Deel 1: Inleiding
Hoofdstuk 1: Wat is sociale wetgeving eigenlijk?
Sociale wetgeving: geen duidelijk afgebakend geheel
Gemeenschappelijke kenmerken
Bijzonder doel:
- bescherming van belangen van de werknemers
- bevorderen van hun welzijn
Arbeidsrecht: beschermingsrechten
Sociale zekerheid: sociale risico’s opvangen
Sociale wetgeving omvat dus:
1) arbeidsrecht
2) socialezekerheidsrecht
a) sociale verzekeringen: traditionele takken
b) sociale bijstand (federale bijstand en Vlaamse bijstand aan personen)
Sociale wetgeving
- Individuele relaties tussen werkgever en werknemer= individuele arbeidsovereenkomst
- Collectieve relaties tussen werkgever en werknemer= collectieve arbeidsovereenkomst=
CAO
- Beschermingsmaatregelen voor werknemers
- Arbeidsvoorziening
- Sociale zekerheid
- Minimumvoorzieningen
- Geschillen van sociaal recht= arbeidsrechtbank
Hoofdstuk 2: Bronnen van sociale wetgeving
1. Internationale rechtsbronnen
1.1 Bilaterale verdragen
Verdrag tussen België en 1 ander land
Regels van toepassing op WN afkomstig uit het ene land die in het andere land gaan werken.
1.2 Multilaterale verdragen en instellingen
Internationale Arbeidsorganisatie= IAO: conventies en aanbevelingen
Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling= OESO: beslissingen,
akkoorden, aanbevelingen en resoluties
Raad van Europa: EVRM, Europees sociaal handvest
De Benelux Economische Unie
Europese Unie= de belangrijkste
6 hoofdinstellingen
Europese Raad
Europese Commissie
Europese Raad van Ministers
Europees Parlement
Europees Hof van Justitie
Europese Rekenkamer
4 nevenorganen
Economische en Sociaal Comité
Comité van de Regio’s
Europese investeringsbank
Europese centrale bank
,Europese rechtsregels
Dit wordt uitgevaardigd door de Raad en de Europese Commissie na raadpleging van het
Europees Parlement.
Hiërarchie van Europese rechtsregels op basis van hun binding
Verordeningen: rechtstreekse uitwerking in alle lidstaten
Richtlijnen: verplichte omzetting in nationale wetgeving
Besluiten: rechtstreekse toepassing op welbepaalde bestemmelingen
Aanbevelingen: binden de lidstaten niet
Adviezen
Mogelijkheid Europese ‘cao’s’ algemeen bindend te verklaren
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie
-> is ook belangrijk voor het belgische arbeidsrecht
2. Nationale rechtsbronnen
2.1 Sociale grondrechten
Artikel 33 van de Grondwet (geen directe werking voor de burger - wel richtlijn en doelstelling
voor de overheid)
2.2 Sociale rechtsbronnen
Wetten en decreten
Koninklijke besluiten
Ministeriële besluiten
Rechtspraak en rechtsleer (in belgië geen precedentenrecht)
Collectieve arbeidsovereenkomst (cao’s)
Het gebruik
De eenzijdige verbintenis
2.3 Hiërarchie van de nationale rechtsbronnen
1) dwingende bepalingen van de wet
2) algemeen verbindend verklaarde cao’s
3) niet algemeen verbindend verklaarde cao’s wanneer de werkgever lid is van een
organisatie die de cao ondertekend heeft of de cao zelf ondertekende
4) geschreven individuele arbeidsovereenkomst
5) arbeidsreglement
6) mondelinge individuele arbeidsovereenkomst
Hoe deze hierachter interpreteren?
Een lage norm mag slechts afwijken van een hogere norm als hij hiermee niet strijdig is of de
rechten van de werknemer vermindert of zijn plichten verzwaart
Voorbeeld: Arbeidswet = hogere norm = 40u/week werken
Cao = lagere norm = 38u/week werken
,Leerstof NAR, PC, AR
NAR= Nationale arbeidsraad
PC= Paritaire comité
AR= Algemene rol
1) Wat is een arbeidsreglement
CAO’s van de NAR = nationale arbeidsraad = paritaire samenstelling = er zijn
vertegenwoordigers van de werkgeversorganisaties en de werknemersorganisaties
Opzoeken www.cnt-nar.be
2) Aantal voorbeelden van verplichte vermeldingen uitleg.
