Algemene samenvatting
Privaat recht (Jan Fiers)
Algemeen................................................................................................................................ 5
Belangrijke algemene begrippen..................................................................................5
Begrippen per hoofdstuk.............................................................................................. 8
Het individu – inhoud en kernbegrippen................................................................. 8
In relatie met anderen - inhoud en kernbegrippen..................................................8
Vermogensrecht – inhoud en kernbegrippen..........................................................9
Het individu...........................................................................................................................10
De juridische persoon.......................................................................................................10
Begrippen................................................................................................................... 10
De fysieke of natuurlijke persoon............................................................................... 10
Het leven...............................................................................................................11
Bescherming van het lichaam.............................................................................. 12
Bescherming van het lichaam tegen aantasting door anderen...................... 12
Bescherming van het lichaam en het zelfbeschikkingsrecht van individu.................. 13
De rechtspersoon....................................................................................................... 14
De feitelijke vereniging......................................................................................... 14
De juridische identiteit...................................................................................................... 15
Identificatiegegevens..................................................................................................15
De naam............................................................................................................... 15
Het geslacht..........................................................................................................15
De woonplaats......................................................................................................16
De nationaliteit......................................................................................................17
De rechtspersoon................................................................................................. 18
Gebeurtenissen en handelingen................................................................................ 18
Akten van de burgerlijke stand................................................................................... 18
Bekwaamheid van de persoon......................................................................................... 19
Begrippen................................................................................................................... 19
Minderjarigen..............................................................................................................20
Handelingsonbekwaam........................................................................................ 20
Vertegenwoordiging door de ouder(s).................................................................. 20
De voogdij.............................................................................................................20
Voogdijorganen...............................................................................................21
Andere vormen van voogdij............................................................................ 22
Pleegzorg....................................................................................................... 22
Ontvoogding......................................................................................................... 23
Samenvatting: minderjarigen................................................................................24
Meerderjarigen........................................................................................................... 25
Handelingsbekwaam............................................................................................ 25
Bewindvoering...................................................................................................... 25
Zorgvolmacht........................................................................................................27
De relatieve nietigheid van de handeling................................................................... 29
, Samenvatting: meerderjarigen................................................................................... 30
Gedwongen hulpverlening................................................................................................31
Meerderjarigen........................................................................................................... 31
Gedwongen opname (of collocatie)......................................................................31
Na een misdrijf: forensische zorg......................................................................... 32
Na een misdrijf: internering...................................................................................32
Minderjarigen..............................................................................................................33
Gedwongen opname............................................................................................ 33
Pedagogische maatregelen..................................................................................33
Procedure bij strafbare feiten........................................................................................... 34
Meerderjarigen........................................................................................................... 34
Drie fasen: de registratie, het strafonderzoek/vooronderzoek en het strafproces 34
Opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek.......................................... 35
Uitvoering van de straf..........................................................................................36
Minderjarigen..............................................................................................................37
Vier fasen: de voorbereidende fase, afhandeling op het niveau van het
jeugdparket, afhandeling op het niveau van de jeugdrechter, de definitieve fase 37
Uitvoering van de sanctie..................................................................................... 38
In relatie tot anderen............................................................................................................ 39
Aansprakelijkheid............................................................................................................. 39
Begrippen................................................................................................................... 39
Een verbintenis.....................................................................................................39
Aansprakelijkheid................................................................................................. 39
Strafrechtelijke aansprakelijkheid...............................................................................40
Aansprakelijkheid tot onrechtmatige daad................................................................. 40
Aansprakelijkheid voor eigen daden.....................................................................40
Aansprakelijkheid voor daden van anderen......................................................... 41
Aansprakelijkheid voor dieren.............................................................................. 42
Aansprakelijkheid voor zaken...............................................................................42
Aansprakelijkheid tussen buren............................................................................42
Contractuele aansprakelijkheid.................................................................................. 43
Resultaat- en inspanningsverbintenis...................................................................43
Soorten overeenkomsten..................................................................................... 43
Wilsovereenstemming................................................................................................ 43
Een geldig contract...............................................................................................44
Een contract bewijzen.......................................................................................... 44
Een contract uitvoeren..........................................................................................45
Dwingend en aanvullend recht............................................................................. 46
Het koopcontract.................................................................................................. 46
