BIOLOGISCHE ANTROPOLOGIE
HF 1: INLEIDING
Biologische antropologie = fysiologische antropologie
→ natuurwetenschappelijke studie van de mens vanuit evolutionair oogpunt
Theodosius Dobzhansky: ‘Niets in biologie is logisch, behalve in het licht van de evolutie’
Bv. Antisociaal gedrag kan je niet verklaren, zonder je af te vragen ‘vanwaar komt dat gedrag?’
Antropologie en de subvelden
➢ Cross- cultureel: vergelijkingen maken over verschillende culturen
➢ Holistisch
➢ Cultuur differentieert mensen van andere dieren
➢ Biologie produceert cultuur, maar cultuur kan biologie beïnvloeden
➢ Er is een begrenzing aan cultuur en cultuur zal ook begrenzingen stellen aan onze
biologie
4 field approach (overkoepelende domeinen):
Culturele antropologie
- De studie van menselijke samenlevingen, vooral in cross-culturele context
- Etnologie
- Etnografie
Linguïstische antropologie
- Studie van taal, geschiedenis en gebruik in culturen
- Linguïstische vorm: grammaticale regels
- Linguïstische functie: waarom spreken wij?
1. GOSSIP & Grooming (Hypothese van Robin Dunbar cf vlooien bij mensapen)
- Sociale context waarin taal ontwikkelde?
- Taal = bioculturele parasiet → het evolueert
- Bv. vanaf wnr zijn onze voorouders beginnen praten? Welke talen hebben we gesproken?
Archeologisch (historisch en prehistorisch)
- Vondsten uit het verleden → artefacten (van stenen vuistbijlen tot zwaarden)
1. Vr dingen te maken moet er een minimum cognitieve actie zijn
- Materiële cultuur (van grotschilderingen tot SMAK)
1
, - Nieuw en razendsnel ontwikkelend gebied: archeo-genetica
Biologische antropologie
- Een biologische antropoloog is elke wetenschapper die de menselijke soort vanuit
evolutionair perspectief bestudeert
Reikwijdte van de bio-antropologie:
1. Paleoantropologie
1. De studie van de fossiele overblijfselen van voorouderlijke mensachtigen en
hun naaste verwanten (primaten)
2. Onderzoek begint met veldwerk
3. Studie gebeurt in musea en universitaire labo’s
4. Geeft info over misdrijven in het verleden
2. Skeletale biologie
5. De studie van het menselijke skelet en de patronen en processen van
menselijke groei, fysiologie en ontwikkeling
6. Antropometrici : eerste generatie van biologische antropologen
▪ Metingen van het menselijk lichaam (gemiddelden, hoe groot bepaalde
variaties eruit zien binnen bepaalde soorten,...)
3. Paleopathologie (paleo + pathos + logos)
7. Ziekten in oude menselijke populaties (bacteriën en virussen)
▪ Bepaalde virussen kunnen sporen achterlaten op personen
8. Menselijke resten in archeologische context
▪ Bv: sporen van infecties op botten en schedels
4. Forensische antropologie (bijlage)
9. Menselijke overblijfselen in legale (forensische) context!
10. Wordt vaak gebruikt bij oorlogsmisdrijven (genocide),..
11. Moord: doodsoorzaak en sporenonderzoek (DNA-revolutie in forensische
context)
12. Verkrachting (rape kit)
5. Primatologie
13. Niet-menselijke primaten en hun anatomie, genetica, gedrag en ecologie
14. PIONIERS:
▪ Jane Goodall: toonde (coalitionele) agressie onder chimpansees aan →
groepsagressie was er dus ook bij hun
▪ Diane Fossey (gorillas)
15. Niet-menselijke primatenstudies: inzicht in evolutionaire verschillen en
gelijkenissen
16. Invloedrijk:
▪ Richard Wrangham (chimpansee)
2
, ▪ Frans De Waal: bestuurde empathie bij chimpansees, Bonobo’s en
mensen en bestuurde de menselijke natuur !!
