ECTS-fiche
Algemene farmacologie, toxicologie en
teratologie
Endocrien stelsel – Anatomie & Fysiologie
Anatomie – de organen van het endocrien stelsel
Endocriene klier Ligging Functie
Hypothalamus In de hersenen, onder Stuurt de hypofyse
de thalamus aan via “releasing
hormones”
Hypofyse (pituitary Onder hypothalamus, Centrale regelaar:
gland) in het Turkse zadel stuurt andere klieren
aan
Epifyse (pijnappelklier) In het dak van de Produceert melatonine
derde hersenventrikel (regelt slaap-
waakritme)
Schildklier (thyroïd) Voorkant van de hals, Reguleert stofwisseling
rond strottenhoofd via T3 en T4
Bijschildklieren Meestal 4, achter de Regelen
schildklier calciumhuishouding
via PTH
Bijnieren Bovenop de nieren Produceren adrenaline,
(links & rechts) cortisol, aldosteron
Pancreas (eilandjes Achter de maag Produceert insuline en
van Langerhans) glucagon
Geslachtsklieren Testikels bij mannen, Testosteron,
ovaria bij vrouwen oestrogeen,
progesteron
Placenta (tijdelijk) Tijdens zwangerschap Produceert hCG,
progesteron,
oestrogeen
Fysiologie – hoe werkt het?
Het endocrien stelsel regelt processen via hormonen:
Een hormoon is een chemische boodschapper die via het bloed een
doelorgaan bereikt en daar een effect veroorzaakt. Hormonen zijn traag
werkend, maar langdurig effectief.
Functiegebied Hormonen betrokken
Stofwisseling Schildklierhormonen (T3, T4), insuline,
glucagon
Water- en zoutbalans Aldosteron (bijnier), ADH (hypothalamus via
hypofyse)
,Stressrespons Adrenaline en cortisol (bijniermerg en -
schors)
Voortplanting Oestrogeen, progesteron, testosteron, LH,
FSH
Groei Groeihormoon (GH) van de hypofyse
Slaap-waakritme Melatonine (epifyse)
Calciumregulatie Parathormoon (PTH), calcitonine
Terugkoppelingsmechanismen (feedback)
De werking gebeurt via negatieve feedback: 📌 Voorbeeld:
– Hypofyse scheidt TSH uit → stimuleert schildklier → T3 en T4 stijgen → bij
voldoende niveau remmen T3/T4 terug de hypofyse (minder TSH).
Dit voorkomt overproductie.
Samenvattend schema
Orgaan Hormonen Hoofdfunctie
Hypothalamus Releasing/inhibiting Stuurt hypofyse aan
hormones
Hypofyse (voor- & o.a. LH, FSH, GH, TSH, Stuurt bijna alle
achterkwab) ACTH, ADH, oxytocine andere klieren aan
Schildklier T3, T4, calcitonine Stofwisseling,
botopbouw
Bijschildklieren Parathormoon (PTH) Calcium- en
fosfaatregeling
Bijnieren Adrenaline, Stress, bloeddruk,
noradrenaline, cortisol, water-zoutbalans
aldosteron
Pancreas Insuline, glucagon Bloedsuikerregulatie
Gonaden Oestrogeen, Voortplanting,
progesteron, geslachtskenmerken
testosteron
Epifyse Melatonine Slaap-waakritme
📌 Belang in de gezondheidszorg
Als vroedvrouw, verpleegkundige of zorgverlener is kennis van het
endocrien stelsel essentieel voor het herkennen van:
Diabetes mellitus
Schildklierproblemen
Hormonale veranderingen in zwangerschap en menopauze
Stress- en bijnierstoornissen
Puberteit, fertiliteit, groeistoornissen
, Endocrien stelsel – Fysiologische veranderingen tijdens
de zwangerschap
Overzicht per klier/hormoon