Het huurcontract................................................................................................... 47
De huur van een woning als hoofdverblijf (private huur)................................ 47
De huur van een sociale woning.................................................................... 51
Nieuwe woonvormen...................................................................................... 52
Beroepsgeheim.......................................................................................................... 53
Samenvatting: Privaat Recht 2
, Het ouderschap................................................................................................................ 55
Ouderlijke plichten...................................................................................................... 55
Beslissingen nemen in het belang van het kind................................................... 55
Onderhoudsplicht................................................................................................. 55
De onderhoudsplicht bij minderjarige kinderen.............................................. 56
De onderhoudsplicht bij meerderjarige kinderen............................................ 56
Ouderlijke rechten...................................................................................................... 57
Het ouderlijk gezag...............................................................................................57
Beslissingen over contact met anderen................................................................58
Gezamenlijke en gelijkwaardige uitoefening........................................................ 58
De onderhoudsplicht bij meerderjarige kinderen.................................................. 58
Bijzondere vordering.................................................................................................. 59
Vaststelling van het ouderschap (afstamming)...........................................................59
De afstamming van moederszijde........................................................................ 59
De vaderlijke afstamming (of het meemoederschap)........................................... 60
Betwisting van ouderschap...................................................................................61
Adoptie....................................................................................................................... 61
Het partnerschap..............................................................................................................63
Feitelijke samenwoning.............................................................................................. 63
Wettelijke samenwoning.............................................................................................63
Het huwelijk................................................................................................................ 65
Voorwaarden........................................................................................................ 65
Hoe?..................................................................................................................... 66
Gevolgen.............................................................................................................. 66
Beëindiging...........................................................................................................67
Echtscheiding............................................................................................................. 68
Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (EOO)...........................68
Echtscheiding door onderlinge toestemming (EOT).............................................68
Gevolgen.............................................................................................................. 68
Vermogensrecht................................................................................................................... 69
Het vermogen...................................................................................................................69
Soorten goederen.......................................................................................................69
Zakelijke rechten.............................................................................................................. 70
Het eigendomsrecht................................................................................................... 70
Het vruchtgebruik....................................................................................................... 71
Het huwelijksvermogensrecht.......................................................................................... 72
Het wettelijk stelsel..................................................................................................... 72
Baten (activa) van het eigen vermogen................................................................73
Lasten (passiva) van het eigen vermogen............................................................73
Baten (activa) van het gemeenschappelijk vermogen..........................................73
Lasten (passiva) van het gemeenschappelijk vermogen......................................73
De huwelijksovereenkomst.........................................................................................74
Verdeling van schulden.............................................................................................. 74
Het beheer van vermogens........................................................................................ 74
Samenvatting: Privaat Recht 3
, Einde van het huwelijk................................................................................................75
Het erfrecht.......................................................................................................................76
Het wettelijk stelsel..................................................................................................... 77
Algemeen............................................................................................................. 77
Het testament............................................................................................................. 79
Beschikbaar deel.................................................................................................. 79
Het fictief vermogen........................................................................................79
Erfrecht en onderhoudsplicht................................................................................80
Soorten testamenten.................................................................................................. 80
Herroeping van een testament............................................................................. 81
Betwisting van een testament...............................................................................81
Erfovereenkomst.............................................................................................................. 81
Erfbelasting...................................................................................................................... 81
Aanvullend: ontbinden in factoren..................................................................................... 82
Objectief recht.................................................................................................................. 82
Subjectief recht.................................................................................................................82
Rechtsobject.....................................................................................................................82
Rechtssubject...................................................................................................................82
Rechtsfeit......................................................................................................................... 83
🚦
Rechtshandeling...............................................................................................................83
Verkeerssituatie: een voorbeeld met het verkeerslicht ............................................... 83
Samenvatting: Privaat Recht 4
,Algemeen
Deze samenvatting bundelt deel 4, 5 en 6 uit het handboek Recht en de samenleving –
Juridisch kompas voor welzijnswerk van Jan Cottyn en Jan Fiers. De tekst is aangevuld met
voorbeelden en notities uit de hoorcolleges van Jan Fiers binnen de opleiding Bachelor
Sociaal Werk (academiejaar 2024-2025).
De drie onderdelen behandelen thema’s binnen het privaat recht. In eerste instantie volgt
een overzicht van de belangrijkste begrippen en kernpunten per hoofdstuk. Aansluitend
wordt elk hoofdstuk uitgebreider toegelicht met meer gedetailleerde uitleg en voorbeelden uit
het handboek.
Belangrijke algemene begrippen
● Rechtssubject: elke persoon of organisatie die rechten en plichten heeft
(natuurlijke personen, rechtspersonen).
● Rechtsobject: het voorwerp waarop een recht betrekking heeft (bv. een huis, een
dier).
● Rechtsfeit: gebeurtenis met juridische gevolgen (bv. een geboorte, overlijden,
ongeval).
