HERSTELGERICHT WERKEN IN DE
FORENSCISCHE ZORG
THEORETISCHE REFLECTIE
Stefaan de smet
EXAMEN
- Examen= Mondeling
- in duo een casus bespreken. Dit gaat vooral over het onderbouwen van een visie
of de aanpak ifv bv. doelgroep, een praktisch probleem…
- Enkele theoretische vragen: bv. leg uit wat het verschil is tussen RNR en GLM
LES 3: RECHTSGANG, LEVEN IN DE GEVANGENIS EN RE-INTEGRATIE:
WAT IS HET NOORSE GEVANGENISMODEL:
Het Noorse model in gevangenisbeleid wordt wereldwijd als voorbeeld gezien, omdat het
sterk gericht is op re-integratieen menselijke waardigheid. In plaats van puur te straffen,
probeert men gedetineerden voor te bereiden op een succesvolle terugkeer naar de
maatschappij.
Belangrijke kenmerken:
- Respect voor mensenrechten: Gedetineerden behouden hun burgerrechten
(behalve hun vrijheid). Ze worden behandeld met respect.
- Normale levensomstandigheden: Gevangenissen zijn modern, schoon en lijken zo
veel mogelijk op de buitenwereld. Gedetineerden koken zelf, werken, volgen
onderwijs of opleidingen.
- Focussen op rehabilitatie: Er is veel aandacht voor opleiding, werkervaring,
therapie en sociale vaardigheden.
- Persoonlijke begeleiding: Elke gevangene krijgt individuele opvolging, met een
plan gericht op re-integratie.
- Weinig geweld en recidive: Door deze aanpak zijn er minder geweldsincidenten in
gevangenissen en is het aantal ex-gedetineerden dat opnieuw crimineel gedrag
vertoont lager dan in veel andere landen.
Bekende voorbeelden:
- Halden gevangenis (in Noorwegen) staat bekend als "de meest humane
gevangenis ter wereld", met ruime cellen, sportfaciliteiten, muziekstudio’s en veel
natuur.
Waarom werkt het?
- Het uitgangspunt is: “Hoe iemand uit de gevangenis komt, is belangrijker dan hoe
hij erin gaat.”
- Door mensen vaardigheden en hoop te geven, wordt de kans op herhaling van
misdrijven kleiner.
,Recidivecijfers:
- noorse model à 20%
- Belgie à 60-70%
Zie document op chamilo
LEEFOMSTANDIGHEDEN GEVANGENIS BELGIE:
Overbevolking Belgische gevangenissen – situatie slechter dan ooit
- België behoort tot de slechtste landen in Europa wat betreft overbevolking in
gevangenissen: 115 gevangenen per 100 beschikbare plaatsen.
- Enkel Cyprus, Roemenië en Frankrijk scoren slechter.
- Sinds september 2023 worden kortere gevangenisstraffen (6 maanden tot 3 jaar)
ook effectief uitgevoerd, waardoor de druk nog verder toenam.
- De Liga voor Mensenrechten waarschuwt voor dagelijkse schendingen van
mensenrechten, zoals gebrekkige medische zorg, beperkte bezoekmogelijkheden
en logistieke problemen (bijv. gedetineerden die niet naar de rechtbank kunnen).
- België is al herhaaldelijk veroordeeld door internationale rechtbanken voor deze
wantoestanden.
- Ook het aantal zelfdodingen ligt hoog: 14,3 per 10.000 gevangenen, ver boven het
Europese mediaan van 5,3.
- Verder blijkt dat 42% van de gevangenen in België een buitenlandse nationaliteit
heeft (Europees gemiddelde: 27%).
OVERBEVOLKING IN BELGISCHE GEVANGENISSEN (STAND JUNI 2023)
- België op 4e plaats in Europa: Volgens de Raad van Europa heeft België 115
gevangenen per 100 beschikbare plaatsen, wat duidt op ernstige overbevolking.
Alleen Roemenië, Cyprus en Frankrijk scoren slechter.
- Oorzaken van overbevolking:
o Uitgestelde strafuitvoeringen tijdens de coronapandemie.
o Toename van veroordelingen en voorhechtenissen, mede door de Sky ECC-
onderzoeken.
o Chronische overbevolking die al decennia aanhoudt.
