Pedagogie
Inhoud
1.1 Wat verstaan we onder de term opvoeden..................................................................................4
1.2 Opvoeding als wetenschap...........................................................................................................4
1.2.1 Het kind.................................................................................................................................5
1.2.2 De opvoeder of ouder............................................................................................................5
1.2.3 De opvoedingscontext...........................................................................................................6
1.3 Opvoedingsmodellen....................................................................................................................9
1.3.1 Het procesmodel van Belsky (concentreert zich vral op microniveau)..................................9
1.3.2 Het balansmodel van Baker c.s............................................................................................10
2 De praktijk van het opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod.....................................................12
2.1 Opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod............................................................................12
2.2 De pedagogische vraag van het kind..........................................................................................12
2.2.1 Ontwikkelingstaken.............................................................................................................12
2.2.2 De basisnoden.....................................................................................................................12
3 Het pedagogisch aanbod...................................................................................................................13
3.1 Opvoedingstaken........................................................................................................................13
3.2 Opvoedingsstijlen.......................................................................................................................13
3.2.1 De autoritaire opvoedingsstijl..............................................................................................13
3.2.2 De autoritatieve of democratische opvoedingsstijl.............................................................14
3.2.3 De toegeeflijke of permissieve opvoedingsstijl....................................................................14
3.2.4 De verwaarlozende opvoedingsstijl.....................................................................................14
4 Het samenleven tussen ouders en kind.............................................................................................14
4.1 De opvoedingsdomeinen............................................................................................................14
4.2 Pedagogisch klimaat...................................................................................................................15
4.3 Situatiehantering........................................................................................................................15
4.3.1 Ouderlijke vaardigheden......................................................................................................16
5 Wat is goed opvoeden?.....................................................................................................................17
5.1 Toepassing H1 & 2: ze vinden met druk (casus Georgina)..........................................................18
6 Opvoedingsproblemen: wanneer opvoeden niet meer vanzelfsprekend is......................................19
6.1 Opvoeden in de hedendaagse maatschappij..............................................................................19
6.2 Opvoeding als relationeel en sociaal proces...............................................................................19
6.2.1 Opvoeden in een snel veranderende maatschappij.............................................................19
7 Opvoedingsproblemen:.....................................................................................................................21
7.1 Opvoedingsproblemen: een continuüm van opvoedingsvragen tot P.O.S. (V.O.S.)....................21
, 7.1.1 Opvoedingsvragen...............................................................................................................21
7.1.2 Opvoedingsspanning............................................................................................................21
7.1.3 Opvoedingscrisis..................................................................................................................21
7.2 Opvoedingsnood of problematische opvoedingssituatie (P.O.S./N.O.S.)...................................22
8 Opvoedingsproblemen: primair of secundair? Een indeling naar oorsprong....................................22
8.1 Primaire opvoedingsproblemen.................................................................................................22
8.2 Secundaire opvoedingsproblemen.............................................................................................23
8.3 Opvoedingssteun........................................................................................................................23
8.3.1 Van opvoedingsvoorlichting tot opvoedingshulp.................................................................23
8.4 Basisprincipes van de pedagogische hulpverlening....................................................................24
8.4.1 Organisatorische voorwaarden:...........................................................................................24
8.4.2 Uitgangspunten van opvoedingsondersteuning..................................................................24
8.4.3 Deskundigheid van de hulpverlener....................................................................................25
8.4.4 Professionele houding van de hulpverlener........................................................................25
9 H4: Een ethisch-relationeel perspectief op opvoeding: de theorie van Nagy....................................25
9.1 De contextuele benadering........................................................................................................25
9.2 De vier dimensies........................................................................................................................26
9.3 Loyaliteiten.................................................................................................................................27
9.3.1 Existentiële en verworven loyaliteit.....................................................................................27
10 H5 deel 1: scheiding.........................................................................................................................28
10.1 Scheiding..................................................................................................................................28
10.1.1 Ouderlijk gezag..................................................................................................................28
10.1.2 Verblijf co-ouderschap NIET wettelijk verplicht ................................................................28
10.1.3 Gevolgen voor ouders........................................................................................................29
