Economie
Economie................................................................................................................................ 1
Hoofdstuk 1 : Basisprincipes van de economie................................................................10
Inleiding...................................................................................................................... 10
Economische modellen...............................................................................................11
De economische kringloop................................................................................... 11
Basisprincipes van de economie................................................................................12
Keuzes maken en de kost ervan.......................................................................... 12
Principe 1 : Mensen worden geconfronteerd met trade-offs...........................12
Principe 2 : De kost van iets is wat je ervoor opgeeft..................................... 13
Principe 3 : Rationele mensen denken in marginale termen.......................... 14
De wisselwerking tussen de verschillende economische agenten....................... 14
Principe 4 : Mensen reageren op stimulansen............................................... 14
Principe 5 : Markten vormen een goede organisatiewijze.............................. 14
Principe 6 : De overheid kan de marktwerking verbeteren.............................15
Hoofdstuk 2 : Denken als een econoom.......................................................................... 16
De econoom als wetenschapper................................................................................ 16
De wetenschappelijke methode............................................................................16
Economische modellen........................................................................................ 16
Micro-economie en macro-economie................................................................... 16
De econoom als beleidsadviseur............................................................................... 17
Positieve vs normatieve analyse.......................................................................... 17
Waarom economen het niet steeds met elkaar eens zijn...........................................17
Economie en politiek............................................................................................ 17
1) Verschillen in wetenschappelijke beoordelingen :...................................... 18
2) Verschillen in waarden............................................................................... 18
Hoofdstuk 3 : Vraag en aanbod........................................................................................18
Inleiding...................................................................................................................... 18
Markten en concurrentie.............................................................................................18
Soorten markten................................................................................................... 18
De vraag..................................................................................................................... 19
Determinanten van de vraag................................................................................ 20
Individuele vraagcurve..........................................................................................20
Marktvraag............................................................................................................21
Veranderingen van de vraag................................................................................ 22
Wijziging van de gevraagde hoeveelheid............................................................. 22
Het aanbod................................................................................................................. 23
Determinanten van het aanbod............................................................................ 24
Individuele aanbodcurve.......................................................................................24
Marktaanbod.........................................................................................................25
Veranderingen van het aanbod............................................................................ 26
Wijziging van de aangeboden hoeveelheid.......................................................... 27
1
, Het samenkomen van vraag en aanbod.................................................................... 27
Het marktevenwicht.............................................................................................. 27
Marktonevenwicht.................................................................................................28
Aanbodoverschot............................................................................................28
Vraagoverschot...............................................................................................28
Drie stappen in de evenwichtsanalyse................................................................. 29
Verschuiving van de vraagcurve.....................................................................29
Verschuiving van de aanbodcurve..................................................................29
Gelijktijdige verschuiving van vraag- en aanbodcurve................................... 30
Hoofdstuk 4 : Elasticiteit................................................................................................... 31
Inleiding...................................................................................................................... 31
Elasticiteit van de vraag............................................................................................. 31
Begrip................................................................................................................... 31
Formule................................................................................................................ 31
Midpoint methode................................................................................................. 32
Variabiliteit van de vraagcurves............................................................................33
Totale opbrengsten............................................................................................... 34
Andere vraagelasticiteiten.................................................................................... 36
Inkomenselasticiteit van de vraag.................................................................. 36
Kruisprijselasticiteit......................................................................................... 36
Elasticiteit van het aanbod......................................................................................... 37
Begrip................................................................................................................... 37
Formule................................................................................................................ 37
Variabiliteit van de aanbodcurves.........................................................................38
Hoofdstuk 5 : Overheidstussenkomst en marktwerking................................................... 40
Prijsreguleringen........................................................................................................ 40
Maximumprijs....................................................................................................... 40
Minimumprijs........................................................................................................ 40
Belastingen.................................................................................................................41
Belastingen op de koper.......................................................................................42
Belastingen op de verkoper..................................................................................42
Subsidies.................................................................................................................... 43
Subsidie aan de koper..........................................................................................43
Subsidie aan de verkoper.....................................................................................44
Elasticiteit en belastingheffing.................................................................................... 45
Situatie 1 : inelastische vraag en elastisch aanbod..............................................45
Situatie 2 : elastische vraag en inelastisch aanbod..............................................46
Elasticiteit en subsidies.............................................................................................. 46
Situatie 1 : elastische vraag en inelastisch aanbod..............................................46
Situatie 2 : inelastische vraag en elastisch aanbod..............................................47
Hoofdstuk 6 : consumenten- en producentensurplus.......................................................47
Welvaartseconomie.................................................................................................... 47
Consumentensurplus................................................................................................. 47
Willingness to pay.................................................................................................47
2
, Consumentensurplus en vraagcurve....................................................................48
