WIJSGERIGE PEDAGOGIEK DEEL 1
HOOFDSTUK 1: WIJSGERIGE PEDAGOGIEK ALS DE ZOEKTOCHT NAAR DE ESSENTIE VAN
OPVOEDING
Pedagogie is niet hetzelfde als pedagogiek
Pedagogie = alle vormen van opvoedend handelen
Pedagogiek = de wetenschappelijke studie van de pedagogie
academisch: universitaire discipline gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek
Opvoeden = een zeer moeilijk te definiëren thema, wat is opvoeding eigenlijk?
Volgens Hannah Arendt: kind beschermen tegen de wereld en de wereld beschermen tegen het kind
Voornaamste voorwerp van de pedagogiek volgens Arendt = de wereld
Kind = nieuwe generatie
Oorspronkelijk was de pedagogiek identiek met wat we vandaag wijsgerige pedagogiek noemen vroeger
geen reden om het wijsgerig te noemen
vanaf het begin van de westerse cultuurgeschiedenis al een nauwe band tussen pedagogiek en
wijsbegeerte: Socrates is evenveel een leraar als een filosoof. Vraag naar relatie tussen deze twee
benaderingen = belangrijke kwestie
vandaag wel zeer belangrijk om wijsgerig toe te voegen: meeste subdisciplines binnen hedendaagse
pedagogiek zijn gebaseerd op empirisch onderzoek, wijsgerige pedagogiek lijkt als louter speculatieve
wetenschap een secundaire rol te spelen
MAAR wijsgerige pedagogiek is meer dan filosoferen over opvoeding pedagogische en filosofische vragen
zijn nauw verwant, bedoeling is om het filosoferen en het opvoeden op hetzelfde moment te laten
plaatsvinden
WIJSBEGEERTE EN PEDAGOGIEK
Wijsbegeerte en pedagogiek zijn gelijksoorspronkelijk: ontstaan in de Griekse stadsstaat in de 5 e en 6e eeuw vC
Athene leerde door kolonisatie van de wereld andere volken en dus ook andere gebruiken en levensstijlen
kennen zorgde voor totaal nieuw inzicht: er zit geen noodzaak in de manier waarop wij samenleven en ons
eigen leven leiden hoe kunnen we een juiste verhouding vinden tussen zelfvorming en vorming door
anderen?
Filosofie = een levenskunst, bewuste levenskeuze waarbij men gaat werken aan zichzelf, zichzelf gaat
vormen/opvoeden
MOLLENHAUER: VERGETEN SAMENHANG (1983)
Opvoeden is geen technisch handelen! boodschap uit boek van Mollenhauer
Technisch handelen = vertrekken vanuit een duidelijk probleem waar ook een duidelijke oplossing voor is bv.
Auto is stuk en moet naar de garage gebracht worden
Net omdat het zo vaak mislukt, komen er vaak zulke goeie oplossingen
1
,OPVOEDEN ALS TECHNISCH HANDELEN: DE CASE VAN HET BEHAVIORISME (WATSON &
SKINNER)
Behaviorisme = leertheorie die stelt dat men via een geprogrammeerd toedienen/wegnemen van
positieve/negatieve ervaringen om het even welk gedrag kan aanleren/afleren (= operante conditionering)
Hierbij is er geen verschil tussen mens en dier
Bv: hond blaffen afleren door schokhalsband, duiven leren tafeltennissen
Niet ontkennen dat conditionering bestaat in ons leven: bv schoolbel, maar ons afvragen hoe we beter kunnen
omgaan met conditioneringsprincipes die vandaag de dag veel aanwezig zijn zoals social media waarom
willen we dit toepassen op opvoeding in het algemeen? Wat zegt dit over ons begrip van waar het in essentie
in opvoeden om gaat?
