Inhoudstafel:
Inleiding
• Een biologische benadering van menselijk gedrag
o Geschedenis
• Biologische invloeden op gedrag
o Een goede werking van het centraal zenuwstelsel
o Invloeden van lichaam op geest
o Erfelijkheid
o Invloeden vanuit menselijke evolutie
Leerpad 1: neurofysiologie
• maak kennis met neuronen
• communicatie binnen het neuron
• communicatie tussen neuronen
• neurotransmitters
• organisatie van het zenuwstelsel
o het centrale zenuwstelsel
o perifere zenuwstelsel
• stress en het zenuwstelsel
o het onwillekeurig zenuwstelsel en stress
Leerpad 2: neuroanatomie
• het brein voorgesteld in cijfers
• de verschillende structuren van de hersenen
o de hersenstam
o het cerebellum
o de thalamus en hypothalamus (hypofyse)
o het limbisch systeem en de basale ganglia
o de grote hersenen
o hersenfuncties en stoornissen
• netwerken in de hersenen
• hersenlateralisatie
leerpad 3: het endocriene systeem
• het endorcriene systeem
o de voornaamste endorcriene klieren
o de hypofyse
o de bijnieren
o de geslachtsklieren
o de pijnappelklier (epifyse)
• hormonen
• stress en hormonen
o HPH-as en stressreactie
o Chronische stress en gevolgen
Leerpad 4: neurologische basis van functies en psychopathologie
• De neurologische basis van functies
o De neurologische basis van emoties
, o De neurologische basis van beloning
o De neurologische basis van geheugen
• De neurologische basis van psychopathologie
o Het kwetsbaarheids-stress model
o ADHD
o Depressie
Leerpad 5: beeldvorming, hersenplasticiteit, dementie en NAH
• Beeldvorming en hersenplasticiteit
o Een inleiding in technieken om de hersenen te bestuderen
o Structurele beeldvormingstechnieken
o Functionele beeldvormingstechnieken
o Neuropsychologisch onderzoek
• Hersenplasticiteit
• Neurologische en neuropsychologische stoornissen
• Dementie
o Wat is dementie
o Typen dementie
o Diagnostiek bij dementie
o Behandeling en preventie
o Rol van PCP bij dementie
• NAH
Leerpad 6: gedragsgenetica, nature-nurture en evolutionaire psychologie
• Erfelijkheid en gedragsgenetica
• Nature-nurture debat
• Evolutionaire psychologie
, INLEIDING
Energizer en ons brein: Korte, actieve onderbrekingen tijdens het leren die het brein stimuleren om fitter,
alerter en creatiever te worden.
• Fysieke activiteit
o Veel energizers bevatten beweging, dans of actieve spelvormen
o ➤ Effect op het brein: verhoogde bloedtoevoer → betere concentratie, alertheid en
cognitieve prestaties
• Neurotransmitters
o Fysieke activiteit stimuleert de aanmaak van:
▪ Dopamine (motivatie)
▪ Endorfine (welbevinden)
o ➤ Meer creativiteit en een beter humeur.
• Omgevingsverandering
o Energizers bieden een pauze van de lescontext.
o ➤ Nieuwe prikkels → vermindering van mentale vermoeidheid en verhoogde
hersenactiviteit.
EEN BIOLOGISCHE BENADERING VAN MENSELIJK GEDRAG
• Biologische invloeden: erfelijkheid, hersenwerking, hormonen … → dit vak
• Sociale invloeden: interacties met andere mensen
• Cognitieve invloeden: overtuigingen, gedachten …
GESCHIEDENIS
Dualisme ➔ evolutieleer ➔ontwikkeling in de geneeskunde
Dualisme
• Filosofie van de geest vormt de basis van de psychologie
• Stelt dat lichaam en geest onafhankelijk van elkaar bestaan
o Het lichaam heeft een vrije wil
o De geest beïnvloedt het lichaam, maar niet omgekeerd
• Historische context:
o Griekse oudheid: Plato & Aristoteles (400–300 v.Chr.)
o René Descartes (1596–1650): herneemt het idee van dualisme
• Gevolg in de geschiedenis:
o Psychische problemen werden vaak toegeschreven aan externe geesten of
demonische krachten.
Evolutieleer
• Kentering in het denken: invloed van het lichaam op gedrag wordt erkend
• Charles Darwin (1809–1882):
o Gedrag = resultaat van natuurlijke selectie
o Gedrag dat helpt om te overleven en voort te planten, wordt vaker doorgegeven
o Bekend concept: "Survival of the fittest"
Ontdekkingen in de geneeskunde
• Donald O. Hebb (1904–1958):
o Eerste die een verband legde tussen psychische processen en hersenactiviteit
o Waarneming, emoties, gedachten en geheugen = functies van het brein
, • Roger Sperry (1913–1994):
o Onderzoek met split-brain patiënten (epilepsie)
o Toonde aan dat linker- en rechterhersenhelft onafhankelijk kunnen functioneren
Biomedische benadering van psychische stoornissen:
• Psychofarmaca: ontwikkeling van medicatie zoals antidepressiva en antipsychotica
• Beeldvormingstechnieken: CT, PET, fMRI maken hersenactiviteit zichtbaar
• Neuropsychologie, Psychopathologie, Psychofarmacologie, Genetica van gedrag en populaties
KRITISCHE KANTTEKENINF BIJ DE BIOLOGISCHE MAAKBAARHEID VAN DE MENS
Kunnen we spreken van volledige biologische maakbaarheid?
