Samenvatting Micro-economie
Professor: Sam Cosaert
Inhoudsopgave
Introductie..................................................................................................................................................... 2
Welk soort economie behandelen we in micro-economie?.................................................................................2
Algemene principes binnen micro-economie.................................................................................................. 4
Elasticiteiten.........................................................................................................................................................4
Het identificatieprobleem....................................................................................................................................6
Comparatieve statica...........................................................................................................................................7
Consumententheorie..................................................................................................................................... 8
Nutsmaximalisatie................................................................................................................................................8
Het verloop van de indifferentiecurve................................................................................................................10
Nutsfuncties.......................................................................................................................................................12
Het optimum voor de consument.......................................................................................................................13
Toepassingen......................................................................................................................................................15
De theorie van de gereveleerde voorkeuren (theory of revealed preference)...................................................17
Begrensde rationaliteit.......................................................................................................................................19
Veranderingen in de budgetlijn..........................................................................................................................21
Inkomenseffecten en substitutie-effecten..........................................................................................................23
Consumentensurplus..........................................................................................................................................24
Equivalente variatie (EV) en compenserende variatie (CV)................................................................................25
Netwerkexternaliteiten......................................................................................................................................26
Het arbeidsaanbodmodel...................................................................................................................................27
Het karakteristieke model van Lancaster...........................................................................................................28
Producententheorie..................................................................................................................................... 29
De productiefunctie...........................................................................................................................................29
Substitueerbaarheid van arbeid en kapitaal......................................................................................................30
Schaalopbrengsten.............................................................................................................................................32
Technologische vooruitgang..............................................................................................................................32
Expliciete en impliciete kosten...........................................................................................................................33
Isokostenlijn.......................................................................................................................................................34
Kosten en output................................................................................................................................................36
Schaalvoordelen.................................................................................................................................................37
Kostencurves......................................................................................................................................................39
Shephard’s Lemma en dualiteit..........................................................................................................................40
Soorten kostenfuncties.......................................................................................................................................41
, Diversificatievoordelen.......................................................................................................................................41
Leereffecten en volume-effecten........................................................................................................................42
Marktvorming.............................................................................................................................................. 44
De markt van perfecte mededinging of concurrentie........................................................................................44
Winstmaximalisatie bij perfecte mededinging..............................................................................................45
De marktuitkomst bij perfecte mededinging................................................................................................48
Overheidsingrijpen bij perfecte mededinging...............................................................................................50
De markt van monopolie....................................................................................................................................51
Winstmaximalisatie bij monopolie................................................................................................................52
Twee fabrieken bij monopolie.......................................................................................................................54
Overheidsingrijpen bij monopolie.................................................................................................................55
De markt van monopsonie.................................................................................................................................56
Het omzetten van consumentensurplus in producentensurplus door de monopolist.......................................56
Prijsdiscriminatie...........................................................................................................................................56
Tying and bundling........................................................................................................................................63
Advertenties/reclame....................................................................................................................................64
Tussenvormen van marktvormen......................................................................................................................65
Oligopolie.......................................................................................................................................................66
De dominant firm market..............................................................................................................................70
Monopolistische concurrentie.......................................................................................................................72
Introductie
Lessen zijn leidend wat betreft de leerstof. Als iets in het handboek staat, maar het is niet in
de les genoemd, dan is datgene niet te kennen. Als iets in de les behandeld is, maar het staat
niet in het handboek, dan is datgene wel te kennen.
Op het examen gaan 10 van de 20 punten over de theorie die in de hoorcolleges is
behandeld. Dit kan pure theorie zijn, maar het kunnen ook toepassingen zijn (dus meer een
soort oefeningen) indien ze zijn behandeld in de les. Een van de twee grote theorievragen
komt uit het stuk consumentengedrag, hetzij producentengedrag, de andere grote
theorievraag komt uit het stuk marktvorming. De andere 10 van de 20 punten op het
examen gaan om oefeningen die gelijkaardig zijn met en op hetzelfde niveau staan als de
oefeningen die we in de werkcolleges maken.
Voor het examen is het belangrijk om de wiskundige afleidingen en bewijzen goed te kennen
en indien van toepassing ook grafisch weer te geven. Daarnaast is het belangrijk inzicht te
hebben in het effect van voorgestelde beleidsmaatregelen.
Welk soort economie behandelen we in micro-economie?
