Samenvatting voor het vak Rechtseconomie voor
criminologen (2025) aan de Universiteit Leiden, op basis
van:
- Het boek Economie van misdaad en straf (2e druk
2017)
- Alle voorgeschreven artikelen
- Hoorcolleges incl. PowerPoints door Dr. B.L.
Terpstra
,Inhoud
Week 1: ontwikkeling criminaliteit in het licht van de RKT..................................................1
Ontwikkeling criminaliteit in NL.......................................................................................2
Rationele keuze theorie................................................................................................... 2
Week 2: empirisch onderzoek naar ontwikkeling van criminaliteit......................................7
Lineaire regressie............................................................................................................ 8
Week 3: naar een efficiente aanpak van criminaliteitsbestrijding.....................................11
Basisredenering Becker................................................................................................. 11
Theorie optimale aanpak............................................................................................... 13
Rekenvoorbeeldjes..................................................................................................... 14
Speltheorie.................................................................................................................... 16
Prognosemodel justitiële ketens....................................................................................18
Week 4: methodiek van de maatschappelijke kosten=batenanalyse...............................20
Onderzoek in NL............................................................................................................ 20
Internationaal onderzoek............................................................................................... 21
MKBA............................................................................................................................. 22
Rekenvoorbeeldjes..................................................................................................... 28
Artikel............................................................................................................................ 30
Week 5.............................................................................................................................. 31
Repressie....................................................................................................................... 32
Vrijheidsstraf.............................................................................................................. 32
Pakkans...................................................................................................................... 34
Preventie....................................................................................................................... 34
Resocialisatie................................................................................................................. 35
WSIPP............................................................................................................................ 36
Conclusies..................................................................................................................... 37
Hoofdstuk 13................................................................................................................. 37
Artikelen........................................................................................................................ 38
Werkgroep..................................................................................................................... 41
Tentamen:
- Duur: 3 uur
- Aantal opgaven 5 (a en b) -> totaal 50 punten, iedere vraag gelijke waarde en a is
iets makkelijker dan b
Tentamenonderwerpen:
Week 1: Normverval Week 4: KEA en MBKA doen
Week 2: Output interpreteren Algemeen; onderzoeken
Week 3: Strafrisico waaruit blijkt dat
gevangenisstraf
WEEK 1: ONTWIKKELING CRIMINALITEIT IN HET LICHT VAN DE RKT
1
, B.C.J. van Velthoven, Economie van Misdaad en Straf, Den Haag: Boom Lemma 2e
druk, 2017: hfdst. 1, 2, 4 en 5
ONTWIKKELING CRIMINALITEIT IN NL
Werkt straffen? In het boek ‘Economie van misdaad en straf’ is de basis gelegd door Gary
Becker (1930-2014). Het heeft een sterk instrumentele benadering met twee kernvragen:
- Zoeken naar goede/optimale aanpak handhavingsbeleid trefwoorden: effectiviteit
en efficiëntie
- Zoeken van verklaring voor crimineel gedrag trefwoord: rationele-keuzetheorie
In 2022 waren er veel geregistreerde misdrijven, maar nog meer feitelijk gepleegde
delicten met slachtoffers (en zonder). Sinds 1950 is de lijn van geregistreerde misdrijven
per 1000 inwoners lange tijd gestegen.
In 2023:
- 0,57% kans op detentie, gem. 122 dagen
- 0,48% op taakstraf, gem. 58 uur
- 0,73% op geldstraf, gem. 1130 euro
Strafrisico (S)=pakkans x strafmaat
= 0,57% x 122 dagen + 0,47% x 58 uur + 0,73% x 1.130 = 0,69 dag detentie (17 uur)
+ 0,27 uur taakstraf (16 minuten) + ÿ 8,33
geldstraf
Het strafrisico in dagen detentie is sinds 1950
lange tijd gedaald. Het strafrisico is dus lager
en er zijn wel steeds meer delicten gepleegd.
RATIONELE KEUZE THEORIE
Rationele keuze theorie= mensen streven naar een zo hoog mogelijk niveau van
welbevinden (nut), binnen de grenzen van het mogelijke. Dit is volgens Becker ook
bruikbaar om crimineel gedrag te verklaren.