17. Niet-menselijke primaten zijn evolutionair aangepast aan sociaal leven
(‘groepsleven’) → wie niet in groep leeft is afhankelijk vr eigen overleven
18. Grote sekseverschillen!
▪ Sekse = biologisch geslacht
• Bv. Moederlijke investering bij chimpansees, geen vaderlijke
investering in nageslacht
▪ De verschillen zijn afgenomen (over een lange periode)
6. Menselijke biologie
19. Menselijke groei en ontwikkeling, adaptatie (aanpassingen) aan extreme
omgevingsomstandigheden en menselijke genetica
20. Mensen ontwikkelen in diverse omgevingen → kost energie
21. Onderdeel: voedingsantropologie
▪ Studie van de samenhang tussen dieet, cultuur en evolutie: co-evolutie
22. Variaties tussen individuen en groepen
Biomedische antropologie = effecten van vervuiling, giftige stoffen op de menselijke groei
Bv. lood kan effect hebben op gedragscontrole/zelfcontrole
Moleculaire antropologie = genetische benadering van evolutionaire wetenschap & verschillen
tussen (en binnen) mensen en niet-menselijke primaten
De oorsprong van de modern bio-antropologie
➢ Ontdekkingen van fossiele homininen
➢ Darwin's ‘On the Origin of Species’
➢ Oude benaming: ‘physical anthropology’
o 1ste helft v/d 20ste eeuw: vooral antropometrie (lichaam, constitutie en cranium)
o Monogenisme-polygenisme debat → oorsprong/schepping → gaat het over 1
soort/ras of verschillende soorten/rassen?
Nieuwe fysische antropologie = gebaseerd op de ‘Neo-Darwinistische synthesis’ van
genetica, anatomie, ecologie, en gedrag met evolutietheorie van Darwin
Paleoantropologie = nieuwe dateertechnieken (archeogenetica) & nu zeer multidisciplinair
SAPOLSKY??
3
, HF 2: EVOLUTIE, NATUURLIJKE SELECTIE EN ADAPTATIE
Inleiding
➔ Voor de evolutietheorie had men religieuze opvattingen over het ontstaan van de mens
➔ Jaren 1920 (‘roaring twenties’)
➔ Hevige strijd tussen wetenschap en creationisme (geloof)
➔ Verbod op het lesgeven over evolutietheorie in V.S.
o ‘The Scopes Trial’: proces tegen de leerkracht John Scopes, die de
evolutietheorie onderrichtte
De oorsprong van het moderne evolutiedenken
➢ Oude Grieken (Aristoteles – ‘great chain of being’) → ideeën over veranderbaarheid van
soorten & ideeën over hoe verschillende soorten in verband met elkaar konden staan
➢ Renaissance (14de – 16de eeuw) → experimenten op lijken
o Vesalius en Da Vinci
▪ Zorgde voor belangrijke anatomische kennis
o Het grote Monogenisme vs Polygenisme debat
o Debat dat ontstond tijdens de ontdekkingen van andere werelddelen
➢ J. Blumenbach (vader antropologie): één menselijke soort
De natuurlijke classificatie van organismen volgens Linnaeus
Taxonomie
- Zweedse geoloog, zoöloog
- 1707-1778: Carolus Linnaeus (Carl von Linné)
1. Zijn classificatiesysteem helpt bij herkennen van patronen
2. ‘Systema Naturae’! (toonde verwantschap aan)
▪ Sommige soorten zijn nauwer aan elkaar verwant
dan andere soorten!
3. Soorten bij elkaar zetten die op elkaar lijken en wnr ze bij
elkaar hoorden zouden ze tot een grotere familie behoren
▪ Categoriseren!
De weg naar de Darwiniaanse revolutie
Comte de Buffon (1707-1788) → Goerges Cuvier (1769-1832)
Aanvaarde het idee van biologische verandering catastrofisme (fout)
(voorstander van de evolutietheorie) (voorstander van scheppingen, overstromingen,..
→ natuurrampen waardoor soorten verdwijnen..)
