INHOUDSOPGAVE
leerprocessen in diertraining ........................................................................................................ 3
niet-associatief leren of one-event learning ................................................................................... 3
exploratorisch of latent leren ........................................................................................................ 5
sociaal leren ................................................................................................................................ 6
inzichtelijk leren ........................................................................................................................... 6
associatief leren........................................................................................................................... 7
clickertraining ............................................................................................................................. 17
targettraining .............................................................................................................................. 17
dagelijkse verzorging van honden ................................................................................................. 18
ethogram van huishonden .............................................................................................................. 18
noden van huishonden ................................................................................................................... 19
biologische noden ....................................................................................................................... 19
emotionele noden ....................................................................................................................... 23
sociale noden .............................................................................................................................. 25
cognitieve noden ......................................................................................................................... 27
hiërarchie? .................................................................................................................................. 28
welzijn van huishonden................................................................................................................... 28
wat moet een pup allemaal leren? ................................................................................................ 29
socialisatie en habituatie ................................................................................................................ 29
leren life skills ................................................................................................................................ 31
trainen ........................................................................................................................................ 35
trainingstechnieken..................................................................................................................... 39
hoe leren honden? ......................................................................................................................... 39
beloningsgericht trainen ................................................................................................................. 40
stappenplan bij het aanleren van gedrag .......................................................................................... 41
trainingstechnieken ........................................................................................................................ 42
shaping ....................................................................................................................................... 43
capturing..................................................................................................................................... 43
luring, lokken ............................................................................................................................... 44
targeting...................................................................................................................................... 44
(back)chaining ............................................................................................................................. 45
molding ....................................................................................................................................... 45
verrijking voor honden in een kennelomgeving .............................................................................. 46
1
, asiel: beperkte omgeving ................................................................................................................ 46
verrijking: definitie .......................................................................................................................... 46
sociale verrijking .......................................................................................................................... 47
fysische verrijking ........................................................................................................................ 49
zintuiglijke verrijking..................................................................................................................... 49
voedselverrijking.......................................................................................................................... 50
motorische en cognitieve verrijking............................................................................................... 50
geleidehondentraining ................................................................................................................. 51
hoe beginnen we eraan? ................................................................................................................. 52
het gedragsconsult ...................................................................................................................... 58
gedragsproblemen honden .......................................................................................................... 61
behandeling gedragsproblemen ................................................................................................... 66
excretieproblemen – ‘house soiling’ ............................................................................................. 71
markeren ....................................................................................................................................... 73
Ongewenste excretie ...................................................................................................................... 73
behandeling ................................................................................................................................... 74
bespreking case ............................................................................................................................. 76
training van katten ....................................................................................................................... 77
dagelijkse verzorging van paarden ................................................................................................ 80
gedragsbehoeften van paarden .................................................................................................... 80
noden van paarden ...................................................................................................................... 81
welzijn van paarden ..................................................................................................................... 89
van geboorte tot jong paard .......................................................................................................... 89
trainen van het paard ................................................................................................................... 91
gedragsbegeleiding bij paarden .................................................................................................... 92
stress-signalen bij paarden .......................................................................................................... 95
stress met ongewenst gedrag.......................................................................................................... 96
het best gedragsproblemen voorkomen........................................................................................... 98
2
, LEERPROCESSEN IN DE DIERENTRAINING
4 vormen van leren:
1. Niet associatief leren (habituatie en sensitisatie)
2. Exploratisch of latent leren
3. Sociaal leren
4. Inzichtelijk leren
Leren = proces waarbij organisme gedrag aanpast als resultaat van ervaring; interactie met omgeving
LEERPROCESSEN IN DIERTRAINING
§ Training van dieren voor gehoorzaamheid, spel, assistentie voor mens (blindengeleidehonden vb.),
therapie voor mens, vermaak voor mens (circus vb.), redding van mens, ondergaan van
diergeneeskundige handelingen (bloedafname, injectie van medicatie, poesten van tanden vb.),
verzorging vergemakkelijken (in transportbak gaan vb.)
