Samenvatting kennisbasis taalonderwijs
Inhoudsopgave
Samenvatting kennisbasis taalonderwijs ......................................................................................................... 1
Hoofdstuk 2: Taalonderwijs en taal ................................................................................................................. 3
2.1 Taalonderwijs en Taal ............................................................................................................................ 3
Hoofdstuk 2.2: Het taalsysteem.................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 3: Mondelinge taalvaardigheid ....................................................................................................... 5
3.1 Taalverwerving ...................................................................................................................................... 5
3.2 Spreek en luisterstrategieën ................................................................................................................... 8
3.3. Spreek- en luisterdoelen ........................................................................................................................ 8
Hoofdstuk 4: Woordenschat ............................................................................................................................ 9
4.1 Het woordgeheugen ............................................................................................................................... 9
4.2 Woordenschatverwerving......................................................................................................................10
4.3 Woordleerstrategieën ...........................................................................................................................10
4.4 Soorten taalgebruik...............................................................................................................................10
Hoofdstuk 5: Beginnende geletterdheid .........................................................................................................11
5.1 Geletterdheid ........................................................................................................................................11
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid ................................................................................................11
5.3 Ontwikkeling geletterdheid ...................................................................................................................11
5.4 Auditieve vaardigheden .........................................................................................................................13
5.5. Visuele vaardigheden ...........................................................................................................................14
5.6 Elementaire leeshandeling.....................................................................................................................14
Hoofdstuk 6: Voortgezet technisch lezen ........................................................................................................16
6.1 Theorieën over het leesproces ...............................................................................................................16
6.2 Strategieën technisch lezen ...................................................................................................................16
6.3 Voordrachtsaspecten.............................................................................................................................16
6.4 Leesniveaus...........................................................................................................................................17
6.5 Technisch lezen in de samenleving .........................................................................................................18
Hoofdstuk 7: Begrijpend lezen ........................................................................................................................19
7.1 Leesstrategieën voor begrijpend lezen ...................................................................................................19
7.2 Het leesgedrag van kinderen .................................................................................................................21
7.3 Technieken voor informatieverwerking ..................................................................................................21
Hoofdstuk 8: Stellen .......................................................................................................................................22
, 8.1 Functies van het schrijven ......................................................................................................................22
8.2 Het schrijfproces....................................................................................................................................22
8.3 Schrijven en de computer ......................................................................................................................23
Hoofdstuk 9: Jeugdliteratuur ..........................................................................................................................24
9.1 Literaire genres .....................................................................................................................................24
9.2 Functies van jeugdliteratuur ..................................................................................................................24
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur .............................................................................................................24
Hoofdstuk 10: Taalbeschouwing .....................................................................................................................25
10.1 Het taalsysteem ..................................................................................................................................25
10.2 Taalvariatie .........................................................................................................................................28
10.3 Taalverandering ..................................................................................................................................28
10.4 Taalbeschouwingsstrategieën..............................................................................................................28
Hoofdstuk 11: Spelling ....................................................................................................................................30
11.1 Schriftsystemen ...................................................................................................................................30
11.2 Spellingprincipes van het Nederlands ...................................................................................................30
11.3 Spellingstrategieën ..............................................................................................................................31
Begrippenlijst................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
,Hoofdstuk 2: Taalonderwijs en taal
2.1 Taalonderwijs en Taal
2.1.1. Belang taalonderwijs
Belang voor apart taalonderwijs:
1. Het leren van schriftelijke taalvaardigheid
2. Het waarborgen van een ‘minimum’ taalniveau
3. Op school leer je ander soort taal dan thuis – schooltaal
4. Bepaalde taalvormen leer je alleen m.b.v. taalonderwijs – taal als communicatiemiddel
en niet als doel
5. Om plezier te krijgen in het lezen van boeken moet er apart aandacht aan besteed
worden.
