invloed in België).................................................130
§3. Einde ancien régime in de Nederlanden................................................................139
1
,Hoofdstuk 8: een grondwet voor het jonge België........................................142
§1. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden..............................................................142
§2. Het onafhankelijke België......................................................................................146
Hoofdstuk 9: De twintigste eeuw.................................................................156
§1. Crisismomenten temperen het vooruitgangsoptimisme........................................156
§2. De rechtsstaat....................................................................................................... 164
§3. De belangrijkste staatsrechtelijke knopen.............................................................170
Hoofdstuk 10: Europeanisering, transatlantisering, mondialisering..............175
§1. Inleiding................................................................................................................. 175
§2. Benelux (1944-)..................................................................................................... 180
§3. NAVO (1949-)......................................................................................................... 181
§4. Van OESS (1947-1960) naar OESO........................................................................182
§5. Raad van Europa (1949-).......................................................................................182
§6. Van verschillende Europese gemeenschappen (1952-) naar een Europese Unie
(1992-)........................................................................................................................ 183
§7. De huidige EU........................................................................................................ 193
2
,Hoofdstuk 1: inleiding
§1. Definitie
Geschiedenis
Rechtsgeschiedenis = metajuridica
Er kan veel bedoeld worden met geschiedenis: geschiedenis van een leven, het vak of de
opleiding geschiedenis, geschiedenis is ook een wetenschap.
Rechtsgeschiedenis behoort tot de metajuridica., In de opleiding rechten ga je juridische
kennis opdoen, die juridische kennis zorgt ervoor dat je verstrekt wordt tot juristen.
Juristen zijn bezig met recht, bijna alle vakken in de opleiding zijn ‘juridische vakken’. Dit
vak is anders, net als filosofie, omdat er ook naar het recht gekeken wordt maar er wordt
niet binnen het recht gekeken. Als je binnen het recht blijft, spreken we over het
positieve recht.
Positieve recht (latijn: ponere= plaatsen) = ‘het geplaatste recht’= het recht dat hier
en nu geldt, het recht dat praktisch hier van toepassing is, het recht dat de rechtbanken
gebruiken. Bijvoorbeeld: als je in België op de autostrade rijdt mag je maximaal 120km/h
rijden maar als je in Duitsland rijdt op de autostrade mag je meestal veel meer rijden dan
120km/h. → Het positieve recht van België: 120km/h, het positieve recht van Duitsland:
sneller dan 120km/h.
Als je in het Belgische positieve recht zit ‘opgesloten’, kan je alleen maar denken in
Belgische juridische begrippen. We zijn beperkt door de grenzen van het juridische
paradigma. Paradigma = een geheel van veronderstellingen, aanvaarde principes
waarbinnen een wetenschap georganiseerd wordt.
Bijvoorbeeld: voor we Copernicus hadden dachten we dat de aarde in het midden stond
en de zon er rond stond, dit was een paradigma. Alles in de aardrijkskunde werd
begrepen hierrond en iedereen probeerde het binnen die basisveronderstelling het uit te
leggen. Toen kwam Copernicus die zei dat de zon in het midden stond en de aarde er
rond stond, dit werd een nieuwe basisveronderstellingenwaarrond de wetenschap dan
gebaseerd werd. Tot wanneer dit paradigma weer weerlegd werd.
In het recht, als je puur als jurist bezig bent, blijf je binnen het juridische paradigma
terwijl rechtsgeschiedenis= metajuridica: het is niet echt juridisch, het verlaat het
paradigma van het recht en gaat kijken hoe het recht het resultaat is van macht, politiek,
technische evoluties, religie, klimaat. Men gaat zich afvragen waarom het paradigma van
het positieve recht op die manier gevormd is.
Metajuridica is beschouwend, kritisch, reflecterend, contextualiserend (we gaan de
context bekijken).
- Bijvoorbeeld: als je in België toelaat van meer dan 120 te rijden dan zijn er veel
accidenten want we zijn klein landje met veel straten enz. Duitsland is een groter
land, vaak meer plaats tussen de afritten dus is het logisch dat je sneller mag
reden. Maw de context van de veel of weinig afritten bepaald de regel hoe snel je
mag rijden. Zo zijn al onze regels bepaald door de context.