§ Dieren leren ook op andere momenten zonder dat we erbij stilstaan
§ Leren: belangrijke rol bij dieren, zowel bewuste training als in alledaagse situaties
§ Heel bewust trainen, zoals bij aanleren kunstjes, redden van mensen of assisteren van mensen:
leerproces duidelijk zichtbaar
o Dierentuinen: dieren makkelijker gemanipuleerd als ze ook getraind worden
§ Leerprocessen: niet altijd bewust of opvallend
o Vb. kat die reageert op geluid van blikopener: verloopt subtiel maar beïnvloedt het gedrag
van het dier
§ Ook leerprocessen bij jonge dieren
o Pup die voor het eerst een stofzuiger hoort: angstig reageren, maar na verloop van tijd niet
meer reageren en eraan wennen; soms gebeurt het omgekeerde: angst ontwikkelen
§ BELANGRIJK:
o Dieren passen hun gedrag aan door interactie met hun omgeving, zonder dat er altijd een
bewuste intentie is om hen iets te leren
o Betekent dat leren niet alleen een rol speelt in training en voeding, maar ook in vele andere
situaties waarin dieren zelfstandig ervaringen opdoen en hierop inspelen
NIET-ASSOCIATIEF LEREN OF ONE-EVENT LEARNING
§ Leerproces waarbij reactie van een dier op een stimulus/gebeurtenis afhankelijk is van het feit of
het dier de stimulus reeds voordien is tegengekomen
§ Bij dit type leren verandert het gedrag van een dier tegenover een stimulus in de afwezigheid van
een geassocieerde stimulus of gebeurtenis (zoals een beloning of straf)
§ Habituatie:
- Proces waarbij dier geleidelijk minder en minder gaat reageren op een stimulus die regelmatig
herhaald wordt
o Vb paard – ruisen van bladeren
o Mens - huis op drukke straat
o Gedragsstudies ten velde: habituatie van dieren aan onderzoeker
3
, - Habituatie laat toe om repetitieve, onbelangrijke signalen te negeren
- Door te habitueren aan minder belangrijke signalen, kan een dier zijn aandacht richten op de
belangrijkste signalen van de omgeving
- Habituatie is belangrijk om grote hoeveelheden informatie die worden ontvangen van de
omgeving te filteren à repetitieve onbelangrijke signalen negeren, aandacht naar belangrijke
signalen
- Voorbeeld: de eerste keer dat een paard het ruisen van de bladeren hoort bij hevige wind kan
het dier in paniek wegvluchten. Als het paard dit ruisen van de bladeren verschillende keren
hoort en er gebeurt niets anders, dan zal het paard niet meer reageren op het ruisen van de
bladeren.
- Voorbeeld: er zijn diersoorten die alarmkreten gebruiken om informatie over predatoren door
te geven. Deze dieren stoppen met het geven van alarmkreten wanneer ze gewoon worden aan
de andere diersoorten in hun omgeving die geen predatoren blijken te zijn.
- Neuronale verklaring door studie van Kandel naar de habituatie bij Aplysia californica, een zeer
grote zeeslak:
• De slak heeft een terugtrekreflex van de kieuw wanneer de sifon
(wateruitstuwingsorgaan) wordt aangeraakt
• De gewaarwording in de sifon werd via een sensorisch neuron doorgegeven aan een
motorisch neuron dat voor de contractie van de kieuw zorgt
• Dit terugtrekken kan worden gehabitueerd; na 10 keer op de sifon te tikken blijft het
terugtrekken van de kieuw achterwege
• Bij de habituatie verminderen de synaptische potentialen die de sensorische cel
opwekt in de motorische cel en blijven uiteindelijk weg
• Habituatie gebeurt op verschillende niveaus in het zenuwstelsel
o Sensorische systemen kunnen na een tijdje stoppen met het zenden van
signalen naar de hersenen bij een stimulus die vaak herhaald wordt
o Vb. gewenning aan sterke geuren
§ Sensitisatie:
- Omgekeerde van habituatie
- Dier gaat meer en meer reageren op een stimulus die herhaald wordt of gaat meer en meer
reageren op een stimulus na een intense of irriterende stimulus
- Dier gaat gevoeliger worden
- Een (kleine) verandering in een stimulus kan ook leiden tot sensitisatie ook al was een dier
vooraf gehabitueerd aan de stimulus
- Voorbeeld: zeeslang die een elektrische schok krijgt zal nadien zijn kieuw feller terugtrekken in
respons op een eenvoudige aanraking
- Voorbeeld: pup die gehabitueerd is aan een stofzuiger kan gesensitiseerd raken aan een
stofzuiger wanneer die stuk is en hierdoor een abnormaal en luid geluid produceert
- Verschil met habituatie: ook veel individuele verschillen
4
leerprocessen in diertraining ........................................................................................................ 3
niet-associatief leren of one-event learning ................................................................................... 3
exploratorisch of latent leren ........................................................................................................ 5
sociaal leren ................................................................................................................................ 6
inzichtelijk leren ........................................................................................................................... 6
associatief leren........................................................................................................................... 7
clickertraining ............................................................................................................................. 17
targettraining .............................................................................................................................. 17
dagelijkse verzorging van honden ................................................................................................. 18
ethogram van huishonden .............................................................................................................. 18
noden van huishonden ................................................................................................................... 19
biologische noden ....................................................................................................................... 19
emotionele noden ....................................................................................................................... 23
sociale noden .............................................................................................................................. 25
cognitieve noden ......................................................................................................................... 27
hiërarchie? .................................................................................................................................. 28
welzijn van huishonden................................................................................................................... 28
wat moet een pup allemaal leren? ................................................................................................ 29