2.1.2 Taalonderwijs op de basisschool
Binnen het taalonderwijs wordt de leerstof opgedeeld in drie domeinen:
1. Mondeling onderwijs
2. Schriftelijk onderwijs
3. Taalbeschouwing waaronder strategieën
Taalmethoden gebruiken een fijnere indeling:
Mondelinge taalvaardigheid Spreken, luisteren/voeren gesprekken staat centraal
Woordenschat Aanleren betekenis nieuwe woorden, uitdrukkingen,
zegswijzen en spreekwoorden.
*Beginnende geletterdheid Geletterdheid: Vermogen schriftelijke taal te begrijpen en
gebruiken
Voortgezet technisch lezen Ontcijferen letters, lezen woorden, leren efficiënte lees
strategieën
Begrijpend lezen Begrijpen van een tekst
Stellen Schrijven van teksten, hoe te werk te gaan en belangrijke
kenmerken tekstsoorten
Jeugdliteratuur Doel: in aanraking brengen verschillende literaire genres,
genieten en literaire smaak ontwikkelen
Taalbeschouwing Leren reflecteren op taalvorm, manier van verwoorden en
gebruik taal.
Spelling Meest voorkomende woorden goed kunnen schrijven en
belangrijkste spellingregels kunnen toepassen.
*Beginnende geletterdheid heeft drie stadia:
Ontluikende geletterdheid Ontwikkeling 0-4 Jaar
Beginnende geletterdheid Ontwikkeling groep 1 t/m 3
Gevorderde geletterdheid Ontwikkeling > groep 3
Beginnende geletterdheid: In groep 3 is aanvankelijk lezen een groot onderdeel.
,Hoofdstuk 2.2: Het taalsysteem
Verschillende taalfuncties:
• De communicatieve of sociale functie
• De Conceptualiserende of cognitieve functie
• De expressieve taalfunctie
Communicatieve of sociale functie:
Taal wordt gebruikt als communicatiemiddel.
Sociale functies:
Zelfhandhaving – bezit beschermen,
Zelfsturing – ordent met woorden, handelen en plannen aankondigen,
Sturing van anderen – gedrag van anderen beïnvloeden
Structurering van het gesprek – gespreksverloop beïnvloeden
Conceptualiserende of cognitieve functie:
Taal wordt gebruikt als hulpmiddel om gedachten te ordenen en een greep te krijgen op de
werkelijkheid.
Cognitieve functies:
Rapporteren – verslag doen van iets wat in de werkelijkheid voorkomt
Redeneren – Gebeurtenis bewerken door extra denkstap te gebruiken
Projecteren – Verplaatsen in gevoelen en gedachten van een ander
Expressieve functie:
Taal wordt gebruikt om ons te onderscheiden van anderen of om uitdrukking te geven aan
persoonlijke emoties.
2.2.2. Verschillende niveaus van taal
Als taalgebruiken kan je op veel verschillende manieren fouten maken doordat taal is opgebouwd uit
allerlei elementen. Ook wel: Taalniveaus.
Niveau Regels voor …. (van de taal)
Fonologisch Uitspraak
Morfologisch Opbouw van woorden
Syntactisch Volgorde van woorden
Semantisch Betekenis
Pragmatisch Gebruik
Orthografisch Spelling
, Hoofdstuk 3: Mondelinge taalvaardigheid
3.1 Taalverwerving
3.1.1 Theorieën over taalverwerving
Er zijn verschillende theorieën over de taalverwerving van kinderen:
1. Behaviorisme
2. Creatieve constructietheorie
3. Interactionele benadering
Behaviorisme: Stroming binnen de psychologie waarbij kinderen de taal leren door imitatie
Creatieve constructietheorie: Kinderen beschikken over een aangeboren taalvermogen
waarmee ze op creatieve manier zinnen kunnen bouwen. Wordt ook wel mentalisme
genoemd.
Interactionele benadering: Onderschrijft het belang van aangeboren taalleervermogen, maar
benadrukt dat het taalaanbod van de omgeving en de interactie tussen een kind en andere
moedertaalsprekers belangrijk is bij het leren van de taal.