In het fictieboek van Skinner Walden II, worden baby’s door gerichte manipulatie opgevoed tot ze totale
zelfbeheersing en perfecte frustratietolerantie hebben hele ehtische opvoeding is hier voltooid wanneer
kinderen 6 jaar zijn maatschappij is dan totaal gericht op verstand mens zal niet langer overgegeven zijn
aan toeval
Grote probleem van kinderen vandaag de dag in de Westerse samenleving = kinderen hebben geen
frustratietolerantie meer
Teaching machine van Skinner leraar kan geen storende factor meer zijn in de opvoeding
MAAR is behavioristsiche gedragsverandering échte opvoedig? nee, door obsessie met vormgeving wordt
vormbaarheid omgeslagen in initiatieven die opvoeding teniet doen zoals het behaviorisme
Opvoeding bevindt zich in een spanningsveld tussen sturen en voldoende vrijheid laten opvoeding is ook
zelfopvoeding
VOORWAARDEN VOOR GOEDE OPVOEDING: VORMBAARHEID, VRIJHEID EN NIET-
TRANSPARANTIE
Philippe Meirieu
VORMBAARHEID:
Essentieel voor opvoeding is dat we er vanuit moeten gaan dat de mens een vrij en vormbaar wezen is, dat van
binnenuit kan veranderen gaat niet over de verandering van het gedrag maar over de verandering van de
mens zelf
Goede pedagogische houding = blijven geloven dat de andere persoon wél opvoedbaar is, indien we stoppen
met dit te geloven self-fulfilling prophecy
VRIJHEID:
‘Ik doe mijn best maar jullie moeten ook je best doen’ je kan niet in iemand anders zijn plaats leren.
Opvoeding is altijd een deel zelf-opvoeding dus kan altijd mislukken. De ander in zijn vrijheid laten = belangrijk
uitdagen om iets te doen wat ze nog niet kunnen
NIET-TRANSPARANTIE:
Controle loslaten, de ander in zijn vrijheid laten en mislukking accepteren
maken al deze principes een pedagoog tot pedagoog?
In opvoeding staat het voortbestaan van de wereld op het spel opvoeden is een existentieel fenomeen (zaak
waar het om gaat is het goede in ons leven doorgeven) zie film children of men, film toont situatie bij de
vraag die Mollenhauer zich stelt
Existentiële zorg voor de wereld (waarom we kinderen willen) is niet gelijk aan aardig zijn (voor kinderen
zorgen)
2
,WAT IS HET WEZEN VAN OPVOEDEN VOLGENS GERT BIESTA
Centrale gedachten uit de tekst ‘what is education for? On good education, teacher judgement, and
educational professionalism’ van Gert Biesta:
1. Kritiek op het herleiden van opvoeden en onderwijzen tot leren (learnification):
ipv te spreken over leerlingen en studenten spreken we over learners, over scholen als learning
enviroments, … opvoeden en onderwijzen worden zo een technische aangelegenheid die op basis
van de beste empirische bevindingen optimale leerresultaten (= learning outcomes) wil verkrijgen
2. Learnification verhindert ons om echt fundamentele pedagogische vragen te stellen in het bijzonder
wat zijn de centrale doelstellingen van opvoeden?
3. Voor Biesta gaat het om kwalificatie , socialisatie en subjectivering
4. Vandaag de dag is er een sterke tendens om opvoeden en onderwijzen te herleiden tot socialisatie en
kwalifictatie subjectiviteit dreigt te verdwijnen
Belangrijk om een evenwicht te houden tussen deze 3 mogelijke
opvoedingsdoelen:
Kwalificatie = bv een erkend diploma halen
Socialisatie = wat vinden we waardevol in de samenleving?
Wat zijn de fundamentele regels in de samenleving?