- Mensen zijn egoïstisch en wegen marginale kosten en baten af, op zoek naar het
meeste nut/utility (tussen geld en geluk in).
- Burgers streven naar maximalisatie
- Keuze voor crimineel gedrag is gebaseerd op een individuele afweging van
verwachte kosten en baten (baten > kosten -> handeling -> meer nut)
o Persoonlijk gewin (G=opbrengsten (O)-kosten (K)) en strafrisico (pakkans x
strafmaat)
o Preferenties spelen hierbij een rol: bijv. tijds- en risicovoorkeuren. Het is
dus niet zo dat iedereen dezelfde nutsfunctie heeft.
Risicovoorkeuren: meer risico mijdend of niet
Tijdsvoorkeuren: myopie=kortzichtig of langetermijndenken ->
sommige kosten liggen pas in toekomst
- Veranderingen in omstandigheden zorgen voor veranderingen in kosten en baten
en leiden evt. tot veranderingen in gedrag.
- Op iedereen toe te passen, maar voor iedereen andere uitkomst -> kijken naar
gemiddelde
2
, Theoretiseren=abstraheren, dus de onvermijdelijke vraag is: wat willen we verklaren,
ieder mens op zich met alle variatie, of de grootste gemene deler van de gemiddelde
mens?
Het beeld van de rationele keuze theorie is niet heel realistisch:
Homo economicus als karikatuur Realistischer variant
mens denkt alleen aan zichzelf mens heeft een zekere eigen wil
Denk alleen aan geld heeft allerlei interesses, van materiële en
immateriële aard
Heeft alle relevante informatie kijkt om zich heen, krijgt signalen, gaat
soms gericht op zoek naar informatie
Kan perfecte afweging maken verkeert in een sociaal netwerk
Aantal stellingen (opdracht):
Op grond van de rationele-keuzetheorie valt te verwachten dat criminelen
kenmerken hebben die afwijken van die van de niet-criminele bevolking.
criminelen kunnen andere economische voorkeuren hebben:
o tijd : gericht op heden of toekomst
o risico: avers of minnend
Maar: criminelen verschillen niet van niet-criminelen in de wijze waarop ze kosten
en baten analyseren.
De rationele-keuzetheorie veronderstelt niet dat een (potentiële) crimineel
volledig geïnformeerd is over de wet en de wetshandhaving, maar alleen beschikt
over relevante informatie. De verwachting, dus het gepercipieerde strafrisico,
staat centraal. Het is een subjectief strafrisico. Het gaat om de eigen
verwachtingen die iemand heeft, geen topadvocaat zijn.
Het is altijd en op iedereen van toepassing, hoewel ondernemingen waarschijnlijk
eerder dan individuen vermogensdelicten zouden plegen (zoals fraude, rrationeel)
dan passion delicten (zoals zedendelicten, minder rationeel).
Ook resocialisatie kan van belang zijn, niet alleen afschrikking. Het kan ervoor
zorgen dat de baankansen toenemen, waardoor de opportunity costs hoger zijn +
normherstel (persoonlijke drempel) door het bijbrengen van normen en waarden
kan zeer zeker zinvol zijn
Rechtsbescherming zorgt ervoor dat de pakkans gegarandeerd wordt. Zonder:
o pakkans wordt toeval
o niets gedaan, wel positieve pakkans
o afschrikking verliest effect
De rationele-keuzetheorie voorspelt niet dat (ex-)criminelen na het uitzitten van
een gevangenisstraf minder vaak een delict plegen dan daarvoor: het is
afhankelijk van:
o mate waarin informatie over pakkans en straf is geactualiseerd
o mate waarin normen en waarden zijn bijgesteld (K)
o verlies aan kansen op arbeidsmarkt (K)
o kwaliteit van reclassering of contact met delinquenten (K) -> kosten
omlaag/baten omhoog
De inhoud van de rationele-keuzetheorie zoals gehanteerd door economen en
criminologen is dezelfde, maar wellicht hechten criminologen een ander waarde
aan deze theorie dan economen.