Enerzijds: Bevrijdend perspectief
• Ontschuldiging van ouders en familie:
o Bij diagnoses zoals ADHD, autisme, schizofrenie…
o Biologische verklaringen kunnen troost bieden, omdat het biologisch bepaald zou zijn
Anderzijds: Reductionistisch en potentieel gevaarlijk
• Risico op versimpeling van complexe gedragingen, zoals:
o Seksualiteitsbeleving, relatiepatronen, crimineel gedrag
• Ethische vraagstukken rond:
o Verantwoordelijkheid en vrije wil: wat als iemand biologisch 'voorbestemd' is om iets
te doen?
• Voorbeeld: zaak Filliagi (1994, VS)
o Man vermoordt zijn vrouw op gruwelijke wijze. Rechter erkent een biologische
verklaring:
▪ Laag serotonine- en hoog dopaminegehalte
▪ ➝ Geen volledige schuld, want "niet zijn eigen wil"
Andere invloeden mogen niet vergeten worden (gedrag wordt ook bepaald door):
• Sociale druk; omgevingsfactoren, opvoeding, culturele variabelen, bv. Taalontwikkeling
OVERZICHT VAN DISCIPLINES
• Biologische psychologie: studie van de biologische processen die aan de basis liggen van
gedrag, gevoelens en gedachten
o Klinische neuropsychologie: studie van de relatie tussen de werking van de hersenen
& gedrag
o Neurowetenschappen: studie naar alle aspecten van het zenuwstelsel (centraal en
perifeer)
▪ Neuroanatomie: studie van de structuur van het zenuwstelsel
▪ Neurofysiologie: studie van de werking en functies van het zenuwstelsel
o Evolutiepsychologie: studie van menselijke gedrag vanuit evolutieleer, in 1e plaats
vanuit het principe van natuurlijke selectie
o Gedragsgenetica: studie van de overerving van gedrag
Inleiding
• Een biologische benadering van menselijk gedrag
o Geschedenis
• Biologische invloeden op gedrag
o Een goede werking van het centraal zenuwstelsel
o Invloeden van lichaam op geest
o Erfelijkheid
o Invloeden vanuit menselijke evolutie
Leerpad 1: neurofysiologie
• maak kennis met neuronen
• communicatie binnen het neuron
• communicatie tussen neuronen
• neurotransmitters
• organisatie van het zenuwstelsel
o het centrale zenuwstelsel
o perifere zenuwstelsel
• stress en het zenuwstelsel
o het onwillekeurig zenuwstelsel en stress
Leerpad 2: neuroanatomie
• het brein voorgesteld in cijfers
• de verschillende structuren van de hersenen
o de hersenstam
o het cerebellum
o de thalamus en hypothalamus (hypofyse)
o het limbisch systeem en de basale ganglia
o de grote hersenen
o hersenfuncties en stoornissen
• netwerken in de hersenen
• hersenlateralisatie
leerpad 3: het endocriene systeem
• het endorcriene systeem
o de voornaamste endorcriene klieren
o de hypofyse
o de bijnieren
o de geslachtsklieren
o de pijnappelklier (epifyse)
• hormonen
• stress en hormonen
o HPH-as en stressreactie
o Chronische stress en gevolgen
Leerpad 4: neurologische basis van functies en psychopathologie
• De neurologische basis van functies
o De neurologische basis van emoties
, o De neurologische basis van beloning
o De neurologische basis van geheugen
• De neurologische basis van psychopathologie
o Het kwetsbaarheids-stress model
o ADHD
o Depressie
Leerpad 5: beeldvorming, hersenplasticiteit, dementie en NAH
• Beeldvorming en hersenplasticiteit
o Een inleiding in technieken om de hersenen te bestuderen
o Structurele beeldvormingstechnieken
o Functionele beeldvormingstechnieken
o Neuropsychologisch onderzoek
• Hersenplasticiteit
• Neurologische en neuropsychologische stoornissen
• Dementie
o Wat is dementie
o Typen dementie
o Diagnostiek bij dementie
o Behandeling en preventie
o Rol van PCP bij dementie
• NAH
Leerpad 6: gedragsgenetica, nature-nurture en evolutionaire psychologie
• Erfelijkheid en gedragsgenetica
• Nature-nurture debat
• Evolutionaire psychologie
, INLEIDING
Energizer en ons brein: Korte, actieve onderbrekingen tijdens het leren die het brein stimuleren om fitter,
alerter en creatiever te worden.