3.1.2 Eerstetaalverwerking
Taalontwikkeling van kinderen begint op het fonologische niveau met het vormen van
spraakklanken. Naast fonologisch ook morfologisch, semantisch en syntactisch.
Syntactisch: Eerst produceren kinderen korte onvolledige zinnetjes, na verloop een volledige
zin. Een kind leert de taal ook op pragmatisch niveau.
Het taalverwervingsproces van een kind onderscheiden we de volgende twee perioden:
1. De prelinguale periode (0-1 J.)
2. De linguale periode:
• De vroeglinguale periode (van 1 - 2,5 jaar)
• De differentiatiefase (van 2,5 - 5 jaar)
• De voltooingsfase (van 5 – 9 jaar)
Prelinguale periode:
In het eerste levensjaar produceren kinderen geluiden – onsamenhangende reeksen
klanken. Huilen is een vorm van communicatie door de baby.
Na 6 weken: Baby’s beginnen zich actief met taal bezig te houden. Ze luisteren naar
stemgeluiden en beginnen zelf klanken te produceren. In het begin zijn dit alleen nog
klinkers of vocalen. Fase heet vocaliseren. Kind ontdekt de klank van de taal en oefent zijn
spraakmechanisme. Dit is een nieuwe stap op weg naar het gesproken woord.
Na 4 maanden: Kind begint steeds meer te experimenteren met voortbrengen van geluiden.
Klanken worden gevarieerder en verschillen in toonhoogte, luidheid en duur. Kinderen
produceren nu ook medeklinkers en allerlei klanken die we in het Nederlands niet kennen =
fase van vocaal spel. Er ontstaat interactie tussen ouder en kind. Hiermee maakt een kind
zich een essentieel element van taal eigen.
Na 7 maanden: Begint fase van het brabbelen. Als kinderen zijn begonnen met brabbelen
neemt de variatie in klangroepen toe en is er een zinsmelodie aanwezig. Kinderen laten
klanken die niet in de moedertaal voorkomen achterwege en het brabbelen begint meer op
Inhoudsopgave
Samenvatting kennisbasis taalonderwijs ......................................................................................................... 1
Hoofdstuk 2: Taalonderwijs en taal ................................................................................................................. 3
2.1 Taalonderwijs en Taal ............................................................................................................................ 3
Hoofdstuk 2.2: Het taalsysteem.................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 3: Mondelinge taalvaardigheid ....................................................................................................... 5
3.1 Taalverwerving ...................................................................................................................................... 5
3.2 Spreek en luisterstrategieën ................................................................................................................... 8
3.3. Spreek- en luisterdoelen ........................................................................................................................ 8
Hoofdstuk 4: Woordenschat ............................................................................................................................ 9
4.1 Het woordgeheugen ............................................................................................................................... 9
4.2 Woordenschatverwerving......................................................................................................................10
4.3 Woordleerstrategieën ...........................................................................................................................10
4.4 Soorten taalgebruik...............................................................................................................................10
Hoofdstuk 5: Beginnende geletterdheid .........................................................................................................11
5.1 Geletterdheid ........................................................................................................................................11
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid ................................................................................................11
5.3 Ontwikkeling geletterdheid ...................................................................................................................11
5.4 Auditieve vaardigheden .........................................................................................................................13
5.5. Visuele vaardigheden ...........................................................................................................................14
5.6 Elementaire leeshandeling.....................................................................................................................14
Hoofdstuk 6: Voortgezet technisch lezen ........................................................................................................16
6.1 Theorieën over het leesproces ...............................................................................................................16
6.2 Strategieën technisch lezen ...................................................................................................................16
6.3 Voordrachtsaspecten.............................................................................................................................16
6.4 Leesniveaus...........................................................................................................................................17
