VOORBEELD EXAMENVRAGEN
GEZONDHEIDSSOCIOLOGIE OPLEIDING MBG AAN DE VUB (PROF: M. LEYS)
1) Wat onderscheidt gezondheidssociologie van medische sociologie?
Medische sociologie zich richt op de medische wereld zelf (structuur/organisatie van medische
instelling, rol van medische professionals, machtsverhoudingen) en de interactie tussen actoren zoals
artsen en patiënten
Gezondheidssociologie heeft een breder (meer holistisch) perspectief dan medische sociologie. Het
onderzoekt de bredere factoren die invloed hebben op ziekte en gezondheid (zoals sociale
determinanten, ongelijkheid,…) en vertrekt dus niet enkel vanuit een biomedisch model.
Beide zijn complementair aan elkaar, maar het object van studie verschilt dus.
2) Vergelijk het biomedisch model met het bio-psycho-sociaal model. Wat zijn de implicaties
voor gezondheidszorgbeleid?
Het biomedisch model ziet ziekte als een stoornis van het lichaam (afwijking van medische norm) en
gezondheid als “afwezigheid van ziekte”. Het legt de nadruk op diagnose en behandeling door
medische professionals.
Het bio-psycho-sociaal model erkent dat biologische, psychologische en sociale factoren elkaar
beïnvloeden.
Beleidsimplicatie: waar het biomedisch model focust op curatie, stimuleert het bio-psycho-sociaal
model preventie, interdisciplinaire zorg en patiëntparticipatie.
3) Leg uit wat intersectionaliteit betekent en hoe het relevant is voor gezondheidszorg.
Intersectionaliteit verwijst naar het samenspel van verschillende identiteitskenmerken zoals gender,
etniciteit, klasse en gezondheid. In de zorg betekent dit dat mensen niet enkel als ‘vrouw’ of ‘patiënt’
worden benaderd, maar dat bijvoorbeeld een migrantenvrouw met een chronische ziekte
geconfronteerd wordt met meerdere vormen van uitsluiting of ongelijkheid. Cultureel competente
zorg moet hiermee rekening houden.
4) Leg het verschil uit tussen 'sociale positie', 'sociale rol' en 'sociale structuur' met voorbeelden
uit de zorgsector.
Sociale positie: De plaats die iemand inneemt binnen een groep of samenleving, bv. arts, patiënt,
verpleegkundige.
Sociale rol: De verwachtingen die verbonden zijn aan een positie, bv. van een arts wordt
verwacht dat hij diagnoses stelt en behandelingen aanreikt.
Sociale structuur: De georganiseerde ordening van deze posities en rollen in een samenleving,
bv. de hiërarchische structuur binnen een ziekenhuis met artsen boven verpleegkundigen.
1
, 5) Hoe zou je de relatie tussen het bio-medische model en de medische professie kunnen
leggen bij het begrijpen van het concept “ziekterol” van Parsons?
Een professie (zoals een arts) vervult een maatschappelijk nuttige functie door expertise en diensten
te leveren die de samenleving nodig heeft. Professionals hebben diepgaande theoretische kennis en
een langdurige gespecialiseerde opleiding gevolgd, waardoor ze een hoge maatschappelijke status en
prestige hebben en ook invloed hebben op beleidsvorming binnen hun werkveld (bv.
opleidingseisen). Ze hebben gelegitimeerde autoriteit binnen de samenleving door sociale erkenning
en aanvaarding: bevolking vertrouwt erop dat er wordt gehandeld in belang van de burgers. Itt bij
een beroep hebben professionals verantwoordelijkheden tov de gemeenschap en niet enkel tov
individuen.
Het bio-medische model ziet gezondheid als “de afwezigheid van ziekte” en ziekte als een “stoornis
van het biologische object lichaam”. Het model heeft geen oog voor psychologische of sociale
factoren. Binnen dit model is het de medische professie (= artsen) die de macht hebben om te
bepalen wie ziek is (ze stellen een diagnose en behandeling op; patiënten worden passief gehouden).
Ziekterol of sick role is volgens Parsons een vorm van deviant gedrag (wijkt af van “de norm”, want
wie ziek is kan zijn/haar rollen tijdelijk niet meer vervullen). Die deviantie wordt geaccepteerd zolang
men voldoet aan de rechten (de zieke wordt vrijgesteld van normale verplichtingen + wordt niet
verantwoordelijk gehouden voor zijn/haar toestand) en plichten (de zieke moet willen beter worden
+ moet hulp zoeken bij een bevoegde professional en zich aan diens voorschriften houden).
Idee van ziekterol komt voort uit structureel functionalisme en ziet gezondheidszorg als een systeem
dat helpt om zieke mensen te herstellen zodat de samenleving als geheel goed blijft werken. Als veel
mensen ziek zijn, functioneert systeem minder gezondheidszorg kan orde en stabiliteit herstellen.
Ziekterol is een vorm van sociale controle:
Het biomedische model bepaalt of er sprake is van een ‘echte’ ziekte.
De medische professie fungeert als poortwachter: wie krijgt toegang tot ziekterol en wie
niet?