Het basisidee voor de verklaring van crimineel gedrag is als volgt: als zich gelegenheid
tot regelovertreding voordoet, weegt potentiële dader plussen en minnen af:
3
criminologen (2025) aan de Universiteit Leiden, op basis
van:
- Het boek Economie van misdaad en straf (2e druk
2017)
- Alle voorgeschreven artikelen
- Hoorcolleges incl. PowerPoints door Dr. B.L.
Terpstra
,Inhoud
Week 1: ontwikkeling criminaliteit in het licht van de RKT..................................................1
Ontwikkeling criminaliteit in NL.......................................................................................2
Rationele keuze theorie................................................................................................... 2
Week 2: empirisch onderzoek naar ontwikkeling van criminaliteit......................................7
Lineaire regressie............................................................................................................ 8
Week 3: naar een efficiente aanpak van criminaliteitsbestrijding.....................................11
Basisredenering Becker................................................................................................. 11
Theorie optimale aanpak............................................................................................... 13
Rekenvoorbeeldjes..................................................................................................... 14
Speltheorie.................................................................................................................... 16
Prognosemodel justitiële ketens....................................................................................18
Week 4: methodiek van de maatschappelijke kosten=batenanalyse...............................20
Onderzoek in NL............................................................................................................ 20
Internationaal onderzoek............................................................................................... 21
MKBA............................................................................................................................. 22
Rekenvoorbeeldjes..................................................................................................... 28
Artikel............................................................................................................................ 30
Week 5.............................................................................................................................. 31
Repressie....................................................................................................................... 32
Vrijheidsstraf.............................................................................................................. 32
Pakkans...................................................................................................................... 34
Preventie....................................................................................................................... 34
Resocialisatie................................................................................................................. 35
WSIPP............................................................................................................................ 36
Conclusies..................................................................................................................... 37
Hoofdstuk 13................................................................................................................. 37
Artikelen........................................................................................................................ 38
Werkgroep..................................................................................................................... 41
Tentamen:
- Duur: 3 uur
- Aantal opgaven 5 (a en b) -> totaal 50 punten, iedere vraag gelijke waarde en a is
iets makkelijker dan b
Tentamenonderwerpen:
Week 1: Normverval Week 4: KEA en MBKA doen
Week 2: Output interpreteren Algemeen; onderzoeken
Week 3: Strafrisico waaruit blijkt dat
gevangenisstraf
WEEK 1: ONTWIKKELING CRIMINALITEIT IN HET LICHT VAN DE RKT
1
, B.C.J. van Velthoven, Economie van Misdaad en Straf, Den Haag: Boom Lemma 2e
druk, 2017: hfdst. 1, 2, 4 en 5
ONTWIKKELING CRIMINALITEIT IN NL
Werkt straffen? In het boek ‘Economie van misdaad en straf’ is de basis gelegd door Gary
Becker (1930-2014). Het heeft een sterk instrumentele benadering met twee kernvragen:
- Zoeken naar goede/optimale aanpak handhavingsbeleid trefwoorden: effectiviteit
en efficiëntie
- Zoeken van verklaring voor crimineel gedrag trefwoord: rationele-keuzetheorie
In 2022 waren er veel geregistreerde misdrijven, maar nog meer feitelijk gepleegde
delicten met slachtoffers (en zonder). Sinds 1950 is de lijn van geregistreerde misdrijven
per 1000 inwoners lange tijd gestegen.
In 2023:
- 0,57% kans op detentie, gem. 122 dagen
- 0,48% op taakstraf, gem. 58 uur
- 0,73% op geldstraf, gem. 1130 euro
Strafrisico (S)=pakkans x strafmaat
= 0,57% x 122 dagen + 0,47% x 58 uur + 0,73% x 1.130 = 0,69 dag detentie (17 uur)
+ 0,27 uur taakstraf (16 minuten) + ÿ 8,33
geldstraf
Het strafrisico in dagen detentie is sinds 1950
lange tijd gedaald. Het strafrisico is dus lager
en er zijn wel steeds meer delicten gepleegd.
RATIONELE KEUZE THEORIE
Rationele keuze theorie= mensen streven naar een zo hoog mogelijk niveau van
welbevinden (nut), binnen de grenzen van het mogelijke. Dit is volgens Becker ook
bruikbaar om crimineel gedrag te verklaren.
