LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
Samenvatting psychodiagnostiek kinderen en
adolescenten
Inhoud
1. Wat is kinddiagnostiek .....................................................................................................2
1.1 Wat is diagnostiek? Van Intuïtie naar werkdefinitie ........................................................2
1.2 Welke vormen van oordelen omvat de kinddiagnostiek ..................................................3
1.3 Welke vormen van maatstaven omvat de kinddiagnostiek ..............................................4
1.4 Wat maakt de kinddiagnostiek uniek? ...........................................................................4
1.5 Vakkundige kinddiagnostiek: vier pijlers, met zelfbesturing ............................................5
2. Hoe handel je evidence-based .........................................................................................6
2.1 Wat, waarom en hoe?...................................................................................................6
2.2 Evidence-based kinddiagnostiek met Face-aanpak .......................................................9
2.3 Hoe handel je professioneel ....................................................................................... 12
3. Van aanmelding tot onderzoek: stappenplan met tools ................................................... 17
3.1 Aanmelding (intakefase) ............................................................................................. 19
3.2 Intake ........................................................................................................................ 23
4. Kindonderzoek............................................................................................................... 26
4.1 Kindonderzoek: Illustratie Achenbach vragenlijst (CBCL) ............................................. 31
4.2 kindonderzoek: illustratie CBCL voor casus Bram........................................................ 34
5. Opvoedingsonderzoek ................................................................................................... 40
5.1 Het opvoedingsonderzoek .......................................................................................... 42
5.2 Gezinsonderzoek ....................................................................................................... 46
6. Besluit, advies en rapportage ......................................................................................... 51
1
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
1. Wat is kinddiagnostiek
1.1 Wat is diagnostiek? Van Intuïtie naar werkdefinitie
P5
CASUS BRAM*
Bram (10 jaar) wordt aangemeld wegens gedragsproblemen. Hij heeft net een derde en laatste
aanmaning van het schoolteam gekregen. Eén berisping meer en hij wordt van school gestuurd.
De ouders van bram weten geen raad meer met hun zoon, zij vragen dringend een oplossing
Als oplossingsgerichte hulpverlener, gaat Toon meteen aan de slag. Hij houdt een eerste gesprek
met moeder, vader en Bram om de opties met hen te overwegen zodat en snel een duidelijk een
antwoord komt op de hulpvraag. Vervolgens komen de hulpverlener en het gezin in samenspraak
met het schoolteam tot een gedragscontract. Voor elke dag die Bram doorbrengt zonder
aanmaning in zijn schoolagenda, spaart hij een token. Deze kan hij op het einde van de week
omruilen voor computerspeltijd. Alle partijen gaan akkoord tot een proefperiode van één maand.
• Hoeveel oordeelde Toon over de situatie van Bram?
• Impliciete oordelen van Toon in dit voorbeeld
- Aanmeldingsklachten door ouders = effectief probleem (Dit is niet zo
vanzelfsprekend, kunnen ook andere dingen zijn)
- Schoolse klachten via moeder = effectief probleem (in de meeste gevallen wordt het
kind aangemeld door de ouders. We gaan dus de aanmelding op zich analyseren)
- Ouderlijk gedrag of opvoedingssituatie is niet oorzakelijk / bepalend voor
problematiek <Heeft Toon dit onderzocht? Kan hij dit verantwoorden? Nee dus geen
goede diagnostiek)
- Gezinssituatie is niet oorzakelijk / bepalend voor problemen (Gezinssituatie is breder
dan opvoedingssituatie, gezinssituatie gaat over de hele context en opvoeding over
interactie tussen ouders en kind. Bv: of zus die veel aandacht vraagt en Bram krijgt
weinig aandacht en gaat dit daarom zelf zoeken op school.)
