Les notities journalistiek en
democratie
Inhoudstafel
Les 2........................................................................................ 3
Directe democratie........................................................................13
Vrijheid ≠ gelijkheid.................................................................................................. 14
Veiligheid ⟷ Vrijheid................................................................................................ 15
LES 3......................................................................................17
Competitief elitair model................................................................18
Pluralistisch model.........................................................................21
Legaal-democratisch model............................................................25
Participatief-democratisch model....................................................29
Deliberatief-Democratisch Model....................................................33
Toepassing in praktijk................................................................................................ 37
Deliberatieve initiatieven België.....................................................39
LES 4 ..................................................................................... 42
Particratie.....................................................................................46
Technocratie..................................................................................47
Verkiezingen..................................................................................48
Informatie Orde.............................................................................50
Waarom geloven mensen desinformatie..........................................51
Individualisering............................................................................52
Culturele ontwikkelingen................................................................53
Democratie onder druk...................................................................55
Vrijheid uitgedaagd door individualisme..........................................57
Gelijkheid uitgedaagd door elitarisme.............................................59
Resultaat: apathie & defaitisme......................................................60
LES 5.............................................................................................62
2.1 Vijf stadia in de ontwikkeling van een journalistieke moraal........62
Stage 1. vorming van een ethisch discours voor de journalistiek..............................62
Stage 2. ontwikkeling van een ‘ethiek van het volk’..................................................62
Stage 3. bestendiging van een liberale doctrine.......................................................64
Stage 4. bestendiging en contestatie van liberale doctrine.......................................65
Stage 5: gemengde journalistieke ethiek..................................................................69
1
, 2.2 Vier hedendaagse normatieve theorieën over de functie van
journalistiek in democratie.............................................................70
Liberale theorie......................................................................................................... 70
Objectiviteit en sociale verantwoordelijkheid............................................................71
Interpretatie en activisme......................................................................................... 71
Gemeenschap en zorg............................................................................................... 73
Journalistieke ethiek nu: spanningen op ≠ dimensies.......................73
LES 6.............................................................................................75
2.3 Alternatieve modellen van journalistiek(e deontologie)..............75
Public / Civic Journalism............................................................................................. 75
Solutions Journalism.................................................................................................. 76
Constructieve Journalistiek........................................................................................77
Community/Social/Citizen journalism........................................................................78
Advocacy................................................................................................................... 79
New Journalism.......................................................................................................... 81
Human Interest......................................................................................................... 83
Deontologie en regulering van journalistiek..............................................................85
Onpartijdigheid als moeilijke evenwichtsoefening.....................................................88
Transparantie............................................................................................................ 90
Les 7....................................................................................... 92
Helpt de democratie de journalistiek?.............................................92
Algemene Kader: Artikel 10 EVRM – Vrijheid van meningsuiting........92
Artikel 11.......................................................................................96
Rechtspraak op national niveau......................................................99
Voorbeelden.................................................................................100
Democratisch beleid beschermt journalistiek, tenzij bij democratische
erosie..........................................................................................103
Democratische erosie / Democratic backsliding..............................106
Zelfcensuur en druk op journalistiek.......................................................................108
Economische Druk – Mediavrijheid via de markt ondermijnen.................................113
Sociale & Politieke Intimidatie – Pers als Vijandbeeld..............................................114
Journalisten tussen moed & voorzichtigheid............................................................115
Les 8..................................................................................... 116
Verschillende aanwijzingen voor de niet-centraliteit.......................116
Geografisch gezien: journalistiek bestaat ook in niet-democratische landen..........116
Historisch gezien: ook binnen D. is J. niet altijd trouw gebleken aan de dem. principes
................................................................................................................................ 118
Politiek gezien: J. zelden voortrekker van de D........................................................119
Is nieuws wel zo cruciaal bij het stemmen?.............................................................119
Cultureel gezien: J. vervult een bredere rol in dagelijkse leven van mensen...........120
Economisch gezien: J. draait eerder om winst maken dan om D. te bevorderen.....125
Les 9..................................................................................... 126
2
, 3.3 De blijvende conceptuele link tussen J&D, hoe die te verbreken &
herop te bouwen..........................................................................126
Waarom blijft de link sterk ondanks het verstrijken van de houdbaarheidsdatum?. 126
Hoe die link verbreken en heropbouwen?................................................................127
Waarom blijft de link sterk ondanks het verstrijken van de houdbaarheidsdatum?. 128
Hoe die link verbreken en heropbouwen?................................................................128
Een reformistische en revolutionair pad naar meer relevantie................................130
Les 9..................................................................................... 133
De ont-knoping tussen democratie en journalistiek........................133
Na de ont-knoping: op zoek naar nieuwe aanknopingspunten.........134
Het revolutionaire pad............................................................................................. 136
Naar een realistische benadering van journalistiek binnen democratie
...................................................................................................137
Les 2
1. Democratie is geen vanzelfsprekend concept
Democratie wordt vaak in mooie woorden verdedigd ("we gaan er
alles voor doen"), maar zelden goed uitgelegd.