Subjectificatie = je leven leiden als mens zelf belangrijke
keuzes kunnen maken, geen speelbal zijn van allerlei
impulsen of driften (bv drugs)
Maar het gaat niet enkel om leren gaat over de volledige opvoeding. Het is niet omdat een kind iets leert via
een bepaalde maatregel, dat deze maatregel ook de beste pedagogische handeling is
HOOFDSTUK 2: FILOSOFIE EN OPVOEDING IN DE KLASSIEKE OUDHEID
Periodisering:
Presokratische filosofie: 6e eeuw v.C., Klein-Azië en eilanden in de middellandse zee
Klassieke periode: 5e en 4e eeuw v.C., Athene
Hellenistische periode (resterende deel van de Oudheid, Griekenland en Rome)
van mythos naar logos
Vroeger werd alles verklaard door middel van twee radicaal verschillende manieren:
Door het vertellen van een verhaal (een mythe) over goddelijke krachten waar de mens geen vat op
heeft
o Criterium: aantrekkingskracht en aalsuiting bij intuïtie, schoonheid en spektakelwaarde
Door het rationeel willen begrijpen adhv argumenten die men kan weerleggen en controleren op basis
van natuurkrachten (verklaring)
o Criterium: logische consistentie
Bv: waarom zijn er woestijnen: mythe van Phaëtoon vs de verklaring door Thales van Milete
Thales = de eerste filosoof
3
, DE SOFISTEN, SOCRATES EN PLATO
De tradionele ordening van Griekenland is niet langer vanzelfsprekend zoals dat vroeger het geval was en
daaruit onststonden er vragen ook op gebied van denken over hoe vorm te geven aan het (samen)leven
vindt een overgang plaats van mthyos naar logos.
de mens moet nu zelf op zoek naar wat de beste maatschappelijke ordening is, op basis van argumentatie
en debat (= logische consistentie ipv mythes)
Alle vrije burgers worden verwacht aan dit debat deel te nemen op de agora (= bestuur van de stad), doen ze
dit niet worden ze bestempeld als ‘idiotes’
DE SOFISTEN:
Sofist = een rondtrekkende leraar die jonge mannen onderwijst die een carriere in de politiek ambiëren, ze
leerden hen hoe ze goed konden spreken op de agora werden op de korrel genomen door Socrates/Plato
omdat macht en nut voor hen in de plaats van waardheid kwamen (= relativisme) en omdat ze zich lieten
betalen voor hun diensten
De sofisten hadden een cynische visie op politiek: ze vonden dat het nuttig kon zijn om te doen alsof dat een
bepaald beleid op waarheid gebaseerd was, terwijl het eigenlijk alleen maar brute macht uitoefent.
3 bekende sofisten:
Protagoras: de mens is de maat van alle dingen (er bestaat geen absolute en universele waarheid,
waarheid is voor iedereen anders)
Prodikos: de goden zijn een projectie van wat de mens tot nut strekt
Kritias: de goden zijn een sluwe uitvinding om de mensen onder de knoet te houden voor het eerst
werd de discussie of goden al dan niet bestaan gevoerd, en ook over de rechtvaardiging van slavernij!
Sofisten zijn de eersten die aan ideologie-politiek doen, de eersten die openlijk kritiek durven geven op
godsdienst
Isocrates: de eerste sofist die niet langer rondtrok vanaf nu gaan leerlingen naar school
SOCRATES:
Socrates is het symbool van ‘de filosoof’ (aartsvijand van de sofisten): filisoof én leraar/pedagoog. Socrates
wijdde zijn leven aan het leven (en willen sterven) in naam van de waarheid
Atheners vonden hem een lastpak omdat hij mensen vernederde door hen te vertellen/laten inzien dat ze
geen kennis hebben. Hij doet de orde op zijn grondvesten daveren en wordt daarom veroordeeld tot het
drinken van de gifbeker wegens het corrumperen (= bedereven, omkopen) van de jeugd
Werd de meest wijze mens ter wereld genoemd = zei dat ook over zichzelf omdat hij tenminste wist dat hij niks
wist
Volgende stellingen worden aan Socrates toegeschreven:
Belang van kritische dialoog: het heeft maar zin te spreken indien men de bereidheid heeft te luisteren
naar het betere argument
Deugd is inzicht: niemand doet wetend verkeerd
4
HOOFDSTUK 1: WIJSGERIGE PEDAGOGIEK ALS DE ZOEKTOCHT NAAR DE ESSENTIE VAN
OPVOEDING
Pedagogie is niet hetzelfde als pedagogiek
Pedagogie = alle vormen van opvoedend handelen
Pedagogiek = de wetenschappelijke studie van de pedagogie
academisch: universitaire discipline gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek
Opvoeden = een zeer moeilijk te definiëren thema, wat is opvoeding eigenlijk?