socialisatie en habituatie ................................................................................................................ 29
leren life skills ................................................................................................................................ 31
trainen ........................................................................................................................................ 35
trainingstechnieken..................................................................................................................... 39
hoe leren honden? ......................................................................................................................... 39
beloningsgericht trainen ................................................................................................................. 40
stappenplan bij het aanleren van gedrag .......................................................................................... 41
trainingstechnieken ........................................................................................................................ 42
shaping ....................................................................................................................................... 43
capturing..................................................................................................................................... 43
luring, lokken ............................................................................................................................... 44
targeting...................................................................................................................................... 44
(back)chaining ............................................................................................................................. 45
molding ....................................................................................................................................... 45
verrijking voor honden in een kennelomgeving .............................................................................. 46
1
, asiel: beperkte omgeving ................................................................................................................ 46
verrijking: definitie .......................................................................................................................... 46
sociale verrijking .......................................................................................................................... 47
fysische verrijking ........................................................................................................................ 49
zintuiglijke verrijking..................................................................................................................... 49
voedselverrijking.......................................................................................................................... 50
motorische en cognitieve verrijking............................................................................................... 50
geleidehondentraining ................................................................................................................. 51
hoe beginnen we eraan? ................................................................................................................. 52
het gedragsconsult ...................................................................................................................... 58
gedragsproblemen honden .......................................................................................................... 61
behandeling gedragsproblemen ................................................................................................... 66
excretieproblemen – ‘house soiling’ ............................................................................................. 71
markeren ....................................................................................................................................... 73
Ongewenste excretie ...................................................................................................................... 73
behandeling ................................................................................................................................... 74
bespreking case ............................................................................................................................. 76
training van katten ....................................................................................................................... 77
dagelijkse verzorging van paarden ................................................................................................ 80
gedragsbehoeften van paarden .................................................................................................... 80
noden van paarden ...................................................................................................................... 81
welzijn van paarden ..................................................................................................................... 89
van geboorte tot jong paard .......................................................................................................... 89
trainen van het paard ................................................................................................................... 91
gedragsbegeleiding bij paarden .................................................................................................... 92
stress-signalen bij paarden .......................................................................................................... 95
stress met ongewenst gedrag.......................................................................................................... 96
het best gedragsproblemen voorkomen........................................................................................... 98
2
, LEERPROCESSEN IN DE DIERENTRAINING
4 vormen van leren:
1. Niet associatief leren (habituatie en sensitisatie)
2. Exploratisch of latent leren
3. Sociaal leren
4. Inzichtelijk leren
Leren = proces waarbij organisme gedrag aanpast als resultaat van ervaring; interactie met omgeving
LEERPROCESSEN IN DIERTRAINING
§ Training van dieren voor gehoorzaamheid, spel, assistentie voor mens (blindengeleidehonden vb.),
therapie voor mens, vermaak voor mens (circus vb.), redding van mens, ondergaan van
diergeneeskundige handelingen (bloedafname, injectie van medicatie, poesten van tanden vb.),
verzorging vergemakkelijken (in transportbak gaan vb.)