We behandelen de gemengde economie. Dat is een mengvorm tussen een
vrijemarkteconomie (private bedrijven leveren goederen en diensten aan de consumenten
zonder of met zo min mogelijk ingrijpen van de overheid; privaat eigendom wordt
,beschermd) en een centraal geleide planeconomie (alleen de staat en de
staatsondernemingen produceren en leveren goederen en diensten aan de consument).
De mengvorm werkt goed, maar heeft twee belangrijke nadelen. Ten eerste zijn er negatieve
externaliteiten, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid en milieu. Daarnaast is er een
persistente ongelijkheid in inkomen en welvaart tussen mensen.
In de grafiek is de groei van het bbp aanvankelijk voor een lange tijd bijna nul, maar dan met
het begin van de industriële revolutie is er een explosieve stijging: de zogenaamde
hockeystick-grafiek. Dit gaat om het bbp per capita, maar ook voor de arbeidsproductiviteit
zou er een gelijkaardige grafiek zijn. Ook wat betreft de connectiviteit tussen mensen op de
wereld zal er eenzelfde grafiek zijn. Het heeft allemaal te maken met de kapitalistische
revolutie, waarin ten eerste privaat eigendom ontstaat. Een tweede kenmerk is dat
bedrijven de eenheden van productie zijn, niet de overheid: bedrijven worden eigenaar van
inputs en outputs. Derde kenmerk: er komen vrije markten.
Vrije markten leiden tot concurrentie. Er is een incentive voor bedrijven om te innoveren,
wat tot technologische vooruitgang leidt. Dan groeien bedrijven en specialiseren ze zich. Elke
werknemer gaat zich toeleggen op een bepaalde arbeid. Dit is nog vanuit het perspectief van
de vrijemarkteconomie.
Wat betreft Botswana en Nigeria zien we dat misbruik en corruptie de discrepantie verklaren
tussen de groei van Botswana ten opzichte van Nigeria na 1980. Belangrijk in een economie
is de kwaliteit van de instituties: een overheid die onderwijs stimuleert en die bedrijven
stimuleert internationaal competitief en concurrentieel te zijn. Het economisch succes van
Zuid-Korea is ook door deze instituties te verklaren.
Wat betreft de Sovjet-Unie na 1990, zien we dat de bedrijven in handen zijn van een paar
leiders, wat leidt tot te weinig concurrentie (en ook corruptie). Ook is er weinig bescherming
van het privaat eigendom. Dit verhinderde de economische vooruitgang.
De gemengde economie scoort dus heel goed in termen van bbp per capita. Maar dat is niet
het enige waar we naar moeten kijken. Er zijn ook negatieve externaliteiten: kosten voor
milieu bijvoorbeeld zitten niet verwerkt in de kostprijs van de onderneming en ook niet in de
consumentenprijs die de consument betaalt; deze worden doorgeschoven naar de hele
maatschappij en/of naar de volgende generatie.
De economie moet rekening houden met de effecten op het milieu, dus met de fysieke
leefomgeving. Grondstoffen zijn namelijk niet onuitputtelijk!
Denk bij een voorbeeld van een externaliteit aan de CO2-toename sinds de industriële
revolutie. Of de coronacrisis: het hebben van contact is voor het individu een afweging van
de private opbrengst en de opportuniteitskost van de tijd, maar hierin zit de negatieve
externaliteit niet verwerkt, dat wil zeggen het potentieel besmettingsrisico voor andere
leden van de samenleving.
Piketty laat zien dat een klein deel van de bevolking met het hoogste inkomen een relatief
groot deel van het totale inkomen heeft. Een mogelijke verklaring is een verschil in
, productiviteit en scholingsgraad. Maar er is meer. Ook politiek speelt een rol. Want in landen
die ongeveer dezelfde liberale politiek voeren, zien we bijvoorbeeld dat er zelfs tussen de
verschillende topinkomens nog veel ongelijkheid is.
Vergelijken we de groei van het rendement op kapitaal en de groeivoet van de economie,
dan zien we dat het rendement sneller groeit dan de economie, dus het kapitaal en
vermogen concentreert zich steeds meer in bepaalde handen. Als er verschil is in
productiviteit, arbeid, inspanning, dan is ongelijkheid logisch en gerechtvaardigd. Als echter
vermogen en afkomst relatief meer gaan bepalen dan vaardigheden, dan komt de
meritocratie onder druk te staan. Bij een te grote ongelijkheid zal er ook druk komen op de
democratie, omdat de samenleving dan meer meritocratie dan democratie is.
