Wetenschapstheoretische grondslagen van de
pedagogiek
Inhoudsopgave
Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek...................................1
Les 1: inleiding: Filosofie, of wijsbegeerte?..........................................................................3
Wat is filosofie?................................................................................................................. 3
Wetenschapsfilosofie........................................................................................................ 3
De epistemologische vraag:..............................................................................................4
Les 2: Over het verband tussen de moderne wijsbegeerte en wetenschappelijke
pedagogiek..................................................................................................................... 6
Wetenschap als quality label............................................................................................. 6
Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis.....................6
Filosofie als epistemologie..................................................................................7
Descartes en het rationalisme.......................................................................................... 7
Een onbetwijfelbaar uitgangspunt: de methodische twijfel...................................8
Cogito, ergo sum – “Ik denk, dus ik ben”..............................................................9
De waarde van Descartes’ filosofie....................................................................10
Scheiding tussen objectiviteit en subjectiviteit...................................................10
Locke Hume en het empirisme........................................................................................ 11
A priori vs. A posteriori.....................................................................................11
John Locke (1632-1704) – vroege Verlichting......................................................11
David Hume (1711-1776) – Verlichting................................................................11
Humes scepticisme met betrekking tot causaliteit..............................................12
Probleem van inductie.......................................................................................12
Falsificationisme van Popper.............................................................................12
Kant en het idealisme..................................................................................................... 13
Immanuel Kant (1724-1804) – Verlichting...........................................................13
Kant, een kind van zijn tijd................................................................................13
Kants filosofie en pedagogiek............................................................................13
Theorie van opvoeding en verlichting................................................................14
Kants über Pädagogik.......................................................................................14
Het bereiken van de Bestimmung......................................................................15
1
,Opvoedingswetenschap.....................................................................................15
Bereiken van het opvoedingsdoel......................................................................16
Mens is een opgave voor zichzelf.......................................................................16
Kant’s Ethiek.................................................................................................................. 17
Focus op: ‘ De Goede Wil’..................................................................................17
Kant’s Categorisch Imperatief........................................................................................18
Kant’s Epistemologie...................................................................................................... 19
Kant’s Invloed op Pedagogiek......................................................................................... 20
Les 3: wetenschapsfilosofie van de sociale wetenschappen (39-57)..................................20
Pedagogiek in het meervoud.......................................................................................... 20
Wetenschap als quality label........................................................................................... 21
Sociale wetenschappen.................................................................................................. 21
Onderzoeksmethode....................................................................................................... 23
Intentionele verklaring.................................................................................................... 25
Taylors hermeneutisch-interpretatief..............................................................................26
Hermeneutische interpretaties.......................................................................................28
Les 4: taak: Rol van de sociale wetenschappen.................................................................29
Les 5: de kritische pedagogiek (121-140)...........................................................................32
De kritische pedagogiek..................................................................................................... 32
De weg naar Betrouwbare kennis...................................................................................32
De verlichting – the enlightenment.................................................................................33
Kritiek op de gevestigde maatschappij...........................................................................34
De kritische theorie......................................................................................................... 35
Giroux’s kritische pedagogiek............................................................................................37
De vijand van het neoliberalisme....................................................................................37
The Disneyfication of Children’s Culture.........................................................................38
Kritiek op Critical Pedagogy............................................................................................ 40
Les 6, gastles Toon Benoot: Utopisch denken en pedagogiek.............................................40
Maatschappijkritiek......................................................................................................... 41
1. Herbert Marcuse........................................................................................... 41
2. Guy Debord................................................................................................... 43
3. Jean Baudrillard –Simulacra & Hyperreality.....................................................44
2. De-Institutionalisering................................................................................................. 46
2.1 ‘Werken naar een betere conditie’................................................................46
2.2 ‘Naar een uitgesproken verwachting wat goed is’.........................................47
3.UTOPISCH DENKEN.........................................................................................47
3. Utopie en Pedagogiek................................................................................................. 49
4.2 Hoe kunnen we bouwen aan een cultuur van toekomstdenken en
toekomstgeletterdheid.............................................................................................. 50
4.3 Utopie als Ideologie-kritiek........................................................................................ 50
Les 7: Gastcollege Laura Van Beveren: Feminisme, epistemologie & pedagogiek..............51
1.Feminisme: een historische schets...............................................................................51
‘Golven van feminisme’.....................................................................................51
2
,De ‘eerste golf’ van feminisme..........................................................................52
De ‘tweede golf’ van feminisme.........................................................................54
De derde golf.................................................................................................... 56
2.FEMINISME & EPISTEMOLOGIE: STANDPUNTTHEORIE...................................................57
Kernargumenten: wat houdt deze theorie nu in?................................................58
4.Debat, kritieken, controverses….....................................................................64
Afsluitend college............................................................................................................... 67
Les 1: inleiding: Filosofie, of wijsbegeerte?