• Fysieke activiteit
o Veel energizers bevatten beweging, dans of actieve spelvormen
o ➤ Effect op het brein: verhoogde bloedtoevoer → betere concentratie, alertheid en
cognitieve prestaties
• Neurotransmitters
o Fysieke activiteit stimuleert de aanmaak van:
▪ Dopamine (motivatie)
▪ Endorfine (welbevinden)
o ➤ Meer creativiteit en een beter humeur.
• Omgevingsverandering
o Energizers bieden een pauze van de lescontext.
o ➤ Nieuwe prikkels → vermindering van mentale vermoeidheid en verhoogde
hersenactiviteit.
EEN BIOLOGISCHE BENADERING VAN MENSELIJK GEDRAG
• Biologische invloeden: erfelijkheid, hersenwerking, hormonen … → dit vak
• Sociale invloeden: interacties met andere mensen
• Cognitieve invloeden: overtuigingen, gedachten …
GESCHIEDENIS
Dualisme ➔ evolutieleer ➔ontwikkeling in de geneeskunde
Dualisme
• Filosofie van de geest vormt de basis van de psychologie
• Stelt dat lichaam en geest onafhankelijk van elkaar bestaan
o Het lichaam heeft een vrije wil
o De geest beïnvloedt het lichaam, maar niet omgekeerd
• Historische context:
o Griekse oudheid: Plato & Aristoteles (400–300 v.Chr.)
o René Descartes (1596–1650): herneemt het idee van dualisme
• Gevolg in de geschiedenis:
o Psychische problemen werden vaak toegeschreven aan externe geesten of
demonische krachten.
Evolutieleer
• Kentering in het denken: invloed van het lichaam op gedrag wordt erkend
• Charles Darwin (1809–1882):
o Gedrag = resultaat van natuurlijke selectie
o Gedrag dat helpt om te overleven en voort te planten, wordt vaker doorgegeven
o Bekend concept: "Survival of the fittest"
Ontdekkingen in de geneeskunde
• Donald O. Hebb (1904–1958):
o Eerste die een verband legde tussen psychische processen en hersenactiviteit
o Waarneming, emoties, gedachten en geheugen = functies van het brein
, • Roger Sperry (1913–1994):
o Onderzoek met split-brain patiënten (epilepsie)
o Toonde aan dat linker- en rechterhersenhelft onafhankelijk kunnen functioneren
Biomedische benadering van psychische stoornissen:
• Psychofarmaca: ontwikkeling van medicatie zoals antidepressiva en antipsychotica
• Beeldvormingstechnieken: CT, PET, fMRI maken hersenactiviteit zichtbaar
• Neuropsychologie, Psychopathologie, Psychofarmacologie, Genetica van gedrag en populaties
KRITISCHE KANTTEKENINF BIJ DE BIOLOGISCHE MAAKBAARHEID VAN DE MENS
Kunnen we spreken van volledige biologische maakbaarheid?
Enerzijds: Bevrijdend perspectief
• Ontschuldiging van ouders en familie:
o Bij diagnoses zoals ADHD, autisme, schizofrenie…
o Biologische verklaringen kunnen troost bieden, omdat het biologisch bepaald zou zijn
Anderzijds: Reductionistisch en potentieel gevaarlijk
• Risico op versimpeling van complexe gedragingen, zoals:
o Seksualiteitsbeleving, relatiepatronen, crimineel gedrag
• Ethische vraagstukken rond:
o Verantwoordelijkheid en vrije wil: wat als iemand biologisch 'voorbestemd' is om iets
te doen?
• Voorbeeld: zaak Filliagi (1994, VS)
o Man vermoordt zijn vrouw op gruwelijke wijze. Rechter erkent een biologische
verklaring:
▪ Laag serotonine- en hoog dopaminegehalte
▪ ➝ Geen volledige schuld, want "niet zijn eigen wil"
Andere invloeden mogen niet vergeten worden (gedrag wordt ook bepaald door):
• Sociale druk; omgevingsfactoren, opvoeding, culturele variabelen, bv. Taalontwikkeling
OVERZICHT VAN DISCIPLINES
• Biologische psychologie: studie van de biologische processen die aan de basis liggen van
gedrag, gevoelens en gedachten
o Klinische neuropsychologie: studie van de relatie tussen de werking van de hersenen
& gedrag
o Neurowetenschappen: studie naar alle aspecten van het zenuwstelsel (centraal en
perifeer)
▪ Neuroanatomie: studie van de structuur van het zenuwstelsel
▪ Neurofysiologie: studie van de werking en functies van het zenuwstelsel
o Evolutiepsychologie: studie van menselijke gedrag vanuit evolutieleer, in 1e plaats
vanuit het principe van natuurlijke selectie
o Gedragsgenetica: studie van de overerving van gedrag