Invloed van de prijs op het consumentensurplus................................................. 49
Producentensurplus................................................................................................... 49
Willingness to sell................................................................................................. 49
Producentensurplus en aanbodcurve...................................................................50
Invloed van de prijs op het producentensurplus................................................... 51
Consumenten- en producentensurplus bij marktevenwicht........................................51
Hoofdstuk 7 : externaliteiten.............................................................................................52
Inleiding...................................................................................................................... 52
Externaliteiten en marktinefficiëntie............................................................................53
Externaliteiten bij productie.................................................................................. 53
Negatieve externaliteiten bij productie............................................................53
Positieve externaliteiten bij productie............................................................. 54
Externaliteiten bij consumptie...............................................................................55
Negatieve externaliteiten bij consumptie........................................................ 55
Positieve externaliteiten bij consumptie..........................................................55
Overheidstussenkomst......................................................................................... 56
Merit en demerit goederen............................................................................. 56
Oplossingen voor externaliteiten................................................................................ 57
Private oplossingen voor externaliteiten...............................................................57
Waarom private oplossingen niet altijd werken.............................................. 57
Publieke oplossingen voor externaliteiten............................................................ 57
Command-and-control maatregelen (1)......................................................... 57
Marktgebaseerde maatregelen (2)................................................................. 58
Hoofdstuk 8 : Publieke goederen en gemene hulpbronnen............................................. 58
Inleiding...................................................................................................................... 58
Soorten goederen.......................................................................................................59
Private goederen.................................................................................................. 59
Publieke goederen................................................................................................59
Gemene / gemeenschappelijke hulpbronnen....................................................... 60
Natuurlijke monopolies......................................................................................... 60
Publieke goederen..................................................................................................... 60
Het free-rider probleem........................................................................................ 60
Voorbeelden van publieke goederen.................................................................... 61
Gemene hulpbronnen.................................................................................................61
Tragedy of the commons...................................................................................... 61
Voorbeelden van gemene hulpbronnen................................................................62
Het belang van eigendomsrechten.............................................................................62
Hoofdstuk 9 : Het belastingssysteem............................................................................... 63
Inkomsten en uitgaven van de overheid.....................................................................63
Een efficiënt belastingstelsel...................................................................................... 63
Deadweight losses............................................................................................... 63
Inleiding.......................................................................................................... 63
Invloed van belastingen op marktpartijen....................................................... 63
3
, De invloed van belastingen op de economische welvaart..............................65
De invloed van subsidies op marktpartijen..................................................... 65
De invloed van subsidies op de economische welvaart................................. 67
De administratieve rompslomp............................................................................. 67
Gemiddelde - marginale belastingvoeten............................................................. 67
Een billijk belastingstelsel...........................................................................................68
Inleiding................................................................................................................ 68
Het voordeelprincipe.............................................................................................68
Het draagkrachtprincipe....................................................................................... 68
Verticale billijkheid.......................................................................................... 68
Horizontale billijkheid...................................................................................... 69
Verzoening tussen efficiëntie en billijkheid................................................................. 69
Hoofdstuk 10 : De productiekosten.................................................................................. 69
Winst, het saldo van opbrengsten en kosten............................................................. 69
Totale opbrengsten............................................................................................... 70
Totale kosten........................................................................................................ 70
Productiefunctie..........................................................................................................70
Productiefactoren en tijdsperspectief................................................................... 71
Definitie.................................................................................................................71
Productiekosten....................................................................................................72
De vorm van kostencurves................................................................................... 74
(1) Stijgende marginale kosten....................................................................... 75
(2) U-vormige gemiddelde variabele en totale kostencurves......................... 75
(3) Het verband tussen marginale en gemiddelde kosten.............................. 76
Schaaleffecten en de lange termijn ATC-curve.................................................... 76
Lange termijn ATC-curve................................................................................ 76
Schaaleffecten................................................................................................ 76
Inleiding tot marktvormen................................................................................................. 77
Verschillende marktvormen naargelang graad van concurrentie............................... 77
Kenmerken van marktvormen.................................................................................... 77
Hoofdstuk 11 : Volmaakte concurrentie............................................................................78
Definitie...................................................................................................................... 78
Basisvoorwaarden...................................................................................................... 78
Invloed op de prijs................................................................................................ 78
Toetreden tot de sector.........................................................................................78
Aard van het product............................................................................................ 78
Informatie..............................................................................................................78
Opbrengsten onder perfecte concurrentie..................................................................79
Winstmaximalisatie.....................................................................................................80
Verliezen op korte en lange termijn............................................................................ 81
Korte termijn beslissing om verder te doen.......................................................... 81
Lange termijn beslissing om te sluiten..................................................................82
Winst of verlies op de grafiek............................................................................... 83
Winst...............................................................................................................83