10.1.4 Gevolgen voor kinderen.....................................................................................................29
10.1.5 Risicofactoren....................................................................................................................29
10.1.6 Positieve/beschermende factoren.....................................................................................29
10.1.7 Impact op kinderen volgens leeftijd...................................................................................29
10.2 Ernstige problemen na scheiding..............................................................................................30
10.2.1 Hoe het kind ondersteunen?.............................................................................................30
11 H5 deel 2: Nieuw samengestelde gezinnen.....................................................................................31
11.1 Inleiding....................................................................................................................................31
11.2 Een specifieke gezinsdynamiek.................................................................................................32
11.2.1 Andere afgrenzingsprocessen............................................................................................32
11.2.2 Gevolgen voor kinderen.....................................................................................................33
12 H5 deel 3: ouders met een kind met een beperking........................................................................33
, 12.1 Personen met een beperking in de maatschappij: terminologie..............................................33
12.2 Leren leven met een levend verlies..........................................................................................34
12.3 Ouders & hun kind met een beperking: ouderschap en ontwikkeling ‘onder druk’.................35
12.4 De positieve invloed.................................................................................................................36
12.5 Tot slot: de relatie met de hulpverlener...................................................................................36
13 H5 deel 4: Adoptie...........................................................................................................................36
13.1 Inleiding....................................................................................................................................36
13.2 De betekenis van adoptie.........................................................................................................39
13.2.1 Voor het kind.....................................................................................................................39
13.2.2 Voor de adoptieouders......................................................................................................40
13.2.3 Voor de afstandsouders.....................................................................................................40
13.3 De opvoeding van adoptiekinderen..........................................................................................40
13.4 Mogelijke gevolgen voor het kind.............................................................................................41
13.5 Ondersteuning..........................................................................................................................43
14 H5 deel 5: pleegzorg........................................................................................................................43
14.1 Wat is pleegzorg?.....................................................................................................................43
14.2 De weg naar pleegzorg.............................................................................................................44
14.2.1 Kinderen/jongeren.............................................................................................................44
14.2.2 Pleegouders.......................................................................................................................44
14.3 Belangrijke thema’s..................................................................................................................45
14.3.1 Hechting.............................................................................................................................45
14.3.2 Trauma...............................................................................................................................46
14.3.3 Loyaliteit............................................................................................................................47
14.4 Vormen van pleegzorg..............................................................................................................47
14.4.1 Pleegzorgvormen:..............................................................................................................48
14.4.2 NBMV.................................................................................................................................49
14.5 Volwassenen met een beperking..............................................................................................49
14.5.1 Werken als pleegzorgbegeleider........................................................................................49
15 H6 deel 1: Pedagogische vaardigheden...........................................................................................49
15.1 Een positief opvoedingsklimaat................................................................................................49
15.1.1 Aanmoedigen:....................................................................................................................50
15.1.2 Belonen (= ingrijpend hulpmiddel in opvoeding)...............................................................51
16 H6 deel 2: omgaan met storend gedrag..........................................................................................52
16.1 Storend gedrag voorkomen......................................................................................................52
16.2 Reactie op storend gedrag........................................................................................................53
, Hoofdstuk 1: begripsomschrijving
1.1 Wat verstaan we onder de term opvoeden
Definitie van Hellinckx:
Opvoeden = complex fenomeen dat verweven is met vele andere aspecten v. dagelijks
leven.
- Opvoeder = gedurende langere tijd, dagelijks met kind samenleeft & zich
verantwoordelijk voelt vr toekomst kind.
Kern v. opvoeden = samenleven
- Bestaat uit veelvuldige interacties tss kind & opvoeder. Als opvoeder beschouwen we
iedereen die gedurende langere tijd dag in dag uit met kind samenleeft & zich
verantwoordelijk weet/voelt vr ontwikkeling & toekomst van het kind
Voorbeelden van opvoeders: ouders, pleegouders en adoptieouders, maar ook
onthaalmoeders, leerkrachten, kinderverzorgsters in het kinderdagverblijf of opvoeders
in de leefgroep
- Ook zij zijn gedurende langere tijd intens met kind samenleven of zich
verantwoordelijk voelen vr kind. Er is een zorg om de toekomst van het kind
- Babysitter zorgt op het moment dat hij/zij er is, goed vr kind en voelt zich op dat
moment verantwoordelijk vr kind maar niet vr wie het kind later zal worden.
