Orthopedagogiek van gedrags- en
emotionele stoornissen
Inhoudsopgave
1. Theoretische modellen............................................................................................................................ 5
1.1. Psycho-analyse ..................................................................................................................................... 5
1.2. Humanisme .......................................................................................................................................... 7
1.3. Post-modernismen ............................................................................................................................... 8
1.4. Structuralisme ...................................................................................................................................... 8
1.5. Post-structuralisme .............................................................................................................................. 8
2. Kinderen met gedrags- en emotionele stoornissen – Franky D’Oosterlinck ............................................. 9
Theorie, mensvisie als basis voor behandelingsprogramma’s............................................................................ 9
2.1. Circle of Courage .................................................................................................................................. 9
2.1.1. Waar loopt het mis in onze maatschappij? ..................................................................................... 9
2.1.2. Consilience: A unifying theme ....................................................................................................... 13
2.1.3. Diagnose: de audit......................................................................................................................... 14
2.1.4. Verschillende stappen ................................................................................................................... 14
2.2. De ecologische visie op GES................................................................................................................ 14
2.2.1. Gedragsstoornis?........................................................................................................................... 15
2.2.2. Ecologie ......................................................................................................................................... 15
2.2.3. Basisprincipes voor Re-ED ............................................................................................................. 15
2.2.4. Re-ED, psychologische en pedagogische principes: Nicholas Hobbs ............................................ 16
2.2.5. Implicaties voor onderwijs en behandeling van kinderen met GES .............................................. 16
2.3. Interne relaties .............................................................................................................................. 19
2.3.1. Dimensies van een relatie ............................................................................................................. 19
2.3.2. Definiëring van interne relatie ...................................................................................................... 19
2.3.3. Belang van interne relaties ............................................................................................................ 20
2.3.4. Interne relatie als steun bij een uitdaging ..................................................................................... 20
2.3.5. Problemen met het aangaan van interne relaties......................................................................... 20
2.3.6. Methodieken met interne relatie als basis ................................................................................... 21
2.3.7. Besluit ............................................................................................................................................ 21
3. Emotionele stoornissen bij kinderen en adolescenten .......................................................................... 22
3.1. Definities ............................................................................................................................................ 22
3.2. Traditionele visies ............................................................................................................................... 23
3.3. Het emotionele brein.......................................................................................................................... 24
3.3.1. Prefontale cortex (PFC) ................................................................................................................. 24
3.3.2. Anterieure cingulaire cortex (ACC) ................................................................................................ 25
3.3.3. Hippocampus (Hc) – zeepaardje ................................................................................................... 26
3.3.4. Amygdala (AM) = amandelkern ..................................................................................................... 27
3.3.5. Ventraal striatum (VS) ................................................................................................................... 27
3.3.6. Insula (IN) ...................................................................................................................................... 28
3.4. Cognitief-emotionele interacties ........................................................................................................ 29
1
, 3.5. Van structuur naar connectoom ........................................................................................................ 29
3.6. Emotionele stoornissen en therapie ................................................................................................... 29
3.7. Conclusies ........................................................................................................................................... 30
4. Hoop! .................................................................................................................................................... 31
5. Psychofysiek werken met kinderen en jongeren ................................................................................... 33
5.1. Het lichamelijke: algemeen ................................................................................................................ 33
5.2. In de zorg/gezondheid........................................................................................................................ 35
5.3. Lichaamsgerichte methodieken ......................................................................................................... 35
5.4. Psychofysiek werken .......................................................................................................................... 36
5.4.1. Werkbare elementen .................................................................................................................... 37
5.4.2. Randvoorwaarden ......................................................................................................................... 37
5.4.3. Werkbare elementen .................................................................................................................... 37
5.4.4. Trainer ........................................................................................................................................... 40
5.5. Discussie ............................................................................................................................................. 41
6. Gehechtheid onder druk? Emotionele beschikbaarheid als relationele bedding ................................... 42
6.1. Gehechtheid onder druk ..................................................................................................................... 42
6.1.1. Gehechtheid .................................................................................................................................. 42
6.1.2. Basisvertrouwen vs. wantrouwen ................................................................................................. 43
