Samenvatting inleiding tot het
recht
Prof Debersaques
,DEEL 1 - HET RECHT EN ZIJN BRONNEN
MODULE 1 : HET BEGRIP “RECHT”
Definitie: wat is recht?
Geen eenvormige definitie, want recht is context-, tijd- en plaatsgebonden. Het is
moeilijk te definiëren.
- vb. kauwgom eten is strafbaar in Singapore maar niet in België
- vb. het bezitten van bepaalde verboden boeken was in de middeleeuwen
strafbaar nu in België niet meer.
- vb. homohuwelijken zijn sinds 2003 toegestaan in België ervoor was dit
niet toegestaan
Recht onderscheidt zich van andere normensystemen (moraal, godsdienst,
beleefdheid)
⇒ Soms wet en geen morele norm, soms morele norm en geen wet
- vb. liegen is morele norm en godsdienstelijke norm, maar geen juridische
norm (alleen niet liegen onder ede)
Conclusie: er is geen eenduidige definitie van ‘het’ recht MAAR het recht bevat 3
gemeenschappelijke elementen
Gemeenschappelijke elementen: de kern van het recht
1. Geheel van bindende regels (= Wat?)
Iedereen moet zich eraan houden / geen suggesties of keuze 4
categorieën:
● Gebods-, verbods- en verlofbepalingen
= algemeen toepasselijke rechtsregels van toepassing op elk
rechtssubject (=op iedereen toepasbaar)
○ Gebodsbepalingen: leggen verplicht gedrag op
■ positief: u zal (trouw zijn bij huwelijk)
■ negatief: als u het niet doet, volgt er straf
(schuldig verzuim)
○ Verbodsbepalingen: verbieden bepaald gedrag of stellen
van bepaalde handeling (doodslag, diefstal )
○ Verlofbepalingen: laten toe bepaalde handeling te stellen,
maar rechtssubj is niet verplicht (verdachte heeft het recht op
advocaat)
● Rechtsregels toepasbaar na keuze en Wilsaanvullende regels
○ Rechtsregel toepasselijk na keuze = gelden als rechtssubj in
, bepaalde toestand keuze maakte voor bepaald gedrag.
Recht laat keuze vrij, maar eens gemaakt is keuze
bindend
■ vb. keuze om te huwen, dan huwelijksplichten
■ vb; keuze om testament op te stellen
○ Wilsaanvullende rechtsregels = gelden als rechtssubjecten
geen eigen regeling voorzien (dus niet als er eigen
regeling is)
■ vb. koop tussen 2 partijen is voltrokken zodra er
overeenkomst is over zaak en prijs. Maar partijen
kunnen contractueel anders overeenkomen.
■ vb. huwen zonder contract, hebben toch enkele
rechtsregels. Maar partijen kunnen contractueel anders
overeenkomen.
● Ondersteunende regels
= geen eigenlijke / geen opzichzelf gedragsregels, maar
ondersteunen door instellingen te organiseren, werking in de tijd
en ruimte regelen, handhaving conflictenrecht
○ vb. organisatie en sanctionering GAS-boetes
○ vb. oprichting en samenstelling Raad van State + procedure
RvS
● Technische regels en formalisme
= Rechtshandelingen worden soms aan bepaalde vorm- en
procedurevoorschriften onderworpen zodat ze rechtsgeldig zijn
➔ vaak verregaande gevolgen wanneer je je niet hier aan houdt,
bv.:
◆ nietigheid: handeling wordt geacht nooit te hebben
bestaan
(bv. huwelijk nietig verklaard → heeft nooit bestaan)
➔ Formalisme van belang in / op verschillende niveaus :
◆ het recht: procedurevoorschriften = bepaalde
duur/manier om iets te doen
◆ wilsuiting = het kenbaar maken van de eigen wil door iets
te zeggen of te doen
(bv: bij trouwen )
◆ bescherming van personen
(bv. minderjarigen: spaarrekening geen toegang aan -18)
2. Samenleving ordenen/in stand houden (= Waarom zijn er
regels?)