● Rechtshandeling: een bewuste handeling met rechtsgevolgen (bv. een contract
sluiten, trouwen).
● Juridische persoonlijkheid: het statuut van rechtssubject zijn — je kan rechten
en plichten hebben.
● Natuurlijke persoon: elk levend mens met juridische persoonlijkheid.
● Rechtspersoon: organisatie (bv. vzw, BV) die zelfstandig rechtshandelingen mag
stellen.
● Feitelijke vereniging: informele groep zonder rechtspersoonlijkheid (bv. leesclub).
● Juridische identiteit: juridische kenmerken die een persoon uniek maken (naam,
geslacht, nationaliteit, woonplaats).
● Genotsbekwaamheid (rechtsbekwaamheid): vanaf de geboorte heb je rechten
en plichten.
● Handelingsbekwaamheid: je mag je rechten zelfstandig uitoefenen (bv. contract
tekenen).
● Handelingsonbekwaamheid: je mag je rechten niet zelfstandig uitoefenen,
meestal door leeftijd of beperking.
Samenvatting: Privaat Recht 5
, ● Wilsbekwaamheid: het vermogen om bewust beslissingen te nemen en de
gevolgen in te schatten.
● Vertegenwoordiging: iemand anders handelt juridisch in jouw plaats.
● Voogdij: bescherming en vertegenwoordiging van minderjarigen zonder ouders.
● Ontvoogding: procedure waarbij een minderjarige deels als meerderjarige wordt
behandeld.
● Adoptie: juridische band tussen adoptieouder en kind, met alle rechten en
plichten.
● Pleegzorg: tijdelijke opvang en zorg door anderen dan de ouders; ouders
behouden hun rechten.
● Zorgvolmacht: volmacht om beslissingen te nemen voor iemand die later
wilsonbekwaam zou worden.
● Bewindvoering: juridische bescherming van meerderjarigen die hun eigen
belangen niet meer kunnen behartigen.
● Relatieve nietigheid: rechtshandeling kan ongeldig verklaard worden als ze
nadelig is voor een beschermde persoon.
● Collocatie: gedwongen opname in een psychiatrische instelling.
● Internering: vrijheidsbeperkende maatregel voor iemand die een misdrijf pleegde
maar ontoerekeningsvatbaar is.
● Pedagogische maatregel: hulp- of sanctiemaatregel opgelegd aan een jongere
door de jeugdrechter.
● Aansprakelijkheid: verantwoordelijkheid voor schade of fouten (strafrechtelijk,
burgerlijk of contractueel).
● Verbintenis: juridische band waarbij iemand iets moet doen of nalaten ten aanzien
van een ander.
● Contract: een overeenkomst met wederzijdse rechten en plichten.
● Wilsovereenstemming: beide partijen gaan akkoord met de inhoud van een
overeenkomst.
● Ouderlijk gezag: de wettelijke verantwoordelijkheid van ouders over hun kinderen.
● Onderhoudsplicht: verplichting om financieel bij te dragen aan het
levensonderhoud van kinderen (of ouders).
● Erkenning (van een kind): juridische daad waarbij een vader of meeouder het
ouderschap aanvaardt.
Samenvatting: Privaat Recht 6
, ● Vaststelling van afstamming: juridisch bepalen wie de moeder of vader is van
een kind.
● Echtscheiding EOO/EOT: beëindiging van een huwelijk door onherstelbare
ontwrichting (EOO) of onderlinge toestemming (EOT).
● Discretieplicht: zorgvuldige omgang met vertrouwelijke informatie, ook zonder
formeel beroepsgeheim.
● Beroepsgeheim: wettelijke plicht tot zwijgen over wat je beroepshalve verneemt.
● Zakelijke rechten: directe rechten op een zaak (eigendom, vruchtgebruik...).
● Vruchtgebruik: gebruik mogen maken van andermans goed en er vruchten uit
halen, zonder eigenaar te zijn.
● Vermogen: geheel van goederen, schulden, rechten en plichten van een persoon.
● Huwelijksvermogensrecht: regels over de verdeling van bezittingen tussen
echtgenoten.
● Erfrecht: wie erft wat na overlijden, en onder welke voorwaarden.
● Testament: eenzijdige wilsuiting waarin iemand regelt wat er na zijn dood met zijn
nalatenschap gebeurt.
● Erfovereenkomst: een overeenkomst opgesteld bij de notaris over afspraken
vastgelegd over familiekwesties bij overlijden.
● Erfbelasting: belasting die geheven wordt op erfenissen. Het percentage verschilt
per gewest.