- Huidige situatie (juni 2023):
o 11.649 gedetineerden op een capaciteit van 10.653 plaatsen.
o 159 gevangenen slapen op de grond vanwege plaatsgebrek.
o Ondanks de opening van nieuwe gevangenissen in Haren en Dendermonde
blijft het probleem bestaan.
- Andere opvallende cijfers:
o 43% van de gevangenen heeft een buitenlandse nationaliteit (Europees
gemiddelde: 25%).
o België heeft 94 gedetineerden per 100.000 inwoners, wat onder het
Europese gemiddelde van 102 ligt.
,LES 4: LEEFOMSTANDIGHEDEN EN ZORGAANBOD IN GEVANGENISSEN:
VRAGEN HANS: ANTWOORDEN NOG NODIG!
Is een gevangenisstraf zinvol voor iedereen? Op welke basis moet iemand volgens jou
naar de gevangenis en wie niet?
- in functie van type misdrijf
- functie van re-integratie
- boetedoening
- gewenste gedragsverandering…
Heel wat mensen in de Noorse gevangenis zitten er voor drugsgerelateerde feiten (35%),
zij leven samen met andere profielen zoals zedendelinquenten, pedoseksuelen,
fraudeurs, geweldsdelicten.
Is dit volgens jou een aangewezen manier om gevangenschap te organiseren?
Wat zijn jouw ervaringen in de gevangnis van Gent?
Er komen naar aanleiding van het incident in het woonzorgcentrum van Dentergem waar
drie bewoners werden doodgestoken door de 90-jarige Alois weer heel wat verhalen over
behandeling van geinterneerden en tekort aan zorg.
- De dader bevindt zich nu in de gevangenis van Gent.
- Kan jij de leefomstandigheden in de gevangenis van Gent even schetsen?
- Hoe is het zorgaanbod georganiseerd? + wat is jouw opdracht in de gevangenis?
PRINCIPES VAN EEN (GEVANGENIS)STRAF
- Vergelding (retributie)
o De dader moet gestraft worden voor zijn misdaad als een vorm van
rechtvaardige vergelding. Het idee is dat straf een morele balans herstelt
en de schuld van de dader compenseert.
- Afschrikking (generale en speciale preventie)
o Generale preventie: Door straffen te geven, wordt de samenleving
gewaarschuwd dat crimineel gedrag gevolgen heeft, wat anderen moet
ontmoedigen om ook misdaden te plegen.
o Speciale preventie: De straf moet de specifieke dader ontmoedigen om in
de toekomst opnieuw strafbare feiten te plegen.
- Bescherming van de samenleving
o Door mensen tijdelijk of permanent op te sluiten, worden zij fysiek
verhinderd om (op korte termijn) opnieuw misdaden te plegen. Dit
beschermt potentiële slachtoffers.
- Resocialisatie en rehabilitatie
o Het doel is om de veroordeelde te helpen veranderen en zich opnieuw in de
maatschappij te laten integreren. Dit kan door middel van educatie,
therapie, en gedragsinterventies.
- Herstel van schade
o Sommige straffen worden gecombineerd met maatregelen om slachtoffers
te compenseren of om de veroordeelde verantwoordelijkheid te laten
nemen, bijvoorbeeld door herstelrechtprogramma’s waarin daders en
slachtoffers met elkaar in gesprek gaan.
, RECHTSGANG:
Link 1: https://www.evocaat.be/nl/themas/moet-u-steeds-naar-de-gevangenis-als-u-
veroordeeld-wordt-tot-een-gevangenisstraf
Moet u naar de gevangenis na een veroordeling?
- In België betekent een veroordeling tot gevangenisstraf niet altijd dat u effectief
naar de gevangenis moet. Er zijn twee soorten straffen:
o Voorwaardelijke gevangenisstraf: U hoeft enkel naar de gevangenis als u
zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt, zoals geen nieuwe strafbare
feiten plegen of therapie volgen.
o Effectieve gevangenisstraf: U moet in principe naar de gevangenis, maar
lichte straffen kunnen soms buiten de gevangenis worden uitgevoerd (bijv.
via elektronisch toezicht).