6.5 Technisch lezen in de samenleving .........................................................................................................18
Hoofdstuk 7: Begrijpend lezen ........................................................................................................................19
7.1 Leesstrategieën voor begrijpend lezen ...................................................................................................19
7.2 Het leesgedrag van kinderen .................................................................................................................21
7.3 Technieken voor informatieverwerking ..................................................................................................21
Hoofdstuk 8: Stellen .......................................................................................................................................22
, 8.1 Functies van het schrijven ......................................................................................................................22
8.2 Het schrijfproces....................................................................................................................................22
8.3 Schrijven en de computer ......................................................................................................................23
Hoofdstuk 9: Jeugdliteratuur ..........................................................................................................................24
9.1 Literaire genres .....................................................................................................................................24
9.2 Functies van jeugdliteratuur ..................................................................................................................24
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur .............................................................................................................24
Hoofdstuk 10: Taalbeschouwing .....................................................................................................................25
10.1 Het taalsysteem ..................................................................................................................................25
10.2 Taalvariatie .........................................................................................................................................28
10.3 Taalverandering ..................................................................................................................................28
10.4 Taalbeschouwingsstrategieën..............................................................................................................28
Hoofdstuk 11: Spelling ....................................................................................................................................30
11.1 Schriftsystemen ...................................................................................................................................30
11.2 Spellingprincipes van het Nederlands ...................................................................................................30
11.3 Spellingstrategieën ..............................................................................................................................31
Begrippenlijst................................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
,Hoofdstuk 2: Taalonderwijs en taal
2.1 Taalonderwijs en Taal
2.1.1. Belang taalonderwijs
Belang voor apart taalonderwijs:
1. Het leren van schriftelijke taalvaardigheid
2. Het waarborgen van een ‘minimum’ taalniveau
3. Op school leer je ander soort taal dan thuis – schooltaal
4. Bepaalde taalvormen leer je alleen m.b.v. taalonderwijs – taal als communicatiemiddel
en niet als doel
5. Om plezier te krijgen in het lezen van boeken moet er apart aandacht aan besteed
worden.
2.1.2 Taalonderwijs op de basisschool
Binnen het taalonderwijs wordt de leerstof opgedeeld in drie domeinen:
1. Mondeling onderwijs
2. Schriftelijk onderwijs
3. Taalbeschouwing waaronder strategieën
Taalmethoden gebruiken een fijnere indeling:
Mondelinge taalvaardigheid Spreken, luisteren/voeren gesprekken staat centraal
Woordenschat Aanleren betekenis nieuwe woorden, uitdrukkingen,
zegswijzen en spreekwoorden.
*Beginnende geletterdheid Geletterdheid: Vermogen schriftelijke taal te begrijpen en
gebruiken
Voortgezet technisch lezen Ontcijferen letters, lezen woorden, leren efficiënte lees
strategieën
Begrijpend lezen Begrijpen van een tekst
Stellen Schrijven van teksten, hoe te werk te gaan en belangrijke
kenmerken tekstsoorten
Jeugdliteratuur Doel: in aanraking brengen verschillende literaire genres,
genieten en literaire smaak ontwikkelen
Taalbeschouwing Leren reflecteren op taalvorm, manier van verwoorden en
gebruik taal.
Spelling Meest voorkomende woorden goed kunnen schrijven en
belangrijkste spellingregels kunnen toepassen.
*Beginnende geletterdheid heeft drie stadia:
Ontluikende geletterdheid Ontwikkeling 0-4 Jaar
Beginnende geletterdheid Ontwikkeling groep 1 t/m 3
Gevorderde geletterdheid Ontwikkeling > groep 3
Beginnende geletterdheid: In groep 3 is aanvankelijk lezen een groot onderdeel.
,Hoofdstuk 2.2: Het taalsysteem
Verschillende taalfuncties:
• De communicatieve of sociale functie
• De Conceptualiserende of cognitieve functie
• De expressieve taalfunctie
Communicatieve of sociale functie:
Taal wordt gebruikt als communicatiemiddel.