Endocriene Verandering tijdens Effect / doel
structuur / hormoon zwangerschap
Placenta Produceert o.a. hCG, Neemt gedeeltelijk
progesteron, hormonale functie over
oestrogeen, hPL van eierstokken
hCG (humaan Sterke stijging in 1e Houdt het corpus
choriongonadotrofine) trimester (piek rond luteum actief →
week 9–12) productie van
progesteron behouden
Progesteron Sterke stijging via Ontspant uterus,
corpus luteum → later voorkomt contracties,
placenta stimuleert
baarmoederslijmvlies
Oestrogenen (vooral Productie stijgt continu Bevordert uterusgroei,
estriol) doorheen doorbloeding en
zwangerschap borstontwikkeling
hPL (humaan Alleen geproduceerd Zorgt voor
placentair lactogeen) tijdens zwangerschap insulineresistentie en
verhoogt vetafbraak →
glucose voor foetus
Prolactine Stijgt geleidelijk via Bereidt borstklieren
hypofyse voor op melkproductie
Oxytocine Productie stijgt, vooral Stimuleert
tegen einde weeënactiviteit en
zwangerschap melkuitdrijving na
bevalling
ADH (antidiuretisch Blijft stabiel, maar Houdt vocht vast →
hormoon) gevoeligheid daalt plasmavolume stijgt
Schildklierhormonen Vrije T4 licht verhoogd; Versnelde
(T3, T4) TSH vaak verlaagd in stofwisseling;
1e trimester belangrijk voor foetale
hersenontwikkeling
Cortisol (bijnierschors) Spiegel stijgt sterk Verhoogt bloedsuiker,
(door CRH van onderdrukt
placenta en immuunsysteem licht
cortisolbinding) → tolerantie foetus
Insuline (pancreas) Aanvankelijk ↑ Kan leiden tot
productie, later zwangerschapsdiabete
insulineresistentie s bij onvoldoende
(door hPL, cortisol) aanpassing
📌 Klinische relevantie
Misselijkheid (1e trimester) = sterk verhoogd hCG
Zwangerschapsdiabetes = door insulineresistentie (hPL, cortisol)
Algemene farmacologie, toxicologie en
teratologie
Endocrien stelsel – Anatomie & Fysiologie
Anatomie – de organen van het endocrien stelsel
Endocriene klier Ligging Functie
Hypothalamus In de hersenen, onder Stuurt de hypofyse
de thalamus aan via “releasing
hormones”
Hypofyse (pituitary Onder hypothalamus, Centrale regelaar:
gland) in het Turkse zadel stuurt andere klieren
aan
Epifyse (pijnappelklier) In het dak van de Produceert melatonine
derde hersenventrikel (regelt slaap-
waakritme)
Schildklier (thyroïd) Voorkant van de hals, Reguleert stofwisseling
rond strottenhoofd via T3 en T4
Bijschildklieren Meestal 4, achter de Regelen
schildklier calciumhuishouding
via PTH
Bijnieren Bovenop de nieren Produceren adrenaline,
(links & rechts) cortisol, aldosteron
Pancreas (eilandjes Achter de maag Produceert insuline en
van Langerhans) glucagon
Geslachtsklieren Testikels bij mannen, Testosteron,
ovaria bij vrouwen oestrogeen,
progesteron
Placenta (tijdelijk) Tijdens zwangerschap Produceert hCG,
progesteron,
oestrogeen
Fysiologie – hoe werkt het?
Het endocrien stelsel regelt processen via hormonen:
Een hormoon is een chemische boodschapper die via het bloed een
doelorgaan bereikt en daar een effect veroorzaakt. Hormonen zijn traag
werkend, maar langdurig effectief.