4
Economie................................................................................................................................ 1
Hoofdstuk 1 : Basisprincipes van de economie................................................................10
Inleiding...................................................................................................................... 10
Economische modellen...............................................................................................11
De economische kringloop................................................................................... 11
Basisprincipes van de economie................................................................................12
Keuzes maken en de kost ervan.......................................................................... 12
Principe 1 : Mensen worden geconfronteerd met trade-offs...........................12
Principe 2 : De kost van iets is wat je ervoor opgeeft..................................... 13
Principe 3 : Rationele mensen denken in marginale termen.......................... 14
De wisselwerking tussen de verschillende economische agenten....................... 14
Principe 4 : Mensen reageren op stimulansen............................................... 14
Principe 5 : Markten vormen een goede organisatiewijze.............................. 14
Principe 6 : De overheid kan de marktwerking verbeteren.............................15
Hoofdstuk 2 : Denken als een econoom.......................................................................... 16
De econoom als wetenschapper................................................................................ 16
De wetenschappelijke methode............................................................................16
Economische modellen........................................................................................ 16
Micro-economie en macro-economie................................................................... 16
De econoom als beleidsadviseur............................................................................... 17
Positieve vs normatieve analyse.......................................................................... 17
Waarom economen het niet steeds met elkaar eens zijn...........................................17
Economie en politiek............................................................................................ 17
1) Verschillen in wetenschappelijke beoordelingen :...................................... 18
2) Verschillen in waarden............................................................................... 18
Hoofdstuk 3 : Vraag en aanbod........................................................................................18
Inleiding...................................................................................................................... 18
Markten en concurrentie.............................................................................................18
Soorten markten................................................................................................... 18
De vraag..................................................................................................................... 19
Determinanten van de vraag................................................................................ 20
Individuele vraagcurve..........................................................................................20
Marktvraag............................................................................................................21
Veranderingen van de vraag................................................................................ 22
Wijziging van de gevraagde hoeveelheid............................................................. 22
Het aanbod................................................................................................................. 23
Determinanten van het aanbod............................................................................ 24
Individuele aanbodcurve.......................................................................................24
Marktaanbod.........................................................................................................25
Veranderingen van het aanbod............................................................................ 26
Wijziging van de aangeboden hoeveelheid.......................................................... 27
1
, Het samenkomen van vraag en aanbod.................................................................... 27
Het marktevenwicht.............................................................................................. 27
Marktonevenwicht.................................................................................................28
Aanbodoverschot............................................................................................28
Vraagoverschot...............................................................................................28
Drie stappen in de evenwichtsanalyse................................................................. 29
Verschuiving van de vraagcurve.....................................................................29
Verschuiving van de aanbodcurve..................................................................29
Gelijktijdige verschuiving van vraag- en aanbodcurve................................... 30
Hoofdstuk 4 : Elasticiteit................................................................................................... 31
Inleiding...................................................................................................................... 31
Elasticiteit van de vraag............................................................................................. 31
Begrip................................................................................................................... 31
Formule................................................................................................................ 31
Midpoint methode................................................................................................. 32
Variabiliteit van de vraagcurves............................................................................33
Totale opbrengsten............................................................................................... 34
Andere vraagelasticiteiten.................................................................................... 36
Inkomenselasticiteit van de vraag.................................................................. 36
Kruisprijselasticiteit......................................................................................... 36
Elasticiteit van het aanbod......................................................................................... 37
Begrip................................................................................................................... 37
Formule................................................................................................................ 37
Variabiliteit van de aanbodcurves.........................................................................38
Hoofdstuk 5 : Overheidstussenkomst en marktwerking................................................... 40
Prijsreguleringen........................................................................................................ 40
Maximumprijs....................................................................................................... 40
Minimumprijs........................................................................................................ 40
Belastingen.................................................................................................................41
Belastingen op de koper.......................................................................................42
Belastingen op de verkoper..................................................................................42
Subsidies.................................................................................................................... 43
Subsidie aan de koper..........................................................................................43
Subsidie aan de verkoper.....................................................................................44
Elasticiteit en belastingheffing.................................................................................... 45
Situatie 1 : inelastische vraag en elastisch aanbod..............................................45
Situatie 2 : elastische vraag en inelastisch aanbod..............................................46
Elasticiteit en subsidies.............................................................................................. 46
Situatie 1 : elastische vraag en inelastisch aanbod..............................................46
Situatie 2 : inelastische vraag en elastisch aanbod..............................................47
Hoofdstuk 6 : consumenten- en producentensurplus.......................................................47
Welvaartseconomie.................................................................................................... 47
Consumentensurplus................................................................................................. 47
Willingness to pay.................................................................................................47
2
, Consumentensurplus en vraagcurve....................................................................48