CAO’s van Paritaire Comités vb 200 (PC draagt altijd een cijfer van 3 cijfers)
Voorbeeld: CAO’s loonschalen liggen vast in het paritair comité = 200
Per bedrijfssector is er 1 paritair comité ; de bedoeling is om de ondernemingen met
aanverwante activiteiten te groeperen en regelgeving die aangepast is op hen van toepassing te
maken
3) Wijziging van de inhoud van het arbeidsreglement.
CAO’s voor 1 bedrijf = gelden enkel voor het bedrijf waarin ze gemaakt werden, ook paritair
Leerstof over cao
Het begrip collectieve arbeidsovereenkomst of cao
Het gaat dus om een akkoord tussen de vertegenwoordigers van de werkgevers en
vertegenwoordigers van werknemers = paritair, dat kan plaatsvinden op 3 niveaus, en waarin
de rechten en plichten van werkgevers en werknemers worden geregeld, alsook hun
individuele en collectieve relaties.
Welke soorten cao’s bestaan er in België?
1) Een eerste categorie is de interprofessionele (of nationale) cao. Deze cao’s worden
afgesloten in de Nationale Arbeidsraad. Deze cao’s behandelen de meest essentiële
rechten en plichten en zijn dan ook geldig in heel het land voor de werkgevers en de
werknemers in de privésector (ambtenaren hebben hun eigen CAO’s). Typisch voor
deze cao’s zijn hun nummering. Elke cao krijgt een eigen nummer. bv. cao 109:
ontslagmotivering.
2) Een tweede categorie van cao is de sectorale cao. Deze cao’s worden afgesloten in het
paritair comité van de sector. Het toepassingsgebied van deze cao’s is beperkter dan de
interprofessionele cao: aangezien het gaat over afspraken gemaakt specifiek voor in te
spelen op bepaalde noden van 1 sector, gelden zij enkel voor de werkgevers en
werknemers die onder dit paritair comité vallen. bv. cao’s in verband met specifieke
gevarenpremies (gevaren specifiek voorkomend in die sector) · Metaal (PC 111) : De
syndicale premie wordt betaald vanaf 2 november 2022 ! · Ijzernijverheid (PC 104) : De
syndicale premie wordt betaald vanaf 2 november 2022 !
3) Een derde categorie van cao is de ondernemings- of bedrijfs-cao. Deze cao’s zijn gericht
op de eigenheid van het bedrijf en haar werknemers en zijn dan ook enkel geldig voor
de werkgevers en de werknemers van het bedrijf waar deze werd afgesloten. bv een cao
over flexibiliteit van de wekelijkse arbeidsduur.
, Wie kan een cao afsluiten?
Werknemers kunnen niet zelf een cao afsluiten. Dit moet steeds gebeuren door
vertegenwoordigers van een representatieve vakorganisatie (de ACLVB, het ACV en het
ABVV). Wanneer de werkgever in zijn eigen onderneming een ondernemings-cao wenst af te
sluiten, dan kan hij dat uiteraard zelf doen. Op sectoraal en nationaal niveau zullen de
werkgevers vertegenwoordigd worden door de representatieve werkgeversorganisaties (op
heden het VBO, de UNIZO, het UCM, de Boerenbond en UNISOC).
Wat moet er minstens in een cao staan?
De cao is een speciale soort van overeenkomst. Naast de algemene geldigheidsvoorwaarden
waaraan elke overeenkomst moet voldoen, moet een cao voldoen aan veel inhoudelijke
voorwaarden, taalvereisten, schriftelijk zijn, vormvereisten. Indien niet aan deze
vormvereisten wordt voldaan, is de cao in principe niet geldig.
Wat is de neerlegging van een cao?
Elke cao moet worden ‘neergelegd’ bij de dienst Collectieve Arbeidsbetrekkingen van de FOD
WASO. Deze dienst zal onderzoeken of de vormvereisten om als cao te kunnen worden
gecatalogeerd, voldaan zijn.
Wat is een algemeen verbindende verklaring van een cao?