6.1.2.1. Gehechtheidsstijlen als overlevingsmechanisme ................................................................ 45
6.1.3. Onveilig versus gedesorganiseerd ................................................................................................. 46
6.2. Mentaliseren – samen met begeleiders en cliënten ........................................................................... 47
6.3. Mentaliseren in team, met oog op emotionele beschikbaarheid ....................................................... 49
6.4. Wederzijdse emotionele beschikbaarheid: veilige basis/haven ......................................................... 51
7. Temperament en emotieregulatie bij kinderen, jongeren en gezinnen ................................................. 53
Becoming who we are – de impact van temperament op de ontwikkeling (GES) ............................................ 53
7.1. Temperament ..................................................................................................................................... 53
7.1.1. Terrie Moffitt & Avshalom Caspi – Dunedin Study ....................................................................... 54
7.1.2. Sterke genetische component....................................................................................................... 55
7.1.3. Genetische en omgevingsinvloeden ............................................................................................. 56
7.1.4. Nurturing nature – ecobiopsychosociaal model ........................................................................... 56
7.2. Hoe meten we temperament ............................................................................................................. 56
7.2.1. Her-ontdekking van temperament ................................................................................................ 56
7.2.2. Verschillende benaderingen.......................................................................................................... 57
7.2.3. Temperament vs. persoonlijkheid ................................................................................................. 58
7.2.4. Besluit ............................................................................................................................................ 58
7.3. Hoe ontwikkelt temperament ............................................................................................................ 59
7.4. Temperament in (de onwikkeling van) gedrags- en emotionele stoornissen ..................................... 60
7.4.1. Temperament als transdiagnostische risicofactor ........................................................................ 60
7.4.2. DSM-5: Oppositional defiant disorder (ODD) ................................................................................ 60
7.4.3. Ontwikkelingspaden in agressie (Loeber) ..................................................................................... 62
7.5. Werken met temperamnt in de orthopedagogische praktijk ............................................................. 63
7.5.1. Meerwaarde van temperament .................................................................................................... 63
7.5.2. (H)erkennen van trekken in het gezin ........................................................................................... 64
7.5.3. Goodness-of-fit ............................................................................................................................. 64
7.5.4. Kinderen verschillen in gevoeligheid voor opvoeding................................................................... 64
2
, 7.5.5. Stimuleren van goodness-of-fit ..................................................................................................... 64
Stimuleren van “goodness-of-fit” ..................................................................................................................... 65
7.6. Aanpassen kind: inzetten op emotieregulatie .................................................................................... 65
7.6.1. Emotieregulatie als transdiagnostisch model ............................................................................... 65
7.6.2. Emotieregulatiestrategieën ........................................................................................................... 66
7.6.3. Emotieregulatie: verminderen van negatieve emoties ................................................................. 68
7.6.4. Emotieregulatie: versterken van positieve emoties...................................................................... 68
7.6.5. Emotieregulatie en psychische problemen ................................................................................... 68
7.6.6. Toepassing casus ........................................................................................................................... 69
7.6.7. Transdiagnostisch behandelmodel: unified protocol .................................................................... 69
7.6.8. Transdiagnostisch behandelmodel bij kinderen en adolescenten ................................................ 70
7.6.9. Implicaties voor ondersteuning..................................................................................................... 70
7.6.10. Evaluatie en besluit .................................................................................................................. 72
Kind/jongere aanpassen aan omgeving (emotieregulatie & tekortschietende vaardighedne)........................ 72
7.7. Werk aan tekortschietende vaardigheden ......................................................................................... 72
7.7.1. Ross Greene: collaborative problem solving ................................................................................. 72
BESLUIT .......................................................................................................................................................... 72
8. Forensische orthopedagogiek ............................................................................................................... 73
8.1. Delinquentie ....................................................................................................................................... 73
8.2. Prevalentie ......................................................................................................................................... 73
8.3. Ontwikkelingspaden van delinquent gedrag...................................................................................... 74
8.4. Risico- en protectieve factoren ........................................................................................................... 74
8.5. Diagnostiek ........................................................................................................................................ 75
8.6. Behandling/rehabilitatie: verschillende perspectieven ...................................................................... 75
8.6.1. Risk – need – responsivity (RNR) ................................................................................................... 76
8.6.2. Good lives model (GLM) ................................................................................................................ 81
8.6.2.1. Ontstaan .............................................................................................................................. 81
8.6.2.2. Centrale theoretische concepten ........................................................................................ 82
Primary Goods.................................................................................................................................... 83
Secundary Goods ............................................................................................................................... 83
Capacity .............................................................................................................................................. 83
Means ................................................................................................................................................ 84