Samenvatting: Privaat Recht 7
, Begrippen per hoofdstuk
Het individu – inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● De juridische persoon
● Fysieke persoon en rechtspersoon
● Begin en einde van het leven
● Juridische identiteit (naam, geslacht, woonplaats, nationaliteit)
● Bekwaamheid en bescherming (minderjarigen, meerderjarigen)
● Gedwongen hulpverlening
Kernbegrippen:
● Natuurlijke persoon
● Rechtspersoon
● De feitelijke vereniging
● Rechtsobject
● Juridische identiteit
● Akten van de burgerlijke stand
● Bekwaamheid
● Handelings(on)bekwaam
● Voogdij, ontvoogding
● Pleegzorg
● Bewindvoering
● Zorgvolmacht
● Collocatie
In relatie met anderen - inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● Aansprakelijkheid (eigen daden, daden van anderen, dieren, zaken)
● Verbintenissen: ontstaan, uitvoering, uitdoving
● Contracten (koop, huur, geldigheid)
● Ouderschap (plichten, rechten, onderhoud)
● Partnerschap (feitelijke/wettelijke samenwoning, huwelijk)
● Echtscheiding (EOO, EOT)
● Beroepsgeheim en discretieplicht
Kernbegrippen:
● Verbintenis
● Aansprakelijkheid (onrechtmatig, strafrechtelijk, contractueel)
● Schuldeiser/schuldenaar
● Resultaats- en inspanningsverbintenis
● Hoofdelijkheid en ondeelbaarheid
● Contract en bewijs
● Ouderlijk gezag
● Onderhoudsplicht
● Echtscheiding (EOO/EOT)
● Beroepsgeheim
Samenvatting: Privaat Recht 8
, Vermogensrecht – inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● Vermogen en goederen
● Zakelijke rechten: eigendom, vruchtgebruik
● Huwelijksvermogensrecht
● Erfrecht en testamenten
Kernbegrippen:
● Vermogen
● Goederen (roerend/onroerend)
● Zakelijke rechten (eigendomsrecht, vruchtgebruik)
● Wettelijk huwelijksvermogensstelsel: eigen vermogen ene echtgenoot - eigen
vermogen andere echtgenoot - gemeenschappelijk vermogen
● Huwelijksovereenkomst: algehele gemeenschap, scheiding van goederen, variant
wettelijk stelsel
● Testament
● Erfenis of nalatenschap
● Erflater - erfgerechtigde en erfgenaam
● Plaatsvervulling, kloving, orde, lijn, graad
● Erfovereenkomst
● Erfbelasting
● Schenking of beschikking bij testament
Samenvatting: Privaat Recht 9
, Het individu
De juridische persoon
Begrippen
De juridische persoon = iets of iemand die drager is van rechten en plichten. Een drager van
rechten en plichten duidt men ook aan als ‘rechtssubject’
Er zijn 2 categorieën juridische personen:
1. Natuurlijke persoon of fysieke persoon = alle menselijke wezens
2. Rechtspersonen = verenigingen en vennootschappen met een juridische structuur
De fysieke of natuurlijke persoon
Elke levende mens is een juridisch persoon: baby, jonge kind, demente bejaarde,...
Elke mens is drager van rechten en plichten; ongeacht of die mens de rechten al dan niet
kan uitvoeren.
➡️ Verschil met vroeger: mens verloor door slavernij zijn juridische persoonlijkheid of de
burgerlijke dood (een straf tot 1831 die de veroordeelde diens burgerlijke rechten ontnam)
🌵🐃 En planten en dieren dan? ⇒ géén juridische persoonlijkheid (enkel de levende
mens) ⇒ zij zijn ‘rechtsobjecten’ = voorwerp van recht, maar hebben zelf geen rechten
➡️ Verschil met vroeger: dieren kregen in de middeleeuwen soms een juridische
persoonlijkheid. Gevolg: dieren kwamen voor de rechtbank en kregen een straf.
🐈🐩🐖 Wetgeving rond dierenwelzijn en dierenbescherming: sinds 2021 maken we
onderscheid tussen personen, dieren en voorwerpen = juridisch erkend dat dieren een
gevoelsvermogen en biologische noden hebben. Dieren krijgen geen rechten - maar de
mens heeft beperkingen en verplichtingen tegenover dieren.
Het bestaan van de natuurlijke persoon wordt bepaald door biologische gegevens ⇒
verbonden aan het menselijk leven ⇒ verbonden aan het menselijk lichaam ⇒ bepaalt de
duur van de juridische persoonlijkheid.