Volgens Hannah Arendt: kind beschermen tegen de wereld en de wereld beschermen tegen het kind
Voornaamste voorwerp van de pedagogiek volgens Arendt = de wereld
Kind = nieuwe generatie
Oorspronkelijk was de pedagogiek identiek met wat we vandaag wijsgerige pedagogiek noemen vroeger
geen reden om het wijsgerig te noemen
vanaf het begin van de westerse cultuurgeschiedenis al een nauwe band tussen pedagogiek en
wijsbegeerte: Socrates is evenveel een leraar als een filosoof. Vraag naar relatie tussen deze twee
benaderingen = belangrijke kwestie
vandaag wel zeer belangrijk om wijsgerig toe te voegen: meeste subdisciplines binnen hedendaagse
pedagogiek zijn gebaseerd op empirisch onderzoek, wijsgerige pedagogiek lijkt als louter speculatieve
wetenschap een secundaire rol te spelen
MAAR wijsgerige pedagogiek is meer dan filosoferen over opvoeding pedagogische en filosofische vragen
zijn nauw verwant, bedoeling is om het filosoferen en het opvoeden op hetzelfde moment te laten
plaatsvinden
WIJSBEGEERTE EN PEDAGOGIEK
Wijsbegeerte en pedagogiek zijn gelijksoorspronkelijk: ontstaan in de Griekse stadsstaat in de 5 e en 6e eeuw vC
Athene leerde door kolonisatie van de wereld andere volken en dus ook andere gebruiken en levensstijlen
kennen zorgde voor totaal nieuw inzicht: er zit geen noodzaak in de manier waarop wij samenleven en ons
eigen leven leiden hoe kunnen we een juiste verhouding vinden tussen zelfvorming en vorming door
anderen?
Filosofie = een levenskunst, bewuste levenskeuze waarbij men gaat werken aan zichzelf, zichzelf gaat
vormen/opvoeden
MOLLENHAUER: VERGETEN SAMENHANG (1983)
Opvoeden is geen technisch handelen! boodschap uit boek van Mollenhauer
Technisch handelen = vertrekken vanuit een duidelijk probleem waar ook een duidelijke oplossing voor is bv.
Auto is stuk en moet naar de garage gebracht worden
Net omdat het zo vaak mislukt, komen er vaak zulke goeie oplossingen
1
,OPVOEDEN ALS TECHNISCH HANDELEN: DE CASE VAN HET BEHAVIORISME (WATSON &
SKINNER)
Behaviorisme = leertheorie die stelt dat men via een geprogrammeerd toedienen/wegnemen van
positieve/negatieve ervaringen om het even welk gedrag kan aanleren/afleren (= operante conditionering)
Hierbij is er geen verschil tussen mens en dier
Bv: hond blaffen afleren door schokhalsband, duiven leren tafeltennissen
Niet ontkennen dat conditionering bestaat in ons leven: bv schoolbel, maar ons afvragen hoe we beter kunnen
omgaan met conditioneringsprincipes die vandaag de dag veel aanwezig zijn zoals social media waarom
willen we dit toepassen op opvoeding in het algemeen? Wat zegt dit over ons begrip van waar het in essentie
in opvoeden om gaat?