4
HF 1: INLEIDING
Biologische antropologie = fysiologische antropologie
→ natuurwetenschappelijke studie van de mens vanuit evolutionair oogpunt
Theodosius Dobzhansky: ‘Niets in biologie is logisch, behalve in het licht van de evolutie’
Bv. Antisociaal gedrag kan je niet verklaren, zonder je af te vragen ‘vanwaar komt dat gedrag?’
Antropologie en de subvelden
➢ Cross- cultureel: vergelijkingen maken over verschillende culturen
➢ Holistisch
➢ Cultuur differentieert mensen van andere dieren
➢ Biologie produceert cultuur, maar cultuur kan biologie beïnvloeden
➢ Er is een begrenzing aan cultuur en cultuur zal ook begrenzingen stellen aan onze
biologie
4 field approach (overkoepelende domeinen):
Culturele antropologie
- De studie van menselijke samenlevingen, vooral in cross-culturele context
- Etnologie
- Etnografie
Linguïstische antropologie
- Studie van taal, geschiedenis en gebruik in culturen
- Linguïstische vorm: grammaticale regels
- Linguïstische functie: waarom spreken wij?
1. GOSSIP & Grooming (Hypothese van Robin Dunbar cf vlooien bij mensapen)
- Sociale context waarin taal ontwikkelde?
- Taal = bioculturele parasiet → het evolueert
- Bv. vanaf wnr zijn onze voorouders beginnen praten? Welke talen hebben we gesproken?
Archeologisch (historisch en prehistorisch)
- Vondsten uit het verleden → artefacten (van stenen vuistbijlen tot zwaarden)
1. Vr dingen te maken moet er een minimum cognitieve actie zijn
- Materiële cultuur (van grotschilderingen tot SMAK)
1
, - Nieuw en razendsnel ontwikkelend gebied: archeo-genetica
Biologische antropologie
- Een biologische antropoloog is elke wetenschapper die de menselijke soort vanuit
evolutionair perspectief bestudeert
Reikwijdte van de bio-antropologie:
1. Paleoantropologie
1. De studie van de fossiele overblijfselen van voorouderlijke mensachtigen en
hun naaste verwanten (primaten)
2. Onderzoek begint met veldwerk
3. Studie gebeurt in musea en universitaire labo’s
4. Geeft info over misdrijven in het verleden
2. Skeletale biologie
5. De studie van het menselijke skelet en de patronen en processen van
menselijke groei, fysiologie en ontwikkeling
6. Antropometrici : eerste generatie van biologische antropologen
▪ Metingen van het menselijk lichaam (gemiddelden, hoe groot bepaalde
variaties eruit zien binnen bepaalde soorten,...)
3. Paleopathologie (paleo + pathos + logos)
7. Ziekten in oude menselijke populaties (bacteriën en virussen)
▪ Bepaalde virussen kunnen sporen achterlaten op personen
8. Menselijke resten in archeologische context
▪ Bv: sporen van infecties op botten en schedels
4. Forensische antropologie (bijlage)
9. Menselijke overblijfselen in legale (forensische) context!
10. Wordt vaak gebruikt bij oorlogsmisdrijven (genocide),..
11. Moord: doodsoorzaak en sporenonderzoek (DNA-revolutie in forensische
context)
12. Verkrachting (rape kit)
5. Primatologie
13. Niet-menselijke primaten en hun anatomie, genetica, gedrag en ecologie
14. PIONIERS:
▪ Jane Goodall: toonde (coalitionele) agressie onder chimpansees aan →
groepsagressie was er dus ook bij hun
▪ Diane Fossey (gorillas)
15. Niet-menselijke primatenstudies: inzicht in evolutionaire verschillen en
gelijkenissen
16. Invloedrijk:
▪ Richard Wrangham (chimpansee)
2
, ▪ Frans De Waal: bestuurde empathie bij chimpansees, Bonobo’s en
mensen en bestuurde de menselijke natuur !!