- Schools milieu niet oorzakelijk of bepalend (geen goede band met leerkracht, de lat
op school ligt te hoog, klassfeer, gepest worden,…)
- Bram is zich bewust welk gedrag problematisch is (wat bram ziet en ervaart is niet
noodzakelijk wat de volwassenen zien en ervaren)
- Bram weet hoe zich anders te gedragen (alternatief gedragsrepertoire) en kan dit
repertoire toepassen
- Bram kan planmatig naar doel toewerken (hij moet weten dat wat hij ’s middags doet
effect heeft op ’s avonds. Kinderen met bv ADHD hebben vaak een verschil in
maturatie van het brein voor bepaald aspecten van het prefrontaal functioneren en
tijd is dan vaak een moeilijkheid)
- Alle volwassen zijn consistent in wat wel/niet van Bram verwacht wordt (dit is niet
nagegaan)
- Alle volwassenen gaan consistent handelen als Bram afspraak naleeft (dit is niet
nagegaan)
2
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
• Werkdefinitie: Kinddiagnostiek is vakkundige oordeelsvorming
• Wat, waarom en hoe?
- Vanuit vakkennis over kind én context
- Met welomschreven, professioneel doel, om te onderkennen en te verklaren “DIA” +
“GIGNOSKEIN”
Dia = doorlichten of beschrijven
Gignoskein = begeleiden of verklaren
- Volgens professionele kwaliteitseisen evidence-based oordelen en handelen
(transparant, toetsbaar, reproduceerbaar) (= weten wat we doen)
o Hierbij ook link met AI → kan je binnen diagnostiek gebruiken om bij te
dragen aan denken, om toegang te krijgen tot meer info of om ons op
bepaalde pistes te zetten, maar niet om zaken van over te nemen die niet
aantoonbaar zijn
1.2 Welke vormen van oordelen omvat de kinddiagnostiek
Er zijn impliciete en expliciete oordelen, onze diagnostiek start met impliciete oordelen. Voor we
starten met een specifiek kind, hebben we al oordelen over kinderen, opvoeding, ouderschap,…
Impliciete informatieverwerking en verzameling: je staat niet bewust stil over welke oordelen je
al hebt over alle kinderen
Expliciete oordelen: doelbewust, doelgericht informatie verzamelen (Toon heeft al een gesprek
gevoerd, dus hij is al gestart met expliciete informatieverwerking)
Hoofdzaak = kunnen verantwoorden en onderbouwen wat we doen
3
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
1.3 Welke vormen van maatstaven omvat de kinddiagnostiek
p10
• 2 grote manieren om situaties van kinderen en gezinnen en gedragingen te gaan
organiseren
• Ons eerste doel was beschrijven, en om veel informatie te beschrijven moeten we er
ordening in brengen
- In categorieën: gaat over aan- of afwezig zijn van iets. Als we de DSM toepassen → de
stoornis is er, of is er niet. Ook bij impliciet denken wordt er vaak categorisch gedacht
bv: dit kind is braaf of stout, wild of rustig, moeilijk of makkelijk om te mee te werken.
Er wordt dan onvoldoende genuanceerd
- Dimensioneel: om te begrijpen welke moeilijkheden een gezin ervaart. Dit gaat over
de mate van een bepaald gedrag bv: een kind is in die mate impulsief, heeft in die
mate moeite met gedrag
• We gaan in oordeelsvormen ook continu vergelijken met maatstaven
- Nomothetisch → maatstaven gebaseerd op dit kind vergelijken met een meerderheid
of groep (zoals testnormen)
- Ideografisch: we horen wat er in deze context met dit kind wordt gemeld en verteld
door het kind en de omgeving = kijken naar het individu
1.4 Wat maakt de kinddiagnostiek uniek?
Grote uitdaging: kind en
context zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden
Verbinden zich in bepaalde
verhoudingen
4
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
Kinddiagnostische paradox: het kind wordt meestal aangemeld met vragen over problemen met
het kind, het kind vind niet noodzakelijk dat er problemen zijn of ervaart andere problemen,
degene die het kind aanmeld verwacht dat je gaat werken rond het kind
1.5 Vakkundige kinddiagnostiek: vier pijlers, met zelfbesturing
P17: de kinddiagnostiek omvat 4 pijlers die je moet trainen om gedegen te diagnosticeren. De
pijlers vakinhoud, proces/cyclus en methode vind je klassiek in de literatuur terug. De pijler
vaardigheden is immers het ‘voertuig’ waarmee je diagnostiek bestuurt tot verantwoorde
oordelen en adviezen voor het kind en zijn omgeving.
