Socialezekerheidsrecht
ALGEMENE INFO........................................................................................................................... 7
1. INLEIDING, HISTORIEK EN ADMINISTRATIEVE ORGANISATIE .................................................... 7
WAT IS SOCIALE ZEKERHEID? ............................................................................................................... 7
HOE IS SOCIALE ZEKERHEID GEORGANISEERD? .......................................................................................... 9
HISTORIEK BELGISCHE SOCIALE ZEKERHEID ............................................................................................ 10
HOOFDLIJNEN............................................................................................................................................ 10
KANTELPUNT ............................................................................................................................................. 12
WO I ....................................................................................................................................................... 12
INTERBELLUM ............................................................................................................................................ 12
WO II ...................................................................................................................................................... 13
VERDERE EVOLUTIES ................................................................................................................................... 14
NEW DEAL ................................................................................................................................................ 15
JAREN ’50: GESTAGE ONTWIKKELING ............................................................................................................. 15
JAREN ’60: VERSNELLING VAN DE ONTWIKKELING ............................................................................................ 16
JAREN ’70: ECONOMISCHE CRISIS .................................................................................................................. 16
JAREN ’80: CRISIS TREKT ZICH DOOR .............................................................................................................. 17
JAREN ’90: DOEL = TOETREDEN TOT DE EUROZONE .......................................................................................... 17
JAREN 2000 -NU ....................................................................................................................................... 17
ADMINISTRATIEVE ORGANISATIE ......................................................................................................... 18
ALGEMEEN................................................................................................................................................ 18
INSTELLINGEN ............................................................................................................................................ 18
Soorten, organisatie en werking (algemeen) ........................................................................................ 18
Overzicht instellingen per stelsel/sector ............................................................................................... 20
RSZ (Rijksdienst voor sociale zekerheid) ................................................................................................ 20
Werknemers .......................................................................................................................................... 20
Zelfstandigen ......................................................................................................................................... 21
Overheidspersoneel .............................................................................................................................. 22
Sociale bijstand ...................................................................................................................................... 22
VERHOUDING INSTELLINGEN ONDERLING EN MET DE SOCIAAL VERZEKERDE .......................................................... 22
Kruispuntbank Sociale Zekerheid .......................................................................................................... 22
Handvest van de sociaal verzekerde...................................................................................................... 23
VOORBEELDVRAGEN ........................................................................................................................ 23
2. TOEPASSINGSGEBIED VAN DE SOCIALE ZEKERHEID................................................................ 24
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID WN’S ..................................................................................... 24
ALGEMENE REGEL ...................................................................................................................................... 24
UITBREIDINGEN ......................................................................................................................................... 26
UITSLUITINGEN .......................................................................................................................................... 28
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID ZELFSTANDIGEN ......................................................................... 30
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID AMBTENAREN ........................................................................... 32
PERSONEN MET AFGELEIDE RECHTEN ................................................................................................... 33
SOCIALE BIJSTAND ........................................................................................................................... 33
1
,3. FINANCIERING VAN DE SOCIALE ZEKERHEID ......................................................................... 33
INLEIDING ..................................................................................................................................... 33
BRONNEN FINANCIERING SOCIALE ZEKERHEID .................................................................................................. 33
FINANCIERING ........................................................................................................................................... 34
VOOR WIE?............................................................................................................................................... 34
BELANGRIJKSTE RECHTSBRONNEN ................................................................................................................. 35
WERKNEMERS ............................................................................................................................... 35
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 35
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 41
ANDERE INKOMSTEN SOCIALE ZEKERHEID ....................................................................................................... 46
ZELFSTANDIGEN .............................................................................................................................. 47
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 47
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 47
ALTERNATIEVE FINANCIERING EN OVERHEIDSSTEUN .......................................................................................... 50
FORMALITEITEN ......................................................................................................................................... 50
AMBTENAREN................................................................................................................................ 50
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 50
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 51
EENZIJDIGE BEËINDIGING ............................................................................................................................. 52
FINANCIERING SOCIALE BIJSTAND ........................................................................................................ 52
4. GEZONDHEIDSZORG ............................................................................................................ 53
INLEIDING ..................................................................................................................................... 53
RECHTHEBBENDEN .......................................................................................................................... 53
GERECHTIGDEN: 3 GROEPEN ........................................................................................................................ 53
PERSONEN TEN LASTE ................................................................................................................................. 55
Voorwaarden ......................................................................................................................................... 56
Specifieke voorwaarden ........................................................................................................................ 56
SOORTEN VERSTREKKINGEN............................................................................................................... 57
Geneeskundige verstrekkingen ............................................................................................................. 57
Geneesmiddelen ................................................................................................................................... 58
Bijzonder solidariteitsfonds ................................................................................................................... 58
UITGESLOTEN KOSTEN ...................................................................................................................... 58
PRESTATIES ................................................................................................................................... 60
Persoonlijk aandeel = remgeld .............................................................................................................. 60
Accreditering ......................................................................................................................................... 60
Verhoogde tegemoetkoming ................................................................................................................. 60
Globaal medisch dossier........................................................................................................................ 61
Echelonnering ........................................................................................................................................ 61
Maximumfactuur (MAF) ........................................................................................................................ 62
Betaling .................................................................................................................................................. 62
TERUGBETALINGSTARIEVEN ............................................................................................................... 63
VASTSTELLING TARIEVEN................................................................................................................... 64
5. ARBEIDSONGESCHIKTHEID................................................................................................... 67