17. Niet-menselijke primaten zijn evolutionair aangepast aan sociaal leven
(‘groepsleven’) → wie niet in groep leeft is afhankelijk vr eigen overleven
18. Grote sekseverschillen!
▪ Sekse = biologisch geslacht
• Bv. Moederlijke investering bij chimpansees, geen vaderlijke
investering in nageslacht
▪ De verschillen zijn afgenomen (over een lange periode)
6. Menselijke biologie
19. Menselijke groei en ontwikkeling, adaptatie (aanpassingen) aan extreme
omgevingsomstandigheden en menselijke genetica
20. Mensen ontwikkelen in diverse omgevingen → kost energie
21. Onderdeel: voedingsantropologie
▪ Studie van de samenhang tussen dieet, cultuur en evolutie: co-evolutie
22. Variaties tussen individuen en groepen
Biomedische antropologie = effecten van vervuiling, giftige stoffen op de menselijke groei
Bv. lood kan effect hebben op gedragscontrole/zelfcontrole
Moleculaire antropologie = genetische benadering van evolutionaire wetenschap & verschillen
tussen (en binnen) mensen en niet-menselijke primaten
De oorsprong van de modern bio-antropologie
➢ Ontdekkingen van fossiele homininen
➢ Darwin's ‘On the Origin of Species’
➢ Oude benaming: ‘physical anthropology’
o 1ste helft v/d 20ste eeuw: vooral antropometrie (lichaam, constitutie en cranium)
o Monogenisme-polygenisme debat → oorsprong/schepping → gaat het over 1
soort/ras of verschillende soorten/rassen?
Nieuwe fysische antropologie = gebaseerd op de ‘Neo-Darwinistische synthesis’ van
genetica, anatomie, ecologie, en gedrag met evolutietheorie van Darwin
Paleoantropologie = nieuwe dateertechnieken (archeogenetica) & nu zeer multidisciplinair
SAPOLSKY??
3
, HF 2: EVOLUTIE, NATUURLIJKE SELECTIE EN ADAPTATIE
Inleiding
➔ Voor de evolutietheorie had men religieuze opvattingen over het ontstaan van de mens
➔ Jaren 1920 (‘roaring twenties’)
➔ Hevige strijd tussen wetenschap en creationisme (geloof)
➔ Verbod op het lesgeven over evolutietheorie in V.S.
o ‘The Scopes Trial’: proces tegen de leerkracht John Scopes, die de
evolutietheorie onderrichtte
De oorsprong van het moderne evolutiedenken
➢ Oude Grieken (Aristoteles – ‘great chain of being’) → ideeën over veranderbaarheid van
soorten & ideeën over hoe verschillende soorten in verband met elkaar konden staan
➢ Renaissance (14de – 16de eeuw) → experimenten op lijken
o Vesalius en Da Vinci
▪ Zorgde voor belangrijke anatomische kennis
o Het grote Monogenisme vs Polygenisme debat
o Debat dat ontstond tijdens de ontdekkingen van andere werelddelen
➢ J. Blumenbach (vader antropologie): één menselijke soort
De natuurlijke classificatie van organismen volgens Linnaeus
Taxonomie
- Zweedse geoloog, zoöloog
- 1707-1778: Carolus Linnaeus (Carl von Linné)
1. Zijn classificatiesysteem helpt bij herkennen van patronen
2. ‘Systema Naturae’! (toonde verwantschap aan)
▪ Sommige soorten zijn nauwer aan elkaar verwant
dan andere soorten!
3. Soorten bij elkaar zetten die op elkaar lijken en wnr ze bij
elkaar hoorden zouden ze tot een grotere familie behoren
▪ Categoriseren!
De weg naar de Darwiniaanse revolutie
Comte de Buffon (1707-1788) → Goerges Cuvier (1769-1832)
Aanvaarde het idee van biologische verandering catastrofisme (fout)
(voorstander van de evolutietheorie) (voorstander van scheppingen, overstromingen,..
→ natuurrampen waardoor soorten verdwijnen..)
4