Scope .................................................................................................................................................. 84
Coherence .......................................................................................................................................... 84
Pathways ............................................................................................................................................ 85
8.6.2.3. GLM in de praktijk ................................................................................................................ 86
RNR en GLM: combineerbaar of niet? ......................................................................................................... 88
Rol van trauma: een belangrijke link tussen RNR en GLM .......................................................................... 91
Naar integratie van RNR en GLM – Trauma ................................................................................................. 92
9. Leefwereldgericht werken, toegang tot zorg en continuïteit ................................................................. 94
9.1. Inleiding.............................................................................................................................................. 94
9.2. Leefwereldgericht werken? Van toegang tot zorg naar concrete actie in de leefwereld van jongeren
94
9.3. Wat weten we over toegang en continuïteit van zorg? ..................................................................... 95
9.4. De stem van jongeren over continuïteit ............................................................................................. 96
9.4.1. Existentiële chaos .......................................................................................................................... 99
9.4.2. Zoektocht naar steun .................................................................................................................... 99
3
, 9.4.3. Helpende interventies of…? .......................................................................................................... 99
9.5. Enkele conclusies voor praktijk en beleid ........................................................................................... 99
10. Gedrags- en gezinsinterventies ....................................................................................................... 103
10.1. Werkzame methodieken voor agressie binnen Vlaamse jeugdhulpverelening ................................ 103
10.1.1. Algemeen werkzame factoren................................................................................................ 104
10.1.2. Specifiek werkzame factoren (in GES interventies) ................................................................ 106
10.2. Een greep uit het aanbod ................................................................................................................. 108
10.2.1. Gedragsinterventies (jongere) ................................................................................................ 108
10.2.1.1. ART ..................................................................................................................................... 108
10.2.1.2. STOP 4-7............................................................................................................................. 110
10.2.2. Gezinsinterventies .................................................................................................................. 110
10.2.2.1. Klassiek: STOP 4-7, Incredible Years, Triple P .................................................................... 111
STOP 4-7: opvoedingsproces ................................................................................................................ 111
The incredible years .............................................................................................................................. 113
Triple P: positive parenting program .................................................................................................... 113
10.2.2.2. Alternatieve, theory-based gezinsinterventies .................................................................. 115
11. Effectiviteit van interventies........................................................................................................... 119
11.1. Effectief werken met interventies in de jeugdzorg ........................................................................... 119
Mens als machine ........................................................................................................................................... 123
Mens als verhaal ............................................................................................................................................ 123
Mens als gerechtigheid .................................................................................................................................. 123
11.2. Verschillende vormen van kennis ..................................................................................................... 123
11.2.1. Illustratie: Client-based .......................................................................................................... 124
11.3. Ingrediënten van goede zorg ........................................................................................................... 124
11.4. Andere belangrijke elementen ......................................................................................................... 125
11.5. Effectiviteit en onderzoek ................................................................................................................. 125
12. Multi-familietherapie en familieondersteunende groepen ............................................................. 127
12.1. Multi-familie therapie ...................................................................................................................... 127
12.1.1. Geschiedenis........................................................................................................................... 127
12.1.2. Doel ........................................................................................................................................ 127
12.1.3. Sessies..................................................................................................................................... 127
12.1.4. Belangrijk omdat .................................................................................................................... 128
12.1.5. Doelgroep ............................................................................................................................... 128
12.1.6. MFT bij eetstoornissen ........................................................................................................... 128
12.2. FOG voor familie van personen die geïnterneerd zijn (geweest) ..................................................... 128
12.2.1. Situering van de studie ........................................................................................................... 128
12.2.2. Studie ...................................................................................................................................... 129
12.2.3. Focus op perspectieven van familie ....................................................................................... 129
12.3. Onderzoeksvragen ........................................................................................................................... 129
12.4. Methodologie en resultaten ............................................................................................................. 130
12.4.1. Familieondersteunende Groepen – Methodologie ................................................................ 130
12.4.2. Familieondersteunende Groepen – Protocol ......................................................................... 130
12.4.3. Familieondersteundende Groepen – Resultaten ................................................................... 130
12.4.4. Conclusies ............................................................................................................................... 132