Samenvatting: Privaat Recht 10
Privaat recht (Jan Fiers)
Algemeen................................................................................................................................ 5
Belangrijke algemene begrippen..................................................................................5
Begrippen per hoofdstuk.............................................................................................. 8
Het individu – inhoud en kernbegrippen................................................................. 8
In relatie met anderen - inhoud en kernbegrippen..................................................8
Vermogensrecht – inhoud en kernbegrippen..........................................................9
Het individu...........................................................................................................................10
De juridische persoon.......................................................................................................10
Begrippen................................................................................................................... 10
De fysieke of natuurlijke persoon............................................................................... 10
Het leven...............................................................................................................11
Bescherming van het lichaam.............................................................................. 12
Bescherming van het lichaam tegen aantasting door anderen...................... 12
Bescherming van het lichaam en het zelfbeschikkingsrecht van individu.................. 13
De rechtspersoon....................................................................................................... 14
De feitelijke vereniging......................................................................................... 14
De juridische identiteit...................................................................................................... 15
Identificatiegegevens..................................................................................................15
De naam............................................................................................................... 15
Het geslacht..........................................................................................................15
De woonplaats......................................................................................................16
De nationaliteit......................................................................................................17
De rechtspersoon................................................................................................. 18
Gebeurtenissen en handelingen................................................................................ 18
Akten van de burgerlijke stand................................................................................... 18
Bekwaamheid van de persoon......................................................................................... 19
Begrippen................................................................................................................... 19
Minderjarigen..............................................................................................................20
Handelingsonbekwaam........................................................................................ 20
Vertegenwoordiging door de ouder(s).................................................................. 20
De voogdij.............................................................................................................20
Voogdijorganen...............................................................................................21
Andere vormen van voogdij............................................................................ 22
Pleegzorg....................................................................................................... 22
Ontvoogding......................................................................................................... 23
Samenvatting: minderjarigen................................................................................24
Meerderjarigen........................................................................................................... 25
Handelingsbekwaam............................................................................................ 25
Bewindvoering...................................................................................................... 25
Zorgvolmacht........................................................................................................27
De relatieve nietigheid van de handeling................................................................... 29
, Samenvatting: meerderjarigen................................................................................... 30
Gedwongen hulpverlening................................................................................................31
Meerderjarigen........................................................................................................... 31
Gedwongen opname (of collocatie)......................................................................31
Na een misdrijf: forensische zorg......................................................................... 32
Na een misdrijf: internering...................................................................................32
Minderjarigen..............................................................................................................33
Gedwongen opname............................................................................................ 33
Pedagogische maatregelen..................................................................................33
Procedure bij strafbare feiten........................................................................................... 34
Meerderjarigen........................................................................................................... 34
Drie fasen: de registratie, het strafonderzoek/vooronderzoek en het strafproces 34
Opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek.......................................... 35
Uitvoering van de straf..........................................................................................36
Minderjarigen..............................................................................................................37
Vier fasen: de voorbereidende fase, afhandeling op het niveau van het
jeugdparket, afhandeling op het niveau van de jeugdrechter, de definitieve fase 37
Uitvoering van de sanctie..................................................................................... 38
In relatie tot anderen............................................................................................................ 39
Aansprakelijkheid............................................................................................................. 39
Begrippen................................................................................................................... 39
Een verbintenis.....................................................................................................39
Aansprakelijkheid................................................................................................. 39
Strafrechtelijke aansprakelijkheid...............................................................................40
Aansprakelijkheid tot onrechtmatige daad................................................................. 40
Aansprakelijkheid voor eigen daden.....................................................................40
Aansprakelijkheid voor daden van anderen......................................................... 41
Aansprakelijkheid voor dieren.............................................................................. 42
Aansprakelijkheid voor zaken...............................................................................42
Aansprakelijkheid tussen buren............................................................................42
Contractuele aansprakelijkheid.................................................................................. 43
Resultaat- en inspanningsverbintenis...................................................................43
Soorten overeenkomsten..................................................................................... 43
Wilsovereenstemming................................................................................................ 43
Een geldig contract...............................................................................................44
Een contract bewijzen.......................................................................................... 44
Een contract uitvoeren..........................................................................................45
Dwingend en aanvullend recht............................................................................. 46
Het koopcontract.................................................................................................. 46