INLEIDING ..................................................................................................................................... 67
WERKNEMERS ............................................................................................................................... 68
2
,ALGEMEEN................................................................................................................................................ 68
RECHTHEBBENDEN ..................................................................................................................................... 69
VOORWAARDEN......................................................................................................................................... 70
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 70
ZIV-UITKERINGEN ...................................................................................................................................... 72
Twee tijdvakken ..................................................................................................................................... 72
Formaliteiten ......................................................................................................................................... 72
Uitkeringen ............................................................................................................................................ 73
Gezinslast............................................................................................................................................... 73
Uitkeringsspecificaties ........................................................................................................................... 74
Gedeeltelijke werkhervatting ................................................................................................................ 74
MOEDERSCHAP.......................................................................................................................................... 76
ZELFSTANDIGEN .............................................................................................................................. 78
RECHTHEBBENDEN ..................................................................................................................................... 78
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 78
FORMALITEITEN ......................................................................................................................................... 80
ZIV-UITKERINGEN ...................................................................................................................................... 80
TERUG NAAR WERK-TRAJECT ........................................................................................................................ 81
MOEDERSCHAP.......................................................................................................................................... 81
ANDERE GEZINSVERLOVEN ........................................................................................................................... 81
AMBTENAREN................................................................................................................................ 81
ALGEMEEN................................................................................................................................................ 81
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 82
VERLOF WEGENS ZIEKTE .............................................................................................................................. 82
VERMINDERDE/DEELTIJDSE PRESTATIES .......................................................................................................... 83
DISPONIBILITEIT ......................................................................................................................................... 83
ZIEKTEPENSIOEN ........................................................................................................................................ 83
ZORGVERLOVEN ......................................................................................................................................... 84
TEGEMOETKOMINGEN VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP ..................................................................... 84
6. PROFESSIONEEL RISICO........................................................................................................ 85
INLEIDING ..................................................................................................................................... 85
HISTORIEK................................................................................................................................................. 85
BESTUURLIJKE ORGANISATIE ......................................................................................................................... 86
TOEPASSINGSGEBIED................................................................................................................................... 86
BEGRIP EN BEWIJS........................................................................................................................... 86
PLOTSELINGE GEBEURTENIS.......................................................................................................................... 87
LETSEL...................................................................................................................................................... 87
UITWENDIGE OORZAAK ............................................................................................................................... 87
TIJDENS HET WERK ..................................................................................................................................... 88
DOOR HET WERK ........................................................................................................................................ 89
FOUT VAN HET SLACHTOFFER? ...................................................................................................................... 90
BEWIJS ARBEIDSONGEVAL ............................................................................................................................ 90
ARBEIDSWEGONGEVAL ................................................................................................................................ 91
BEGIN- EN EINDPUNT VAN DE VERBLIJFPLAATS VAN DE WN ............................................................................... 91
VERBLIJFPLAATS ......................................................................................................................................... 91
WERKPLAATS............................................................................................................................................. 91
NORMALE TRAJECT ..................................................................................................................................... 92
ONDERBREKINGEN ARBEIDSWEG ................................................................................................................... 92
GELIJKGESTELDE TRAJECTEN ......................................................................................................................... 92
3
,BEWIJS ARBEIDSWEGONGEVAL ..................................................................................................................... 93
SCHADELOOSSTELLING ..................................................................................................................... 93
OVERZICHT ............................................................................................................................................... 93
MEDISCHE KOSTEN ..................................................................................................................................... 93
PROTHESEN EN ORTHOPEDIE ........................................................................................................................ 94
TIJDELIJKE ARBEIDSONGESCHIKTHEID ............................................................................................................. 94
BLIJVENDE ARBEIDSONGESCHIKTHEID............................................................................................................. 95
Algemeen............................................................................................................................................... 95
Evaluatie ................................................................................................................................................ 95
Rente ..................................................................................................................................................... 95
Herziening.............................................................................................................................................. 96
VERGOEDING VOOR HULP VAN DERDEN .......................................................................................................... 96
DODELIJK ARBEIDSONGEVAL ......................................................................................................................... 96
BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID ...................................................................................................... 97
PROCEDURE & VERZEKERING ............................................................................................................. 99
BEROEPSZIEKTEN .......................................................................................................................... 100
MEEST VOORKOMENDE BEROEPSZIEKTEN IN BELGIË ....................................................................................... 100
ALGEMEEN.............................................................................................................................................. 100
VERSCHILPUNTEN MET ARBEIDSONGEVALLEN ................................................................................................ 100
BEGRIP ‘BEROEPSZIEKTE’ EN BEWIJS ............................................................................................................ 101
SCHADELOOSSTELLING .............................................................................................................................. 102
7. WERKLOOSHEID ................................................................................................................ 102
WERKLOOSHEIDSVERZEKERING WN’S................................................................................................ 102
INLEIDING ............................................................................................................................................... 102
TOELAATBAARHEIDSVEREISTEN ................................................................................................................... 103
Begrip .................................................................................................................................................. 103
Wachttijd - arbeidsdagen .................................................................................................................... 104
Wachttijd - verlenging referenteperiode ............................................................................................. 104
Wachttijd - behoud hoedanigheid werkloze ....................................................................................... 105