3
, Rechtsgeschiedenis gaat dus in de geschiedenis gaan kijken, verklaringen gaan zoeken,
waarom we met bepaalde juridische paradigma’s zitten. Bijvoorbeeld: waarom
democratie en niet autocratie? Waarom volksvertegenwoordigingsregime en niet
totalitaire staat? Waarom wetboeken en niet voor rechters die vrij mogen beslissen? →
Allemaal bepaald door de geschiedenis.
➔ Door afstand te nemen, te stappen uit een bepaald juridisch paradigma, kunnen we
gebeurtenissen kritischer gaan bekijken.
Bv.: in sommige landen moet je vanaf een bepaalde dag in het jaar verplicht
sneeuwkettingen aan je auto doen. Dit doen ze in het noorden van Finland maar niet in
Egypte → owv het klimaat, daarom zegt het recht in het noorden dat je sneeuwkettingen
moet aandoen.
Bv.: Spanje heeft sommige winkels etc verplicht om siësta te doen, waarom? Omdat het
zo warm is dat mensen ziek werden en eventueel doodvielen. Dit is geen regeling bij ons
maar zoueventueel kunnen komen (global warming) → wetten moeten aangepast worden
aan evolutie klimaat.
Je kan vanuit verschillende invalshoeken kijken naar het juridisch paradigma van het
recht, naast rechtsgeschiedenis (vanuit historisch-wetenschappelijke invalshoek kijken) is
er ook nog:
- Rechtssociologie
- Rechtsfilosofie: kijken hoe de ideale samenleving er uit zou zien
- Rechtseconomie
- Bijvoorbeeld: door corona mochten mensen niet te dicht bij elkaar komen,
op bepaald moment mochten cafés en restaurants open maar de tafels
moesten ver uit elkaar staan & alleen gaan eten met bubbel. Als we willen
dat de COVID-maatregelen worden nageleefd, moeten we er een sanctie
aan koppelen (rechtseconomen: er moet een dreiging zijn tegende
eigenaars van restaurant: elke restauranthouder moet ervoor zorgen dat
mensen niet te dicht zitten want anders dicht).
- Rechtspsychologie
Als we uit het paradigma van het recht stappen gaan we soms inzien dat wat we juridisch
vragen eigenlijk niet haalbaar is. Bijvoorbeeld: Nemo censetur ignorare legem = iedereen
wordt geacht de wet tekennen. In ons Belgisch recht, wordt iedereen geacht de wet te
kennen. Het is onmogelijk om het recht nog te kennen.
Rechtsgeschiedenis in de opleiding rechten?
Vak is een inleidende duiding, door de geschiedenis van het recht te vertellen geef je ook
een beetje een inleiding tot het recht.
Het vak is ook een wetenschappelijke vorming, we aanvaarden het recht niet zomaar
zoals het is. De wetenschap bekijkt dingen grondig, doet empirisch onderzoek en gaat
zich vragen stellen over de wetmatigheden. We bekijken het recht en stellen er ons
vragen bij. Het is gevaarlijk om te denken dathet recht objectief is, de regels zelf zijn het
resultaat van een bepaalde geschiedenis.