De maatschappij accepteert tijdelijk deviant gedrag (bijv. niet werken), maar alleen als het
past binnen het medisch goedgekeurde kader.
Het bio-medische model en de medische professie vormen samen het fundament waarop Parsons’
concept van de ziekterol rust. De medische professie bepaalt, op basis van het biomedische model,
wie ziek is en wie dus tijdelijk mag afwijken van maatschappelijke verplichtingen.
6) Hoe kijkt Eliot Freidson naar de macht van artsen als professie, en hoe verschilt dit van het
functionalisme?
Freidson bekritiseert het idee dat artsen gelegitimeerde macht krijgen omdat ze handelen in
belang van de samenleving (zoals in het functionalisme van Parsons).
Hij legt de nadruk op de machtspositie van artsen. Artsen organiseren zichzelf zodanig (o.a. via
beroepsverenigingen) dat ze zelf de controle houden over wie mag toetreden tot het beroep, wat
2
, telt als juiste medische kennis, en wie bepaalt wat ziekte is. Daardoor behouden ze autonomie én
een bevoorrechte positie in de samenleving.
7) Leg de relatie tussen het concept “onttovering” (Weber) van de maatschappij en het
(historisch toegenomen) belang van het biomedische model bij het bestuderen van ziekte en
gezondheid.
Met onttovering wordt bedoeld dat de maatschappij evolueert van meer traditionele naar rationele
structuren. Vroeger bepaalde religie voornamelijk wat “ziek” of “gezond” is, maar nu is het vooral de
wetenschap die dit bepaalt.
Er is dus sprake van secularisering: religie verliest haar dominante positie in de samenleving. Door de
opkomst van wetenschap en technologie is het biomedische model vervolgens de dominante manier
geworden om ziekte en gezondheid te begrijpen. Dit model ziet ziekte als een stoornis in het lichaam
en behandelt die met medische ingrepen of medicijnen.
Het biomedische model sluit dus aan bij Weber’s idee van een onttoverde wereld: ziekte wordt niet
langer symbolisch of spiritueel geïnterpreteerd, maar eerder rationeel, meetbaar en behandelbaar.
Door deze onttovering is de macht van de medische professie sterk toegenomen:
Bepalen wat als ziekte geldt.
Ze beslissen wie toegang krijgt tot behandeling.
En ze bepalen via diagnoses ook wie tijdelijk mag afwijken van sociale normen (denk aan de
ziekterol van Parsons).
Kortom, de onttovering heeft niet alleen geleid tot de opkomst van het biomedische model, maar
ook tot de professionalisering en dominantie van de medische professie in het bepalen van
gezondheid en ziekte.
3
GEZONDHEIDSSOCIOLOGIE OPLEIDING MBG AAN DE VUB (PROF: M. LEYS)
1) Wat onderscheidt gezondheidssociologie van medische sociologie?
Medische sociologie zich richt op de medische wereld zelf (structuur/organisatie van medische
instelling, rol van medische professionals, machtsverhoudingen) en de interactie tussen actoren zoals
artsen en patiënten
Gezondheidssociologie heeft een breder (meer holistisch) perspectief dan medische sociologie. Het
onderzoekt de bredere factoren die invloed hebben op ziekte en gezondheid (zoals sociale
determinanten, ongelijkheid,…) en vertrekt dus niet enkel vanuit een biomedisch model.
Beide zijn complementair aan elkaar, maar het object van studie verschilt dus.
2) Vergelijk het biomedisch model met het bio-psycho-sociaal model. Wat zijn de implicaties
voor gezondheidszorgbeleid?
Het biomedisch model ziet ziekte als een stoornis van het lichaam (afwijking van medische norm) en
gezondheid als “afwezigheid van ziekte”. Het legt de nadruk op diagnose en behandeling door
medische professionals.
Het bio-psycho-sociaal model erkent dat biologische, psychologische en sociale factoren elkaar
beïnvloeden.
Beleidsimplicatie: waar het biomedisch model focust op curatie, stimuleert het bio-psycho-sociaal
model preventie, interdisciplinaire zorg en patiëntparticipatie.
3) Leg uit wat intersectionaliteit betekent en hoe het relevant is voor gezondheidszorg.
Intersectionaliteit verwijst naar het samenspel van verschillende identiteitskenmerken zoals gender,
etniciteit, klasse en gezondheid. In de zorg betekent dit dat mensen niet enkel als ‘vrouw’ of ‘patiënt’
worden benaderd, maar dat bijvoorbeeld een migrantenvrouw met een chronische ziekte
geconfronteerd wordt met meerdere vormen van uitsluiting of ongelijkheid. Cultureel competente
zorg moet hiermee rekening houden.
4) Leg het verschil uit tussen 'sociale positie', 'sociale rol' en 'sociale structuur' met voorbeelden
uit de zorgsector.
Sociale positie: De plaats die iemand inneemt binnen een groep of samenleving, bv. arts, patiënt,
verpleegkundige.
Sociale rol: De verwachtingen die verbonden zijn aan een positie, bv. van een arts wordt
verwacht dat hij diagnoses stelt en behandelingen aanreikt.