Einde studies of leertijd? ..................................................................................................................... 105
Ambtenaren......................................................................................................................................... 106
TOEKENNINGSVOORWAARDEN ................................................................................................................... 106
Begrip .................................................................................................................................................. 106
Geen arbeid verrichten........................................................................................................................ 107
Onvrijwillig werkloos zijn ..................................................................................................................... 109
Geen loon genieten ............................................................................................................................. 110
Inschrijven als werkzoekende .............................................................................................................. 110
Passende dienstbetrekking.................................................................................................................. 111
Beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt............................................................................................... 112
Arbeidsgeschikt zijn ............................................................................................................................. 113
Vrijstelling van bepaalde voorwaarden ............................................................................................... 113
PRESTATIES.............................................................................................................................................. 113
Werkloosheidsuitkeringen................................................................................................................... 113
Familiale situatie.................................................................................................................................. 114
Werkloosheidsperiode ........................................................................................................................ 116
Fixering van het bedrag ....................................................................................................................... 116
Berekening duur .................................................................................................................................. 117
Inschakelingsuitkeringen ..................................................................................................................... 117
Bijzondere regelingen .......................................................................................................................... 117
4
,Controle ............................................................................................................................................... 118
Deeltijds werken .................................................................................................................................. 119
OVERBRUGGINGSRECHT (ZELFSTANDIGEN) .......................................................................................... 119
RECHT OP MAATSCHAPPELIJKE INTEGRATIE (SOCIALE BIJSTAND) ................................................................ 120
8. PENSIOENEN ..................................................................................................................... 122
SITUERING .................................................................................................................................. 122
UITDAGINGEN.............................................................................................................................. 123
RUSTPENSIOENEN WN’S ................................................................................................................ 124
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 124
TOEPASSINGSGEBIED................................................................................................................................. 124
TOEGANG TOT HET PENSIOEN ..................................................................................................................... 124
BEREKENING VAN HET PENSIOEN ................................................................................................................. 125
RUSTPENSIOENEN ZELFSTANDIGEN .................................................................................................... 129
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 129
TOEGANG ............................................................................................................................................... 130
BEREKENING ........................................................................................................................................... 130
RUSTPENSIOENEN AMBTENAREN ...................................................................................................... 131
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 131
FINANCIERING ......................................................................................................................................... 132
TOEGANG ............................................................................................................................................... 132
BEREKENING ........................................................................................................................................... 133
OVERLEVINGSPENSIOENEN .............................................................................................................. 134
TOEGANG ............................................................................................................................................... 134
BEREKENING OVERLEVINGSPENSIOEN .......................................................................................................... 135
INVLOED VAN EEN SCHEIDING........................................................................................................... 135
PROCEDURE EN BETALING ............................................................................................................... 136
AANVRAAG ............................................................................................................................................. 136
UITVOERING............................................................................................................................................ 137
CUMULATIE MET BEROEPSINKOMSTEN ......................................................................................................... 137
CUMULATIE MET VERVANGINGSINKOMEN ..................................................................................................... 137
GEMIDDELDE PENSIOENBEDRAGEN.................................................................................................... 138
AANVULLENDE PENSIOENENVOORZIENINGEN VOOR WN’S .............................................................................. 138
AANVULLENDE PENSIOENENVOORZIENINGEN VOOR ZELFSTANDIGEN ................................................................. 139
INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN ................................................................................................ 139
PENSIOENHERVORMINGEN .............................................................................................................. 140
9. UITDAGINGEN EN TOEKOMST VAN ONZE SOCIALE ZEKERHEID ............................................ 141
I. HISTORIEK EN BASISPRINCIPES....................................................................................................... 141
II. SUCCESSEN EN UITDAGINGEN ....................................................................................................... 143
SUCCESSEN ............................................................................................................................................. 143
UITDAGINGEN ......................................................................................................................................... 144
III. TOEKOMST ............................................................................................................................. 146
10. HET GROEIPAKKET ........................................................................................................... 147
VOORBEELDVRAGEN ................................................................................................................ 148
5
,MODULES 1-3 ............................................................................................................................. 148
VRAGEN ................................................................................................................................................. 148
ANTWOORDEN ........................................................................................................................................ 149
MODULES 4-7 ............................................................................................................................. 150
VRAGEN ................................................................................................................................................. 150
ANTWOORDEN ........................................................................................................................................ 151
EXAMENSESSIE ......................................................................................................................... 152
STUDIEMATERIAAL ........................................................................................................................ 152
LEERDOELEN ................................................................................................................................ 152
EVALUATIEVORM .......................................................................................................................... 152
EXAMEN..................................................................................................................................... 153
VOORBEELDVRAGEN ...................................................................................................................... 153
6
, Algemene info
- Codex sociaal recht 2024-2025
- Slides volstaan niet, leerstof is het volledige handboek
- Communicatie: ‘discussies’ op Ufora
- Leerdoelen
o Inzicht en kennis hebben van het (Belgische) socialezekerheidsrecht, de interactie
met maatschappelijke evoluties begrijpen en de uitdagingen van het
socialezekerheidsrecht kunnen situeren
o Casussen in het domein van het socialezekerheidsrecht kunnen analyseren en
juridisch correcte oplossingen formuleren
o Voorbeelden uit de actualiteit kunnen gebruiken
o De wet- en regelgeving van het socialezekerheidsrecht correct kunnen raadplegen,
interpreteren en toepassen
- Examen
o 10/20 meerkeuze
o 10/20 open vragen
▪ Oa vergelijkingsvragen
• Bv. Ambtenarenpensioen vs arbeiderspensioen
o Gesloten boek
o Lijst afkortingen wetgeving: zie syllabus (die afkortingen mag je gebruiken op het
examen)
o Precieze data (oa bij historiek): NK, enkel kunnen situeren
1. Inleiding, historiek en administratieve organisatie
Wat is sociale zekerheid?