● Orde scheppen en instandhouden door:
a) Bestaande toestanden/handelingen tot juridische norm
verheffen (=juridiseren)
= gesanctioneerde feitelijkheid
, (vb. meerderjarig in België vanaf 18 jaar)
b) Onwenselijk gedrag vermijden/tenietdoen:
Onwenselijk gedrag = gedrag dat schadelijk wordt geacht
in samenleving
(vb: overeenkomst onder dwang, schijnhuwelijken)
● Orde scheppen en instandhouden door recht hanteren als
beleidsinstrument: (= instrumentele visie van het recht):
a) Recht om bepaalde levensvisie/politiek systeem te
bekrachtigen EN vernieuwen
(vb. verhogen pensioenleeftijd, beleid van politieke partij via
recht toegepast)
b) Belangrijke trends/ evolurties:
● Juridisering vd samenleving: burger kwalificeert
probleem steeds vaker als een juridisch geschil
● Evolutie van nachtwakersstaat (laisser faire) naar
welvaartsstaat => toename van aantal rechtsregels
● Probleem van “overregulering” : boerenprotesten
3. Uitoefenen van gezag (= Hoe word dit uitgeoefend?)
● Gezag bij uitvaardigen van recht (maken):
1. Gebeurt door bevoegde regelgevende organen
■ Rechtstreeks: via (democratisch) verkozen organen
van de staat (parlement, gemeenteraad, ...)
■ Onrechtstreeks: gedragingen, gewoontes, principes
die worden erkend / gerespecteerd door
staatsorganen
2.“Rechtsgeldigheid ”
= bevoegdheden die bestaan respecteren, 3 aspecten:
- Hiërarchie van de normen
(vb. wet moet Grondwet respecteren)
- Bevoegdheidsverdelende regels
(vb. Gewest mag geen zaken regelen van federale
staat)
- Procedureregels
(vb. advies Raad van State nodig bij besluit koning)
● Gezag bij het doen naleven van recht (handhaving):
1. Opleggen van sanctie als middel tot afdwingbaarheid vh recht
➢ Soorten sancties (niet enkel strafrecht) :
○ penale (vrijheidsberoving, geldboete)=>
strafrecht
○ administratieve (GAS-boete, stillegging)
○ civiele (schadevergoeding, dwanguitvoering,
dwangsom)
➢ Morele sancties niet relevant voor recht (afkeurende
recht
Prof Debersaques
,DEEL 1 - HET RECHT EN ZIJN BRONNEN
MODULE 1 : HET BEGRIP “RECHT”
Definitie: wat is recht?
Geen eenvormige definitie, want recht is context-, tijd- en plaatsgebonden. Het is
moeilijk te definiëren.
- vb. kauwgom eten is strafbaar in Singapore maar niet in België
- vb. het bezitten van bepaalde verboden boeken was in de middeleeuwen
strafbaar nu in België niet meer.
- vb. homohuwelijken zijn sinds 2003 toegestaan in België ervoor was dit
niet toegestaan
Recht onderscheidt zich van andere normensystemen (moraal, godsdienst,
beleefdheid)
⇒ Soms wet en geen morele norm, soms morele norm en geen wet
- vb. liegen is morele norm en godsdienstelijke norm, maar geen juridische
norm (alleen niet liegen onder ede)
Conclusie: er is geen eenduidige definitie van ‘het’ recht MAAR het recht bevat 3
gemeenschappelijke elementen
Gemeenschappelijke elementen: de kern van het recht
1. Geheel van bindende regels (= Wat?)
Iedereen moet zich eraan houden / geen suggesties of keuze 4
categorieën:
● Gebods-, verbods- en verlofbepalingen
= algemeen toepasselijke rechtsregels van toepassing op elk
rechtssubject (=op iedereen toepasbaar)
○ Gebodsbepalingen: leggen verplicht gedrag op
■ positief: u zal (trouw zijn bij huwelijk)
■ negatief: als u het niet doet, volgt er straf
(schuldig verzuim)
○ Verbodsbepalingen: verbieden bepaald gedrag of stellen
van bepaalde handeling (doodslag, diefstal )
○ Verlofbepalingen: laten toe bepaalde handeling te stellen,
maar rechtssubj is niet verplicht (verdachte heeft het recht op
advocaat)
● Rechtsregels toepasbaar na keuze en Wilsaanvullende regels
○ Rechtsregel toepasselijk na keuze = gelden als rechtssubj in
, bepaalde toestand keuze maakte voor bepaald gedrag.