Indien de sociale partners (=WG en WN organisaties) aan de Minister van Werk vragen om de
cao ‘algemeen verbindend te laten verklaren’, willen zij eigenlijk de juridische waarde van de
cao nog optrekken. De algemeen verbindend verklaring is immers een rechtshandeling die
ervoor zorgt dat de cao een hogere juridische rang krijgt toebedeeld (= KB)
De algemeen verbindendverklaring van een cao is enkel mogelijk voor interprofessionele cao’s
of sectorale cao’s. Een ondernemings cao kan dus nooit algemeen verbindend worden
verklaard.
De ondertekenende partijen moeten dit vragen aan de Minister van Werk (nu minister David
Clarinval – MR - de Koning). In tegenstelling tot de neerlegging van een cao, is de algemeen
verbindend verklaring dus niet verplicht.
De cao wordt immers (indien de algemeen verbindend verklaring wordt aanvaard) als
koninklijk besluit gepubliceerd in het Belgisch staatsblad.
- Geen enkele werkgever die valt onder het toepassingsgebied van de cao, kan nog
afwijken van de bepalingen opgenomen in de cao;
- Er kunnen strafsancties voorzien worden voor de werkgever die cao niet naleeft.
Is er een verschil in juridische waarde tussen de soorten cao’s?
Ja, tussen de drie soorten cao’s is er een verschil in juridische waarde. Deze waardebepaling is
ook nodig. Soms trachten verschillende rechtsbronnen immers dezelfde materie te regelen. Op
dat moment is een artikel nodig dat zegt welke rechtsbron voorrang heeft.
Als basisstelling kunnen we aannemen dat de interprofessionele cao voor gaat op de sectorale
cao, die op zijn beurt voorgaat op de ondernemings-cao. De volledige wettelijke hiërarchie der
rechtsbronnen gaat echter verder en is nog iets complexer. Zo zijn afwijkingen mogelijk in de
zin dat indien de hogere rechtsbron een minimale norm bepaalt, de lagere rechtsbron deze
mag overschrijden zonder dat de hiërarchie geschonden is. Vice versa geldt dit ook: indien de
hogere rechtsbron een maximale norm vooropstelt, kan de lagere rechtsbron hiervan afwijken
zonder dit maximum te overschrijden.
Hoofdstuk 1: Wat is sociale wetgeving eigenlijk?
Sociale wetgeving: geen duidelijk afgebakend geheel
Gemeenschappelijke kenmerken
Bijzonder doel:
- bescherming van belangen van de werknemers
- bevorderen van hun welzijn
Arbeidsrecht: beschermingsrechten
Sociale zekerheid: sociale risico’s opvangen
Sociale wetgeving omvat dus:
1) arbeidsrecht
2) socialezekerheidsrecht
a) sociale verzekeringen: traditionele takken
b) sociale bijstand (federale bijstand en Vlaamse bijstand aan personen)
Sociale wetgeving
- Individuele relaties tussen werkgever en werknemer= individuele arbeidsovereenkomst
- Collectieve relaties tussen werkgever en werknemer= collectieve arbeidsovereenkomst=
CAO
- Beschermingsmaatregelen voor werknemers
- Arbeidsvoorziening
- Sociale zekerheid
- Minimumvoorzieningen
- Geschillen van sociaal recht= arbeidsrechtbank
Hoofdstuk 2: Bronnen van sociale wetgeving
1. Internationale rechtsbronnen
1.1 Bilaterale verdragen
Verdrag tussen België en 1 ander land
Regels van toepassing op WN afkomstig uit het ene land die in het andere land gaan werken.
1.2 Multilaterale verdragen en instellingen
Internationale Arbeidsorganisatie= IAO: conventies en aanbevelingen
Organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling= OESO: beslissingen,
akkoorden, aanbevelingen en resoluties
Raad van Europa: EVRM, Europees sociaal handvest
De Benelux Economische Unie
Europese Unie= de belangrijkste
6 hoofdinstellingen
Europese Raad
Europese Commissie
Europese Raad van Ministers
Europees Parlement
Europees Hof van Justitie
Europese Rekenkamer
4 nevenorganen
Economische en Sociaal Comité
Comité van de Regio’s
Europese investeringsbank
Europese centrale bank
,Europese rechtsregels
Dit wordt uitgevaardigd door de Raad en de Europese Commissie na raadpleging van het
Europees Parlement.