- Federaal regeerakkoord 2025-2029
o Zeer algemeen beschreven, komen er binnenkort wetteksten over
o Zal sterk ingrijpen op een aantal takken van de sociale zekerheid
o Grootste impact op werkloosheid en pensioenen
o Zijn doelstellingen, detaillering moet nog komen
- De maatschappelijke rol om iedereen ertoe in staat te stellen deel te nemen aan de
samenleving
o Relevant van de geboorte tot in het graf
o Minimale levensstandaard bewaren
o Sociale risico’s dekken
- Terminologie vaag en uiteenlopende invulling doorheen de geschiedenis
o Sociaal recht
▪ = arbeidsrecht + socialezekerheidsrecht
o Sociale zekerheid
▪ Obv het feit dat je beroepsactief bent
o Sociale verzekering
o Sociale risico’s
▪ Bv. Partner sterft van wie je afhankelijk was voor inkomen, job verliezen
o Sociaal statuut
o Sociale bescherming
▪ Sociale zekerheid, maar dan voor ambtenaren
7
, o Sociale bijstand
▪ Voor zij die niet beroepsactief zijn
▪ Bv. Leefloon
o Ook: sociale voorzieningen (huisvesting), arbeidsmarkt en tewerkstelling,
welzijnsrecht
▪ Ontwikkeling verzorgingsstaat/sociale welvaartsstaat
- Definitie sociale zekerheid: ankerpunten
o ILO Verdrag nr. 102 betreffende de minimumnormen der sociale zekerheid (de negen
sociale risico’s) (1952)
▪ Sociale risico’s bv. moederschap, ziekte,…
o Europese Verordeningen 883/2004/EG en 987/2009/EG
▪ Voor grensoverschrijdende tewerkstelling
o Algemene Beginselenwet Sociale Zekerheid (art. 3) (1981) en Wet Kruispuntbank
Sociale Zekerheid (art. 2, 1°) (1990)
▪ Te vinden in de codex (Belgische wetten)
o Wet Handvest Sociaal Verzekerde (art. 2, 1°) (1995)
▪ Ruimer: ook overheidspersoneel, zelfstandigen, sociale bijstand
▪ Meest actuele wetgeving
o Grondwet (art. 23) (1994) (infra)
▪ Art. 23 Gw. (ingevoerd op 31 januari 1994) -> bevat ook het standstillbeginsel
“Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden.
Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel,
rekeninghoudend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en
culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen.
Die rechten omvatten inzonderheid:
1°het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een
algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het waarborgen
van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil, het recht op bilijke
arbeidsvoorwaarden en een bilijke beloning, alsmede het recht op informatie,
overleg en collectief onderhandelen;
2°het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale,
geneeskundige en juridische bijstand;
3°het recht op een behoorlijke huisvesting;
4°het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu;
5°het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing;
6°het recht op gezinsbijslagen”(-˃ de 6e staatshervorming (2014) heeft dit recht
geregionaliseerd, het is een bevoegdheid van de gemeenschap geworden en is
toen in de GW geschreven om het te waarborgen, daarom wordt het hier dus
specifiek benoemd)
- Sociale zekerheid
o Geheel van sociale voorzieningen dat tot doel heeft aan alle burgers op elk
ogenblik van hun bestaan minstens in een bestaansminimum te voorzien
o Klassieke sectoren + sociale bijstand = ruime invulling
8
, - Takken van de sociale zekerheid
o Ziektewet
▪ Oa vervangingsinkomen in geval van arbeidsongeschiktheid
o Arbeidsongeschiktheid
▪ Werkloosheidsuitkering bij ontslag? Niet voor iedereen
▪ …
o Pensioen
▪ Voorwaarden voor vervroegde pensionering
▪ Sociaal risico: ouderdom, waardoor men geen inkomen meer kan verwerven
o Gezinsbijslag
▪ Recht van het kind geworden, onafhankelijk van (het beroep van) de ouders
• Daardoor niet als module in dit vak opgenomen
Hoe is sociale zekerheid georganiseerd?
- Loonaanvullende vergoedingen
o = er doet zich een sociaal risico voor, maar je behoudt je loon en je krijgt iets extra
o Doel
▪ Niet het wegvallen van loon opvangen
▪ Iets extra voorzien naast het loon
o Gezondheidszorg
▪ Beroepsactiviteit of afgeleide rechten
▪ Vrijwel de ganse bevolking
• Ook burgers die nog niet over een beroepsinkomen beschikken,
kunnen erop rekenen dat medische kosten (deels) worden
terugbetaald
o Gezinsbijslagen
▪ Recht van het kind
▪ Basisbedrag is niet afhankelijk van de hoogte van het inkomen van de ouder
• Wel extra voorzieningen voor mensen die niet veel/genoeg
verdienen
- Loonvervangende uitkeringen
o = er doet zich een sociaal risico voor en je kan geen loon meer verwerven
o Arbeidsongeschiktheid
▪ Ziekte en ongeval privéleven
▪ Arbeidsongeval en beroepsziekte (professioneel risico)
o Werkloosheid
o Ouderdom en overlijden
o Op basis van beroepsactiviteit
▪ Itt loonaanvullende vergoedingen
Drie grote beroepsgroepen
- Werknemers
- Zelfstandigen
- Ambtenaren ( overheidspersoneel (daar werken ook WN’s))
9
, ➔ Grote verschillen in financiering en prestaties tussen die 3 beroepsgroepen
o Financiering = wat nodig is om de prestaties te betalen
o Sociale prestatie = wat je op je rekening gestort krijgt
▪ Bv. Een pensioen, de terugbetaling van een bezoek aan de huisarts,…
o De 3 regelingen convergeren steeds meer naar elkaar toe
Sociale bijstand
= ultiem vangnet voor zij die niet aan de voorwaarden voldoen voor de sociale zekerheid
- Voor wij niet beroepsactief is
- Onderzoek bestaansmiddelen waarover de persoon beschikt
o Het vangnet wordt enkel aangeboden aan zij die het echt nodig hebben
o Bv. Geen sociale bijstand voor iemand die kiest niet te werken, maar wel 20 woningen
heeft
- Versus individuele rechten in de klassieke sociale zekerheid
o Bv. Diezelfde persoon verhuurt die woningen en wordt arbeidsongeschikt, krijgt hier wel
hulp
Historiek Belgische sociale zekerheid
Hoofdlijnen1
Sociale bijstand (bijstandsstelsels = residuaire stelsels)
➔ Eerste initiatieven voor armenzorg
- Men kon niet in levensonderhoud voorzien
o Er werd geholpen obv moreel besef, vrijwilligheid
1
Grote lijnen, belangrijke kantelpunten kennen, niet elk detail
10
ALGEMENE INFO........................................................................................................................... 7
1. INLEIDING, HISTORIEK EN ADMINISTRATIEVE ORGANISATIE .................................................... 7
WAT IS SOCIALE ZEKERHEID? ............................................................................................................... 7
HOE IS SOCIALE ZEKERHEID GEORGANISEERD? .......................................................................................... 9
HISTORIEK BELGISCHE SOCIALE ZEKERHEID ............................................................................................ 10
HOOFDLIJNEN............................................................................................................................................ 10
KANTELPUNT ............................................................................................................................................. 12
WO I ....................................................................................................................................................... 12
INTERBELLUM ............................................................................................................................................ 12
WO II ...................................................................................................................................................... 13
VERDERE EVOLUTIES ................................................................................................................................... 14
NEW DEAL ................................................................................................................................................ 15
JAREN ’50: GESTAGE ONTWIKKELING ............................................................................................................. 15
JAREN ’60: VERSNELLING VAN DE ONTWIKKELING ............................................................................................ 16
JAREN ’70: ECONOMISCHE CRISIS .................................................................................................................. 16
JAREN ’80: CRISIS TREKT ZICH DOOR .............................................................................................................. 17
JAREN ’90: DOEL = TOETREDEN TOT DE EUROZONE .......................................................................................... 17
JAREN 2000 -NU ....................................................................................................................................... 17
ADMINISTRATIEVE ORGANISATIE ......................................................................................................... 18
ALGEMEEN................................................................................................................................................ 18
INSTELLINGEN ............................................................................................................................................ 18
Soorten, organisatie en werking (algemeen) ........................................................................................ 18
Overzicht instellingen per stelsel/sector ............................................................................................... 20
RSZ (Rijksdienst voor sociale zekerheid) ................................................................................................ 20
Werknemers .......................................................................................................................................... 20
Zelfstandigen ......................................................................................................................................... 21
Overheidspersoneel .............................................................................................................................. 22
Sociale bijstand ...................................................................................................................................... 22
VERHOUDING INSTELLINGEN ONDERLING EN MET DE SOCIAAL VERZEKERDE .......................................................... 22
Kruispuntbank Sociale Zekerheid .......................................................................................................... 22