Invloed van de prijs op het consumentensurplus................................................. 49
Producentensurplus................................................................................................... 49
Willingness to sell................................................................................................. 49
Producentensurplus en aanbodcurve...................................................................50
Invloed van de prijs op het producentensurplus................................................... 51
Consumenten- en producentensurplus bij marktevenwicht........................................51
Hoofdstuk 7 : externaliteiten.............................................................................................52
Inleiding...................................................................................................................... 52
Externaliteiten en marktinefficiëntie............................................................................53
Externaliteiten bij productie.................................................................................. 53
Negatieve externaliteiten bij productie............................................................53
Positieve externaliteiten bij productie............................................................. 54
Externaliteiten bij consumptie...............................................................................55
Negatieve externaliteiten bij consumptie........................................................ 55
Positieve externaliteiten bij consumptie..........................................................55
Overheidstussenkomst......................................................................................... 56
Merit en demerit goederen............................................................................. 56
Oplossingen voor externaliteiten................................................................................ 57
Private oplossingen voor externaliteiten...............................................................57
Waarom private oplossingen niet altijd werken.............................................. 57
Publieke oplossingen voor externaliteiten............................................................ 57
Command-and-control maatregelen (1)......................................................... 57
Marktgebaseerde maatregelen (2)................................................................. 58
Hoofdstuk 8 : Publieke goederen en gemene hulpbronnen............................................. 58
Inleiding...................................................................................................................... 58
Soorten goederen.......................................................................................................59
Private goederen.................................................................................................. 59
Publieke goederen................................................................................................59
Gemene / gemeenschappelijke hulpbronnen....................................................... 60
Natuurlijke monopolies......................................................................................... 60
Publieke goederen..................................................................................................... 60
Het free-rider probleem........................................................................................ 60
Voorbeelden van publieke goederen.................................................................... 61
Gemene hulpbronnen.................................................................................................61
Tragedy of the commons...................................................................................... 61
Voorbeelden van gemene hulpbronnen................................................................62
Het belang van eigendomsrechten.............................................................................62
Hoofdstuk 9 : Het belastingssysteem............................................................................... 63
Inkomsten en uitgaven van de overheid.....................................................................63
Een efficiënt belastingstelsel...................................................................................... 63
Deadweight losses............................................................................................... 63
Inleiding.......................................................................................................... 63
Invloed van belastingen op marktpartijen....................................................... 63
3
, De invloed van belastingen op de economische welvaart..............................65
De invloed van subsidies op marktpartijen..................................................... 65
De invloed van subsidies op de economische welvaart................................. 67
De administratieve rompslomp............................................................................. 67
Gemiddelde - marginale belastingvoeten............................................................. 67
Een billijk belastingstelsel...........................................................................................68
Inleiding................................................................................................................ 68
Het voordeelprincipe.............................................................................................68
Het draagkrachtprincipe....................................................................................... 68
Verticale billijkheid.......................................................................................... 68
Horizontale billijkheid...................................................................................... 69
Verzoening tussen efficiëntie en billijkheid................................................................. 69
Hoofdstuk 10 : De productiekosten.................................................................................. 69
Winst, het saldo van opbrengsten en kosten............................................................. 69
Totale opbrengsten............................................................................................... 70
Totale kosten........................................................................................................ 70
Productiefunctie..........................................................................................................70
Productiefactoren en tijdsperspectief................................................................... 71
Definitie.................................................................................................................71
Productiekosten....................................................................................................72
De vorm van kostencurves................................................................................... 74
(1) Stijgende marginale kosten....................................................................... 75
(2) U-vormige gemiddelde variabele en totale kostencurves......................... 75
(3) Het verband tussen marginale en gemiddelde kosten.............................. 76
Schaaleffecten en de lange termijn ATC-curve.................................................... 76
Lange termijn ATC-curve................................................................................ 76
Schaaleffecten................................................................................................ 76
Inleiding tot marktvormen................................................................................................. 77
Verschillende marktvormen naargelang graad van concurrentie............................... 77
Kenmerken van marktvormen.................................................................................... 77
Hoofdstuk 11 : Volmaakte concurrentie............................................................................78
Definitie...................................................................................................................... 78
Basisvoorwaarden...................................................................................................... 78
Invloed op de prijs................................................................................................ 78
Toetreden tot de sector.........................................................................................78
Aard van het product............................................................................................ 78
Informatie..............................................................................................................78
Opbrengsten onder perfecte concurrentie..................................................................79
Winstmaximalisatie.....................................................................................................80
Verliezen op korte en lange termijn............................................................................ 81
Korte termijn beslissing om verder te doen.......................................................... 81
Lange termijn beslissing om te sluiten..................................................................82
Winst of verlies op de grafiek............................................................................... 83
Winst...............................................................................................................83
4