Wat is filosofie?
UGent: ‘durf denken’ => eerst moet je leren denken
Wetenschap: vraag => onderzoeksmethode => betrouwbare kennis,
consensus over de antwoorden
Filosofie is geen wetenschap, maar gaat over vragen waar we nog geen
oplossingsmethode voor gevonden hebben (centrale vragen die eigen
zijn aan het mens-zijn)
= enige consensus over de antwoorden
bv.: student farmacie test de werking van een nieuwe pil door een
dubbel blind placebo gerandomiseerde proef
Centrale vragen die eigen zijn aan mens-zijn. (We weten niet zeker
of dieren ook vragen stellen over zichzelf)
Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methode, maar wel
zo redelijk mogelijk op zoek gaan naar een antwoord
o Bv: Is euthanasie voor mensen met dementie toelaatbaar? Wat
is de zin van het leven?
o Antwoord dat niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het
denken, traditie, intuïtie, waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit,
…
o argumenten wikken en wegen
o veel filosofische vragen worden wetenschappelijke
vraagstukken
Filosofie begint met verwondering, met twijfel
Elke vraag moet beginnen met iemand die een buikgevoel krijgt dat die meer
wil te weten komen, CRUCIAAL!! Wat valt er op? Nieuwsgierigheid; essentiële
eigenschap van een pedagoog of sociaal werker.
Wetenschapsfilosofie
Ultieme vragen staan centraal (cf. de vragen die kinderen stellen
Waarom doe je dit? Waarom is een citroen geel?)
Voorafgaande of oude ideeën blijven relevant omdat ze niet
weerlegd kunnen worden
o In exacte wetenschappen is dit niet zo: vroeger was de aarde plat, nu
hebben ze dat inzicht weggegooid.
Westerse traditie
3
, Historisch, met de nadruk op de zoektocht naar betrouwbare
kennis
o Waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis.
- Onze samenleving is geobsedeerd door de waarheid, ‘kan je dit
bewijzen?’
- Wat weet jij zeker? ‘ik heb 2 kinderen, ik adem, ik ben een vrouw’
De epistemologische kwestie
leer van de kennis
theory of knowledge
Zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
(= ze zoeken naar de grond en grenzen van ons weten)
Hoe weten we dat we iets weten?
Hoe weten we zeker dat iets waar is?
De epistemologische vraag:
Wat is echt, wat is waar?
~ funderingsproblematiek: wetenschap en geloof discussie
Ter Illustratie: Freire’s Pedagogy of the Oppressed
Is de wereld er als er geen mensen zijn om haar te benoemen?
- Als ik niet kan zeggen dat dit een stoel is, is dit dan een stoel?
- Het gaat over de rol van de werkelijkheid tav het subject.
- Is de werkelijkheid er alleen maar als jij er bent om die te
observeren?
“There is no true word that is not at the same time praxis. Thus, to
speak a true word, is to transform the world. To exist, humanly, is to
name the World, to change it. Once named, the world in its turn
reappears to the namers as a problem and requires of them new
naming. Men are not built in silence, but in word, in work, in action-
reflection”
De epistemologische vraag:
Hoe komen we aan kennis? Wat is waarheid, wat is weten?
Filosofie wordt gedurende de 16de en 17de eeuw voornamelijk
epistemologie
= een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
- Dit is veranderd als mens zelf beginnen nadenken.
- Religie: veel filosofen waren gelovig, maar toch beginnen
nadenken voor de mensen zelf. Er komt ruimte voor.
Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen
Naar een ‘open’ wereldbeeld: geen deterministisch wereldbeeld meer, waar
alles voorgeschreven is.
Bv.: Blaise Pascal 17de eeuw, Franse wis- en natuurkundige, theoloog
plaats van de mens in het universum?