4
emotionele stoornissen
Inhoudsopgave
1. Theoretische modellen............................................................................................................................ 5
1.1. Psycho-analyse ..................................................................................................................................... 5
1.2. Humanisme .......................................................................................................................................... 7
1.3. Post-modernismen ............................................................................................................................... 8
1.4. Structuralisme ...................................................................................................................................... 8
1.5. Post-structuralisme .............................................................................................................................. 8
2. Kinderen met gedrags- en emotionele stoornissen – Franky D’Oosterlinck ............................................. 9
Theorie, mensvisie als basis voor behandelingsprogramma’s............................................................................ 9
2.1. Circle of Courage .................................................................................................................................. 9
2.1.1. Waar loopt het mis in onze maatschappij? ..................................................................................... 9
2.1.2. Consilience: A unifying theme ....................................................................................................... 13
2.1.3. Diagnose: de audit......................................................................................................................... 14
2.1.4. Verschillende stappen ................................................................................................................... 14
2.2. De ecologische visie op GES................................................................................................................ 14
2.2.1. Gedragsstoornis?........................................................................................................................... 15
2.2.2. Ecologie ......................................................................................................................................... 15
2.2.3. Basisprincipes voor Re-ED ............................................................................................................. 15
2.2.4. Re-ED, psychologische en pedagogische principes: Nicholas Hobbs ............................................ 16
2.2.5. Implicaties voor onderwijs en behandeling van kinderen met GES .............................................. 16
2.3. Interne relaties .............................................................................................................................. 19
2.3.1. Dimensies van een relatie ............................................................................................................. 19
2.3.2. Definiëring van interne relatie ...................................................................................................... 19
2.3.3. Belang van interne relaties ............................................................................................................ 20
2.3.4. Interne relatie als steun bij een uitdaging ..................................................................................... 20
2.3.5. Problemen met het aangaan van interne relaties......................................................................... 20
2.3.6. Methodieken met interne relatie als basis ................................................................................... 21
2.3.7. Besluit ............................................................................................................................................ 21
3. Emotionele stoornissen bij kinderen en adolescenten .......................................................................... 22
3.1. Definities ............................................................................................................................................ 22
3.2. Traditionele visies ............................................................................................................................... 23
3.3. Het emotionele brein.......................................................................................................................... 24
3.3.1. Prefontale cortex (PFC) ................................................................................................................. 24
3.3.2. Anterieure cingulaire cortex (ACC) ................................................................................................ 25
3.3.3. Hippocampus (Hc) – zeepaardje ................................................................................................... 26
3.3.4. Amygdala (AM) = amandelkern ..................................................................................................... 27
3.3.5. Ventraal striatum (VS) ................................................................................................................... 27
3.3.6. Insula (IN) ...................................................................................................................................... 28
3.4. Cognitief-emotionele interacties ........................................................................................................ 29
1
, 3.5. Van structuur naar connectoom ........................................................................................................ 29
3.6. Emotionele stoornissen en therapie ................................................................................................... 29
3.7. Conclusies ........................................................................................................................................... 30
4. Hoop! .................................................................................................................................................... 31
5. Psychofysiek werken met kinderen en jongeren ................................................................................... 33
5.1. Het lichamelijke: algemeen ................................................................................................................ 33
5.2. In de zorg/gezondheid........................................................................................................................ 35
5.3. Lichaamsgerichte methodieken ......................................................................................................... 35
5.4. Psychofysiek werken .......................................................................................................................... 36
5.4.1. Werkbare elementen .................................................................................................................... 37
5.4.2. Randvoorwaarden ......................................................................................................................... 37
5.4.3. Werkbare elementen .................................................................................................................... 37
5.4.4. Trainer ........................................................................................................................................... 40
5.5. Discussie ............................................................................................................................................. 41
6. Gehechtheid onder druk? Emotionele beschikbaarheid als relationele bedding ................................... 42
6.1. Gehechtheid onder druk ..................................................................................................................... 42
6.1.1. Gehechtheid .................................................................................................................................. 42
6.1.2. Basisvertrouwen vs. wantrouwen ................................................................................................. 43