Sociale structuur: De georganiseerde ordening van deze posities en rollen in een samenleving,
bv. de hiërarchische structuur binnen een ziekenhuis met artsen boven verpleegkundigen.
1
, 5) Hoe zou je de relatie tussen het bio-medische model en de medische professie kunnen
leggen bij het begrijpen van het concept “ziekterol” van Parsons?
Een professie (zoals een arts) vervult een maatschappelijk nuttige functie door expertise en diensten
te leveren die de samenleving nodig heeft. Professionals hebben diepgaande theoretische kennis en
een langdurige gespecialiseerde opleiding gevolgd, waardoor ze een hoge maatschappelijke status en
prestige hebben en ook invloed hebben op beleidsvorming binnen hun werkveld (bv.
opleidingseisen). Ze hebben gelegitimeerde autoriteit binnen de samenleving door sociale erkenning
en aanvaarding: bevolking vertrouwt erop dat er wordt gehandeld in belang van de burgers. Itt bij
een beroep hebben professionals verantwoordelijkheden tov de gemeenschap en niet enkel tov
individuen.
Het bio-medische model ziet gezondheid als “de afwezigheid van ziekte” en ziekte als een “stoornis
van het biologische object lichaam”. Het model heeft geen oog voor psychologische of sociale
factoren. Binnen dit model is het de medische professie (= artsen) die de macht hebben om te
bepalen wie ziek is (ze stellen een diagnose en behandeling op; patiënten worden passief gehouden).
Ziekterol of sick role is volgens Parsons een vorm van deviant gedrag (wijkt af van “de norm”, want
wie ziek is kan zijn/haar rollen tijdelijk niet meer vervullen). Die deviantie wordt geaccepteerd zolang
men voldoet aan de rechten (de zieke wordt vrijgesteld van normale verplichtingen + wordt niet
verantwoordelijk gehouden voor zijn/haar toestand) en plichten (de zieke moet willen beter worden
+ moet hulp zoeken bij een bevoegde professional en zich aan diens voorschriften houden).
Idee van ziekterol komt voort uit structureel functionalisme en ziet gezondheidszorg als een systeem
dat helpt om zieke mensen te herstellen zodat de samenleving als geheel goed blijft werken. Als veel
mensen ziek zijn, functioneert systeem minder gezondheidszorg kan orde en stabiliteit herstellen.
Ziekterol is een vorm van sociale controle:
Het biomedische model bepaalt of er sprake is van een ‘echte’ ziekte.
De medische professie fungeert als poortwachter: wie krijgt toegang tot ziekterol en wie
niet?
De maatschappij accepteert tijdelijk deviant gedrag (bijv. niet werken), maar alleen als het
past binnen het medisch goedgekeurde kader.
Het bio-medische model en de medische professie vormen samen het fundament waarop Parsons’
concept van de ziekterol rust. De medische professie bepaalt, op basis van het biomedische model,
wie ziek is en wie dus tijdelijk mag afwijken van maatschappelijke verplichtingen.
6) Hoe kijkt Eliot Freidson naar de macht van artsen als professie, en hoe verschilt dit van het
functionalisme?
Freidson bekritiseert het idee dat artsen gelegitimeerde macht krijgen omdat ze handelen in
belang van de samenleving (zoals in het functionalisme van Parsons).
Hij legt de nadruk op de machtspositie van artsen. Artsen organiseren zichzelf zodanig (o.a. via
beroepsverenigingen) dat ze zelf de controle houden over wie mag toetreden tot het beroep, wat
2
, telt als juiste medische kennis, en wie bepaalt wat ziekte is. Daardoor behouden ze autonomie én
een bevoorrechte positie in de samenleving.
7) Leg de relatie tussen het concept “onttovering” (Weber) van de maatschappij en het
(historisch toegenomen) belang van het biomedische model bij het bestuderen van ziekte en
gezondheid.
Met onttovering wordt bedoeld dat de maatschappij evolueert van meer traditionele naar rationele
structuren. Vroeger bepaalde religie voornamelijk wat “ziek” of “gezond” is, maar nu is het vooral de
wetenschap die dit bepaalt.
Er is dus sprake van secularisering: religie verliest haar dominante positie in de samenleving. Door de
opkomst van wetenschap en technologie is het biomedische model vervolgens de dominante manier
geworden om ziekte en gezondheid te begrijpen. Dit model ziet ziekte als een stoornis in het lichaam
en behandelt die met medische ingrepen of medicijnen.
Het biomedische model sluit dus aan bij Weber’s idee van een onttoverde wereld: ziekte wordt niet
langer symbolisch of spiritueel geïnterpreteerd, maar eerder rationeel, meetbaar en behandelbaar.
Door deze onttovering is de macht van de medische professie sterk toegenomen:
Bepalen wat als ziekte geldt.
Ze beslissen wie toegang krijgt tot behandeling.
En ze bepalen via diagnoses ook wie tijdelijk mag afwijken van sociale normen (denk aan de
ziekterol van Parsons).
Kortom, de onttovering heeft niet alleen geleid tot de opkomst van het biomedische model, maar
ook tot de professionalisering en dominantie van de medische professie in het bepalen van
gezondheid en ziekte.
3