In het fictieboek van Skinner Walden II, worden baby’s door gerichte manipulatie opgevoed tot ze totale
zelfbeheersing en perfecte frustratietolerantie hebben hele ehtische opvoeding is hier voltooid wanneer
kinderen 6 jaar zijn maatschappij is dan totaal gericht op verstand mens zal niet langer overgegeven zijn
aan toeval
Grote probleem van kinderen vandaag de dag in de Westerse samenleving = kinderen hebben geen
frustratietolerantie meer
Teaching machine van Skinner leraar kan geen storende factor meer zijn in de opvoeding
MAAR is behavioristsiche gedragsverandering échte opvoedig? nee, door obsessie met vormgeving wordt
vormbaarheid omgeslagen in initiatieven die opvoeding teniet doen zoals het behaviorisme
Opvoeding bevindt zich in een spanningsveld tussen sturen en voldoende vrijheid laten opvoeding is ook
zelfopvoeding
VOORWAARDEN VOOR GOEDE OPVOEDING: VORMBAARHEID, VRIJHEID EN NIET-
TRANSPARANTIE
Philippe Meirieu
VORMBAARHEID:
Essentieel voor opvoeding is dat we er vanuit moeten gaan dat de mens een vrij en vormbaar wezen is, dat van
binnenuit kan veranderen gaat niet over de verandering van het gedrag maar over de verandering van de
mens zelf
Goede pedagogische houding = blijven geloven dat de andere persoon wél opvoedbaar is, indien we stoppen
met dit te geloven self-fulfilling prophecy
VRIJHEID:
‘Ik doe mijn best maar jullie moeten ook je best doen’ je kan niet in iemand anders zijn plaats leren.
Opvoeding is altijd een deel zelf-opvoeding dus kan altijd mislukken. De ander in zijn vrijheid laten = belangrijk
uitdagen om iets te doen wat ze nog niet kunnen
NIET-TRANSPARANTIE:
Controle loslaten, de ander in zijn vrijheid laten en mislukking accepteren
maken al deze principes een pedagoog tot pedagoog?
In opvoeding staat het voortbestaan van de wereld op het spel opvoeden is een existentieel fenomeen (zaak
waar het om gaat is het goede in ons leven doorgeven) zie film children of men, film toont situatie bij de
vraag die Mollenhauer zich stelt
Existentiële zorg voor de wereld (waarom we kinderen willen) is niet gelijk aan aardig zijn (voor kinderen
zorgen)
2
,WAT IS HET WEZEN VAN OPVOEDEN VOLGENS GERT BIESTA
Centrale gedachten uit de tekst ‘what is education for? On good education, teacher judgement, and
educational professionalism’ van Gert Biesta:
1. Kritiek op het herleiden van opvoeden en onderwijzen tot leren (learnification):
ipv te spreken over leerlingen en studenten spreken we over learners, over scholen als learning
enviroments, … opvoeden en onderwijzen worden zo een technische aangelegenheid die op basis
van de beste empirische bevindingen optimale leerresultaten (= learning outcomes) wil verkrijgen
2. Learnification verhindert ons om echt fundamentele pedagogische vragen te stellen in het bijzonder
wat zijn de centrale doelstellingen van opvoeden?
3. Voor Biesta gaat het om kwalificatie , socialisatie en subjectivering
4. Vandaag de dag is er een sterke tendens om opvoeden en onderwijzen te herleiden tot socialisatie en
kwalifictatie subjectiviteit dreigt te verdwijnen
Belangrijk om een evenwicht te houden tussen deze 3 mogelijke
opvoedingsdoelen:
Kwalificatie = bv een erkend diploma halen
Socialisatie = wat vinden we waardevol in de samenleving?
Wat zijn de fundamentele regels in de samenleving?