5
, LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
2. Hoe handel je evidence-based
2.1 Wat, waarom en hoe?
Waarnaar verwijst evidence-based? WAT EN WAAROM?
• Vakkennis en maatstaven om aantoonbaar vakkundig onderbouwd te oordelen en te
handelen met kind en gezin
- Aantoonbaar = transparant en toetsbaar diagnosticeren
= op ieder moment kunnen zeggen waarom je aan het doen bent wat je aan het doen
bent
Uitdagingen evidence-based kinddiagnostiek
• Overkoepelende uitdaging: welke maatstaven om handelingsgericht over de kindsituatie
te oordelen (beschrijven, begrijpen)
- We komen op een overkoepelende uitdaging in de diagnostiek, bewust weten welke
maatstaven gaan we inschakelen om de oordelen te maken. Moet er iets gebeuren of
niet?
Specifieke uitdagingen kindontwikkeling voor kinddiagnostiek
1) Ontwikkelingsvariabiliteit: meer dan leeftijd als maatstaf
Tussen kinderen en binnen 1 kind over hoe het zich ontwikkeld
• Interindividuele variabiliteit: vertaalslag naar kind in diagnostiek?
Variabiliteit tussen kinderen
Kinderen bereiken niet allen dezelfde vaardigheden op dezelfde leeftijd. Anderhalf jaar is
een mijlpaal voor eerste woordjes, maar het ene kind spreekt vroeger dan het andere
• Intraindividuele variabiliteit: vertaalslag naar kind in diagnostiek?
Variabiliteit binnen kinderen
De eigen vaardigheden ontplooien zich niet even snel of in dezelfde mate
2) Multifinaliteit en equifinaliteit: covergent en divergent denken
p54
6
Academiejaar ’24-‘25
Samenvatting psychodiagnostiek kinderen en
adolescenten
Inhoud
1. Wat is kinddiagnostiek .....................................................................................................2
1.1 Wat is diagnostiek? Van Intuïtie naar werkdefinitie ........................................................2
1.2 Welke vormen van oordelen omvat de kinddiagnostiek ..................................................3
1.3 Welke vormen van maatstaven omvat de kinddiagnostiek ..............................................4
1.4 Wat maakt de kinddiagnostiek uniek? ...........................................................................4
1.5 Vakkundige kinddiagnostiek: vier pijlers, met zelfbesturing ............................................5
2. Hoe handel je evidence-based .........................................................................................6
2.1 Wat, waarom en hoe?...................................................................................................6
2.2 Evidence-based kinddiagnostiek met Face-aanpak .......................................................9
2.3 Hoe handel je professioneel ....................................................................................... 12
3. Van aanmelding tot onderzoek: stappenplan met tools ................................................... 17
3.1 Aanmelding (intakefase) ............................................................................................. 19
3.2 Intake ........................................................................................................................ 23
4. Kindonderzoek............................................................................................................... 26
4.1 Kindonderzoek: Illustratie Achenbach vragenlijst (CBCL) ............................................. 31
4.2 kindonderzoek: illustratie CBCL voor casus Bram........................................................ 34
5. Opvoedingsonderzoek ................................................................................................... 40
5.1 Het opvoedingsonderzoek .......................................................................................... 42
5.2 Gezinsonderzoek ....................................................................................................... 46
6. Besluit, advies en rapportage ......................................................................................... 51
1
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
1. Wat is kinddiagnostiek
1.1 Wat is diagnostiek? Van Intuïtie naar werkdefinitie
P5
CASUS BRAM*
Bram (10 jaar) wordt aangemeld wegens gedragsproblemen. Hij heeft net een derde en laatste
aanmaning van het schoolteam gekregen. Eén berisping meer en hij wordt van school gestuurd.