Wijzigingen sinds 1 september 2023:
o Voorheen werden gevangenisstraffen onder drie jaar vaak niet uitgevoerd.
o Nu is er een grotere kans dat straffen tussen zes maanden en twee jaar
effectief worden uitgevoerd.
o Alternatieven zoals beperkte detentie, elektronisch toezicht of
voorwaardelijke invrijheidsstelling blijven mogelijk.
Link 2: https://www.jubel.be/hoe-bepaalt-een-strafrechter-een-straf-en-kan-je-straffen-
met-elkaar-vergelijken/
Kunnen straffen vergeleken worden?
In het strafrecht gelden vier basisprincipes:
o Individualisering: straf afgestemd op dader en feiten.
o Proportionaliteit: straf in verhouding tot ernst van het misdrijf.
o Doelmatigheid: focus op re-integratie en voorkomen van nieuwe feiten.
o Diversificatie: keuze uit verschillende soorten straffen.
Zelfde misdrijf, toch andere straffen:
o Motief, slachtoffer en persoonlijke situatie van de dader spelen mee.
o De wet voorziet ruime strafvorken (bv. 1 maand tot 5 jaar bij gewone
diefstal).
Factoren die de straf beïnvloeden:
o Context en omstandigheden van de feiten.
o Persoonlijkheid en achtergrond van de dader.
o Ernst van de schade voor het slachtoffer en de samenleving.
o Mogelijke alternatieven zoals werkstraf, uitstel of elektronisch toezicht.
Verschillende misdrijven, verschillende straflogica:
o Straffen voor bv. diefstal en dierenmishandeling zijn wettelijk anders
geregeld.
o Opzettelijke en onopzettelijke misdrijven zijn niet vergelijkbaar.
Niet enkel rechters beslissen:
o Ook in assisenzaken beslist een volksjury mee over de strafmaat.
o Strafverschillen zijn dus geen willekeur maar gevolg van de beoordeling
van unieke omstandigheden.
Besluit:
o Straffen vergelijken is vaak onterecht.
o Rechters oordelen op basis van het volledige dossier, niet enkel wat de
burger via media ziet.
FORENSCISCHE ZORG
THEORETISCHE REFLECTIE
Stefaan de smet
EXAMEN
- Examen= Mondeling
- in duo een casus bespreken. Dit gaat vooral over het onderbouwen van een visie
of de aanpak ifv bv. doelgroep, een praktisch probleem…
- Enkele theoretische vragen: bv. leg uit wat het verschil is tussen RNR en GLM
LES 3: RECHTSGANG, LEVEN IN DE GEVANGENIS EN RE-INTEGRATIE:
WAT IS HET NOORSE GEVANGENISMODEL:
Het Noorse model in gevangenisbeleid wordt wereldwijd als voorbeeld gezien, omdat het
sterk gericht is op re-integratieen menselijke waardigheid. In plaats van puur te straffen,
probeert men gedetineerden voor te bereiden op een succesvolle terugkeer naar de
maatschappij.
Belangrijke kenmerken:
- Respect voor mensenrechten: Gedetineerden behouden hun burgerrechten
(behalve hun vrijheid). Ze worden behandeld met respect.
- Normale levensomstandigheden: Gevangenissen zijn modern, schoon en lijken zo
veel mogelijk op de buitenwereld. Gedetineerden koken zelf, werken, volgen
onderwijs of opleidingen.
- Focussen op rehabilitatie: Er is veel aandacht voor opleiding, werkervaring,
therapie en sociale vaardigheden.
- Persoonlijke begeleiding: Elke gevangene krijgt individuele opvolging, met een
plan gericht op re-integratie.
- Weinig geweld en recidive: Door deze aanpak zijn er minder geweldsincidenten in
gevangenissen en is het aantal ex-gedetineerden dat opnieuw crimineel gedrag
vertoont lager dan in veel andere landen.
Bekende voorbeelden:
- Halden gevangenis (in Noorwegen) staat bekend als "de meest humane
gevangenis ter wereld", met ruime cellen, sportfaciliteiten, muziekstudio’s en veel
natuur.
Waarom werkt het?
- Het uitgangspunt is: “Hoe iemand uit de gevangenis komt, is belangrijker dan hoe
hij erin gaat.”