4
pedagogiek
Inhoudsopgave
Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek...................................1
Les 1: inleiding: Filosofie, of wijsbegeerte?..........................................................................3
Wat is filosofie?................................................................................................................. 3
Wetenschapsfilosofie........................................................................................................ 3
De epistemologische vraag:..............................................................................................4
Les 2: Over het verband tussen de moderne wijsbegeerte en wetenschappelijke
pedagogiek..................................................................................................................... 6
Wetenschap als quality label............................................................................................. 6
Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis.....................6
Filosofie als epistemologie..................................................................................7
Descartes en het rationalisme.......................................................................................... 7
Een onbetwijfelbaar uitgangspunt: de methodische twijfel...................................8
Cogito, ergo sum – “Ik denk, dus ik ben”..............................................................9
De waarde van Descartes’ filosofie....................................................................10
Scheiding tussen objectiviteit en subjectiviteit...................................................10
Locke Hume en het empirisme........................................................................................ 11
A priori vs. A posteriori.....................................................................................11
John Locke (1632-1704) – vroege Verlichting......................................................11
David Hume (1711-1776) – Verlichting................................................................11
Humes scepticisme met betrekking tot causaliteit..............................................12
Probleem van inductie.......................................................................................12
Falsificationisme van Popper.............................................................................12
Kant en het idealisme..................................................................................................... 13
Immanuel Kant (1724-1804) – Verlichting...........................................................13
Kant, een kind van zijn tijd................................................................................13
Kants filosofie en pedagogiek............................................................................13
Theorie van opvoeding en verlichting................................................................14
Kants über Pädagogik.......................................................................................14
Het bereiken van de Bestimmung......................................................................15
1
,Opvoedingswetenschap.....................................................................................15
Bereiken van het opvoedingsdoel......................................................................16
Mens is een opgave voor zichzelf.......................................................................16
Kant’s Ethiek.................................................................................................................. 17
Focus op: ‘ De Goede Wil’..................................................................................17
Kant’s Categorisch Imperatief........................................................................................18
Kant’s Epistemologie...................................................................................................... 19
Kant’s Invloed op Pedagogiek......................................................................................... 20
Les 3: wetenschapsfilosofie van de sociale wetenschappen (39-57)..................................20
Pedagogiek in het meervoud.......................................................................................... 20
Wetenschap als quality label........................................................................................... 21
Sociale wetenschappen.................................................................................................. 21
Onderzoeksmethode....................................................................................................... 23
Intentionele verklaring.................................................................................................... 25
Taylors hermeneutisch-interpretatief..............................................................................26
Hermeneutische interpretaties.......................................................................................28
Les 4: taak: Rol van de sociale wetenschappen.................................................................29
Les 5: de kritische pedagogiek (121-140)...........................................................................32
De kritische pedagogiek..................................................................................................... 32
De weg naar Betrouwbare kennis...................................................................................32
De verlichting – the enlightenment.................................................................................33
Kritiek op de gevestigde maatschappij...........................................................................34
De kritische theorie......................................................................................................... 35
Giroux’s kritische pedagogiek............................................................................................37
De vijand van het neoliberalisme....................................................................................37
The Disneyfication of Children’s Culture.........................................................................38
Kritiek op Critical Pedagogy............................................................................................ 40
Les 6, gastles Toon Benoot: Utopisch denken en pedagogiek.............................................40
Maatschappijkritiek......................................................................................................... 41
1. Herbert Marcuse........................................................................................... 41
2. Guy Debord................................................................................................... 43
3. Jean Baudrillard –Simulacra & Hyperreality.....................................................44
2. De-Institutionalisering................................................................................................. 46
2.1 ‘Werken naar een betere conditie’................................................................46
2.2 ‘Naar een uitgesproken verwachting wat goed is’.........................................47
3.UTOPISCH DENKEN.........................................................................................47
3. Utopie en Pedagogiek................................................................................................. 49
4.2 Hoe kunnen we bouwen aan een cultuur van toekomstdenken en
toekomstgeletterdheid.............................................................................................. 50
4.3 Utopie als Ideologie-kritiek........................................................................................ 50
Les 7: Gastcollege Laura Van Beveren: Feminisme, epistemologie & pedagogiek..............51
1.Feminisme: een historische schets...............................................................................51
‘Golven van feminisme’.....................................................................................51
2
,De ‘eerste golf’ van feminisme..........................................................................52
De ‘tweede golf’ van feminisme.........................................................................54
De derde golf.................................................................................................... 56
2.FEMINISME & EPISTEMOLOGIE: STANDPUNTTHEORIE...................................................57
Kernargumenten: wat houdt deze theorie nu in?................................................58
4.Debat, kritieken, controverses….....................................................................64
Afsluitend college............................................................................................................... 67
Les 1: inleiding: Filosofie, of wijsbegeerte?