Recht laat keuze vrij, maar eens gemaakt is keuze
bindend
■ vb. keuze om te huwen, dan huwelijksplichten
■ vb; keuze om testament op te stellen
○ Wilsaanvullende rechtsregels = gelden als rechtssubjecten
geen eigen regeling voorzien (dus niet als er eigen
regeling is)
■ vb. koop tussen 2 partijen is voltrokken zodra er
overeenkomst is over zaak en prijs. Maar partijen
kunnen contractueel anders overeenkomen.
■ vb. huwen zonder contract, hebben toch enkele
rechtsregels. Maar partijen kunnen contractueel anders
overeenkomen.
● Ondersteunende regels
= geen eigenlijke / geen opzichzelf gedragsregels, maar
ondersteunen door instellingen te organiseren, werking in de tijd
en ruimte regelen, handhaving conflictenrecht
○ vb. organisatie en sanctionering GAS-boetes
○ vb. oprichting en samenstelling Raad van State + procedure
RvS
● Technische regels en formalisme
= Rechtshandelingen worden soms aan bepaalde vorm- en
procedurevoorschriften onderworpen zodat ze rechtsgeldig zijn
➔ vaak verregaande gevolgen wanneer je je niet hier aan houdt,
bv.:
◆ nietigheid: handeling wordt geacht nooit te hebben
bestaan
(bv. huwelijk nietig verklaard → heeft nooit bestaan)
➔ Formalisme van belang in / op verschillende niveaus :
◆ het recht: procedurevoorschriften = bepaalde
duur/manier om iets te doen
◆ wilsuiting = het kenbaar maken van de eigen wil door iets
te zeggen of te doen
(bv: bij trouwen )
◆ bescherming van personen
(bv. minderjarigen: spaarrekening geen toegang aan -18)
2. Samenleving ordenen/in stand houden (= Waarom zijn er
regels?)
● Orde scheppen en instandhouden door:
a) Bestaande toestanden/handelingen tot juridische norm
verheffen (=juridiseren)
= gesanctioneerde feitelijkheid
, (vb. meerderjarig in België vanaf 18 jaar)
b) Onwenselijk gedrag vermijden/tenietdoen:
Onwenselijk gedrag = gedrag dat schadelijk wordt geacht
in samenleving
(vb: overeenkomst onder dwang, schijnhuwelijken)
● Orde scheppen en instandhouden door recht hanteren als
beleidsinstrument: (= instrumentele visie van het recht):
a) Recht om bepaalde levensvisie/politiek systeem te
bekrachtigen EN vernieuwen
(vb. verhogen pensioenleeftijd, beleid van politieke partij via
recht toegepast)
b) Belangrijke trends/ evolurties:
● Juridisering vd samenleving: burger kwalificeert
probleem steeds vaker als een juridisch geschil
● Evolutie van nachtwakersstaat (laisser faire) naar
welvaartsstaat => toename van aantal rechtsregels
● Probleem van “overregulering” : boerenprotesten
3. Uitoefenen van gezag (= Hoe word dit uitgeoefend?)
● Gezag bij uitvaardigen van recht (maken):
1. Gebeurt door bevoegde regelgevende organen
■ Rechtstreeks: via (democratisch) verkozen organen
van de staat (parlement, gemeenteraad, ...)
■ Onrechtstreeks: gedragingen, gewoontes, principes
die worden erkend / gerespecteerd door
staatsorganen
2.“Rechtsgeldigheid ”
= bevoegdheden die bestaan respecteren, 3 aspecten:
- Hiërarchie van de normen
(vb. wet moet Grondwet respecteren)
- Bevoegdheidsverdelende regels
(vb. Gewest mag geen zaken regelen van federale
staat)
- Procedureregels
(vb. advies Raad van State nodig bij besluit koning)
● Gezag bij het doen naleven van recht (handhaving):
1. Opleggen van sanctie als middel tot afdwingbaarheid vh recht
➢ Soorten sancties (niet enkel strafrecht) :
○ penale (vrijheidsberoving, geldboete)=>
strafrecht
○ administratieve (GAS-boete, stillegging)
○ civiele (schadevergoeding, dwanguitvoering,
dwangsom)
➢ Morele sancties niet relevant voor recht (afkeurende