- Door mensen vaardigheden en hoop te geven, wordt de kans op herhaling van
misdrijven kleiner.
,Recidivecijfers:
- noorse model à 20%
- Belgie à 60-70%
Zie document op chamilo
LEEFOMSTANDIGHEDEN GEVANGENIS BELGIE:
Overbevolking Belgische gevangenissen – situatie slechter dan ooit
- België behoort tot de slechtste landen in Europa wat betreft overbevolking in
gevangenissen: 115 gevangenen per 100 beschikbare plaatsen.
- Enkel Cyprus, Roemenië en Frankrijk scoren slechter.
- Sinds september 2023 worden kortere gevangenisstraffen (6 maanden tot 3 jaar)
ook effectief uitgevoerd, waardoor de druk nog verder toenam.
- De Liga voor Mensenrechten waarschuwt voor dagelijkse schendingen van
mensenrechten, zoals gebrekkige medische zorg, beperkte bezoekmogelijkheden
en logistieke problemen (bijv. gedetineerden die niet naar de rechtbank kunnen).
- België is al herhaaldelijk veroordeeld door internationale rechtbanken voor deze
wantoestanden.
- Ook het aantal zelfdodingen ligt hoog: 14,3 per 10.000 gevangenen, ver boven het
Europese mediaan van 5,3.
- Verder blijkt dat 42% van de gevangenen in België een buitenlandse nationaliteit
heeft (Europees gemiddelde: 27%).
OVERBEVOLKING IN BELGISCHE GEVANGENISSEN (STAND JUNI 2023)
- België op 4e plaats in Europa: Volgens de Raad van Europa heeft België 115
gevangenen per 100 beschikbare plaatsen, wat duidt op ernstige overbevolking.
Alleen Roemenië, Cyprus en Frankrijk scoren slechter.
- Oorzaken van overbevolking:
o Uitgestelde strafuitvoeringen tijdens de coronapandemie.
o Toename van veroordelingen en voorhechtenissen, mede door de Sky ECC-
onderzoeken.
o Chronische overbevolking die al decennia aanhoudt.
- Huidige situatie (juni 2023):
o 11.649 gedetineerden op een capaciteit van 10.653 plaatsen.
o 159 gevangenen slapen op de grond vanwege plaatsgebrek.
o Ondanks de opening van nieuwe gevangenissen in Haren en Dendermonde
blijft het probleem bestaan.
- Andere opvallende cijfers:
o 43% van de gevangenen heeft een buitenlandse nationaliteit (Europees
gemiddelde: 25%).
o België heeft 94 gedetineerden per 100.000 inwoners, wat onder het
Europese gemiddelde van 102 ligt.
,LES 4: LEEFOMSTANDIGHEDEN EN ZORGAANBOD IN GEVANGENISSEN:
VRAGEN HANS: ANTWOORDEN NOG NODIG!
Is een gevangenisstraf zinvol voor iedereen? Op welke basis moet iemand volgens jou
naar de gevangenis en wie niet?
- in functie van type misdrijf
- functie van re-integratie
- boetedoening
- gewenste gedragsverandering…
Heel wat mensen in de Noorse gevangenis zitten er voor drugsgerelateerde feiten (35%),
zij leven samen met andere profielen zoals zedendelinquenten, pedoseksuelen,
fraudeurs, geweldsdelicten.
Is dit volgens jou een aangewezen manier om gevangenschap te organiseren?
Wat zijn jouw ervaringen in de gevangnis van Gent?
Er komen naar aanleiding van het incident in het woonzorgcentrum van Dentergem waar
drie bewoners werden doodgestoken door de 90-jarige Alois weer heel wat verhalen over
behandeling van geinterneerden en tekort aan zorg.
- De dader bevindt zich nu in de gevangenis van Gent.
- Kan jij de leefomstandigheden in de gevangenis van Gent even schetsen?
- Hoe is het zorgaanbod georganiseerd? + wat is jouw opdracht in de gevangenis?
PRINCIPES VAN EEN (GEVANGENIS)STRAF
- Vergelding (retributie)
o De dader moet gestraft worden voor zijn misdaad als een vorm van
rechtvaardige vergelding. Het idee is dat straf een morele balans herstelt
en de schuld van de dader compenseert.