Wat is filosofie?
UGent: ‘durf denken’ => eerst moet je leren denken
Wetenschap: vraag => onderzoeksmethode => betrouwbare kennis,
consensus over de antwoorden
Filosofie is geen wetenschap, maar gaat over vragen waar we nog geen
oplossingsmethode voor gevonden hebben (centrale vragen die eigen
zijn aan het mens-zijn)
= enige consensus over de antwoorden
bv.: student farmacie test de werking van een nieuwe pil door een
dubbel blind placebo gerandomiseerde proef
Centrale vragen die eigen zijn aan mens-zijn. (We weten niet zeker
of dieren ook vragen stellen over zichzelf)
Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methode, maar wel
zo redelijk mogelijk op zoek gaan naar een antwoord
o Bv: Is euthanasie voor mensen met dementie toelaatbaar? Wat
is de zin van het leven?
o Antwoord dat niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het
denken, traditie, intuïtie, waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit,
…
o argumenten wikken en wegen
o veel filosofische vragen worden wetenschappelijke
vraagstukken
Filosofie begint met verwondering, met twijfel
Elke vraag moet beginnen met iemand die een buikgevoel krijgt dat die meer
wil te weten komen, CRUCIAAL!! Wat valt er op? Nieuwsgierigheid; essentiële
eigenschap van een pedagoog of sociaal werker.
Wetenschapsfilosofie
Ultieme vragen staan centraal (cf. de vragen die kinderen stellen
Waarom doe je dit? Waarom is een citroen geel?)
Voorafgaande of oude ideeën blijven relevant omdat ze niet
weerlegd kunnen worden
o In exacte wetenschappen is dit niet zo: vroeger was de aarde plat, nu
hebben ze dat inzicht weggegooid.
Westerse traditie
3
, Historisch, met de nadruk op de zoektocht naar betrouwbare
kennis
o Waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis.
- Onze samenleving is geobsedeerd door de waarheid, ‘kan je dit
bewijzen?’
- Wat weet jij zeker? ‘ik heb 2 kinderen, ik adem, ik ben een vrouw’
De epistemologische kwestie
leer van de kennis
theory of knowledge
Zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
(= ze zoeken naar de grond en grenzen van ons weten)
Hoe weten we dat we iets weten?
Hoe weten we zeker dat iets waar is?
De epistemologische vraag:
Wat is echt, wat is waar?
~ funderingsproblematiek: wetenschap en geloof discussie
Ter Illustratie: Freire’s Pedagogy of the Oppressed
Is de wereld er als er geen mensen zijn om haar te benoemen?
- Als ik niet kan zeggen dat dit een stoel is, is dit dan een stoel?
- Het gaat over de rol van de werkelijkheid tav het subject.
- Is de werkelijkheid er alleen maar als jij er bent om die te
observeren?
“There is no true word that is not at the same time praxis. Thus, to
speak a true word, is to transform the world. To exist, humanly, is to
name the World, to change it. Once named, the world in its turn
reappears to the namers as a problem and requires of them new
naming. Men are not built in silence, but in word, in work, in action-
reflection”
De epistemologische vraag:
Hoe komen we aan kennis? Wat is waarheid, wat is weten?
Filosofie wordt gedurende de 16de en 17de eeuw voornamelijk
epistemologie
= een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
- Dit is veranderd als mens zelf beginnen nadenken.
- Religie: veel filosofen waren gelovig, maar toch beginnen
nadenken voor de mensen zelf. Er komt ruimte voor.
Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen
Naar een ‘open’ wereldbeeld: geen deterministisch wereldbeeld meer, waar
alles voorgeschreven is.
Bv.: Blaise Pascal 17de eeuw, Franse wis- en natuurkundige, theoloog
plaats van de mens in het universum?
4