Vragen die gesteld moeten worden:
o Wat bedoel je met democratie?
o Gaat het om meerderheidsbesluitvorming?
o Of om bescherming van minderheden en waarden?
2. De rol van de rechterlijke macht
De rechter dient als beschermingsmechanisme voor het
waardekader van een democratie.
Bedoeld om macht van de meerderheid te begrenzen.
In een gezonde democratie is de rechter:
o Onafhankelijk.
o Beschermend tegenover minderheden.
o Gebonden aan universele waarden en rechten.
Gevaar: meerderheid wil soms beslissingen van rechters
terugdraaien (zie VS, Trump → macht centraliseren).
3. Waardenkader als kern van democratie
Democratie ≠ alleen de wil van de meerderheid.
3
, Democratie vereist een moreel en juridisch kader:
o Vrijheid van meningsuiting.
o Onafhankelijke rechtspraak.
o Bescherming van grondrechten.
Zonder dit kader kan democratie worden uitgehold (formele
procedures blijven, inhoud verdwijnt).
4. Journalistiek binnen het democratisch proces
Journalisten zeggen vaak “we verdedigen de democratie”, maar:
o Wat verstaan zij daaronder?
o Op welke manier dragen zij bij aan democratie?
Democratie en journalistiek zijn onlosmakelijk verbonden, maar
vragen om reflectie:
o Hoe verhouden ze zich tot macht?
o Draagt de journalist bij aan publieke kennis, of versterkt hij
bepaalde belangen?
5. Beginnen bij het begin: democratie begrijpen
Om journalistiek en communicatie in een democratie te beoordelen,
moeten we eerst democratie begrijpen.
Conceptualisering vereist:
o Politieke theorie.
o Historisch besef.
o Inzicht in macht en structuren.
Politieke denkers en politicologen (zoals genoemd in de tekst) bieden
kaders om dat te doen.
Onderwerp Kernidee
Meer dan meerderheid; vereist waardekader en
Democratie
bescherming van rechten.
Beschermt minderheden tegen mogelijke
Rechterlijke macht
tirannie van de meerderheid.
Gevaar van Voorbeeld: VS onder Trump – rechter
4
democratie
Inhoudstafel
Les 2........................................................................................ 3
Directe democratie........................................................................13
Vrijheid ≠ gelijkheid.................................................................................................. 14
Veiligheid ⟷ Vrijheid................................................................................................ 15
LES 3......................................................................................17
Competitief elitair model................................................................18
Pluralistisch model.........................................................................21
Legaal-democratisch model............................................................25
Participatief-democratisch model....................................................29
Deliberatief-Democratisch Model....................................................33
Toepassing in praktijk................................................................................................ 37
Deliberatieve initiatieven België.....................................................39
LES 4 ..................................................................................... 42
Particratie.....................................................................................46
Technocratie..................................................................................47
Verkiezingen..................................................................................48
Informatie Orde.............................................................................50
Waarom geloven mensen desinformatie..........................................51
Individualisering............................................................................52
Culturele ontwikkelingen................................................................53
Democratie onder druk...................................................................55
Vrijheid uitgedaagd door individualisme..........................................57
Gelijkheid uitgedaagd door elitarisme.............................................59
Resultaat: apathie & defaitisme......................................................60
LES 5.............................................................................................62
2.1 Vijf stadia in de ontwikkeling van een journalistieke moraal........62
Stage 1. vorming van een ethisch discours voor de journalistiek..............................62
Stage 2. ontwikkeling van een ‘ethiek van het volk’..................................................62
Stage 3. bestendiging van een liberale doctrine.......................................................64
Stage 4. bestendiging en contestatie van liberale doctrine.......................................65
Stage 5: gemengde journalistieke ethiek..................................................................69
1
, 2.2 Vier hedendaagse normatieve theorieën over de functie van
journalistiek in democratie.............................................................70
Liberale theorie......................................................................................................... 70
Objectiviteit en sociale verantwoordelijkheid............................................................71
Interpretatie en activisme......................................................................................... 71
Gemeenschap en zorg............................................................................................... 73
Journalistieke ethiek nu: spanningen op ≠ dimensies.......................73
LES 6.............................................................................................75
2.3 Alternatieve modellen van journalistiek(e deontologie)..............75
Public / Civic Journalism............................................................................................. 75
Solutions Journalism.................................................................................................. 76
Constructieve Journalistiek........................................................................................77