6.1.2.1. Gehechtheidsstijlen als overlevingsmechanisme ................................................................ 45
6.1.3. Onveilig versus gedesorganiseerd ................................................................................................. 46
6.2. Mentaliseren – samen met begeleiders en cliënten ........................................................................... 47
6.3. Mentaliseren in team, met oog op emotionele beschikbaarheid ....................................................... 49
6.4. Wederzijdse emotionele beschikbaarheid: veilige basis/haven ......................................................... 51
7. Temperament en emotieregulatie bij kinderen, jongeren en gezinnen ................................................. 53
Becoming who we are – de impact van temperament op de ontwikkeling (GES) ............................................ 53
7.1. Temperament ..................................................................................................................................... 53
7.1.1. Terrie Moffitt & Avshalom Caspi – Dunedin Study ....................................................................... 54
7.1.2. Sterke genetische component....................................................................................................... 55
7.1.3. Genetische en omgevingsinvloeden ............................................................................................. 56
7.1.4. Nurturing nature – ecobiopsychosociaal model ........................................................................... 56
7.2. Hoe meten we temperament ............................................................................................................. 56
7.2.1. Her-ontdekking van temperament ................................................................................................ 56
7.2.2. Verschillende benaderingen.......................................................................................................... 57
7.2.3. Temperament vs. persoonlijkheid ................................................................................................. 58
7.2.4. Besluit ............................................................................................................................................ 58
7.3. Hoe ontwikkelt temperament ............................................................................................................ 59
7.4. Temperament in (de onwikkeling van) gedrags- en emotionele stoornissen ..................................... 60
7.4.1. Temperament als transdiagnostische risicofactor ........................................................................ 60
7.4.2. DSM-5: Oppositional defiant disorder (ODD) ................................................................................ 60
7.4.3. Ontwikkelingspaden in agressie (Loeber) ..................................................................................... 62
7.5. Werken met temperamnt in de orthopedagogische praktijk ............................................................. 63
7.5.1. Meerwaarde van temperament .................................................................................................... 63
7.5.2. (H)erkennen van trekken in het gezin ........................................................................................... 64
7.5.3. Goodness-of-fit ............................................................................................................................. 64
7.5.4. Kinderen verschillen in gevoeligheid voor opvoeding................................................................... 64
2
, 7.5.5. Stimuleren van goodness-of-fit ..................................................................................................... 64
Stimuleren van “goodness-of-fit” ..................................................................................................................... 65
7.6. Aanpassen kind: inzetten op emotieregulatie .................................................................................... 65
7.6.1. Emotieregulatie als transdiagnostisch model ............................................................................... 65
7.6.2. Emotieregulatiestrategieën ........................................................................................................... 66
7.6.3. Emotieregulatie: verminderen van negatieve emoties ................................................................. 68
7.6.4. Emotieregulatie: versterken van positieve emoties...................................................................... 68
7.6.5. Emotieregulatie en psychische problemen ................................................................................... 68
7.6.6. Toepassing casus ........................................................................................................................... 69
7.6.7. Transdiagnostisch behandelmodel: unified protocol .................................................................... 69
7.6.8. Transdiagnostisch behandelmodel bij kinderen en adolescenten ................................................ 70
7.6.9. Implicaties voor ondersteuning..................................................................................................... 70
7.6.10. Evaluatie en besluit .................................................................................................................. 72
Kind/jongere aanpassen aan omgeving (emotieregulatie & tekortschietende vaardighedne)........................ 72
7.7. Werk aan tekortschietende vaardigheden ......................................................................................... 72
7.7.1. Ross Greene: collaborative problem solving ................................................................................. 72
BESLUIT .......................................................................................................................................................... 72
8. Forensische orthopedagogiek ............................................................................................................... 73
8.1. Delinquentie ....................................................................................................................................... 73
8.2. Prevalentie ......................................................................................................................................... 73
8.3. Ontwikkelingspaden van delinquent gedrag...................................................................................... 74
8.4. Risico- en protectieve factoren ........................................................................................................... 74
8.5. Diagnostiek ........................................................................................................................................ 75
8.6. Behandling/rehabilitatie: verschillende perspectieven ...................................................................... 75
8.6.1. Risk – need – responsivity (RNR) ................................................................................................... 76
8.6.2. Good lives model (GLM) ................................................................................................................ 81
8.6.2.1. Ontstaan .............................................................................................................................. 81
8.6.2.2. Centrale theoretische concepten ........................................................................................ 82
Primary Goods.................................................................................................................................... 83
Secundary Goods ............................................................................................................................... 83
Capacity .............................................................................................................................................. 83
Means ................................................................................................................................................ 84
