Samenva'ng Klassieke mythologie
Les 1.1 – inhoud p.2
Les 1.2 – Wat is een mythe? p. 11
Les 2.1 – Theogonie p. 20
Les 2.2 – Geloofden ze dat nu echt? Het probleem van de schijnbare absurditeit van de mythe. p. 29
Les 3 – Prometheus en Pandora p. 36
Les 4 – Hermes als ‘trickster’ p. 44
Les 5.1 – Vruchtbaarheidsmythen en -riten p. 55
Les 5.2 – Vruchtbaarheidsmythen en -riten: Frazer en zijn invloed p. 66
Les 6 – Oedipus: tussen voorbestemming en vrijheid p. 76
Les 7 – Helena/ Penelope p. 91
,Les 1.1 – inhoud
- ‘The Siren’, Edward Armitage (1888)
- Sirene: vrouwelijk wezen met een mooie stem, op kliffen te vinden. Door haar gezang lokt zij
schepen naar de kliffen om ze tot zinken te brengen.
Odysseus wist dit lot te ontsnappen.
Omzeild de sirenen door ervoor te zorgen dat ieder bemanningslid op het schip hun oren met was
dichtstopten. Zelf hangt hij vast aan de mast, om op deze manier veilig het gezang van de sirenen te
kunnen aanhoren.
Dit verhaal kan gezien worden als een metafoor voor hoe de moderne mens moet omgaan met de mythen
uit de oudheid.
Mythes bevaMen soms, maar niet alNjd, een diepe wijsheid.
Men moet kriNsch blijven bij het bestuderen van de verhalen omdat ze in ene andere Njdsgeest ontwikkeld
zijn.
Zoals Odysseus moeten wij aanhoren maar niet blindelings volgen.
- De sirenen proberen Odysseus te lokken met de beloOe dat ze zijn eigen verhaal zullen vertellen. (=
De Ilias)
- Des sirenen weten wat er in Troje is gebeurd; dit is de mooiste beloOe die ze konden maken voor
Odysseus, het vertellen van zijn eigen verhaal.
- Mensen willen van buitenaf hun eigenverhaal te horen krijgen.
- Odysseus vindt het verhaal van Troje geen mooi verhaal vanwege de verwoeste waarde en de
chaos. Hier moeten we ons opnieuw de vraag stellen waar de waarde licht en wat het uiteindelijke
oordeel is?
Wij willen dat er een verhaal is dat ons kent.
Mythes bevaMen een soort waarde uit onszelf, ze beloven een idenNteit.
ð SNchtende verhalen die algemeen aanvaard worden van hoe de wereld in elkaar zit
‘Odysseus’, wordt ook wel ‘Polutropos’ genoemd, veel lisNge, veel wendige.
Dit aVomsNg uit de epos Odyssee, samen met het hieraan voorafgaande verhaal, de Ilias, vormen zij de
epische verhalen van Homerus.
De Ilias; strijd om de stad Ilion (=Troje)
,Helena, getrouwd met Menelaüs, wordt geroofd door Paris.
Door een eed zijn alle Griekse vorsten verplicht Menelaüs bij te staan in het terughalen van Helena.
De Ilias is het verhaal van het 10de en laatste jaar van de oorlog.
De val van Troje wordt niet beschreven in het verhaal. Het verhaal was door en door gekend door
Njdgenoten. Het einde van de oorlog moest niet verteld worden aangezien ervan uit werd gegaan dat
iedereen wist dat Troje zal vallen, en hele bloederig.
Het verhaal was origineel een mondelinge overlevering, een helden opus dat het begin van de westerse
literatuur zal kaderen.
Het verhaal van de Ilias gaat tot de dood en begrafenis van Hector.
Het verhaal start op het moment dat de Grieken geen vooruitgang meer boeken binnen de oorlog.
Binnenin het kamp is er een uitbraak van de pest.
dit zou komen door Agamemnon, de koning en legeraanvoerder, die de god Apollo had beledigd.
Agamemnon had de dochter van één van Apollo’s priesters gevangengenomen.
Hierdoor ontstaat er een ruzie tussen Achilles, de beste strijder van de Grieken, en Agamemnon. Omdat
Agamemnon van Achilles de dochter moet terugschenken om de god te eren, neemt Agamemnon de slavin
van Achilles in; Briseïs.
In de Ilias wordt er naar de meisjes verwezen met het woord ‘Timè’; eerbewijs, buit omwille van de waarde
van de strijders.
Agamemnon neemt de eer van Achilles af.
ð Wat is waarde? Wat is iemands eer? Welke rol speelt hiërarchie hierin? Wat is het verschil tussen
koning en krijger?
ð ‘Wat is waarde’ is de kern van de Ilias.
Achilles speelt hier de rol van de eerste grote rebel tegen de maatschappij waarin hij zich bevindt. Hij
aanvaard het waardesysteem niet langer.