Community/Social/Citizen journalism........................................................................78
Advocacy................................................................................................................... 79
New Journalism.......................................................................................................... 81
Human Interest......................................................................................................... 83
Deontologie en regulering van journalistiek..............................................................85
Onpartijdigheid als moeilijke evenwichtsoefening.....................................................88
Transparantie............................................................................................................ 90
Les 7....................................................................................... 92
Helpt de democratie de journalistiek?.............................................92
Algemene Kader: Artikel 10 EVRM – Vrijheid van meningsuiting........92
Artikel 11.......................................................................................96
Rechtspraak op national niveau......................................................99
Voorbeelden.................................................................................100
Democratisch beleid beschermt journalistiek, tenzij bij democratische
erosie..........................................................................................103
Democratische erosie / Democratic backsliding..............................106
Zelfcensuur en druk op journalistiek.......................................................................108
Economische Druk – Mediavrijheid via de markt ondermijnen.................................113
Sociale & Politieke Intimidatie – Pers als Vijandbeeld..............................................114
Journalisten tussen moed & voorzichtigheid............................................................115
Les 8..................................................................................... 116
Verschillende aanwijzingen voor de niet-centraliteit.......................116
Geografisch gezien: journalistiek bestaat ook in niet-democratische landen..........116
Historisch gezien: ook binnen D. is J. niet altijd trouw gebleken aan de dem. principes
................................................................................................................................ 118
Politiek gezien: J. zelden voortrekker van de D........................................................119
Is nieuws wel zo cruciaal bij het stemmen?.............................................................119
Cultureel gezien: J. vervult een bredere rol in dagelijkse leven van mensen...........120
Economisch gezien: J. draait eerder om winst maken dan om D. te bevorderen.....125
Les 9..................................................................................... 126
2
, 3.3 De blijvende conceptuele link tussen J&D, hoe die te verbreken &
herop te bouwen..........................................................................126
Waarom blijft de link sterk ondanks het verstrijken van de houdbaarheidsdatum?. 126
Hoe die link verbreken en heropbouwen?................................................................127
Waarom blijft de link sterk ondanks het verstrijken van de houdbaarheidsdatum?. 128
Hoe die link verbreken en heropbouwen?................................................................128
Een reformistische en revolutionair pad naar meer relevantie................................130
Les 9..................................................................................... 133
De ont-knoping tussen democratie en journalistiek........................133
Na de ont-knoping: op zoek naar nieuwe aanknopingspunten.........134
Het revolutionaire pad............................................................................................. 136
Naar een realistische benadering van journalistiek binnen democratie
...................................................................................................137
Les 2
1. Democratie is geen vanzelfsprekend concept
Democratie wordt vaak in mooie woorden verdedigd ("we gaan er
alles voor doen"), maar zelden goed uitgelegd.
Vragen die gesteld moeten worden:
o Wat bedoel je met democratie?
o Gaat het om meerderheidsbesluitvorming?
o Of om bescherming van minderheden en waarden?
2. De rol van de rechterlijke macht
De rechter dient als beschermingsmechanisme voor het
waardekader van een democratie.
Bedoeld om macht van de meerderheid te begrenzen.
In een gezonde democratie is de rechter:
o Onafhankelijk.
o Beschermend tegenover minderheden.
o Gebonden aan universele waarden en rechten.
Gevaar: meerderheid wil soms beslissingen van rechters
terugdraaien (zie VS, Trump → macht centraliseren).
3. Waardenkader als kern van democratie
Democratie ≠ alleen de wil van de meerderheid.
3
, Democratie vereist een moreel en juridisch kader:
o Vrijheid van meningsuiting.
o Onafhankelijke rechtspraak.
o Bescherming van grondrechten.
Zonder dit kader kan democratie worden uitgehold (formele
procedures blijven, inhoud verdwijnt).
4. Journalistiek binnen het democratisch proces
Journalisten zeggen vaak “we verdedigen de democratie”, maar:
o Wat verstaan zij daaronder?
o Op welke manier dragen zij bij aan democratie?
Democratie en journalistiek zijn onlosmakelijk verbonden, maar
vragen om reflectie:
o Hoe verhouden ze zich tot macht?
o Draagt de journalist bij aan publieke kennis, of versterkt hij
bepaalde belangen?
5. Beginnen bij het begin: democratie begrijpen
Om journalistiek en communicatie in een democratie te beoordelen,
moeten we eerst democratie begrijpen.
Conceptualisering vereist:
o Politieke theorie.
o Historisch besef.
o Inzicht in macht en structuren.
Politieke denkers en politicologen (zoals genoemd in de tekst) bieden
kaders om dat te doen.
Onderwerp Kernidee
Meer dan meerderheid; vereist waardekader en
Democratie
bescherming van rechten.
Beschermt minderheden tegen mogelijke
Rechterlijke macht
tirannie van de meerderheid.
Gevaar van Voorbeeld: VS onder Trump – rechter
4