Scope .................................................................................................................................................. 84
Coherence .......................................................................................................................................... 84
Pathways ............................................................................................................................................ 85
8.6.2.3. GLM in de praktijk ................................................................................................................ 86
RNR en GLM: combineerbaar of niet? ......................................................................................................... 88
Rol van trauma: een belangrijke link tussen RNR en GLM .......................................................................... 91
Naar integratie van RNR en GLM – Trauma ................................................................................................. 92
9. Leefwereldgericht werken, toegang tot zorg en continuïteit ................................................................. 94
9.1. Inleiding.............................................................................................................................................. 94
9.2. Leefwereldgericht werken? Van toegang tot zorg naar concrete actie in de leefwereld van jongeren
94
9.3. Wat weten we over toegang en continuïteit van zorg? ..................................................................... 95
9.4. De stem van jongeren over continuïteit ............................................................................................. 96
9.4.1. Existentiële chaos .......................................................................................................................... 99
9.4.2. Zoektocht naar steun .................................................................................................................... 99
3
, 9.4.3. Helpende interventies of…? .......................................................................................................... 99
9.5. Enkele conclusies voor praktijk en beleid ........................................................................................... 99
10. Gedrags- en gezinsinterventies ....................................................................................................... 103
10.1. Werkzame methodieken voor agressie binnen Vlaamse jeugdhulpverelening ................................ 103
10.1.1. Algemeen werkzame factoren................................................................................................ 104
10.1.2. Specifiek werkzame factoren (in GES interventies) ................................................................ 106
10.2. Een greep uit het aanbod ................................................................................................................. 108
10.2.1. Gedragsinterventies (jongere) ................................................................................................ 108
10.2.1.1. ART ..................................................................................................................................... 108
10.2.1.2. STOP 4-7............................................................................................................................. 110
10.2.2. Gezinsinterventies .................................................................................................................. 110
10.2.2.1. Klassiek: STOP 4-7, Incredible Years, Triple P .................................................................... 111
STOP 4-7: opvoedingsproces ................................................................................................................ 111
The incredible years .............................................................................................................................. 113
Triple P: positive parenting program .................................................................................................... 113
10.2.2.2. Alternatieve, theory-based gezinsinterventies .................................................................. 115
11. Effectiviteit van interventies........................................................................................................... 119
11.1. Effectief werken met interventies in de jeugdzorg ........................................................................... 119
Mens als machine ........................................................................................................................................... 123
Mens als verhaal ............................................................................................................................................ 123
Mens als gerechtigheid .................................................................................................................................. 123
11.2. Verschillende vormen van kennis ..................................................................................................... 123
11.2.1. Illustratie: Client-based .......................................................................................................... 124
11.3. Ingrediënten van goede zorg ........................................................................................................... 124
11.4. Andere belangrijke elementen ......................................................................................................... 125
11.5. Effectiviteit en onderzoek ................................................................................................................. 125
12. Multi-familietherapie en familieondersteunende groepen ............................................................. 127
12.1. Multi-familie therapie ...................................................................................................................... 127
12.1.1. Geschiedenis........................................................................................................................... 127
12.1.2. Doel ........................................................................................................................................ 127
12.1.3. Sessies..................................................................................................................................... 127
12.1.4. Belangrijk omdat .................................................................................................................... 128
12.1.5. Doelgroep ............................................................................................................................... 128
12.1.6. MFT bij eetstoornissen ........................................................................................................... 128
12.2. FOG voor familie van personen die geïnterneerd zijn (geweest) ..................................................... 128
12.2.1. Situering van de studie ........................................................................................................... 128
12.2.2. Studie ...................................................................................................................................... 129
12.2.3. Focus op perspectieven van familie ....................................................................................... 129
12.3. Onderzoeksvragen ........................................................................................................................... 129
12.4. Methodologie en resultaten ............................................................................................................. 130
12.4.1. Familieondersteunende Groepen – Methodologie ................................................................ 130
12.4.2. Familieondersteunende Groepen – Protocol ......................................................................... 130
12.4.3. Familieondersteundende Groepen – Resultaten ................................................................... 130
12.4.4. Conclusies ............................................................................................................................... 132
4