Handvest van de sociaal verzekerde...................................................................................................... 23
VOORBEELDVRAGEN ........................................................................................................................ 23
2. TOEPASSINGSGEBIED VAN DE SOCIALE ZEKERHEID................................................................ 24
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID WN’S ..................................................................................... 24
ALGEMENE REGEL ...................................................................................................................................... 24
UITBREIDINGEN ......................................................................................................................................... 26
UITSLUITINGEN .......................................................................................................................................... 28
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID ZELFSTANDIGEN ......................................................................... 30
TOEPASSINGSGEBIED SOCIALE ZEKERHEID AMBTENAREN ........................................................................... 32
PERSONEN MET AFGELEIDE RECHTEN ................................................................................................... 33
SOCIALE BIJSTAND ........................................................................................................................... 33
1
,3. FINANCIERING VAN DE SOCIALE ZEKERHEID ......................................................................... 33
INLEIDING ..................................................................................................................................... 33
BRONNEN FINANCIERING SOCIALE ZEKERHEID .................................................................................................. 33
FINANCIERING ........................................................................................................................................... 34
VOOR WIE?............................................................................................................................................... 34
BELANGRIJKSTE RECHTSBRONNEN ................................................................................................................. 35
WERKNEMERS ............................................................................................................................... 35
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 35
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 41
ANDERE INKOMSTEN SOCIALE ZEKERHEID ....................................................................................................... 46
ZELFSTANDIGEN .............................................................................................................................. 47
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 47
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 47
ALTERNATIEVE FINANCIERING EN OVERHEIDSSTEUN .......................................................................................... 50
FORMALITEITEN ......................................................................................................................................... 50
AMBTENAREN................................................................................................................................ 50
BEREKENINGSGRONDSLAG ........................................................................................................................... 50
BIJDRAGEN ............................................................................................................................................... 51
EENZIJDIGE BEËINDIGING ............................................................................................................................. 52
FINANCIERING SOCIALE BIJSTAND ........................................................................................................ 52
4. GEZONDHEIDSZORG ............................................................................................................ 53
INLEIDING ..................................................................................................................................... 53
RECHTHEBBENDEN .......................................................................................................................... 53
GERECHTIGDEN: 3 GROEPEN ........................................................................................................................ 53
PERSONEN TEN LASTE ................................................................................................................................. 55
Voorwaarden ......................................................................................................................................... 56
Specifieke voorwaarden ........................................................................................................................ 56
SOORTEN VERSTREKKINGEN............................................................................................................... 57
Geneeskundige verstrekkingen ............................................................................................................. 57
Geneesmiddelen ................................................................................................................................... 58
Bijzonder solidariteitsfonds ................................................................................................................... 58
UITGESLOTEN KOSTEN ...................................................................................................................... 58
PRESTATIES ................................................................................................................................... 60
Persoonlijk aandeel = remgeld .............................................................................................................. 60
Accreditering ......................................................................................................................................... 60
Verhoogde tegemoetkoming ................................................................................................................. 60
Globaal medisch dossier........................................................................................................................ 61
Echelonnering ........................................................................................................................................ 61
Maximumfactuur (MAF) ........................................................................................................................ 62
Betaling .................................................................................................................................................. 62
TERUGBETALINGSTARIEVEN ............................................................................................................... 63
VASTSTELLING TARIEVEN................................................................................................................... 64
5. ARBEIDSONGESCHIKTHEID................................................................................................... 67
INLEIDING ..................................................................................................................................... 67
WERKNEMERS ............................................................................................................................... 68
2
,ALGEMEEN................................................................................................................................................ 68
RECHTHEBBENDEN ..................................................................................................................................... 69
VOORWAARDEN......................................................................................................................................... 70
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 70
ZIV-UITKERINGEN ...................................................................................................................................... 72
Twee tijdvakken ..................................................................................................................................... 72
Formaliteiten ......................................................................................................................................... 72
Uitkeringen ............................................................................................................................................ 73
Gezinslast............................................................................................................................................... 73
Uitkeringsspecificaties ........................................................................................................................... 74
Gedeeltelijke werkhervatting ................................................................................................................ 74
MOEDERSCHAP.......................................................................................................................................... 76
ZELFSTANDIGEN .............................................................................................................................. 78
RECHTHEBBENDEN ..................................................................................................................................... 78
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 78
FORMALITEITEN ......................................................................................................................................... 80
ZIV-UITKERINGEN ...................................................................................................................................... 80
TERUG NAAR WERK-TRAJECT ........................................................................................................................ 81