Het huurcontract................................................................................................... 47
De huur van een woning als hoofdverblijf (private huur)................................ 47
De huur van een sociale woning.................................................................... 51
Nieuwe woonvormen...................................................................................... 52
Beroepsgeheim.......................................................................................................... 53
Samenvatting: Privaat Recht 2
, Het ouderschap................................................................................................................ 55
Ouderlijke plichten...................................................................................................... 55
Beslissingen nemen in het belang van het kind................................................... 55
Onderhoudsplicht................................................................................................. 55
De onderhoudsplicht bij minderjarige kinderen.............................................. 56
De onderhoudsplicht bij meerderjarige kinderen............................................ 56
Ouderlijke rechten...................................................................................................... 57
Het ouderlijk gezag...............................................................................................57
Beslissingen over contact met anderen................................................................58
Gezamenlijke en gelijkwaardige uitoefening........................................................ 58
De onderhoudsplicht bij meerderjarige kinderen.................................................. 58
Bijzondere vordering.................................................................................................. 59
Vaststelling van het ouderschap (afstamming)...........................................................59
De afstamming van moederszijde........................................................................ 59
De vaderlijke afstamming (of het meemoederschap)........................................... 60
Betwisting van ouderschap...................................................................................61
Adoptie....................................................................................................................... 61
Het partnerschap..............................................................................................................63
Feitelijke samenwoning.............................................................................................. 63
Wettelijke samenwoning.............................................................................................63
Het huwelijk................................................................................................................ 65
Voorwaarden........................................................................................................ 65
Hoe?..................................................................................................................... 66
Gevolgen.............................................................................................................. 66
Beëindiging...........................................................................................................67
Echtscheiding............................................................................................................. 68
Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting (EOO)...........................68
Echtscheiding door onderlinge toestemming (EOT).............................................68
Gevolgen.............................................................................................................. 68
Vermogensrecht................................................................................................................... 69
Het vermogen...................................................................................................................69
Soorten goederen.......................................................................................................69
Zakelijke rechten.............................................................................................................. 70
Het eigendomsrecht................................................................................................... 70
Het vruchtgebruik....................................................................................................... 71
Het huwelijksvermogensrecht.......................................................................................... 72
Het wettelijk stelsel..................................................................................................... 72
Baten (activa) van het eigen vermogen................................................................73
Lasten (passiva) van het eigen vermogen............................................................73
Baten (activa) van het gemeenschappelijk vermogen..........................................73
Lasten (passiva) van het gemeenschappelijk vermogen......................................73
De huwelijksovereenkomst.........................................................................................74
Verdeling van schulden.............................................................................................. 74
Het beheer van vermogens........................................................................................ 74
Samenvatting: Privaat Recht 3
, Einde van het huwelijk................................................................................................75
Het erfrecht.......................................................................................................................76
Het wettelijk stelsel..................................................................................................... 77
Algemeen............................................................................................................. 77
Het testament............................................................................................................. 79
Beschikbaar deel.................................................................................................. 79
Het fictief vermogen........................................................................................79
Erfrecht en onderhoudsplicht................................................................................80
Soorten testamenten.................................................................................................. 80
Herroeping van een testament............................................................................. 81
Betwisting van een testament...............................................................................81
Erfovereenkomst.............................................................................................................. 81
Erfbelasting...................................................................................................................... 81
Aanvullend: ontbinden in factoren..................................................................................... 82
Objectief recht.................................................................................................................. 82
Subjectief recht.................................................................................................................82
Rechtsobject.....................................................................................................................82
Rechtssubject...................................................................................................................82
Rechtsfeit......................................................................................................................... 83
🚦
Rechtshandeling...............................................................................................................83
Verkeerssituatie: een voorbeeld met het verkeerslicht ............................................... 83
Samenvatting: Privaat Recht 4
,Algemeen
Deze samenvatting bundelt deel 4, 5 en 6 uit het handboek Recht en de samenleving –
Juridisch kompas voor welzijnswerk van Jan Cottyn en Jan Fiers. De tekst is aangevuld met
voorbeelden en notities uit de hoorcolleges van Jan Fiers binnen de opleiding Bachelor
Sociaal Werk (academiejaar 2024-2025).
De drie onderdelen behandelen thema’s binnen het privaat recht. In eerste instantie volgt
een overzicht van de belangrijkste begrippen en kernpunten per hoofdstuk. Aansluitend
wordt elk hoofdstuk uitgebreider toegelicht met meer gedetailleerde uitleg en voorbeelden uit
het handboek.
Belangrijke algemene begrippen
● Rechtssubject: elke persoon of organisatie die rechten en plichten heeft
(natuurlijke personen, rechtspersonen).
● Rechtsobject: het voorwerp waarop een recht betrekking heeft (bv. een huis, een
dier).
● Rechtsfeit: gebeurtenis met juridische gevolgen (bv. een geboorte, overlijden,
ongeval).