Opvoeding = complementair & circulair proces (Hellinckx et al. 2002).
Complementair: opvoeder & kind dragen bij aan proces & elkaar drin veronderstellen
(het is en-en verhaal & geen of-of verhaal)
Circulair: worden dr elkaar beïnvloedt in deze bijdrage. Opvoeden is ook iets
multifactorieel.
- Interdependente asymmetrie = Concept om invloeden in ouder-kindrelatie aan te
duiden: hoewel ouders grotere macht hebben in relatie dan kids & oudere kids meer
macht hebben dan jongere kids (zelfs heel jonge) kids toch zeer grote invloed
uitoefenen op hun ouders.
- Verschillende beïnvloedende factoren
o Interventies v. ouders
o Kind is actief
o Leefklimaat: opvoedingscontext
Onderscheid tss functionele & intentionele opvoeding, ookwel impliciete of expliciete
sturing v. opvoedingsproces genoemd.
- Functionele opvoeding = intuitieve & vanzelfsprekende manier wrop ouders & kids
samenleven & op elkaar reageren (=dag. omgang tss ouders & kids) Ouders voeren
onbewust grote invloed uit op kids, ze zijn model vr kids
o Bv. als ouders agressief reageren wnr het hen niet meezit, moeten ze niet
verwonderd zijn als kind ook agressief reageert wanneer iets niet direct lukt.
- Intentionele of doelbewuste opvoeding = meer nadrukkelijke vorm v. sturen.
Optreden v. ouders is er bewust op gericht het G of ontw. v. kind in bep. richting te
sturen.
- Bij analyse v. opvoedingssituaties, moeten we aan beide (impliciete en intentionele)
vormen van opvoeding aandacht besteden.
1.2 Opvoeding als wetenschap
Opvoeding = te vergelijken met systeem, = samenhangend geheel v. versch. factoren. Drdat factoren
continu op elkaar inwerken, zal verandering in 1 factor onvermijdelijke gevolgen hebben op andere
factoren.
Inhoud
1.1 Wat verstaan we onder de term opvoeden..................................................................................4
1.2 Opvoeding als wetenschap...........................................................................................................4
1.2.1 Het kind.................................................................................................................................5
1.2.2 De opvoeder of ouder............................................................................................................5
1.2.3 De opvoedingscontext...........................................................................................................6
1.3 Opvoedingsmodellen....................................................................................................................9
1.3.1 Het procesmodel van Belsky (concentreert zich vral op microniveau)..................................9
1.3.2 Het balansmodel van Baker c.s............................................................................................10
2 De praktijk van het opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod.....................................................12
2.1 Opvoeden: een kwestie van vraag en aanbod............................................................................12
2.2 De pedagogische vraag van het kind..........................................................................................12
2.2.1 Ontwikkelingstaken.............................................................................................................12
2.2.2 De basisnoden.....................................................................................................................12
3 Het pedagogisch aanbod...................................................................................................................13
3.1 Opvoedingstaken........................................................................................................................13
3.2 Opvoedingsstijlen.......................................................................................................................13
3.2.1 De autoritaire opvoedingsstijl..............................................................................................13
3.2.2 De autoritatieve of democratische opvoedingsstijl.............................................................14
3.2.3 De toegeeflijke of permissieve opvoedingsstijl....................................................................14
3.2.4 De verwaarlozende opvoedingsstijl.....................................................................................14
4 Het samenleven tussen ouders en kind.............................................................................................14
4.1 De opvoedingsdomeinen............................................................................................................14
4.2 Pedagogisch klimaat...................................................................................................................15
4.3 Situatiehantering........................................................................................................................15
4.3.1 Ouderlijke vaardigheden......................................................................................................16
5 Wat is goed opvoeden?.....................................................................................................................17
5.1 Toepassing H1 & 2: ze vinden met druk (casus Georgina)..........................................................18
6 Opvoedingsproblemen: wanneer opvoeden niet meer vanzelfsprekend is......................................19
6.1 Opvoeden in de hedendaagse maatschappij..............................................................................19
6.2 Opvoeding als relationeel en sociaal proces...............................................................................19
6.2.1 Opvoeden in een snel veranderende maatschappij.............................................................19
7 Opvoedingsproblemen:.....................................................................................................................21
7.1 Opvoedingsproblemen: een continuüm van opvoedingsvragen tot P.O.S. (V.O.S.)....................21
, 7.1.1 Opvoedingsvragen...............................................................................................................21
7.1.2 Opvoedingsspanning............................................................................................................21
7.1.3 Opvoedingscrisis..................................................................................................................21
7.2 Opvoedingsnood of problematische opvoedingssituatie (P.O.S./N.O.S.)...................................22
8 Opvoedingsproblemen: primair of secundair? Een indeling naar oorsprong....................................22
8.1 Primaire opvoedingsproblemen.................................................................................................22
8.2 Secundaire opvoedingsproblemen.............................................................................................23
8.3 Opvoedingssteun........................................................................................................................23
8.3.1 Van opvoedingsvoorlichting tot opvoedingshulp.................................................................23
8.4 Basisprincipes van de pedagogische hulpverlening....................................................................24
8.4.1 Organisatorische voorwaarden:...........................................................................................24
8.4.2 Uitgangspunten van opvoedingsondersteuning..................................................................24
8.4.3 Deskundigheid van de hulpverlener....................................................................................25
8.4.4 Professionele houding van de hulpverlener........................................................................25
