samenvatting socialezekerheidsrecht

Sociale zekerheidsrecht

Hoofdstuk 1: sociale zekerheid & sociale zekerheidsrecht

Wat is sociale zekerheid?
Sociale zekerheid legt een focus op alledaagse menselijke behoeften:

- In geval van ziekte: nood aan zorg, medische kosten & het onvermogen om te
werken leiden tot inkomensverlies
- In geval van moederschap: nood aan begeleiding bij bevalling, medische
kosten & nood aan rust leidt tot inkomensverlies
- In geval van arbeidsongeval of beroepsziekte: nood aan medische zorg,
medische kosten & het onvermogen om te werken of overlijden leiden tot
inkomensverlies
- In geval van een handicap: vermindering van het verdienvermogen, verlies
van de zelfredzaamheid, de nood aan aangepaste hulp & bijkomende kosten
leiden tot inkomensverlies
- Werkloosheid: leidt tot inkomstenverlies & armoede
- Kinderen: kosten van opvoeding, onderhoud & opvang
- Ouderdom: behoefte van rust leidt tot een vermindering van het
verdienvermogen

Gebruikelijke betekenis van “sociale zekerheid”:

- Van Dale:
o Sociale zekerheid:
 Toestand waarbij voor allen de bezorgdheid voor gebrek wordt
uitgesloten
 Het geheel van instellingen & regelingen die dienen om die
toestand te verzekeren

Sociale zekerheid in zijn situationele/ teleologische betekenis:

- Sociale zekerheid: uitsluiting van de bezorgdheid voor gebrek
- Realiteit vs. gebrek: uitsluiting van die bezorgdheid is een onvoltooid doel,
sociale zekerheid is streven naar zekerheid
- Verband vervulling basisbehoefte aan “veiligheid”:
o Verband intrinsieke kwetsbaarheid van de mens
 bv. kindertijd, handicap, ouderdom of ziekte
o Versterkt door maatschappelijke context
 Bv. nood aan financiële middelen, om levensonderhoud en/of
medische zorgen te voorzien OF begrensde mogelijkheden om een
wettig inkomen te vergaren
- Onderscheid psychologische conditie & maatschappelijke dimensie:
o Psychologische conditie: de vraag of je u zeker voelt in de samenleving
hangt voor een groot stuk af van uw ingesteldheid

,  Het gevoel van zekerheid is subjectief en hangt af van de eigen
ingesteldheid
o Maatschappelijke dimensie: meer objectief begrip
 Maatschappelijk gekleurde vorm van zekerheid
 Heeft te maken met het feit dat we gefocust zijn op de
bescherming voor bepaalde oorzaken van onzekerheid &
onveiligheid die maatschappelijk te verklaren zijn
o En dus ook maatschappelijk worden opgelost
 Gaat over “sociale risico’s”
 Sociale risico’s: oorzaken van onzekerheid die een
maatschappelijke oorsprong hebben en waarvan we als
samenleving het belangrijk vinden om die collectief te gaan
ondervangen




- Specifieke focus op noden met maatschappelijke oorzaak &
maatschappelijk belang tot leniging:
o Historisch ontwikkelingspatroon: het compenseren van onwenselijke
gevolgen van economische productie door het verdelen van de welvaart
o Oude problematiek van armoede: leniging door middel van
bijstandsvoorzieningen
o Nieuwe vormen van bestaansonzekerheid sinds de industriële revolutie: de
leer van de sociale risico’s structureert gaandeweg het samenspel van
sociale verzekeringen & bijstandsvoorzieningen

Sociale zekerheid in zijn instrumentele betekenis:

- Sociale zekerheid: geheel van instellingen & regelingen erop gericht mensen te
vrijwaren van bezorgdheid voor gebrek
- Historische diversiteit:
o Rol van solidaire samenlevingsverbanden:
 De solidariteit die er vroeger speelde binnen de stam, familie, gezin