Functiegebied Hormonen betrokken
Stofwisseling Schildklierhormonen (T3, T4), insuline,
glucagon
Water- en zoutbalans Aldosteron (bijnier), ADH (hypothalamus via
hypofyse)
,Stressrespons Adrenaline en cortisol (bijniermerg en -
schors)
Voortplanting Oestrogeen, progesteron, testosteron, LH,
FSH
Groei Groeihormoon (GH) van de hypofyse
Slaap-waakritme Melatonine (epifyse)
Calciumregulatie Parathormoon (PTH), calcitonine
Terugkoppelingsmechanismen (feedback)
De werking gebeurt via negatieve feedback: 📌 Voorbeeld:
– Hypofyse scheidt TSH uit → stimuleert schildklier → T3 en T4 stijgen → bij
voldoende niveau remmen T3/T4 terug de hypofyse (minder TSH).
Dit voorkomt overproductie.
Samenvattend schema
Orgaan Hormonen Hoofdfunctie
Hypothalamus Releasing/inhibiting Stuurt hypofyse aan
hormones
Hypofyse (voor- & o.a. LH, FSH, GH, TSH, Stuurt bijna alle
achterkwab) ACTH, ADH, oxytocine andere klieren aan
Schildklier T3, T4, calcitonine Stofwisseling,
botopbouw
Bijschildklieren Parathormoon (PTH) Calcium- en
fosfaatregeling
Bijnieren Adrenaline, Stress, bloeddruk,
noradrenaline, cortisol, water-zoutbalans
aldosteron
Pancreas Insuline, glucagon Bloedsuikerregulatie
Gonaden Oestrogeen, Voortplanting,
progesteron, geslachtskenmerken
testosteron
Epifyse Melatonine Slaap-waakritme
📌 Belang in de gezondheidszorg
Als vroedvrouw, verpleegkundige of zorgverlener is kennis van het
endocrien stelsel essentieel voor het herkennen van:
Diabetes mellitus
Schildklierproblemen
Hormonale veranderingen in zwangerschap en menopauze
Stress- en bijnierstoornissen
Puberteit, fertiliteit, groeistoornissen
, Endocrien stelsel – Fysiologische veranderingen tijdens
de zwangerschap
Overzicht per klier/hormoon
Endocriene Verandering tijdens Effect / doel
structuur / hormoon zwangerschap
Placenta Produceert o.a. hCG, Neemt gedeeltelijk
progesteron, hormonale functie over
oestrogeen, hPL van eierstokken
hCG (humaan Sterke stijging in 1e Houdt het corpus
choriongonadotrofine) trimester (piek rond luteum actief →
week 9–12) productie van
progesteron behouden
Progesteron Sterke stijging via Ontspant uterus,
corpus luteum → later voorkomt contracties,
placenta stimuleert
baarmoederslijmvlies
Oestrogenen (vooral Productie stijgt continu Bevordert uterusgroei,
estriol) doorheen doorbloeding en
zwangerschap borstontwikkeling
hPL (humaan Alleen geproduceerd Zorgt voor
placentair lactogeen) tijdens zwangerschap insulineresistentie en
verhoogt vetafbraak →
glucose voor foetus
Prolactine Stijgt geleidelijk via Bereidt borstklieren
hypofyse voor op melkproductie
Oxytocine Productie stijgt, vooral Stimuleert
tegen einde weeënactiviteit en
zwangerschap melkuitdrijving na
bevalling
ADH (antidiuretisch Blijft stabiel, maar Houdt vocht vast →
hormoon) gevoeligheid daalt plasmavolume stijgt
Schildklierhormonen Vrije T4 licht verhoogd; Versnelde
(T3, T4) TSH vaak verlaagd in stofwisseling;
1e trimester belangrijk voor foetale
hersenontwikkeling
Cortisol (bijnierschors) Spiegel stijgt sterk Verhoogt bloedsuiker,
(door CRH van onderdrukt
placenta en immuunsysteem licht
cortisolbinding) → tolerantie foetus
Insuline (pancreas) Aanvankelijk ↑ Kan leiden tot
productie, later zwangerschapsdiabete
insulineresistentie s bij onvoldoende
(door hPL, cortisol) aanpassing
📌 Klinische relevantie
Misselijkheid (1e trimester) = sterk verhoogd hCG
Zwangerschapsdiabetes = door insulineresistentie (hPL, cortisol)