§ Dieren leren ook op andere momenten zonder dat we erbij stilstaan
§ Leren: belangrijke rol bij dieren, zowel bewuste training als in alledaagse situaties
§ Heel bewust trainen, zoals bij aanleren kunstjes, redden van mensen of assisteren van mensen:
leerproces duidelijk zichtbaar
o Dierentuinen: dieren makkelijker gemanipuleerd als ze ook getraind worden
§ Leerprocessen: niet altijd bewust of opvallend
o Vb. kat die reageert op geluid van blikopener: verloopt subtiel maar beïnvloedt het gedrag
van het dier
§ Ook leerprocessen bij jonge dieren
o Pup die voor het eerst een stofzuiger hoort: angstig reageren, maar na verloop van tijd niet
meer reageren en eraan wennen; soms gebeurt het omgekeerde: angst ontwikkelen
§ BELANGRIJK:
o Dieren passen hun gedrag aan door interactie met hun omgeving, zonder dat er altijd een
bewuste intentie is om hen iets te leren
o Betekent dat leren niet alleen een rol speelt in training en voeding, maar ook in vele andere
situaties waarin dieren zelfstandig ervaringen opdoen en hierop inspelen
NIET-ASSOCIATIEF LEREN OF ONE-EVENT LEARNING
§ Leerproces waarbij reactie van een dier op een stimulus/gebeurtenis afhankelijk is van het feit of
het dier de stimulus reeds voordien is tegengekomen
§ Bij dit type leren verandert het gedrag van een dier tegenover een stimulus in de afwezigheid van
een geassocieerde stimulus of gebeurtenis (zoals een beloning of straf)
§ Habituatie:
- Proces waarbij dier geleidelijk minder en minder gaat reageren op een stimulus die regelmatig
herhaald wordt
o Vb paard – ruisen van bladeren
o Mens - huis op drukke straat
o Gedragsstudies ten velde: habituatie van dieren aan onderzoeker
3
, - Habituatie laat toe om repetitieve, onbelangrijke signalen te negeren
- Door te habitueren aan minder belangrijke signalen, kan een dier zijn aandacht richten op de
belangrijkste signalen van de omgeving
- Habituatie is belangrijk om grote hoeveelheden informatie die worden ontvangen van de
omgeving te filteren à repetitieve onbelangrijke signalen negeren, aandacht naar belangrijke
signalen
- Voorbeeld: de eerste keer dat een paard het ruisen van de bladeren hoort bij hevige wind kan
het dier in paniek wegvluchten. Als het paard dit ruisen van de bladeren verschillende keren
hoort en er gebeurt niets anders, dan zal het paard niet meer reageren op het ruisen van de
bladeren.
- Voorbeeld: er zijn diersoorten die alarmkreten gebruiken om informatie over predatoren door
te geven. Deze dieren stoppen met het geven van alarmkreten wanneer ze gewoon worden aan
de andere diersoorten in hun omgeving die geen predatoren blijken te zijn.
- Neuronale verklaring door studie van Kandel naar de habituatie bij Aplysia californica, een zeer
grote zeeslak:
• De slak heeft een terugtrekreflex van de kieuw wanneer de sifon
(wateruitstuwingsorgaan) wordt aangeraakt
• De gewaarwording in de sifon werd via een sensorisch neuron doorgegeven aan een
motorisch neuron dat voor de contractie van de kieuw zorgt
• Dit terugtrekken kan worden gehabitueerd; na 10 keer op de sifon te tikken blijft het
terugtrekken van de kieuw achterwege
• Bij de habituatie verminderen de synaptische potentialen die de sensorische cel
opwekt in de motorische cel en blijven uiteindelijk weg
• Habituatie gebeurt op verschillende niveaus in het zenuwstelsel
o Sensorische systemen kunnen na een tijdje stoppen met het zenden van
signalen naar de hersenen bij een stimulus die vaak herhaald wordt
o Vb. gewenning aan sterke geuren
§ Sensitisatie:
- Omgekeerde van habituatie
- Dier gaat meer en meer reageren op een stimulus die herhaald wordt of gaat meer en meer
reageren op een stimulus na een intense of irriterende stimulus
- Dier gaat gevoeliger worden
- Een (kleine) verandering in een stimulus kan ook leiden tot sensitisatie ook al was een dier
vooraf gehabitueerd aan de stimulus
- Voorbeeld: zeeslang die een elektrische schok krijgt zal nadien zijn kieuw feller terugtrekken in
respons op een eenvoudige aanraking
- Voorbeeld: pup die gehabitueerd is aan een stofzuiger kan gesensitiseerd raken aan een
stofzuiger wanneer die stuk is en hierdoor een abnormaal en luid geluid produceert
- Verschil met habituatie: ook veel individuele verschillen
4
