4 VWO thema 6 Ecologie EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN
Examentrainer
Vragen
Avondkoekoeksbloem wordt lastig onkruid
Het ministerie van LNV is steeds meer geïnteresseerd in het onderzoek naar exoten. Dat zijn nieuw
binnengekomen of uitgezette planten en dieren, die een bedreiging kunnen zijn voor de inheemse
flora en fauna. Maar ook het omgekeerde kan voorkomen: dat Nederlandse soorten elders een
plaag veroorzaken.
Het NIOO-KNAW (Nederlands Instituut voor Ecologie) Afbeelding 1
heeft onderzoek gedaan naar de Europese
avondkoekoeksbloem (Silene latifolia) (afbeelding 1), die
zich in Amerika in twee eeuwen tijd heeft ontwikkeld tot
een wijd verbreid onkruid. Zaden van de plant staken in
de achttiende eeuw als verstekeling aan boord van
graanschepen de Atlantische oceaan over.
Op het Amerikaanse continent heeft de plant veel
minder belagers dan in haar oorspronkelijke ecosysteem
in Europa. De plant groeit er snel en produceert veel
zaden.
De ecologen doen onderzoek naar de concurrentiekracht
van deze Amerikaanse variant van de
avondkoekoeksbloem om een antwoord te vinden op de
vraag waarom soorten uit het ene continent bij de
introductie in een ander continent kunnen uitgroeien
tot een plaag.
Er zijn veel voorbeelden bekend van planten die op een ander continent sneller groeien en zich
voortplanten dan op hun oorspronkelijke standplaats.
Het (micro)klimaat is meestal niet erg verschillend tussen de twee groeiplaatsen. De oorzaak moet
dus eerder gezocht worden bij de biotische factoren, zoals andere planten en planteneters.
2p 1 Noem twee andere biotische factoren, die de groei en voortplanting van de avondkoekoeksbloem
kunnen beïnvloeden.
De grote invasiesnelheid van een immigrant, zoals de Europese avondkoekoeksbloem in de VS,
kan worden verklaard uit veranderde omgevingsfactoren. Het kan echter ook een genetische
verandering van de nieuwkomers zelf zijn. Dit is onderzocht in een 'common garden'-experiment:
op twee kale proefveldjes in Nederland werden onder identieke omstandigheden exemplaren van
de oorspronkelijke Europese avondkoekoeksbloem (veldje 1) en exemplaren van de daaruit
ontwikkelde Amerikaanse variëteit (veldje 2) opgekweekt.
De Amerikaanse planten bleken sneller te groeien en meer kiemkrachtige zaden te produceren dan
de Europese planten.
Het is mogelijk dat door natuurlijke selectie de avondkoekoeksbloem in de VS meer energie is gaan
investeren in groei en voortplanting en minder in de verdediging tegen vraat.
1 © Uitgeverij Malmberg
, 4 VWO thema 6 Ecologie EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN
2p 2 Welke waarneming in dit common garden-experiment zou een ondersteuning zijn voor deze
hypothese?
A De Amerikaanse planten zijn na enige tijd minder aangetast door insecten dan de Europese
planten.
B De Amerikaanse planten zijn na enige tijd meer aangetast door insecten dan de Europese
planten.
C De Amerikaanse planten verspreiden zich uiteindelijk niet buiten het proefveldje, en de
Europese planten wel.
D De Amerikaanse planten verspreiden zich uiteindelijk buiten het proefveldje, en de Europese
planten niet.
Dat de Amerikaanse variëteit op het proefveldje beter presteerde dan de Europese
avondkoekoeksbloemen kan ook komen door de onnatuurlijke omstandigheden op de proefveldjes.
Om tot een zekerder conclusie te komen is een vervolgexperiment nodig.
1p 3 Welke onderzoeksvraag dient in dit vervolgexperiment beantwoord te worden?
Bron: examen vwo 2010-2.
Vossen veranderen een ecosysteem
Tussen Alaska en Siberië strekt zich over een afstand van 1500 km een keten van eilanden uit, de
Aleoeten (afbeelding 2). Op de eilanden nestelen van oudsher miljoenen visetende zeevogels,
zoals alken, papegaaiduikers en meeuwen. De begroeiing van sommige eilanden wordt
gedomineerd door grassen. In de negentiende eeuw werden op een aantal eilanden vossen
geïntroduceerd voor de bontproductie. Op deze eilanden is de begroeiing daarna toendra-achtig
geworden, met dwergstruiken. Zeevogels nestelen er niet meer. Ecologen vermoeden dat de
introductie van de vos op sommige eilanden een belangrijke oorzaak is voor het veranderen van
het hele ecosysteem.
Afbeelding 2
Om de oorzaak van de verrijking op de eilanden met graslandbegroeiing te achterhalen, is het
15 15 14
gehalte aan de stikstofisotoop N op verschillende plaatsen gemeten. In lucht is de ratio N/ N
zeer klein (0,0037). Organismen die hun stikstofverbindingen rechtstreeks opbouwen uit stikstof
15
uit de lucht hebben ook een zeer laag N-gehalte in hun weefsels. In de voedselketen stijgt de
15 14
ratio N/ N vervolgens bij elk volgend trofisch niveau.