Hiërarchie van Europese rechtsregels op basis van hun binding
Verordeningen: rechtstreekse uitwerking in alle lidstaten
Richtlijnen: verplichte omzetting in nationale wetgeving
Besluiten: rechtstreekse toepassing op welbepaalde bestemmelingen
Aanbevelingen: binden de lidstaten niet
Adviezen
Mogelijkheid Europese ‘cao’s’ algemeen bindend te verklaren
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie
-> is ook belangrijk voor het belgische arbeidsrecht
2. Nationale rechtsbronnen
2.1 Sociale grondrechten
Artikel 33 van de Grondwet (geen directe werking voor de burger - wel richtlijn en doelstelling
voor de overheid)
2.2 Sociale rechtsbronnen
Wetten en decreten
Koninklijke besluiten
Ministeriële besluiten
Rechtspraak en rechtsleer (in belgië geen precedentenrecht)
Collectieve arbeidsovereenkomst (cao’s)
Het gebruik
De eenzijdige verbintenis
2.3 Hiërarchie van de nationale rechtsbronnen
1) dwingende bepalingen van de wet
2) algemeen verbindend verklaarde cao’s
3) niet algemeen verbindend verklaarde cao’s wanneer de werkgever lid is van een
organisatie die de cao ondertekend heeft of de cao zelf ondertekende
4) geschreven individuele arbeidsovereenkomst
5) arbeidsreglement
6) mondelinge individuele arbeidsovereenkomst
Hoe deze hierachter interpreteren?
Een lage norm mag slechts afwijken van een hogere norm als hij hiermee niet strijdig is of de
rechten van de werknemer vermindert of zijn plichten verzwaart
Voorbeeld: Arbeidswet = hogere norm = 40u/week werken
Cao = lagere norm = 38u/week werken
,Leerstof NAR, PC, AR
NAR= Nationale arbeidsraad
PC= Paritaire comité
AR= Algemene rol
1) Wat is een arbeidsreglement
CAO’s van de NAR = nationale arbeidsraad = paritaire samenstelling = er zijn
vertegenwoordigers van de werkgeversorganisaties en de werknemersorganisaties
Opzoeken www.cnt-nar.be
2) Aantal voorbeelden van verplichte vermeldingen uitleg.
CAO’s van Paritaire Comités vb 200 (PC draagt altijd een cijfer van 3 cijfers)
Voorbeeld: CAO’s loonschalen liggen vast in het paritair comité = 200
Per bedrijfssector is er 1 paritair comité ; de bedoeling is om de ondernemingen met
aanverwante activiteiten te groeperen en regelgeving die aangepast is op hen van toepassing te
maken
3) Wijziging van de inhoud van het arbeidsreglement.
CAO’s voor 1 bedrijf = gelden enkel voor het bedrijf waarin ze gemaakt werden, ook paritair
Leerstof over cao
Het begrip collectieve arbeidsovereenkomst of cao
Het gaat dus om een akkoord tussen de vertegenwoordigers van de werkgevers en
vertegenwoordigers van werknemers = paritair, dat kan plaatsvinden op 3 niveaus, en waarin
de rechten en plichten van werkgevers en werknemers worden geregeld, alsook hun
individuele en collectieve relaties.
Welke soorten cao’s bestaan er in België?
1) Een eerste categorie is de interprofessionele (of nationale) cao. Deze cao’s worden
afgesloten in de Nationale Arbeidsraad. Deze cao’s behandelen de meest essentiële
rechten en plichten en zijn dan ook geldig in heel het land voor de werkgevers en de
werknemers in de privésector (ambtenaren hebben hun eigen CAO’s). Typisch voor
deze cao’s zijn hun nummering. Elke cao krijgt een eigen nummer. bv. cao 109:
ontslagmotivering.
2) Een tweede categorie van cao is de sectorale cao. Deze cao’s worden afgesloten in het
paritair comité van de sector. Het toepassingsgebied van deze cao’s is beperkter dan de
interprofessionele cao: aangezien het gaat over afspraken gemaakt specifiek voor in te
spelen op bepaalde noden van 1 sector, gelden zij enkel voor de werkgevers en
werknemers die onder dit paritair comité vallen. bv. cao’s in verband met specifieke
gevarenpremies (gevaren specifiek voorkomend in die sector) · Metaal (PC 111) : De
syndicale premie wordt betaald vanaf 2 november 2022 ! · Ijzernijverheid (PC 104) : De
syndicale premie wordt betaald vanaf 2 november 2022 !