Subjectificatie = je leven leiden als mens zelf belangrijke
keuzes kunnen maken, geen speelbal zijn van allerlei
impulsen of driften (bv drugs)
Maar het gaat niet enkel om leren gaat over de volledige opvoeding. Het is niet omdat een kind iets leert via
een bepaalde maatregel, dat deze maatregel ook de beste pedagogische handeling is
HOOFDSTUK 2: FILOSOFIE EN OPVOEDING IN DE KLASSIEKE OUDHEID
Periodisering:
Presokratische filosofie: 6e eeuw v.C., Klein-Azië en eilanden in de middellandse zee
Klassieke periode: 5e en 4e eeuw v.C., Athene
Hellenistische periode (resterende deel van de Oudheid, Griekenland en Rome)
van mythos naar logos
Vroeger werd alles verklaard door middel van twee radicaal verschillende manieren:
Door het vertellen van een verhaal (een mythe) over goddelijke krachten waar de mens geen vat op
heeft
o Criterium: aantrekkingskracht en aalsuiting bij intuïtie, schoonheid en spektakelwaarde
Door het rationeel willen begrijpen adhv argumenten die men kan weerleggen en controleren op basis
van natuurkrachten (verklaring)
o Criterium: logische consistentie
Bv: waarom zijn er woestijnen: mythe van Phaëtoon vs de verklaring door Thales van Milete
Thales = de eerste filosoof
3
, DE SOFISTEN, SOCRATES EN PLATO
De tradionele ordening van Griekenland is niet langer vanzelfsprekend zoals dat vroeger het geval was en
daaruit onststonden er vragen ook op gebied van denken over hoe vorm te geven aan het (samen)leven
vindt een overgang plaats van mthyos naar logos.
de mens moet nu zelf op zoek naar wat de beste maatschappelijke ordening is, op basis van argumentatie
en debat (= logische consistentie ipv mythes)
Alle vrije burgers worden verwacht aan dit debat deel te nemen op de agora (= bestuur van de stad), doen ze
dit niet worden ze bestempeld als ‘idiotes’
DE SOFISTEN:
Sofist = een rondtrekkende leraar die jonge mannen onderwijst die een carriere in de politiek ambiëren, ze
leerden hen hoe ze goed konden spreken op de agora werden op de korrel genomen door Socrates/Plato
omdat macht en nut voor hen in de plaats van waardheid kwamen (= relativisme) en omdat ze zich lieten
betalen voor hun diensten
De sofisten hadden een cynische visie op politiek: ze vonden dat het nuttig kon zijn om te doen alsof dat een
bepaald beleid op waarheid gebaseerd was, terwijl het eigenlijk alleen maar brute macht uitoefent.
3 bekende sofisten:
Protagoras: de mens is de maat van alle dingen (er bestaat geen absolute en universele waarheid,
waarheid is voor iedereen anders)
Prodikos: de goden zijn een projectie van wat de mens tot nut strekt
Kritias: de goden zijn een sluwe uitvinding om de mensen onder de knoet te houden voor het eerst
werd de discussie of goden al dan niet bestaan gevoerd, en ook over de rechtvaardiging van slavernij!
Sofisten zijn de eersten die aan ideologie-politiek doen, de eersten die openlijk kritiek durven geven op
godsdienst
Isocrates: de eerste sofist die niet langer rondtrok vanaf nu gaan leerlingen naar school
SOCRATES:
Socrates is het symbool van ‘de filosoof’ (aartsvijand van de sofisten): filisoof én leraar/pedagoog. Socrates
wijdde zijn leven aan het leven (en willen sterven) in naam van de waarheid
Atheners vonden hem een lastpak omdat hij mensen vernederde door hen te vertellen/laten inzien dat ze
geen kennis hebben. Hij doet de orde op zijn grondvesten daveren en wordt daarom veroordeeld tot het
drinken van de gifbeker wegens het corrumperen (= bedereven, omkopen) van de jeugd
Werd de meest wijze mens ter wereld genoemd = zei dat ook over zichzelf omdat hij tenminste wist dat hij niks
wist
Volgende stellingen worden aan Socrates toegeschreven:
Belang van kritische dialoog: het heeft maar zin te spreken indien men de bereidheid heeft te luisteren
naar het betere argument
Deugd is inzicht: niemand doet wetend verkeerd
4