Voor hij naar Troje kwam werd hem een dilemma voorgelegd.
Liever roem en een kort leven? Of ene lang en gelukkig leven waarna de vergetelheid volgt?
Achilles weigert om nog langer voor Agamemnon ten strijde te trekken.
De goden helpen de Trojanen om het gemis van Achilles voelbaarder te maken.
Patroclus, de beste kameraad van Achilles, smeekt Achilles om te strijden, hij kan het verlies van de Grieken
niet langer aan. Wanneer Achilles weigert vraagt Patroclus hem om zijn harnas aan Patroclus te geven
zodat hijzelf ten strijde kan trekken, vermomd als Achilles.
Hij krijgt hiervoor de toestemming maar moet de lans van Achilles achtergelaten omdat deze te zwaar is
voor hem.
ð Hij wil Achilles’ plaats innemen, maar er wordt alvorens hij de strijd ingaat gesuggereerd dat hij
simpelweg niet sterk genoeg is.
Patroclus en Hector worden als de enige, ware sympathieke personages omschreven binnen het verhaal
van de Ilias.
Ook Hector stelt de vraag wat het leven waard is, is het de eer om te sterven waard?
De goden grijpen nogmaals in; Apollo slaat Patroclus neer, waarop Hector hem dood en zijn harnas rooO.
ð Om zijn waarde en eer ten toon te stellen aan zijn tegenstanders.
Achilles komt erachter dat een lang en gelukkig leven niks waard is zonder Patroclus.
Hij neemt wraak op Hector, niet om de Grieken te helpen ten strijde maar om de dood van Patroclus te
wreken.
Hector draagt nog steeds Achilles’ harnas.
ð Een metafoor waarin Achilles zijn eigen dood bestempeld bij het doden van Hector.
Achilles sleept het lijk van Hector door het stof maar krijgt zijn verdriet niet gesNld.
, Priamus, de oude koning van Troje, kijkt toe vanaf de paleismuren hoe het lichaam van zijn zoon wordt
verminkt.
S’ nachts sluipt hij naar het vijandige kamp om de wrede Achilles een schat aan te bieden in ruil voor het
lichaam van zijn zoon.
Hij kust Achilles’ handen en zegt hierbij “Ik doe het onmogelijke, ik kus de handen die mijn zoon hebben
gedood.”
Achilles herkent zijn eigen vader in Priamus, een herkenning tussen vijanden.
Hij besluit het lichaam terug te geven aan Priamus, waarop Hector eervol wordt begraven en daarbij het
einde van de Ilias vormt.
ð De Ilias is geen zwart/wit verhaal; wat is iets van waarde?
ð Extremen van het leven, Homerus laat de lezer oordelen.
Troje zal kort hierna vallen door een list van Odysseus; het houten paard waarin de Grieken zich
schuilhouden.
Dit deel van het verhaal wordt gealludeerd in de Odyssee; op de terugreis verwond Odysseus een zoon van
Poseidon, een cycloop.
Als gevolg hiervan laat de zeegod Odysseus niet naar huis keren.
ð Ilias eindigt bij het verwoesten van orde
ð Odyssee eindigt bij het herstellen van orde, in Ithaka met Penelope.
De goden van de Archaïsche Grieken
Polytheïsme: godsdienst van meerdere goden.
ð Als een verklaring voor de chaos in de wereld.
De goden zijn niet rechtvaardig en consequent. Zij worden vooral uit angst gerespecteerd.
De Archaïsche Grieken leven in onzekere Njden; natuurrampen, oogsten, oorlogen, plagen, …
ð Als een verklaring hiervoor wordt de mens afgebeeld tussen het geruzie van de goden.
ð De verhalen lopen door elkaar.
Waarom een cursus mythologie? Doel en relevanNe
1. Leren (her)kennen van de verhalen uit de klassieke mythologie als een onmisbaar referen%ekader
binnen onze cultuur (denk aan kunst, literatuur, taalgebruik, ...)
2. Mythologie als een schatkamer van denkbeelden en narraNeve om mee te werken en te bewerken.
3. Doorzicht verwerven in de werking en het belang van verhalen en verbeelding: hoe ontzaglijk veel
mensen met verhalen doen, en verhalen met mensen; wat het betekent om te denken in verhalen
en beelden. In mythologie bestuderen we de meest primaire manieren waarop de mens de wereld
begrijpelijk en zinvol voor zichzelf probeerde/probeert te maken via een netwerk van beelden,
rituelen en narraNeve.