● Rechtshandeling: een bewuste handeling met rechtsgevolgen (bv. een contract
sluiten, trouwen).
● Juridische persoonlijkheid: het statuut van rechtssubject zijn — je kan rechten
en plichten hebben.
● Natuurlijke persoon: elk levend mens met juridische persoonlijkheid.
● Rechtspersoon: organisatie (bv. vzw, BV) die zelfstandig rechtshandelingen mag
stellen.
● Feitelijke vereniging: informele groep zonder rechtspersoonlijkheid (bv. leesclub).
● Juridische identiteit: juridische kenmerken die een persoon uniek maken (naam,
geslacht, nationaliteit, woonplaats).
● Genotsbekwaamheid (rechtsbekwaamheid): vanaf de geboorte heb je rechten
en plichten.
● Handelingsbekwaamheid: je mag je rechten zelfstandig uitoefenen (bv. contract
tekenen).
● Handelingsonbekwaamheid: je mag je rechten niet zelfstandig uitoefenen,
meestal door leeftijd of beperking.
Samenvatting: Privaat Recht 5
, ● Wilsbekwaamheid: het vermogen om bewust beslissingen te nemen en de
gevolgen in te schatten.
● Vertegenwoordiging: iemand anders handelt juridisch in jouw plaats.
● Voogdij: bescherming en vertegenwoordiging van minderjarigen zonder ouders.
● Ontvoogding: procedure waarbij een minderjarige deels als meerderjarige wordt
behandeld.
● Adoptie: juridische band tussen adoptieouder en kind, met alle rechten en
plichten.
● Pleegzorg: tijdelijke opvang en zorg door anderen dan de ouders; ouders
behouden hun rechten.
● Zorgvolmacht: volmacht om beslissingen te nemen voor iemand die later
wilsonbekwaam zou worden.
● Bewindvoering: juridische bescherming van meerderjarigen die hun eigen
belangen niet meer kunnen behartigen.
● Relatieve nietigheid: rechtshandeling kan ongeldig verklaard worden als ze
nadelig is voor een beschermde persoon.
● Collocatie: gedwongen opname in een psychiatrische instelling.
● Internering: vrijheidsbeperkende maatregel voor iemand die een misdrijf pleegde
maar ontoerekeningsvatbaar is.
● Pedagogische maatregel: hulp- of sanctiemaatregel opgelegd aan een jongere
door de jeugdrechter.
● Aansprakelijkheid: verantwoordelijkheid voor schade of fouten (strafrechtelijk,
burgerlijk of contractueel).
● Verbintenis: juridische band waarbij iemand iets moet doen of nalaten ten aanzien
van een ander.
● Contract: een overeenkomst met wederzijdse rechten en plichten.
● Wilsovereenstemming: beide partijen gaan akkoord met de inhoud van een
overeenkomst.
● Ouderlijk gezag: de wettelijke verantwoordelijkheid van ouders over hun kinderen.
● Onderhoudsplicht: verplichting om financieel bij te dragen aan het
levensonderhoud van kinderen (of ouders).
● Erkenning (van een kind): juridische daad waarbij een vader of meeouder het
ouderschap aanvaardt.
Samenvatting: Privaat Recht 6
, ● Vaststelling van afstamming: juridisch bepalen wie de moeder of vader is van
een kind.
● Echtscheiding EOO/EOT: beëindiging van een huwelijk door onherstelbare
ontwrichting (EOO) of onderlinge toestemming (EOT).
● Discretieplicht: zorgvuldige omgang met vertrouwelijke informatie, ook zonder
formeel beroepsgeheim.
● Beroepsgeheim: wettelijke plicht tot zwijgen over wat je beroepshalve verneemt.
● Zakelijke rechten: directe rechten op een zaak (eigendom, vruchtgebruik...).
● Vruchtgebruik: gebruik mogen maken van andermans goed en er vruchten uit
halen, zonder eigenaar te zijn.
● Vermogen: geheel van goederen, schulden, rechten en plichten van een persoon.
● Huwelijksvermogensrecht: regels over de verdeling van bezittingen tussen
echtgenoten.
● Erfrecht: wie erft wat na overlijden, en onder welke voorwaarden.
● Testament: eenzijdige wilsuiting waarin iemand regelt wat er na zijn dood met zijn
nalatenschap gebeurt.
● Erfovereenkomst: een overeenkomst opgesteld bij de notaris over afspraken
vastgelegd over familiekwesties bij overlijden.
● Erfbelasting: belasting die geheven wordt op erfenissen. Het percentage verschilt
per gewest.