MOEDERSCHAP.......................................................................................................................................... 81
ANDERE GEZINSVERLOVEN ........................................................................................................................... 81
AMBTENAREN................................................................................................................................ 81
ALGEMEEN................................................................................................................................................ 81
ARBEIDSONGESCHIKTHEID ........................................................................................................................... 82
VERLOF WEGENS ZIEKTE .............................................................................................................................. 82
VERMINDERDE/DEELTIJDSE PRESTATIES .......................................................................................................... 83
DISPONIBILITEIT ......................................................................................................................................... 83
ZIEKTEPENSIOEN ........................................................................................................................................ 83
ZORGVERLOVEN ......................................................................................................................................... 84
TEGEMOETKOMINGEN VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP ..................................................................... 84
6. PROFESSIONEEL RISICO........................................................................................................ 85
INLEIDING ..................................................................................................................................... 85
HISTORIEK................................................................................................................................................. 85
BESTUURLIJKE ORGANISATIE ......................................................................................................................... 86
TOEPASSINGSGEBIED................................................................................................................................... 86
BEGRIP EN BEWIJS........................................................................................................................... 86
PLOTSELINGE GEBEURTENIS.......................................................................................................................... 87
LETSEL...................................................................................................................................................... 87
UITWENDIGE OORZAAK ............................................................................................................................... 87
TIJDENS HET WERK ..................................................................................................................................... 88
DOOR HET WERK ........................................................................................................................................ 89
FOUT VAN HET SLACHTOFFER? ...................................................................................................................... 90
BEWIJS ARBEIDSONGEVAL ............................................................................................................................ 90
ARBEIDSWEGONGEVAL ................................................................................................................................ 91
BEGIN- EN EINDPUNT VAN DE VERBLIJFPLAATS VAN DE WN ............................................................................... 91
VERBLIJFPLAATS ......................................................................................................................................... 91
WERKPLAATS............................................................................................................................................. 91
NORMALE TRAJECT ..................................................................................................................................... 92
ONDERBREKINGEN ARBEIDSWEG ................................................................................................................... 92
GELIJKGESTELDE TRAJECTEN ......................................................................................................................... 92
3
,BEWIJS ARBEIDSWEGONGEVAL ..................................................................................................................... 93
SCHADELOOSSTELLING ..................................................................................................................... 93
OVERZICHT ............................................................................................................................................... 93
MEDISCHE KOSTEN ..................................................................................................................................... 93
PROTHESEN EN ORTHOPEDIE ........................................................................................................................ 94
TIJDELIJKE ARBEIDSONGESCHIKTHEID ............................................................................................................. 94
BLIJVENDE ARBEIDSONGESCHIKTHEID............................................................................................................. 95
Algemeen............................................................................................................................................... 95
Evaluatie ................................................................................................................................................ 95
Rente ..................................................................................................................................................... 95
Herziening.............................................................................................................................................. 96
VERGOEDING VOOR HULP VAN DERDEN .......................................................................................................... 96
DODELIJK ARBEIDSONGEVAL ......................................................................................................................... 96
BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID ...................................................................................................... 97
PROCEDURE & VERZEKERING ............................................................................................................. 99
BEROEPSZIEKTEN .......................................................................................................................... 100
MEEST VOORKOMENDE BEROEPSZIEKTEN IN BELGIË ....................................................................................... 100
ALGEMEEN.............................................................................................................................................. 100
VERSCHILPUNTEN MET ARBEIDSONGEVALLEN ................................................................................................ 100
BEGRIP ‘BEROEPSZIEKTE’ EN BEWIJS ............................................................................................................ 101
SCHADELOOSSTELLING .............................................................................................................................. 102
7. WERKLOOSHEID ................................................................................................................ 102
WERKLOOSHEIDSVERZEKERING WN’S................................................................................................ 102
INLEIDING ............................................................................................................................................... 102
TOELAATBAARHEIDSVEREISTEN ................................................................................................................... 103
Begrip .................................................................................................................................................. 103
Wachttijd - arbeidsdagen .................................................................................................................... 104
Wachttijd - verlenging referenteperiode ............................................................................................. 104
Wachttijd - behoud hoedanigheid werkloze ....................................................................................... 105
Einde studies of leertijd? ..................................................................................................................... 105
Ambtenaren......................................................................................................................................... 106
TOEKENNINGSVOORWAARDEN ................................................................................................................... 106
Begrip .................................................................................................................................................. 106
Geen arbeid verrichten........................................................................................................................ 107
Onvrijwillig werkloos zijn ..................................................................................................................... 109
Geen loon genieten ............................................................................................................................. 110
Inschrijven als werkzoekende .............................................................................................................. 110
Passende dienstbetrekking.................................................................................................................. 111
Beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt............................................................................................... 112
Arbeidsgeschikt zijn ............................................................................................................................. 113
Vrijstelling van bepaalde voorwaarden ............................................................................................... 113
PRESTATIES.............................................................................................................................................. 113
Werkloosheidsuitkeringen................................................................................................................... 113
Familiale situatie.................................................................................................................................. 114
Werkloosheidsperiode ........................................................................................................................ 116
Fixering van het bedrag ....................................................................................................................... 116
Berekening duur .................................................................................................................................. 117
Inschakelingsuitkeringen ..................................................................................................................... 117
Bijzondere regelingen .......................................................................................................................... 117
4
,Controle ............................................................................................................................................... 118
Deeltijds werken .................................................................................................................................. 119
OVERBRUGGINGSRECHT (ZELFSTANDIGEN) .......................................................................................... 119
RECHT OP MAATSCHAPPELIJKE INTEGRATIE (SOCIALE BIJSTAND) ................................................................ 120
8. PENSIOENEN ..................................................................................................................... 122
SITUERING .................................................................................................................................. 122
UITDAGINGEN.............................................................................................................................. 123
RUSTPENSIOENEN WN’S ................................................................................................................ 124
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 124
TOEPASSINGSGEBIED................................................................................................................................. 124
TOEGANG TOT HET PENSIOEN ..................................................................................................................... 124
BEREKENING VAN HET PENSIOEN ................................................................................................................. 125
RUSTPENSIOENEN ZELFSTANDIGEN .................................................................................................... 129
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 129
TOEGANG ............................................................................................................................................... 130
BEREKENING ........................................................................................................................................... 130
RUSTPENSIOENEN AMBTENAREN ...................................................................................................... 131
HISTORIEK EN BRONNEN ............................................................................................................................ 131
FINANCIERING ......................................................................................................................................... 132
TOEGANG ............................................................................................................................................... 132
BEREKENING ........................................................................................................................................... 133
OVERLEVINGSPENSIOENEN .............................................................................................................. 134
TOEGANG ............................................................................................................................................... 134
BEREKENING OVERLEVINGSPENSIOEN .......................................................................................................... 135
INVLOED VAN EEN SCHEIDING........................................................................................................... 135
PROCEDURE EN BETALING ............................................................................................................... 136
AANVRAAG ............................................................................................................................................. 136
UITVOERING............................................................................................................................................ 137
CUMULATIE MET BEROEPSINKOMSTEN ......................................................................................................... 137
CUMULATIE MET VERVANGINGSINKOMEN ..................................................................................................... 137
GEMIDDELDE PENSIOENBEDRAGEN.................................................................................................... 138
AANVULLENDE PENSIOENENVOORZIENINGEN VOOR WN’S .............................................................................. 138
AANVULLENDE PENSIOENENVOORZIENINGEN VOOR ZELFSTANDIGEN ................................................................. 139
INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN ................................................................................................ 139
PENSIOENHERVORMINGEN .............................................................................................................. 140
9. UITDAGINGEN EN TOEKOMST VAN ONZE SOCIALE ZEKERHEID ............................................ 141
I. HISTORIEK EN BASISPRINCIPES....................................................................................................... 141
II. SUCCESSEN EN UITDAGINGEN ....................................................................................................... 143
SUCCESSEN ............................................................................................................................................. 143
UITDAGINGEN ......................................................................................................................................... 144
III. TOEKOMST ............................................................................................................................. 146
10. HET GROEIPAKKET ........................................................................................................... 147
VOORBEELDVRAGEN ................................................................................................................ 148
5
,MODULES 1-3 ............................................................................................................................. 148
VRAGEN ................................................................................................................................................. 148
ANTWOORDEN ........................................................................................................................................ 149
MODULES 4-7 ............................................................................................................................. 150
VRAGEN ................................................................................................................................................. 150
ANTWOORDEN ........................................................................................................................................ 151
EXAMENSESSIE ......................................................................................................................... 152
STUDIEMATERIAAL ........................................................................................................................ 152
LEERDOELEN ................................................................................................................................ 152
EVALUATIEVORM .......................................................................................................................... 152
EXAMEN..................................................................................................................................... 153
VOORBEELDVRAGEN ...................................................................................................................... 153
6
, Algemene info
- Codex sociaal recht 2024-2025
- Slides volstaan niet, leerstof is het volledige handboek
- Communicatie: ‘discussies’ op Ufora
- Leerdoelen
o Inzicht en kennis hebben van het (Belgische) socialezekerheidsrecht, de interactie
met maatschappelijke evoluties begrijpen en de uitdagingen van het
socialezekerheidsrecht kunnen situeren
o Casussen in het domein van het socialezekerheidsrecht kunnen analyseren en
juridisch correcte oplossingen formuleren
o Voorbeelden uit de actualiteit kunnen gebruiken
o De wet- en regelgeving van het socialezekerheidsrecht correct kunnen raadplegen,
interpreteren en toepassen
- Examen
o 10/20 meerkeuze
o 10/20 open vragen
▪ Oa vergelijkingsvragen
• Bv. Ambtenarenpensioen vs arbeiderspensioen
o Gesloten boek
o Lijst afkortingen wetgeving: zie syllabus (die afkortingen mag je gebruiken op het
examen)
o Precieze data (oa bij historiek): NK, enkel kunnen situeren
1. Inleiding, historiek en administratieve organisatie
Wat is sociale zekerheid?