4. Mythologie als onderzoeksveld waarin inzichten uit verschillende disciplines zoals antropologie,
godsdienstgeschiedenis, filosofie, psychologie, cultuurgeschiedenis, leMerkunde...samenkomen
1. Hoeksteen in ons cultureel referenNekader
Les 1.1 – inhoud p.2
Les 1.2 – Wat is een mythe? p. 11
Les 2.1 – Theogonie p. 20
Les 2.2 – Geloofden ze dat nu echt? Het probleem van de schijnbare absurditeit van de mythe. p. 29
Les 3 – Prometheus en Pandora p. 36
Les 4 – Hermes als ‘trickster’ p. 44
Les 5.1 – Vruchtbaarheidsmythen en -riten p. 55
Les 5.2 – Vruchtbaarheidsmythen en -riten: Frazer en zijn invloed p. 66
Les 6 – Oedipus: tussen voorbestemming en vrijheid p. 76
Les 7 – Helena/ Penelope p. 91
,Les 1.1 – inhoud
- ‘The Siren’, Edward Armitage (1888)
- Sirene: vrouwelijk wezen met een mooie stem, op kliffen te vinden. Door haar gezang lokt zij
schepen naar de kliffen om ze tot zinken te brengen.
Odysseus wist dit lot te ontsnappen.
Omzeild de sirenen door ervoor te zorgen dat ieder bemanningslid op het schip hun oren met was
dichtstopten. Zelf hangt hij vast aan de mast, om op deze manier veilig het gezang van de sirenen te
kunnen aanhoren.
Dit verhaal kan gezien worden als een metafoor voor hoe de moderne mens moet omgaan met de mythen
uit de oudheid.
Mythes bevaMen soms, maar niet alNjd, een diepe wijsheid.
Men moet kriNsch blijven bij het bestuderen van de verhalen omdat ze in ene andere Njdsgeest ontwikkeld
zijn.
Zoals Odysseus moeten wij aanhoren maar niet blindelings volgen.
- De sirenen proberen Odysseus te lokken met de beloOe dat ze zijn eigen verhaal zullen vertellen. (=
De Ilias)
- Des sirenen weten wat er in Troje is gebeurd; dit is de mooiste beloOe die ze konden maken voor
Odysseus, het vertellen van zijn eigen verhaal.
- Mensen willen van buitenaf hun eigenverhaal te horen krijgen.
- Odysseus vindt het verhaal van Troje geen mooi verhaal vanwege de verwoeste waarde en de
chaos. Hier moeten we ons opnieuw de vraag stellen waar de waarde licht en wat het uiteindelijke
oordeel is?
Wij willen dat er een verhaal is dat ons kent.
Mythes bevaMen een soort waarde uit onszelf, ze beloven een idenNteit.
ð SNchtende verhalen die algemeen aanvaard worden van hoe de wereld in elkaar zit
‘Odysseus’, wordt ook wel ‘Polutropos’ genoemd, veel lisNge, veel wendige.
Dit aVomsNg uit de epos Odyssee, samen met het hieraan voorafgaande verhaal, de Ilias, vormen zij de
epische verhalen van Homerus.
De Ilias; strijd om de stad Ilion (=Troje)
,Helena, getrouwd met Menelaüs, wordt geroofd door Paris.
Door een eed zijn alle Griekse vorsten verplicht Menelaüs bij te staan in het terughalen van Helena.
De Ilias is het verhaal van het 10de en laatste jaar van de oorlog.
De val van Troje wordt niet beschreven in het verhaal. Het verhaal was door en door gekend door
Njdgenoten. Het einde van de oorlog moest niet verteld worden aangezien ervan uit werd gegaan dat
iedereen wist dat Troje zal vallen, en hele bloederig.
Het verhaal was origineel een mondelinge overlevering, een helden opus dat het begin van de westerse
literatuur zal kaderen.
Het verhaal van de Ilias gaat tot de dood en begrafenis van Hector.
Het verhaal start op het moment dat de Grieken geen vooruitgang meer boeken binnen de oorlog.
Binnenin het kamp is er een uitbraak van de pest.
dit zou komen door Agamemnon, de koning en legeraanvoerder, die de god Apollo had beledigd.
Agamemnon had de dochter van één van Apollo’s priesters gevangengenomen.
Hierdoor ontstaat er een ruzie tussen Achilles, de beste strijder van de Grieken, en Agamemnon. Omdat
Agamemnon van Achilles de dochter moet terugschenken om de god te eren, neemt Agamemnon de slavin
van Achilles in; Briseïs.
In de Ilias wordt er naar de meisjes verwezen met het woord ‘Timè’; eerbewijs, buit omwille van de waarde
van de strijders.
Agamemnon neemt de eer van Achilles af.
ð Wat is waarde? Wat is iemands eer? Welke rol speelt hiërarchie hierin? Wat is het verschil tussen
koning en krijger?
ð ‘Wat is waarde’ is de kern van de Ilias.
Achilles speelt hier de rol van de eerste grote rebel tegen de maatschappij waarin hij zich bevindt. Hij
aanvaard het waardesysteem niet langer.