9 H4: Een ethisch-relationeel perspectief op opvoeding: de theorie van Nagy....................................25
9.1 De contextuele benadering........................................................................................................25
9.2 De vier dimensies........................................................................................................................26
9.3 Loyaliteiten.................................................................................................................................27
9.3.1 Existentiële en verworven loyaliteit.....................................................................................27
10 H5 deel 1: scheiding.........................................................................................................................28
10.1 Scheiding..................................................................................................................................28
10.1.1 Ouderlijk gezag..................................................................................................................28
10.1.2 Verblijf co-ouderschap NIET wettelijk verplicht ................................................................28
10.1.3 Gevolgen voor ouders........................................................................................................29
10.1.4 Gevolgen voor kinderen.....................................................................................................29
10.1.5 Risicofactoren....................................................................................................................29
10.1.6 Positieve/beschermende factoren.....................................................................................29
10.1.7 Impact op kinderen volgens leeftijd...................................................................................29
10.2 Ernstige problemen na scheiding..............................................................................................30
10.2.1 Hoe het kind ondersteunen?.............................................................................................30
11 H5 deel 2: Nieuw samengestelde gezinnen.....................................................................................31
11.1 Inleiding....................................................................................................................................31
11.2 Een specifieke gezinsdynamiek.................................................................................................32
11.2.1 Andere afgrenzingsprocessen............................................................................................32
11.2.2 Gevolgen voor kinderen.....................................................................................................33
12 H5 deel 3: ouders met een kind met een beperking........................................................................33
, 12.1 Personen met een beperking in de maatschappij: terminologie..............................................33
12.2 Leren leven met een levend verlies..........................................................................................34
12.3 Ouders & hun kind met een beperking: ouderschap en ontwikkeling ‘onder druk’.................35
12.4 De positieve invloed.................................................................................................................36
12.5 Tot slot: de relatie met de hulpverlener...................................................................................36
13 H5 deel 4: Adoptie...........................................................................................................................36
13.1 Inleiding....................................................................................................................................36
13.2 De betekenis van adoptie.........................................................................................................39
13.2.1 Voor het kind.....................................................................................................................39
13.2.2 Voor de adoptieouders......................................................................................................40
13.2.3 Voor de afstandsouders.....................................................................................................40
13.3 De opvoeding van adoptiekinderen..........................................................................................40
13.4 Mogelijke gevolgen voor het kind.............................................................................................41
13.5 Ondersteuning..........................................................................................................................43
14 H5 deel 5: pleegzorg........................................................................................................................43
14.1 Wat is pleegzorg?.....................................................................................................................43
14.2 De weg naar pleegzorg.............................................................................................................44
14.2.1 Kinderen/jongeren.............................................................................................................44
14.2.2 Pleegouders.......................................................................................................................44
14.3 Belangrijke thema’s..................................................................................................................45
14.3.1 Hechting.............................................................................................................................45
14.3.2 Trauma...............................................................................................................................46
14.3.3 Loyaliteit............................................................................................................................47
14.4 Vormen van pleegzorg..............................................................................................................47
14.4.1 Pleegzorgvormen:..............................................................................................................48
14.4.2 NBMV.................................................................................................................................49
14.5 Volwassenen met een beperking..............................................................................................49
14.5.1 Werken als pleegzorgbegeleider........................................................................................49
15 H6 deel 1: Pedagogische vaardigheden...........................................................................................49
15.1 Een positief opvoedingsklimaat................................................................................................49
15.1.1 Aanmoedigen:....................................................................................................................50
15.1.2 Belonen (= ingrijpend hulpmiddel in opvoeding)...............................................................51
16 H6 deel 2: omgaan met storend gedrag..........................................................................................52
16.1 Storend gedrag voorkomen......................................................................................................52
16.2 Reactie op storend gedrag........................................................................................................53
, Hoofdstuk 1: begripsomschrijving
1.1 Wat verstaan we onder de term opvoeden
Definitie van Hellinckx:
Opvoeden = complex fenomeen dat verweven is met vele andere aspecten v. dagelijks
leven.