De aanpak die we in micro-economie hanteren is meestal de klassieke aanpak, waarin de
consument bijvoorbeeld als rationeel handelend wordt beschouwd. Soms echter laten we dit
los en bekijken we de situatie waarin consumenten niet rationeel handelen.
De stelling op slide 24, dat de prijs van fruit kan dalen in maanden van hoge consumptie, kan
worden verklaard met behulp van de wet van vraag en aanbod: zolang het aanbod maar
meer toeneemt dan de stijging van de consumptie daalt de prijs van fruit.
Wat betreft de grafiek van de olieprijs. We weten dat de vraag naar olie inelastisch is.
Consumenten en bedrijven hebben sowieso olie nodig, ook al is de prijs van olie hoger of
lager. De vraag kan dus niet echt dalen. Bij een stijging van de olieprijs is er dan nog steeds
een relatief hoge vraag. In de oliecrisis van 1973 is er sprake van een negatieve
aanbodschok. Bij een gelijkblijvende vraag naar olie verklaart dit dus waarom de prijs van
olie toen zo enorm steeg.
Tussen 2000-2008 is er een positieve vraagschok. Veel landen en vooral de groeiende
economieën hadden vraag naar olie. Omdat ook het aanbod van olie tamelijk prijsinelastisch
is, steeg de prijs van olie hard.
Algemene principes binnen micro-economie
Elasticiteiten
Elasticiteiten laten zien in welke mate consumenten en producenten in de economie
reageren op veranderingen in de markt(omstandigheden). Bij het berekenen van
elasticiteiten staat de oorzaak steeds in de noemer en de verandering in de teller. Stel we
berekenen de prijselasticiteit van de vraag en we hebben twee punten van de vraagcurve
gegeven, dan maakt het voor het eindantwoord uit vanuit welk punt we vertrekken. Om
hiervoor te corrigeren kunnen we van de twee punten de gemiddelden nemen bij het
berekenen.
De prijselasticiteit van de vraag is afhankelijk van:
Professor: Sam Cosaert
Inhoudsopgave
Introductie..................................................................................................................................................... 2
Welk soort economie behandelen we in micro-economie?.................................................................................2
Algemene principes binnen micro-economie.................................................................................................. 4
Elasticiteiten.........................................................................................................................................................4
Het identificatieprobleem....................................................................................................................................6
Comparatieve statica...........................................................................................................................................7
Consumententheorie..................................................................................................................................... 8
Nutsmaximalisatie................................................................................................................................................8
Het verloop van de indifferentiecurve................................................................................................................10
Nutsfuncties.......................................................................................................................................................12
Het optimum voor de consument.......................................................................................................................13
Toepassingen......................................................................................................................................................15
De theorie van de gereveleerde voorkeuren (theory of revealed preference)...................................................17
Begrensde rationaliteit.......................................................................................................................................19
Veranderingen in de budgetlijn..........................................................................................................................21
Inkomenseffecten en substitutie-effecten..........................................................................................................23
Consumentensurplus..........................................................................................................................................24
Equivalente variatie (EV) en compenserende variatie (CV)................................................................................25
Netwerkexternaliteiten......................................................................................................................................26
Het arbeidsaanbodmodel...................................................................................................................................27
Het karakteristieke model van Lancaster...........................................................................................................28
Producententheorie..................................................................................................................................... 29
De productiefunctie...........................................................................................................................................29
Substitueerbaarheid van arbeid en kapitaal......................................................................................................30
Schaalopbrengsten.............................................................................................................................................32
Technologische vooruitgang..............................................................................................................................32
Expliciete en impliciete kosten...........................................................................................................................33
Isokostenlijn.......................................................................................................................................................34
Kosten en output................................................................................................................................................36
Schaalvoordelen.................................................................................................................................................37
Kostencurves......................................................................................................................................................39
Shephard’s Lemma en dualiteit..........................................................................................................................40
Soorten kostenfuncties.......................................................................................................................................41
, Diversificatievoordelen.......................................................................................................................................41
Leereffecten en volume-effecten........................................................................................................................42
Marktvorming.............................................................................................................................................. 44
De markt van perfecte mededinging of concurrentie........................................................................................44
Winstmaximalisatie bij perfecte mededinging..............................................................................................45
De marktuitkomst bij perfecte mededinging................................................................................................48
Overheidsingrijpen bij perfecte mededinging...............................................................................................50
De markt van monopolie....................................................................................................................................51
Winstmaximalisatie bij monopolie................................................................................................................52
Twee fabrieken bij monopolie.......................................................................................................................54
Overheidsingrijpen bij monopolie.................................................................................................................55
De markt van monopsonie.................................................................................................................................56
Het omzetten van consumentensurplus in producentensurplus door de monopolist.......................................56
Prijsdiscriminatie...........................................................................................................................................56
Tying and bundling........................................................................................................................................63
Advertenties/reclame....................................................................................................................................64
Tussenvormen van marktvormen......................................................................................................................65
Oligopolie.......................................................................................................................................................66
De dominant firm market..............................................................................................................................70
Monopolistische concurrentie.......................................................................................................................72
Introductie
Lessen zijn leidend wat betreft de leerstof. Als iets in het handboek staat, maar het is niet in
de les genoemd, dan is datgene niet te kennen. Als iets in de les behandeld is, maar het staat
niet in het handboek, dan is datgene wel te kennen.