De ouders van bram weten geen raad meer met hun zoon, zij vragen dringend een oplossing
Als oplossingsgerichte hulpverlener, gaat Toon meteen aan de slag. Hij houdt een eerste gesprek
met moeder, vader en Bram om de opties met hen te overwegen zodat en snel een duidelijk een
antwoord komt op de hulpvraag. Vervolgens komen de hulpverlener en het gezin in samenspraak
met het schoolteam tot een gedragscontract. Voor elke dag die Bram doorbrengt zonder
aanmaning in zijn schoolagenda, spaart hij een token. Deze kan hij op het einde van de week
omruilen voor computerspeltijd. Alle partijen gaan akkoord tot een proefperiode van één maand.
• Hoeveel oordeelde Toon over de situatie van Bram?
• Impliciete oordelen van Toon in dit voorbeeld
- Aanmeldingsklachten door ouders = effectief probleem (Dit is niet zo
vanzelfsprekend, kunnen ook andere dingen zijn)
- Schoolse klachten via moeder = effectief probleem (in de meeste gevallen wordt het
kind aangemeld door de ouders. We gaan dus de aanmelding op zich analyseren)
- Ouderlijk gedrag of opvoedingssituatie is niet oorzakelijk / bepalend voor
problematiek <Heeft Toon dit onderzocht? Kan hij dit verantwoorden? Nee dus geen
goede diagnostiek)
- Gezinssituatie is niet oorzakelijk / bepalend voor problemen (Gezinssituatie is breder
dan opvoedingssituatie, gezinssituatie gaat over de hele context en opvoeding over
interactie tussen ouders en kind. Bv: of zus die veel aandacht vraagt en Bram krijgt
weinig aandacht en gaat dit daarom zelf zoeken op school.)
- Schools milieu niet oorzakelijk of bepalend (geen goede band met leerkracht, de lat
op school ligt te hoog, klassfeer, gepest worden,…)
- Bram is zich bewust welk gedrag problematisch is (wat bram ziet en ervaart is niet
noodzakelijk wat de volwassenen zien en ervaren)
- Bram weet hoe zich anders te gedragen (alternatief gedragsrepertoire) en kan dit
repertoire toepassen
- Bram kan planmatig naar doel toewerken (hij moet weten dat wat hij ’s middags doet
effect heeft op ’s avonds. Kinderen met bv ADHD hebben vaak een verschil in
maturatie van het brein voor bepaald aspecten van het prefrontaal functioneren en
tijd is dan vaak een moeilijkheid)
- Alle volwassen zijn consistent in wat wel/niet van Bram verwacht wordt (dit is niet
nagegaan)
- Alle volwassenen gaan consistent handelen als Bram afspraak naleeft (dit is niet
nagegaan)
2
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
• Werkdefinitie: Kinddiagnostiek is vakkundige oordeelsvorming
• Wat, waarom en hoe?
- Vanuit vakkennis over kind én context
- Met welomschreven, professioneel doel, om te onderkennen en te verklaren “DIA” +
“GIGNOSKEIN”
Dia = doorlichten of beschrijven
Gignoskein = begeleiden of verklaren
- Volgens professionele kwaliteitseisen evidence-based oordelen en handelen
(transparant, toetsbaar, reproduceerbaar) (= weten wat we doen)
o Hierbij ook link met AI → kan je binnen diagnostiek gebruiken om bij te
dragen aan denken, om toegang te krijgen tot meer info of om ons op
bepaalde pistes te zetten, maar niet om zaken van over te nemen die niet
aantoonbaar zijn
1.2 Welke vormen van oordelen omvat de kinddiagnostiek
Er zijn impliciete en expliciete oordelen, onze diagnostiek start met impliciete oordelen. Voor we
starten met een specifiek kind, hebben we al oordelen over kinderen, opvoeding, ouderschap,…
Impliciete informatieverwerking en verzameling: je staat niet bewust stil over welke oordelen je
al hebt over alle kinderen
Expliciete oordelen: doelbewust, doelgericht informatie verzamelen (Toon heeft al een gesprek
gevoerd, dus hij is al gestart met expliciete informatieverwerking)
Hoofdzaak = kunnen verantwoorden en onderbouwen wat we doen
3
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
1.3 Welke vormen van maatstaven omvat de kinddiagnostiek
p10
• 2 grote manieren om situaties van kinderen en gezinnen en gedragingen te gaan
organiseren
• Ons eerste doel was beschrijven, en om veel informatie te beschrijven moeten we er
ordening in brengen
- In categorieën: gaat over aan- of afwezig zijn van iets. Als we de DSM toepassen → de
stoornis is er, of is er niet. Ook bij impliciet denken wordt er vaak categorisch gedacht
bv: dit kind is braaf of stout, wild of rustig, moeilijk of makkelijk om te mee te werken.