- Federaal regeerakkoord 2025-2029
o Zeer algemeen beschreven, komen er binnenkort wetteksten over
o Zal sterk ingrijpen op een aantal takken van de sociale zekerheid
o Grootste impact op werkloosheid en pensioenen
o Zijn doelstellingen, detaillering moet nog komen
- De maatschappelijke rol om iedereen ertoe in staat te stellen deel te nemen aan de
samenleving
o Relevant van de geboorte tot in het graf
o Minimale levensstandaard bewaren
o Sociale risico’s dekken
- Terminologie vaag en uiteenlopende invulling doorheen de geschiedenis
o Sociaal recht
▪ = arbeidsrecht + socialezekerheidsrecht
o Sociale zekerheid
▪ Obv het feit dat je beroepsactief bent
o Sociale verzekering
o Sociale risico’s
▪ Bv. Partner sterft van wie je afhankelijk was voor inkomen, job verliezen
o Sociaal statuut
o Sociale bescherming
▪ Sociale zekerheid, maar dan voor ambtenaren
7
, o Sociale bijstand
▪ Voor zij die niet beroepsactief zijn
▪ Bv. Leefloon
o Ook: sociale voorzieningen (huisvesting), arbeidsmarkt en tewerkstelling,
welzijnsrecht
▪ Ontwikkeling verzorgingsstaat/sociale welvaartsstaat
- Definitie sociale zekerheid: ankerpunten
o ILO Verdrag nr. 102 betreffende de minimumnormen der sociale zekerheid (de negen
sociale risico’s) (1952)
▪ Sociale risico’s bv. moederschap, ziekte,…
o Europese Verordeningen 883/2004/EG en 987/2009/EG
▪ Voor grensoverschrijdende tewerkstelling
o Algemene Beginselenwet Sociale Zekerheid (art. 3) (1981) en Wet Kruispuntbank
Sociale Zekerheid (art. 2, 1°) (1990)
▪ Te vinden in de codex (Belgische wetten)
o Wet Handvest Sociaal Verzekerde (art. 2, 1°) (1995)
▪ Ruimer: ook overheidspersoneel, zelfstandigen, sociale bijstand
▪ Meest actuele wetgeving
o Grondwet (art. 23) (1994) (infra)
▪ Art. 23 Gw. (ingevoerd op 31 januari 1994) -> bevat ook het standstillbeginsel
“Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden.
Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel,
rekeninghoudend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en
culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen.
Die rechten omvatten inzonderheid:
1°het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een
algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het waarborgen
van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil, het recht op bilijke
arbeidsvoorwaarden en een bilijke beloning, alsmede het recht op informatie,
overleg en collectief onderhandelen;
2°het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale,
geneeskundige en juridische bijstand;
3°het recht op een behoorlijke huisvesting;
4°het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu;
5°het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing;
6°het recht op gezinsbijslagen”(-˃ de 6e staatshervorming (2014) heeft dit recht
geregionaliseerd, het is een bevoegdheid van de gemeenschap geworden en is
toen in de GW geschreven om het te waarborgen, daarom wordt het hier dus
specifiek benoemd)
- Sociale zekerheid
o Geheel van sociale voorzieningen dat tot doel heeft aan alle burgers op elk
ogenblik van hun bestaan minstens in een bestaansminimum te voorzien
o Klassieke sectoren + sociale bijstand = ruime invulling
8
, - Takken van de sociale zekerheid
o Ziektewet
▪ Oa vervangingsinkomen in geval van arbeidsongeschiktheid
o Arbeidsongeschiktheid
▪ Werkloosheidsuitkering bij ontslag? Niet voor iedereen
▪ …
o Pensioen
▪ Voorwaarden voor vervroegde pensionering
▪ Sociaal risico: ouderdom, waardoor men geen inkomen meer kan verwerven
o Gezinsbijslag
▪ Recht van het kind geworden, onafhankelijk van (het beroep van) de ouders
• Daardoor niet als module in dit vak opgenomen
Hoe is sociale zekerheid georganiseerd?
- Loonaanvullende vergoedingen
o = er doet zich een sociaal risico voor, maar je behoudt je loon en je krijgt iets extra
o Doel
▪ Niet het wegvallen van loon opvangen
▪ Iets extra voorzien naast het loon
o Gezondheidszorg
▪ Beroepsactiviteit of afgeleide rechten
▪ Vrijwel de ganse bevolking
• Ook burgers die nog niet over een beroepsinkomen beschikken,
kunnen erop rekenen dat medische kosten (deels) worden
terugbetaald
o Gezinsbijslagen
▪ Recht van het kind
▪ Basisbedrag is niet afhankelijk van de hoogte van het inkomen van de ouder
• Wel extra voorzieningen voor mensen die niet veel/genoeg
verdienen
- Loonvervangende uitkeringen
o = er doet zich een sociaal risico voor en je kan geen loon meer verwerven
o Arbeidsongeschiktheid
▪ Ziekte en ongeval privéleven
▪ Arbeidsongeval en beroepsziekte (professioneel risico)
o Werkloosheid
o Ouderdom en overlijden
o Op basis van beroepsactiviteit
▪ Itt loonaanvullende vergoedingen
Drie grote beroepsgroepen
- Werknemers
- Zelfstandigen
- Ambtenaren ( overheidspersoneel (daar werken ook WN’s))
9
, ➔ Grote verschillen in financiering en prestaties tussen die 3 beroepsgroepen
o Financiering = wat nodig is om de prestaties te betalen
o Sociale prestatie = wat je op je rekening gestort krijgt
▪ Bv. Een pensioen, de terugbetaling van een bezoek aan de huisarts,…
o De 3 regelingen convergeren steeds meer naar elkaar toe
Sociale bijstand
= ultiem vangnet voor zij die niet aan de voorwaarden voldoen voor de sociale zekerheid
- Voor wij niet beroepsactief is
- Onderzoek bestaansmiddelen waarover de persoon beschikt
o Het vangnet wordt enkel aangeboden aan zij die het echt nodig hebben
o Bv. Geen sociale bijstand voor iemand die kiest niet te werken, maar wel 20 woningen
heeft
- Versus individuele rechten in de klassieke sociale zekerheid
o Bv. Diezelfde persoon verhuurt die woningen en wordt arbeidsongeschikt, krijgt hier wel
hulp
Historiek Belgische sociale zekerheid
Hoofdlijnen1
Sociale bijstand (bijstandsstelsels = residuaire stelsels)
➔ Eerste initiatieven voor armenzorg
- Men kon niet in levensonderhoud voorzien
o Er werd geholpen obv moreel besef, vrijwilligheid
1
Grote lijnen, belangrijke kantelpunten kennen, niet elk detail
10