,  Als men ziek is zal men in eerste instantie door de familie
verzorgd worden
o Rol van eigendom:
 Het hebben van onroerende goederen of spaargelden
 Als men zoveel geld heeft dat men niet meer moet arbeiden
dan zullen de sociale risico’s die men tegenkomt niet zo’n
groot probleem zijn aangezien men sowieso zich kan
indekken financieel
o Rol van liefdadigheid: voorloper van de sociale bijstand
 Verschillende orden (vaak katholieke, christelijke & protestantse
instellingen) van barmhartigheid waarbij mensen bediend werden
van kleren, voedsel & soms van hulp en bijstand op andere vlakken
 Lang voordat we konden spreken van statelijke instanties
 Spelen van oudsher een rol in het voorkomen van gebrek
o Rol emancipatiestrijd: oorsprong van sociale verzekeringen
 Evolutie van landbouweconomie naar industrieel kapitalisme in de
19de eeuw:
 Leidt tot een ontregeling van traditionele samenlevings- &
solidariteitsverbanden
 Arbeider is aangewezen om zijn arbeidskracht te verkopen om te
voorzien in levensonderhoud
 Genese van de arbeidsmarkt & sociale risico’s
 Ontwikkeling van onderlinge verzekeringen
o Rol van de overheid:
 Organisatie van sociale bijstand als opvolger van de religieuze
liefdadigheid
 Na de initiële onderdrukking van de arbeidersklasse voert men een
emancipatiestrijd in de 19de eeuw:
 Beleid van “gesubsidieerde vrijheid” & wettelijke
omkadering door particuliere initiatieven rond de jaren 1900
 Inrichting van verplichte sociale verzekeringen
o Consolidatie van het “sociaal pact” dat een resultaat
is van overleg tussen WN- & WG-vertegenwoordigers
na WOII:
 Besluitwet van 1944 organiseert de sociale
zekerheid voor werknemers
o Organisatie van sociale zekerheid van ambtenaren
o Organisatie van sociale zekerheid van zelfstandigen
 Wettelijke omkadering van “aanvullende verzekeringen” in
het einde van de 20ste eeuw
 Basis van de genese & ontwikkeling van het sociale zekerheidsrecht


Wat is socialezekerheidsrecht?
Definitie:

- Socialezekerheidsrecht in ruime zin: geheel van rechtsregels die het
fundamentele recht op sociale zekerheid verankeren & verwezenlijken
o Regels die het recht op sociale zekerheid verwezenlijken:
 Voorwerp & karakter van het socialezekerheidsrecht (=
socialezekerheidsrecht in strikte zin)

,  Technieken: sociale verzekeringen & sociale bijstand
o Regels die het recht op sociale zekerheid verankeren:
 Recht op sociale zekerheid als mensenrecht
 Verdeling van bevoegdheden
 Omkadering van de regelgeving

Voorwerp & karakter van het socialezekerheidsrecht:

- Verleent subjectieve rechten op “prestaties van sociale zekerheid”:
o Garanderen van een minimum aan, de vervanging van of een aanvulling
van een inkomen
o Finaliteit:
 Vergoeden van schade voortvloeiend uit (de realisatie van) een
sociaal risico
 Bv. Werkloosheidsuitkering
 Herstel van schade
 Bv. Integrale vergoeding van prothesen in geval van een
arbeidsongeval
 Schadepreventie
 Bv. Verwijderen van een arbeidspost in geval van
beroepsziekte
o Vorm: in de regel geldelijke prestaties
o Territoriaal karakter van de dekking: vereiste van enige band met
grondgebied door middel van tewerkstelling en/of verblijf
- Regelt administratieve organisatie van stelsels:
o Uitvoerende & toezichthoudende instellingen: inrichting & samenstelling
van de organen, het beheer van de taken & het toezicht
o Regeling omvat ook de rechtspositie van de sociaal verzekerde ten
aanzien van de administratie
- Regelt de financiering van de prestaties van sociale zekerheid:
o Inkomsten van sociale zekerheid
 Inkomstenbronnen: sociale zekerheidsbijdragen &
belastingmiddelen
 Hoogte & inning van de bijdragen
o Garanties inzake het financieel evenwicht:
 Regeling & begroting
 Mechanismen ter correctie van de verhouding tussen inkomsten &
uitgaven
 Regeling inzake de cumulatie van prestaties & verhaal op onterecht
verleende prestaties
- Karakter: wettenrecht & reglementering zijn over het algemeen van openbare
orde

Sociale verzekeringen:
- Kenmerken van sociale verzekeringen:
o Verzekeringen:
 Betaling van een “socialezekerheidsbijdrage” geldt in beginsel als
voorwaarde voor het recht op een prestatie van sociale zekerheid
dat ontstaat wanneer het gedekte risico zich voordoet
o Sociaal karakter:
 Afwijkend risicoconcept: bv. Gezinslast als sociaal risico