Voor hij naar Troje kwam werd hem een dilemma voorgelegd.
Liever roem en een kort leven? Of ene lang en gelukkig leven waarna de vergetelheid volgt?
Achilles weigert om nog langer voor Agamemnon ten strijde te trekken.
De goden helpen de Trojanen om het gemis van Achilles voelbaarder te maken.
Patroclus, de beste kameraad van Achilles, smeekt Achilles om te strijden, hij kan het verlies van de Grieken
niet langer aan. Wanneer Achilles weigert vraagt Patroclus hem om zijn harnas aan Patroclus te geven
zodat hijzelf ten strijde kan trekken, vermomd als Achilles.
Hij krijgt hiervoor de toestemming maar moet de lans van Achilles achtergelaten omdat deze te zwaar is
voor hem.
ð Hij wil Achilles’ plaats innemen, maar er wordt alvorens hij de strijd ingaat gesuggereerd dat hij
simpelweg niet sterk genoeg is.
Patroclus en Hector worden als de enige, ware sympathieke personages omschreven binnen het verhaal
van de Ilias.
Ook Hector stelt de vraag wat het leven waard is, is het de eer om te sterven waard?
De goden grijpen nogmaals in; Apollo slaat Patroclus neer, waarop Hector hem dood en zijn harnas rooO.
ð Om zijn waarde en eer ten toon te stellen aan zijn tegenstanders.
Achilles komt erachter dat een lang en gelukkig leven niks waard is zonder Patroclus.
Hij neemt wraak op Hector, niet om de Grieken te helpen ten strijde maar om de dood van Patroclus te
wreken.
Hector draagt nog steeds Achilles’ harnas.
ð Een metafoor waarin Achilles zijn eigen dood bestempeld bij het doden van Hector.
Achilles sleept het lijk van Hector door het stof maar krijgt zijn verdriet niet gesNld.
, Priamus, de oude koning van Troje, kijkt toe vanaf de paleismuren hoe het lichaam van zijn zoon wordt
verminkt.
S’ nachts sluipt hij naar het vijandige kamp om de wrede Achilles een schat aan te bieden in ruil voor het
lichaam van zijn zoon.
Hij kust Achilles’ handen en zegt hierbij “Ik doe het onmogelijke, ik kus de handen die mijn zoon hebben
gedood.”
Achilles herkent zijn eigen vader in Priamus, een herkenning tussen vijanden.
Hij besluit het lichaam terug te geven aan Priamus, waarop Hector eervol wordt begraven en daarbij het
einde van de Ilias vormt.
ð De Ilias is geen zwart/wit verhaal; wat is iets van waarde?
ð Extremen van het leven, Homerus laat de lezer oordelen.
Troje zal kort hierna vallen door een list van Odysseus; het houten paard waarin de Grieken zich
schuilhouden.
Dit deel van het verhaal wordt gealludeerd in de Odyssee; op de terugreis verwond Odysseus een zoon van
Poseidon, een cycloop.
Als gevolg hiervan laat de zeegod Odysseus niet naar huis keren.
ð Ilias eindigt bij het verwoesten van orde
ð Odyssee eindigt bij het herstellen van orde, in Ithaka met Penelope.
De goden van de Archaïsche Grieken
Polytheïsme: godsdienst van meerdere goden.
ð Als een verklaring voor de chaos in de wereld.
De goden zijn niet rechtvaardig en consequent. Zij worden vooral uit angst gerespecteerd.
De Archaïsche Grieken leven in onzekere Njden; natuurrampen, oogsten, oorlogen, plagen, …
ð Als een verklaring hiervoor wordt de mens afgebeeld tussen het geruzie van de goden.
ð De verhalen lopen door elkaar.
Waarom een cursus mythologie? Doel en relevanNe
1. Leren (her)kennen van de verhalen uit de klassieke mythologie als een onmisbaar referen%ekader
binnen onze cultuur (denk aan kunst, literatuur, taalgebruik, ...)
2. Mythologie als een schatkamer van denkbeelden en narraNeve om mee te werken en te bewerken.
3. Doorzicht verwerven in de werking en het belang van verhalen en verbeelding: hoe ontzaglijk veel
mensen met verhalen doen, en verhalen met mensen; wat het betekent om te denken in verhalen
en beelden. In mythologie bestuderen we de meest primaire manieren waarop de mens de wereld
begrijpelijk en zinvol voor zichzelf probeerde/probeert te maken via een netwerk van beelden,
rituelen en narraNeve.
4. Mythologie als onderzoeksveld waarin inzichten uit verschillende disciplines zoals antropologie,
godsdienstgeschiedenis, filosofie, psychologie, cultuurgeschiedenis, leMerkunde...samenkomen
1. Hoeksteen in ons cultureel referenNekader