- Opvoeder = gedurende langere tijd, dagelijks met kind samenleeft & zich
verantwoordelijk voelt vr toekomst kind.
Kern v. opvoeden = samenleven
- Bestaat uit veelvuldige interacties tss kind & opvoeder. Als opvoeder beschouwen we
iedereen die gedurende langere tijd dag in dag uit met kind samenleeft & zich
verantwoordelijk weet/voelt vr ontwikkeling & toekomst van het kind
Voorbeelden van opvoeders: ouders, pleegouders en adoptieouders, maar ook
onthaalmoeders, leerkrachten, kinderverzorgsters in het kinderdagverblijf of opvoeders
in de leefgroep
- Ook zij zijn gedurende langere tijd intens met kind samenleven of zich
verantwoordelijk voelen vr kind. Er is een zorg om de toekomst van het kind
- Babysitter zorgt op het moment dat hij/zij er is, goed vr kind en voelt zich op dat
moment verantwoordelijk vr kind maar niet vr wie het kind later zal worden.
Opvoeding = complementair & circulair proces (Hellinckx et al. 2002).
Complementair: opvoeder & kind dragen bij aan proces & elkaar drin veronderstellen
(het is en-en verhaal & geen of-of verhaal)
Circulair: worden dr elkaar beïnvloedt in deze bijdrage. Opvoeden is ook iets
multifactorieel.
- Interdependente asymmetrie = Concept om invloeden in ouder-kindrelatie aan te
duiden: hoewel ouders grotere macht hebben in relatie dan kids & oudere kids meer
macht hebben dan jongere kids (zelfs heel jonge) kids toch zeer grote invloed
uitoefenen op hun ouders.
- Verschillende beïnvloedende factoren
o Interventies v. ouders
o Kind is actief
o Leefklimaat: opvoedingscontext
Onderscheid tss functionele & intentionele opvoeding, ookwel impliciete of expliciete
sturing v. opvoedingsproces genoemd.
- Functionele opvoeding = intuitieve & vanzelfsprekende manier wrop ouders & kids
samenleven & op elkaar reageren (=dag. omgang tss ouders & kids) Ouders voeren
onbewust grote invloed uit op kids, ze zijn model vr kids
o Bv. als ouders agressief reageren wnr het hen niet meezit, moeten ze niet
verwonderd zijn als kind ook agressief reageert wanneer iets niet direct lukt.
- Intentionele of doelbewuste opvoeding = meer nadrukkelijke vorm v. sturen.
Optreden v. ouders is er bewust op gericht het G of ontw. v. kind in bep. richting te
sturen.
- Bij analyse v. opvoedingssituaties, moeten we aan beide (impliciete en intentionele)
vormen van opvoeding aandacht besteden.
1.2 Opvoeding als wetenschap
Opvoeding = te vergelijken met systeem, = samenhangend geheel v. versch. factoren. Drdat factoren
continu op elkaar inwerken, zal verandering in 1 factor onvermijdelijke gevolgen hebben op andere
factoren.