Sociale functies:
Zelfhandhaving – bezit beschermen,
Zelfsturing – ordent met woorden, handelen en plannen aankondigen,
Sturing van anderen – gedrag van anderen beïnvloeden
Structurering van het gesprek – gespreksverloop beïnvloeden
Conceptualiserende of cognitieve functie:
Taal wordt gebruikt als hulpmiddel om gedachten te ordenen en een greep te krijgen op de
werkelijkheid.
Cognitieve functies:
Rapporteren – verslag doen van iets wat in de werkelijkheid voorkomt
Redeneren – Gebeurtenis bewerken door extra denkstap te gebruiken
Projecteren – Verplaatsen in gevoelen en gedachten van een ander
Expressieve functie:
Taal wordt gebruikt om ons te onderscheiden van anderen of om uitdrukking te geven aan
persoonlijke emoties.
2.2.2. Verschillende niveaus van taal
Als taalgebruiken kan je op veel verschillende manieren fouten maken doordat taal is opgebouwd uit
allerlei elementen. Ook wel: Taalniveaus.
Niveau Regels voor …. (van de taal)
Fonologisch Uitspraak
Morfologisch Opbouw van woorden
Syntactisch Volgorde van woorden
Semantisch Betekenis
Pragmatisch Gebruik
Orthografisch Spelling
, Hoofdstuk 3: Mondelinge taalvaardigheid
3.1 Taalverwerving
3.1.1 Theorieën over taalverwerving
Er zijn verschillende theorieën over de taalverwerving van kinderen:
1. Behaviorisme
2. Creatieve constructietheorie
3. Interactionele benadering
Behaviorisme: Stroming binnen de psychologie waarbij kinderen de taal leren door imitatie
Creatieve constructietheorie: Kinderen beschikken over een aangeboren taalvermogen
waarmee ze op creatieve manier zinnen kunnen bouwen. Wordt ook wel mentalisme
genoemd.
Interactionele benadering: Onderschrijft het belang van aangeboren taalleervermogen, maar
benadrukt dat het taalaanbod van de omgeving en de interactie tussen een kind en andere
moedertaalsprekers belangrijk is bij het leren van de taal.
3.1.2 Eerstetaalverwerking
Taalontwikkeling van kinderen begint op het fonologische niveau met het vormen van
spraakklanken. Naast fonologisch ook morfologisch, semantisch en syntactisch.
Syntactisch: Eerst produceren kinderen korte onvolledige zinnetjes, na verloop een volledige
zin. Een kind leert de taal ook op pragmatisch niveau.
Het taalverwervingsproces van een kind onderscheiden we de volgende twee perioden:
1. De prelinguale periode (0-1 J.)
2. De linguale periode:
• De vroeglinguale periode (van 1 - 2,5 jaar)
• De differentiatiefase (van 2,5 - 5 jaar)
• De voltooingsfase (van 5 – 9 jaar)
Prelinguale periode:
In het eerste levensjaar produceren kinderen geluiden – onsamenhangende reeksen
klanken. Huilen is een vorm van communicatie door de baby.
Na 6 weken: Baby’s beginnen zich actief met taal bezig te houden. Ze luisteren naar
stemgeluiden en beginnen zelf klanken te produceren. In het begin zijn dit alleen nog
klinkers of vocalen. Fase heet vocaliseren. Kind ontdekt de klank van de taal en oefent zijn
spraakmechanisme. Dit is een nieuwe stap op weg naar het gesproken woord.
Na 4 maanden: Kind begint steeds meer te experimenteren met voortbrengen van geluiden.
Klanken worden gevarieerder en verschillen in toonhoogte, luidheid en duur. Kinderen
produceren nu ook medeklinkers en allerlei klanken die we in het Nederlands niet kennen =
fase van vocaal spel. Er ontstaat interactie tussen ouder en kind. Hiermee maakt een kind
zich een essentieel element van taal eigen.
Na 7 maanden: Begint fase van het brabbelen. Als kinderen zijn begonnen met brabbelen
neemt de variatie in klangroepen toe en is er een zinsmelodie aanwezig. Kinderen laten
klanken die niet in de moedertaal voorkomen achterwege en het brabbelen begint meer op