Samenvatting: Privaat Recht 7
, Begrippen per hoofdstuk
Het individu – inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● De juridische persoon
● Fysieke persoon en rechtspersoon
● Begin en einde van het leven
● Juridische identiteit (naam, geslacht, woonplaats, nationaliteit)
● Bekwaamheid en bescherming (minderjarigen, meerderjarigen)
● Gedwongen hulpverlening
Kernbegrippen:
● Natuurlijke persoon
● Rechtspersoon
● De feitelijke vereniging
● Rechtsobject
● Juridische identiteit
● Akten van de burgerlijke stand
● Bekwaamheid
● Handelings(on)bekwaam
● Voogdij, ontvoogding
● Pleegzorg
● Bewindvoering
● Zorgvolmacht
● Collocatie
In relatie met anderen - inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● Aansprakelijkheid (eigen daden, daden van anderen, dieren, zaken)
● Verbintenissen: ontstaan, uitvoering, uitdoving
● Contracten (koop, huur, geldigheid)
● Ouderschap (plichten, rechten, onderhoud)
● Partnerschap (feitelijke/wettelijke samenwoning, huwelijk)
● Echtscheiding (EOO, EOT)
● Beroepsgeheim en discretieplicht
Kernbegrippen:
● Verbintenis
● Aansprakelijkheid (onrechtmatig, strafrechtelijk, contractueel)
● Schuldeiser/schuldenaar
● Resultaats- en inspanningsverbintenis
● Hoofdelijkheid en ondeelbaarheid
● Contract en bewijs
● Ouderlijk gezag
● Onderhoudsplicht
● Echtscheiding (EOO/EOT)
● Beroepsgeheim
Samenvatting: Privaat Recht 8
, Vermogensrecht – inhoud en kernbegrippen
Inhoud:
● Vermogen en goederen
● Zakelijke rechten: eigendom, vruchtgebruik
● Huwelijksvermogensrecht
● Erfrecht en testamenten
Kernbegrippen:
● Vermogen
● Goederen (roerend/onroerend)
● Zakelijke rechten (eigendomsrecht, vruchtgebruik)
● Wettelijk huwelijksvermogensstelsel: eigen vermogen ene echtgenoot - eigen
vermogen andere echtgenoot - gemeenschappelijk vermogen
● Huwelijksovereenkomst: algehele gemeenschap, scheiding van goederen, variant
wettelijk stelsel
● Testament
● Erfenis of nalatenschap
● Erflater - erfgerechtigde en erfgenaam
● Plaatsvervulling, kloving, orde, lijn, graad
● Erfovereenkomst
● Erfbelasting
● Schenking of beschikking bij testament
Samenvatting: Privaat Recht 9
, Het individu
De juridische persoon
Begrippen
De juridische persoon = iets of iemand die drager is van rechten en plichten. Een drager van
rechten en plichten duidt men ook aan als ‘rechtssubject’
Er zijn 2 categorieën juridische personen:
1. Natuurlijke persoon of fysieke persoon = alle menselijke wezens
2. Rechtspersonen = verenigingen en vennootschappen met een juridische structuur
De fysieke of natuurlijke persoon
Elke levende mens is een juridisch persoon: baby, jonge kind, demente bejaarde,...
Elke mens is drager van rechten en plichten; ongeacht of die mens de rechten al dan niet
kan uitvoeren.
➡️ Verschil met vroeger: mens verloor door slavernij zijn juridische persoonlijkheid of de
burgerlijke dood (een straf tot 1831 die de veroordeelde diens burgerlijke rechten ontnam)
🌵🐃 En planten en dieren dan? ⇒ géén juridische persoonlijkheid (enkel de levende
mens) ⇒ zij zijn ‘rechtsobjecten’ = voorwerp van recht, maar hebben zelf geen rechten
➡️ Verschil met vroeger: dieren kregen in de middeleeuwen soms een juridische
persoonlijkheid. Gevolg: dieren kwamen voor de rechtbank en kregen een straf.
🐈🐩🐖 Wetgeving rond dierenwelzijn en dierenbescherming: sinds 2021 maken we
onderscheid tussen personen, dieren en voorwerpen = juridisch erkend dat dieren een
gevoelsvermogen en biologische noden hebben. Dieren krijgen geen rechten - maar de
mens heeft beperkingen en verplichtingen tegenover dieren.
Het bestaan van de natuurlijke persoon wordt bepaald door biologische gegevens ⇒
verbonden aan het menselijk leven ⇒ verbonden aan het menselijk lichaam ⇒ bepaalt de
duur van de juridische persoonlijkheid.
Samenvatting: Privaat Recht 10