2 © Uitgeverij Malmberg
Examentrainer
Vragen
Avondkoekoeksbloem wordt lastig onkruid
Het ministerie van LNV is steeds meer geïnteresseerd in het onderzoek naar exoten. Dat zijn nieuw
binnengekomen of uitgezette planten en dieren, die een bedreiging kunnen zijn voor de inheemse
flora en fauna. Maar ook het omgekeerde kan voorkomen: dat Nederlandse soorten elders een
plaag veroorzaken.
Het NIOO-KNAW (Nederlands Instituut voor Ecologie) Afbeelding 1
heeft onderzoek gedaan naar de Europese
avondkoekoeksbloem (Silene latifolia) (afbeelding 1), die
zich in Amerika in twee eeuwen tijd heeft ontwikkeld tot
een wijd verbreid onkruid. Zaden van de plant staken in
de achttiende eeuw als verstekeling aan boord van
graanschepen de Atlantische oceaan over.
Op het Amerikaanse continent heeft de plant veel
minder belagers dan in haar oorspronkelijke ecosysteem
in Europa. De plant groeit er snel en produceert veel
zaden.
De ecologen doen onderzoek naar de concurrentiekracht
van deze Amerikaanse variant van de
avondkoekoeksbloem om een antwoord te vinden op de
vraag waarom soorten uit het ene continent bij de
introductie in een ander continent kunnen uitgroeien
tot een plaag.
Er zijn veel voorbeelden bekend van planten die op een ander continent sneller groeien en zich
voortplanten dan op hun oorspronkelijke standplaats.
Het (micro)klimaat is meestal niet erg verschillend tussen de twee groeiplaatsen. De oorzaak moet
dus eerder gezocht worden bij de biotische factoren, zoals andere planten en planteneters.
2p 1 Noem twee andere biotische factoren, die de groei en voortplanting van de avondkoekoeksbloem
kunnen beïnvloeden.
De grote invasiesnelheid van een immigrant, zoals de Europese avondkoekoeksbloem in de VS,
kan worden verklaard uit veranderde omgevingsfactoren. Het kan echter ook een genetische
verandering van de nieuwkomers zelf zijn. Dit is onderzocht in een 'common garden'-experiment:
op twee kale proefveldjes in Nederland werden onder identieke omstandigheden exemplaren van
de oorspronkelijke Europese avondkoekoeksbloem (veldje 1) en exemplaren van de daaruit
ontwikkelde Amerikaanse variëteit (veldje 2) opgekweekt.
De Amerikaanse planten bleken sneller te groeien en meer kiemkrachtige zaden te produceren dan
de Europese planten.
Het is mogelijk dat door natuurlijke selectie de avondkoekoeksbloem in de VS meer energie is gaan
investeren in groei en voortplanting en minder in de verdediging tegen vraat.
1 © Uitgeverij Malmberg
, 4 VWO thema 6 Ecologie EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN
2p 2 Welke waarneming in dit common garden-experiment zou een ondersteuning zijn voor deze
hypothese?
A De Amerikaanse planten zijn na enige tijd minder aangetast door insecten dan de Europese
planten.
B De Amerikaanse planten zijn na enige tijd meer aangetast door insecten dan de Europese
planten.
C De Amerikaanse planten verspreiden zich uiteindelijk niet buiten het proefveldje, en de
Europese planten wel.
D De Amerikaanse planten verspreiden zich uiteindelijk buiten het proefveldje, en de Europese
planten niet.
Dat de Amerikaanse variëteit op het proefveldje beter presteerde dan de Europese
avondkoekoeksbloemen kan ook komen door de onnatuurlijke omstandigheden op de proefveldjes.
Om tot een zekerder conclusie te komen is een vervolgexperiment nodig.
1p 3 Welke onderzoeksvraag dient in dit vervolgexperiment beantwoord te worden?
Bron: examen vwo 2010-2.
Vossen veranderen een ecosysteem
Tussen Alaska en Siberië strekt zich over een afstand van 1500 km een keten van eilanden uit, de
Aleoeten (afbeelding 2). Op de eilanden nestelen van oudsher miljoenen visetende zeevogels,
zoals alken, papegaaiduikers en meeuwen. De begroeiing van sommige eilanden wordt
gedomineerd door grassen. In de negentiende eeuw werden op een aantal eilanden vossen
geïntroduceerd voor de bontproductie. Op deze eilanden is de begroeiing daarna toendra-achtig
geworden, met dwergstruiken. Zeevogels nestelen er niet meer. Ecologen vermoeden dat de
introductie van de vos op sommige eilanden een belangrijke oorzaak is voor het veranderen van
het hele ecosysteem.
Afbeelding 2
Om de oorzaak van de verrijking op de eilanden met graslandbegroeiing te achterhalen, is het
15 15 14
gehalte aan de stikstofisotoop N op verschillende plaatsen gemeten. In lucht is de ratio N/ N
zeer klein (0,0037). Organismen die hun stikstofverbindingen rechtstreeks opbouwen uit stikstof
15
uit de lucht hebben ook een zeer laag N-gehalte in hun weefsels. In de voedselketen stijgt de
15 14
ratio N/ N vervolgens bij elk volgend trofisch niveau.
2 © Uitgeverij Malmberg