- Afschrikking (generale en speciale preventie)
o Generale preventie: Door straffen te geven, wordt de samenleving
gewaarschuwd dat crimineel gedrag gevolgen heeft, wat anderen moet
ontmoedigen om ook misdaden te plegen.
o Speciale preventie: De straf moet de specifieke dader ontmoedigen om in
de toekomst opnieuw strafbare feiten te plegen.
- Bescherming van de samenleving
o Door mensen tijdelijk of permanent op te sluiten, worden zij fysiek
verhinderd om (op korte termijn) opnieuw misdaden te plegen. Dit
beschermt potentiële slachtoffers.
- Resocialisatie en rehabilitatie
o Het doel is om de veroordeelde te helpen veranderen en zich opnieuw in de
maatschappij te laten integreren. Dit kan door middel van educatie,
therapie, en gedragsinterventies.
- Herstel van schade
o Sommige straffen worden gecombineerd met maatregelen om slachtoffers
te compenseren of om de veroordeelde verantwoordelijkheid te laten
nemen, bijvoorbeeld door herstelrechtprogramma’s waarin daders en
slachtoffers met elkaar in gesprek gaan.
, RECHTSGANG:
Link 1: https://www.evocaat.be/nl/themas/moet-u-steeds-naar-de-gevangenis-als-u-
veroordeeld-wordt-tot-een-gevangenisstraf
Moet u naar de gevangenis na een veroordeling?
- In België betekent een veroordeling tot gevangenisstraf niet altijd dat u effectief
naar de gevangenis moet. Er zijn twee soorten straffen:
o Voorwaardelijke gevangenisstraf: U hoeft enkel naar de gevangenis als u
zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt, zoals geen nieuwe strafbare
feiten plegen of therapie volgen.
o Effectieve gevangenisstraf: U moet in principe naar de gevangenis, maar
lichte straffen kunnen soms buiten de gevangenis worden uitgevoerd (bijv.
via elektronisch toezicht).
Wijzigingen sinds 1 september 2023:
o Voorheen werden gevangenisstraffen onder drie jaar vaak niet uitgevoerd.
o Nu is er een grotere kans dat straffen tussen zes maanden en twee jaar
effectief worden uitgevoerd.
o Alternatieven zoals beperkte detentie, elektronisch toezicht of
voorwaardelijke invrijheidsstelling blijven mogelijk.
Link 2: https://www.jubel.be/hoe-bepaalt-een-strafrechter-een-straf-en-kan-je-straffen-
met-elkaar-vergelijken/
Kunnen straffen vergeleken worden?
In het strafrecht gelden vier basisprincipes:
o Individualisering: straf afgestemd op dader en feiten.
o Proportionaliteit: straf in verhouding tot ernst van het misdrijf.
o Doelmatigheid: focus op re-integratie en voorkomen van nieuwe feiten.
o Diversificatie: keuze uit verschillende soorten straffen.
Zelfde misdrijf, toch andere straffen:
o Motief, slachtoffer en persoonlijke situatie van de dader spelen mee.
o De wet voorziet ruime strafvorken (bv. 1 maand tot 5 jaar bij gewone
diefstal).
Factoren die de straf beïnvloeden:
o Context en omstandigheden van de feiten.
o Persoonlijkheid en achtergrond van de dader.
o Ernst van de schade voor het slachtoffer en de samenleving.
o Mogelijke alternatieven zoals werkstraf, uitstel of elektronisch toezicht.
Verschillende misdrijven, verschillende straflogica:
o Straffen voor bv. diefstal en dierenmishandeling zijn wettelijk anders
geregeld.
o Opzettelijke en onopzettelijke misdrijven zijn niet vergelijkbaar.
Niet enkel rechters beslissen:
o Ook in assisenzaken beslist een volksjury mee over de strafmaat.
o Strafverschillen zijn dus geen willekeur maar gevolg van de beoordeling
van unieke omstandigheden.
Besluit:
o Straffen vergelijken is vaak onterecht.
o Rechters oordelen op basis van het volledige dossier, niet enkel wat de
burger via media ziet.