4
de politiek
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: inleiding....................................................................................3
§1. Definitie..................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: Oudheid...................................................................................20
§1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht...........................................................20
§2. Het gewoonterecht.................................................................................................. 20
§3. Het Romeins publiekrecht........................................................................................22
§4. De Kerk.................................................................................................................... 28
Hoofdstuk 3: de (vroege en volle) middeleeuwen...........................................29
§1. De Germaanse verwoesting en heropbouw.............................................................29
§2. Verbrokkeling van recht en macht (9e-11e eeuw).....................................................42
Hoofdstuk 4: de late middeleeuwen..............................................................50
§1. Communalisme (de steden).....................................................................................50
§2. De soevereine vorst................................................................................................. 52
§3. Constitutionalisme................................................................................................... 55
§4. Parlementarisme...................................................................................................... 59
Hoofdstuk 5: (her)geboorte van de rechtswetenschap...................................70
§1. De renaissance 12e eeuw.........................................................................................70
§2. Een vernieuwde kerk............................................................................................... 76
Hoofdstuk 6: De Vroegmoderne Tijd: Ontwikkeling van de soevereine nationale
staat............................................................................................................ 79
§1. Bourgondische, Spaanse, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden..........79
§2. De uitbouw van de staatsmacht..............................................................................95
§3. De evolutie van het recht......................................................................................115
Hoofdstuk 7: Revoluties leiden de doodsklok over het Ancien Régime...........121
§1. Verenigde Staten van Amerika..............................................................................121
§2. De Franse Revolutie (en Franse invloed in België).................................................130
§3. Einde ancien régime in de Nederlanden................................................................139
1
,Hoofdstuk 8: een grondwet voor het jonge België........................................142
§1. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden..............................................................142
§2. Het onafhankelijke België......................................................................................146
Hoofdstuk 9: De twintigste eeuw.................................................................156
§1. Crisismomenten temperen het vooruitgangsoptimisme........................................156
§2. De rechtsstaat....................................................................................................... 164
§3. De belangrijkste staatsrechtelijke knopen.............................................................170
Hoofdstuk 10: Europeanisering, transatlantisering, mondialisering..............175
§1. Inleiding................................................................................................................. 175
§2. Benelux (1944-)..................................................................................................... 180
§3. NAVO (1949-)......................................................................................................... 181
§4. Van OESS (1947-1960) naar OESO........................................................................182
§5. Raad van Europa (1949-).......................................................................................182
§6. Van verschillende Europese gemeenschappen (1952-) naar een Europese Unie
(1992-)........................................................................................................................ 183
§7. De huidige EU........................................................................................................ 193
2
,Hoofdstuk 1: inleiding
§1. Definitie
Geschiedenis
Rechtsgeschiedenis = metajuridica
Er kan veel bedoeld worden met geschiedenis: geschiedenis van een leven, het vak of de
opleiding geschiedenis, geschiedenis is ook een wetenschap.
Rechtsgeschiedenis behoort tot de metajuridica., In de opleiding rechten ga je juridische
kennis opdoen, die juridische kennis zorgt ervoor dat je verstrekt wordt tot juristen.
Juristen zijn bezig met recht, bijna alle vakken in de opleiding zijn ‘juridische vakken’. Dit
vak is anders, net als filosofie, omdat er ook naar het recht gekeken wordt maar er wordt
niet binnen het recht gekeken. Als je binnen het recht blijft, spreken we over het
positieve recht.
Positieve recht (latijn: ponere= plaatsen) = ‘het geplaatste recht’= het recht dat hier
en nu geldt, het recht dat praktisch hier van toepassing is, het recht dat de rechtbanken
gebruiken. Bijvoorbeeld: als je in België op de autostrade rijdt mag je maximaal 120km/h
rijden maar als je in Duitsland rijdt op de autostrade mag je meestal veel meer rijden dan
120km/h. → Het positieve recht van België: 120km/h, het positieve recht van Duitsland:
sneller dan 120km/h.
Als je in het Belgische positieve recht zit ‘opgesloten’, kan je alleen maar denken in
Belgische juridische begrippen. We zijn beperkt door de grenzen van het juridische
paradigma. Paradigma = een geheel van veronderstellingen, aanvaarde principes
waarbinnen een wetenschap georganiseerd wordt.
Bijvoorbeeld: voor we Copernicus hadden dachten we dat de aarde in het midden stond
en de zon er rond stond, dit was een paradigma. Alles in de aardrijkskunde werd
begrepen hierrond en iedereen probeerde het binnen die basisveronderstelling het uit te
leggen. Toen kwam Copernicus die zei dat de zon in het midden stond en de aarde er
rond stond, dit werd een nieuwe basisveronderstellingenwaarrond de wetenschap dan
gebaseerd werd. Tot wanneer dit paradigma weer weerlegd werd.