Op het examen gaan 10 van de 20 punten over de theorie die in de hoorcolleges is
behandeld. Dit kan pure theorie zijn, maar het kunnen ook toepassingen zijn (dus meer een
soort oefeningen) indien ze zijn behandeld in de les. Een van de twee grote theorievragen
komt uit het stuk consumentengedrag, hetzij producentengedrag, de andere grote
theorievraag komt uit het stuk marktvorming. De andere 10 van de 20 punten op het
examen gaan om oefeningen die gelijkaardig zijn met en op hetzelfde niveau staan als de
oefeningen die we in de werkcolleges maken.
Voor het examen is het belangrijk om de wiskundige afleidingen en bewijzen goed te kennen
en indien van toepassing ook grafisch weer te geven. Daarnaast is het belangrijk inzicht te
hebben in het effect van voorgestelde beleidsmaatregelen.
Welk soort economie behandelen we in micro-economie?
We behandelen de gemengde economie. Dat is een mengvorm tussen een
vrijemarkteconomie (private bedrijven leveren goederen en diensten aan de consumenten
zonder of met zo min mogelijk ingrijpen van de overheid; privaat eigendom wordt
,beschermd) en een centraal geleide planeconomie (alleen de staat en de
staatsondernemingen produceren en leveren goederen en diensten aan de consument).
De mengvorm werkt goed, maar heeft twee belangrijke nadelen. Ten eerste zijn er negatieve
externaliteiten, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid en milieu. Daarnaast is er een
persistente ongelijkheid in inkomen en welvaart tussen mensen.
In de grafiek is de groei van het bbp aanvankelijk voor een lange tijd bijna nul, maar dan met
het begin van de industriële revolutie is er een explosieve stijging: de zogenaamde
hockeystick-grafiek. Dit gaat om het bbp per capita, maar ook voor de arbeidsproductiviteit
zou er een gelijkaardige grafiek zijn. Ook wat betreft de connectiviteit tussen mensen op de
wereld zal er eenzelfde grafiek zijn. Het heeft allemaal te maken met de kapitalistische
revolutie, waarin ten eerste privaat eigendom ontstaat. Een tweede kenmerk is dat
bedrijven de eenheden van productie zijn, niet de overheid: bedrijven worden eigenaar van
inputs en outputs. Derde kenmerk: er komen vrije markten.
Vrije markten leiden tot concurrentie. Er is een incentive voor bedrijven om te innoveren,
wat tot technologische vooruitgang leidt. Dan groeien bedrijven en specialiseren ze zich. Elke
werknemer gaat zich toeleggen op een bepaalde arbeid. Dit is nog vanuit het perspectief van
de vrijemarkteconomie.
Wat betreft Botswana en Nigeria zien we dat misbruik en corruptie de discrepantie verklaren
tussen de groei van Botswana ten opzichte van Nigeria na 1980. Belangrijk in een economie
is de kwaliteit van de instituties: een overheid die onderwijs stimuleert en die bedrijven
stimuleert internationaal competitief en concurrentieel te zijn. Het economisch succes van
Zuid-Korea is ook door deze instituties te verklaren.