- Mensen zijn egoïstisch en wegen marginale kosten en baten af, op zoek naar het
meeste nut/utility (tussen geld en geluk in).
- Burgers streven naar maximalisatie
- Keuze voor crimineel gedrag is gebaseerd op een individuele afweging van
verwachte kosten en baten (baten > kosten -> handeling -> meer nut)
o Persoonlijk gewin (G=opbrengsten (O)-kosten (K)) en strafrisico (pakkans x
strafmaat)
o Preferenties spelen hierbij een rol: bijv. tijds- en risicovoorkeuren. Het is
dus niet zo dat iedereen dezelfde nutsfunctie heeft.
Risicovoorkeuren: meer risico mijdend of niet
Tijdsvoorkeuren: myopie=kortzichtig of langetermijndenken ->
sommige kosten liggen pas in toekomst
- Veranderingen in omstandigheden zorgen voor veranderingen in kosten en baten
en leiden evt. tot veranderingen in gedrag.
- Op iedereen toe te passen, maar voor iedereen andere uitkomst -> kijken naar
gemiddelde
2
, Theoretiseren=abstraheren, dus de onvermijdelijke vraag is: wat willen we verklaren,
ieder mens op zich met alle variatie, of de grootste gemene deler van de gemiddelde
mens?
Het beeld van de rationele keuze theorie is niet heel realistisch:
Homo economicus als karikatuur Realistischer variant
mens denkt alleen aan zichzelf mens heeft een zekere eigen wil
Denk alleen aan geld heeft allerlei interesses, van materiële en
immateriële aard
Heeft alle relevante informatie kijkt om zich heen, krijgt signalen, gaat
soms gericht op zoek naar informatie
Kan perfecte afweging maken verkeert in een sociaal netwerk
Aantal stellingen (opdracht):
Op grond van de rationele-keuzetheorie valt te verwachten dat criminelen
kenmerken hebben die afwijken van die van de niet-criminele bevolking.
criminelen kunnen andere economische voorkeuren hebben:
o tijd : gericht op heden of toekomst
o risico: avers of minnend
Maar: criminelen verschillen niet van niet-criminelen in de wijze waarop ze kosten
en baten analyseren.
De rationele-keuzetheorie veronderstelt niet dat een (potentiële) crimineel
volledig geïnformeerd is over de wet en de wetshandhaving, maar alleen beschikt
over relevante informatie. De verwachting, dus het gepercipieerde strafrisico,
staat centraal. Het is een subjectief strafrisico. Het gaat om de eigen
verwachtingen die iemand heeft, geen topadvocaat zijn.
Het is altijd en op iedereen van toepassing, hoewel ondernemingen waarschijnlijk
eerder dan individuen vermogensdelicten zouden plegen (zoals fraude, rrationeel)
dan passion delicten (zoals zedendelicten, minder rationeel).
Ook resocialisatie kan van belang zijn, niet alleen afschrikking. Het kan ervoor
zorgen dat de baankansen toenemen, waardoor de opportunity costs hoger zijn +
normherstel (persoonlijke drempel) door het bijbrengen van normen en waarden
kan zeer zeker zinvol zijn
Rechtsbescherming zorgt ervoor dat de pakkans gegarandeerd wordt. Zonder:
o pakkans wordt toeval
o niets gedaan, wel positieve pakkans
o afschrikking verliest effect
De rationele-keuzetheorie voorspelt niet dat (ex-)criminelen na het uitzitten van
een gevangenisstraf minder vaak een delict plegen dan daarvoor: het is
afhankelijk van:
o mate waarin informatie over pakkans en straf is geactualiseerd
o mate waarin normen en waarden zijn bijgesteld (K)
o verlies aan kansen op arbeidsmarkt (K)
o kwaliteit van reclassering of contact met delinquenten (K) -> kosten
omlaag/baten omhoog
De inhoud van de rationele-keuzetheorie zoals gehanteerd door economen en
criminologen is dezelfde, maar wellicht hechten criminologen een ander waarde
aan deze theorie dan economen.
Het basisidee voor de verklaring van crimineel gedrag is als volgt: als zich gelegenheid
tot regelovertreding voordoet, weegt potentiële dader plussen en minnen af:
3