In het recht, als je puur als jurist bezig bent, blijf je binnen het juridische paradigma
terwijl rechtsgeschiedenis= metajuridica: het is niet echt juridisch, het verlaat het
paradigma van het recht en gaat kijken hoe het recht het resultaat is van macht, politiek,
technische evoluties, religie, klimaat. Men gaat zich afvragen waarom het paradigma van
het positieve recht op die manier gevormd is.
Metajuridica is beschouwend, kritisch, reflecterend, contextualiserend (we gaan de
context bekijken).
- Bijvoorbeeld: als je in België toelaat van meer dan 120 te rijden dan zijn er veel
accidenten want we zijn klein landje met veel straten enz. Duitsland is een groter
land, vaak meer plaats tussen de afritten dus is het logisch dat je sneller mag
reden. Maw de context van de veel of weinig afritten bepaald de regel hoe snel je
mag rijden. Zo zijn al onze regels bepaald door de context.
3
, Rechtsgeschiedenis gaat dus in de geschiedenis gaan kijken, verklaringen gaan zoeken,
waarom we met bepaalde juridische paradigma’s zitten. Bijvoorbeeld: waarom
democratie en niet autocratie? Waarom volksvertegenwoordigingsregime en niet
totalitaire staat? Waarom wetboeken en niet voor rechters die vrij mogen beslissen? →
Allemaal bepaald door de geschiedenis.
➔ Door afstand te nemen, te stappen uit een bepaald juridisch paradigma, kunnen we
gebeurtenissen kritischer gaan bekijken.
Bv.: in sommige landen moet je vanaf een bepaalde dag in het jaar verplicht
sneeuwkettingen aan je auto doen. Dit doen ze in het noorden van Finland maar niet in
Egypte → owv het klimaat, daarom zegt het recht in het noorden dat je sneeuwkettingen
moet aandoen.
Bv.: Spanje heeft sommige winkels etc verplicht om siësta te doen, waarom? Omdat het
zo warm is dat mensen ziek werden en eventueel doodvielen. Dit is geen regeling bij ons
maar zoueventueel kunnen komen (global warming) → wetten moeten aangepast worden
aan evolutie klimaat.
Je kan vanuit verschillende invalshoeken kijken naar het juridisch paradigma van het
recht, naast rechtsgeschiedenis (vanuit historisch-wetenschappelijke invalshoek kijken) is
er ook nog:
- Rechtssociologie
- Rechtsfilosofie: kijken hoe de ideale samenleving er uit zou zien
- Rechtseconomie
- Bijvoorbeeld: door corona mochten mensen niet te dicht bij elkaar komen,
op bepaald moment mochten cafés en restaurants open maar de tafels
moesten ver uit elkaar staan & alleen gaan eten met bubbel. Als we willen
dat de COVID-maatregelen worden nageleefd, moeten we er een sanctie
aan koppelen (rechtseconomen: er moet een dreiging zijn tegende
eigenaars van restaurant: elke restauranthouder moet ervoor zorgen dat
mensen niet te dicht zitten want anders dicht).
- Rechtspsychologie
Als we uit het paradigma van het recht stappen gaan we soms inzien dat wat we juridisch
vragen eigenlijk niet haalbaar is. Bijvoorbeeld: Nemo censetur ignorare legem = iedereen
wordt geacht de wet tekennen. In ons Belgisch recht, wordt iedereen geacht de wet te
kennen. Het is onmogelijk om het recht nog te kennen.
Rechtsgeschiedenis in de opleiding rechten?
Vak is een inleidende duiding, door de geschiedenis van het recht te vertellen geef je ook
een beetje een inleiding tot het recht.
Het vak is ook een wetenschappelijke vorming, we aanvaarden het recht niet zomaar
zoals het is. De wetenschap bekijkt dingen grondig, doet empirisch onderzoek en gaat
zich vragen stellen over de wetmatigheden. We bekijken het recht en stellen er ons
vragen bij. Het is gevaarlijk om te denken dathet recht objectief is, de regels zelf zijn het
resultaat van een bepaalde geschiedenis.
4