Er wordt dan onvoldoende genuanceerd
- Dimensioneel: om te begrijpen welke moeilijkheden een gezin ervaart. Dit gaat over
de mate van een bepaald gedrag bv: een kind is in die mate impulsief, heeft in die
mate moeite met gedrag
• We gaan in oordeelsvormen ook continu vergelijken met maatstaven
- Nomothetisch → maatstaven gebaseerd op dit kind vergelijken met een meerderheid
of groep (zoals testnormen)
- Ideografisch: we horen wat er in deze context met dit kind wordt gemeld en verteld
door het kind en de omgeving = kijken naar het individu
1.4 Wat maakt de kinddiagnostiek uniek?
Grote uitdaging: kind en
context zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden
Verbinden zich in bepaalde
verhoudingen
4
,LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
Kinddiagnostische paradox: het kind wordt meestal aangemeld met vragen over problemen met
het kind, het kind vind niet noodzakelijk dat er problemen zijn of ervaart andere problemen,
degene die het kind aanmeld verwacht dat je gaat werken rond het kind
1.5 Vakkundige kinddiagnostiek: vier pijlers, met zelfbesturing
P17: de kinddiagnostiek omvat 4 pijlers die je moet trainen om gedegen te diagnosticeren. De
pijlers vakinhoud, proces/cyclus en methode vind je klassiek in de literatuur terug. De pijler
vaardigheden is immers het ‘voertuig’ waarmee je diagnostiek bestuurt tot verantwoorde
oordelen en adviezen voor het kind en zijn omgeving.
5
, LenaCoe
Academiejaar ’24-‘25
2. Hoe handel je evidence-based
2.1 Wat, waarom en hoe?
Waarnaar verwijst evidence-based? WAT EN WAAROM?
• Vakkennis en maatstaven om aantoonbaar vakkundig onderbouwd te oordelen en te
handelen met kind en gezin
- Aantoonbaar = transparant en toetsbaar diagnosticeren
= op ieder moment kunnen zeggen waarom je aan het doen bent wat je aan het doen
bent
Uitdagingen evidence-based kinddiagnostiek
• Overkoepelende uitdaging: welke maatstaven om handelingsgericht over de kindsituatie
te oordelen (beschrijven, begrijpen)
- We komen op een overkoepelende uitdaging in de diagnostiek, bewust weten welke
maatstaven gaan we inschakelen om de oordelen te maken. Moet er iets gebeuren of
niet?
Specifieke uitdagingen kindontwikkeling voor kinddiagnostiek
1) Ontwikkelingsvariabiliteit: meer dan leeftijd als maatstaf
Tussen kinderen en binnen 1 kind over hoe het zich ontwikkeld
• Interindividuele variabiliteit: vertaalslag naar kind in diagnostiek?
Variabiliteit tussen kinderen
Kinderen bereiken niet allen dezelfde vaardigheden op dezelfde leeftijd. Anderhalf jaar is
een mijlpaal voor eerste woordjes, maar het ene kind spreekt vroeger dan het andere
• Intraindividuele variabiliteit: vertaalslag naar kind in diagnostiek?
Variabiliteit binnen kinderen
De eigen vaardigheden ontplooien zich niet even snel of in dezelfde mate
2) Multifinaliteit en equifinaliteit: covergent en divergent denken
p54
6