3) Een derde categorie van cao is de ondernemings- of bedrijfs-cao. Deze cao’s zijn gericht
op de eigenheid van het bedrijf en haar werknemers en zijn dan ook enkel geldig voor
de werkgevers en de werknemers van het bedrijf waar deze werd afgesloten. bv een cao
over flexibiliteit van de wekelijkse arbeidsduur.
, Wie kan een cao afsluiten?
Werknemers kunnen niet zelf een cao afsluiten. Dit moet steeds gebeuren door
vertegenwoordigers van een representatieve vakorganisatie (de ACLVB, het ACV en het
ABVV). Wanneer de werkgever in zijn eigen onderneming een ondernemings-cao wenst af te
sluiten, dan kan hij dat uiteraard zelf doen. Op sectoraal en nationaal niveau zullen de
werkgevers vertegenwoordigd worden door de representatieve werkgeversorganisaties (op
heden het VBO, de UNIZO, het UCM, de Boerenbond en UNISOC).
Wat moet er minstens in een cao staan?
De cao is een speciale soort van overeenkomst. Naast de algemene geldigheidsvoorwaarden
waaraan elke overeenkomst moet voldoen, moet een cao voldoen aan veel inhoudelijke
voorwaarden, taalvereisten, schriftelijk zijn, vormvereisten. Indien niet aan deze
vormvereisten wordt voldaan, is de cao in principe niet geldig.
Wat is de neerlegging van een cao?
Elke cao moet worden ‘neergelegd’ bij de dienst Collectieve Arbeidsbetrekkingen van de FOD
WASO. Deze dienst zal onderzoeken of de vormvereisten om als cao te kunnen worden
gecatalogeerd, voldaan zijn.
Wat is een algemeen verbindende verklaring van een cao?
Indien de sociale partners (=WG en WN organisaties) aan de Minister van Werk vragen om de
cao ‘algemeen verbindend te laten verklaren’, willen zij eigenlijk de juridische waarde van de
cao nog optrekken. De algemeen verbindend verklaring is immers een rechtshandeling die
ervoor zorgt dat de cao een hogere juridische rang krijgt toebedeeld (= KB)
De algemeen verbindendverklaring van een cao is enkel mogelijk voor interprofessionele cao’s
of sectorale cao’s. Een ondernemings cao kan dus nooit algemeen verbindend worden
verklaard.
De ondertekenende partijen moeten dit vragen aan de Minister van Werk (nu minister David
Clarinval – MR - de Koning). In tegenstelling tot de neerlegging van een cao, is de algemeen
verbindend verklaring dus niet verplicht.
De cao wordt immers (indien de algemeen verbindend verklaring wordt aanvaard) als
koninklijk besluit gepubliceerd in het Belgisch staatsblad.
- Geen enkele werkgever die valt onder het toepassingsgebied van de cao, kan nog
afwijken van de bepalingen opgenomen in de cao;
- Er kunnen strafsancties voorzien worden voor de werkgever die cao niet naleeft.
Is er een verschil in juridische waarde tussen de soorten cao’s?
Ja, tussen de drie soorten cao’s is er een verschil in juridische waarde. Deze waardebepaling is
ook nodig. Soms trachten verschillende rechtsbronnen immers dezelfde materie te regelen. Op
dat moment is een artikel nodig dat zegt welke rechtsbron voorrang heeft.
Als basisstelling kunnen we aannemen dat de interprofessionele cao voor gaat op de sectorale
cao, die op zijn beurt voorgaat op de ondernemings-cao. De volledige wettelijke hiërarchie der
rechtsbronnen gaat echter verder en is nog iets complexer. Zo zijn afwijkingen mogelijk in de
zin dat indien de hogere rechtsbron een minimale norm bepaalt, de lagere rechtsbron deze
mag overschrijden zonder dat de hiërarchie geschonden is. Vice versa geldt dit ook: indien de
hogere rechtsbron een maximale norm vooropstelt, kan de lagere rechtsbron hiervan afwijken
zonder dit maximum te overschrijden.