Wat betreft de Sovjet-Unie na 1990, zien we dat de bedrijven in handen zijn van een paar
leiders, wat leidt tot te weinig concurrentie (en ook corruptie). Ook is er weinig bescherming
van het privaat eigendom. Dit verhinderde de economische vooruitgang.
De gemengde economie scoort dus heel goed in termen van bbp per capita. Maar dat is niet
het enige waar we naar moeten kijken. Er zijn ook negatieve externaliteiten: kosten voor
milieu bijvoorbeeld zitten niet verwerkt in de kostprijs van de onderneming en ook niet in de
consumentenprijs die de consument betaalt; deze worden doorgeschoven naar de hele
maatschappij en/of naar de volgende generatie.
De economie moet rekening houden met de effecten op het milieu, dus met de fysieke
leefomgeving. Grondstoffen zijn namelijk niet onuitputtelijk!
Denk bij een voorbeeld van een externaliteit aan de CO2-toename sinds de industriële
revolutie. Of de coronacrisis: het hebben van contact is voor het individu een afweging van
de private opbrengst en de opportuniteitskost van de tijd, maar hierin zit de negatieve
externaliteit niet verwerkt, dat wil zeggen het potentieel besmettingsrisico voor andere
leden van de samenleving.
Piketty laat zien dat een klein deel van de bevolking met het hoogste inkomen een relatief
groot deel van het totale inkomen heeft. Een mogelijke verklaring is een verschil in
, productiviteit en scholingsgraad. Maar er is meer. Ook politiek speelt een rol. Want in landen
die ongeveer dezelfde liberale politiek voeren, zien we bijvoorbeeld dat er zelfs tussen de
verschillende topinkomens nog veel ongelijkheid is.
Vergelijken we de groei van het rendement op kapitaal en de groeivoet van de economie,
dan zien we dat het rendement sneller groeit dan de economie, dus het kapitaal en
vermogen concentreert zich steeds meer in bepaalde handen. Als er verschil is in
productiviteit, arbeid, inspanning, dan is ongelijkheid logisch en gerechtvaardigd. Als echter
vermogen en afkomst relatief meer gaan bepalen dan vaardigheden, dan komt de
meritocratie onder druk te staan. Bij een te grote ongelijkheid zal er ook druk komen op de
democratie, omdat de samenleving dan meer meritocratie dan democratie is.
De aanpak die we in micro-economie hanteren is meestal de klassieke aanpak, waarin de
consument bijvoorbeeld als rationeel handelend wordt beschouwd. Soms echter laten we dit
los en bekijken we de situatie waarin consumenten niet rationeel handelen.
De stelling op slide 24, dat de prijs van fruit kan dalen in maanden van hoge consumptie, kan
worden verklaard met behulp van de wet van vraag en aanbod: zolang het aanbod maar
meer toeneemt dan de stijging van de consumptie daalt de prijs van fruit.
Wat betreft de grafiek van de olieprijs. We weten dat de vraag naar olie inelastisch is.
Consumenten en bedrijven hebben sowieso olie nodig, ook al is de prijs van olie hoger of
lager. De vraag kan dus niet echt dalen. Bij een stijging van de olieprijs is er dan nog steeds
een relatief hoge vraag. In de oliecrisis van 1973 is er sprake van een negatieve
aanbodschok. Bij een gelijkblijvende vraag naar olie verklaart dit dus waarom de prijs van
olie toen zo enorm steeg.
Tussen 2000-2008 is er een positieve vraagschok. Veel landen en vooral de groeiende
economieën hadden vraag naar olie. Omdat ook het aanbod van olie tamelijk prijsinelastisch
is, steeg de prijs van olie hard.
Algemene principes binnen micro-economie
Elasticiteiten
Elasticiteiten laten zien in welke mate consumenten en producenten in de economie
reageren op veranderingen in de markt(omstandigheden). Bij het berekenen van
elasticiteiten staat de oorzaak steeds in de noemer en de verandering in de teller. Stel we
berekenen de prijselasticiteit van de vraag en we hebben twee punten van de vraagcurve
gegeven, dan maakt het voor het eindantwoord uit vanuit welk punt we vertrekken. Om
hiervoor te corrigeren kunnen we van de twee punten de gemiddelden nemen bij het
berekenen.
De prijselasticiteit van de vraag is afhankelijk van:
