1. Bouw en functie van de huid, inleiding tot de dermatologie (Jo Lambert)
In de dermatologie onderzoeken en behandelen we aandoeningen van de huid en zijn adnexen. De huid
bestaat zoals gezien uit de epidermis (vijf lagen: stratum basale, stratum spinosum, stratum granulosum,
stratum lucidum en stratum corneum) afgelijnd door zijn basale membraan, de dermis bestaande uit vooral
losmazig bindweefsel met bloedvaten en zenuwen en de subcutis (vetweefsel). In de dermis en de subcutis
bevinden zich talrijke huidadnexen zoals de haarfollikels, talgklieren en sensiebele receptoren (zoals
drukreceptoren van de Merckelschijven).
Onderzoekstechnieken of aanvullende diagnostiek in de dermatologie
> Digitale fotografie: foto via smartphone automatisch ingeladen in het patiëntendossier (evolutie,
overleg, diagnose)
> Woodlamp onderzoek met UV-A licht (blacklight) ter visualisatie van pigmentatiestoornissen
(Vitiligo) en infecties met cornybacterium
> Dermatoscopisch onderzoek of epiluminescentie: opsporen van melanoma en andere huidtumoren,
lichtjes in de huid kijken (tegenwoordig ook AI-toepassingen via deep en machine learning)
Kijken in de huid met een lampje en 10x vergroot !!!
> Klinisch-chemisch bloedonderzoek: om onderliggende oorzaken van dermatologische manifestaties
op te sporen, opvolgen bijwerkingen van systemische therapie (bv: immunosupressie opvolgen
neutrofielen en #WBC na behandeling, methotrexaat opvolgen ikv leverfunctie) en opsporen
antilichamen via serologie in het kader van auto-immune huidaandoeningen (bv: phempigus vulgaris)
of antistoffen tegen virussen (vb Varicella zoster)
> Microbiologisch onderzoek: microscopie ( 20% KOH), cultuur, kweek in het kader van infecties (bv:
schimmelinfectie met dermatofiet haar- en nagels ‘trichophyton rubrum’ voedt zich met keratine)
> Biopsies en histopathologisch onderzoek: vaak biopten of excisieletsels voor diagnostiek
(morfologisch WAAR de ontsteking zich afspeelt OF WELKE structuur verbroken is,
clinicopathologisch, type ontstekingscellen, premaligne/ maligne karakter, gemideld 1 week)
> Moleculair-biologische technieken: immunofluorescentie (op weefsel = direct = immuunhistochemie
of op serum = indirect) vb biopsie thv rand vd blaar waar in labo vloeistof met antistoffen tgn humane
antistoffen toegevoegd
> Allergologisch onderzoek: opsporen potentiële allergenen via priktesten, type IV-
overgevoeligheidsreacties met resultaat na 12-72h
Rol van huidaandoeningen in het diagnostisch landschap
Huidziekten komen zo vaak voor in de huisartsenpraktijk dat ze niet te negeren zijn. De morbiditeit is hoog
waarbij we weten dat ze een enorm immobiliserend effect kunnen hebben zowel fysiek als psychosociaal.
Belangrijk is om op te merken dat jeuk in dezelfde mate als symptoom moet gepercipieerd worden als pijn.
De meest frequent voorkomende dermatologische problemen in de huisartsenpraktijk zijn
schimmelinfecties, acné, atopische dermatitis, alopecia, psoriasis, SOIs, rosacea, chronisch urticaria, non-
melanoma huidtumoren, melanoma huidtumoren, hydradenitis en vitiligo. Het kunnen herkennen van
huidsymptomen is dus essentieel in de huisartsenpraktijk (vaak patroonherkenning). Naast goede opleiding
van de huisarts verwachten we dat een toenemende rol van teledermatologie een belangrijke rol zal spelen
in het reduceren van wachttijden (4-6 maanden) en een beter zorgaanbod.
, 2. Anamnese en dermatologische inspectie – efflorescenties (N. Van Geel)
2.1. Het dermatologisch consult
Belangrijk is om in de eerste lijn te weten hoe een dermatologisch consult is opgebouwd en wat je moet
bevragen. Ze bestaat uit een anamnese, een dermatologisch onderzoek, aanvullende diagnostiek, het stellen
van een diagnose en voorstel tot therapie.
Anamnese
> Begin: voorstellen (naam + functie), mandaat vragen en patiëntenspoor volgens ideas, concerns en
expectations (ICE) bevragen
> Klachtgerichte anamnese: begin (ontstaanswijze, duur en plaats), beloop (acuut, episodisch,
recidief), beïnvloedende factoren (werk, hobby’s, medicatie), klacht uitdiepen (lokalisatie, uitstraling,
duur, context, verzachtende/verzwarende omstandigheden, intensiteit), familiale voorgeschiedenis,
therapie en geneesmiddelengebruik (hoelang, effect en therapietrouw), impact
> Algemene voorgeschiedenis: persoonlijke voorgeschiedenis met aandacht voor huidziekten, familiale
voorgeschiedenis, atopie (allergie zoals astma, hooikoorts, allergische rhinitis), medicatiegebruik,
gekende allergenen (producten, agentia), uitgebreide anamnese bij oa. haar- en nagelaandoeningen,
SOIs
Dermatologisch onderzoek
= gestandaardiseerd beschrijven van leasies of efflorescenties (zie verder) om informatieoverdracht te
verbeteren
Lichamelijk onderzoek met inspectie en palpatie van huid, haren, nagels en aangrenzende slijmvliezen, op
afstand, dichtbij en met goede verlichting. De inspectie gaat gepaard met patroonherkenning (zo niet in één
oogopslag, efflorescentie-systeem) om tot een differentieeldiagnose of einddiagnose te komen.
Stap 1: Beschrijven volgens PROVOKE:
> Plaats = voorkeursplaatsen (zie ppt)
, > Rangschikking
Mogelijkheden van rangschikking zijn:
- gegroepeerd (annulair – ringvorming, lineair – lijnvormig/bouquet – herpetiform),
- gedissemineerd (gelijkmatig verdeeld)
- diffuus (aaneengesloten) - discreet (van elkaar gescheiden)
- reticulair (netvormig)
- confluerend (samenvloeiend)
- folliculair (gebonden aan follikels)
Uitbreiding:
- solitair (één leasie)
- circumscripte (beperkt tot 1 gebied)
- regionaal (beperkt tot een groter gebied)
- segmentaal (dermatoom gebonden)
- gegeneraliseerd (over een groot deel van de huid)
- universeel (gehele huid)
> Omvang: aantal leasies (getal of specifieke grootte)
Miliair 1-2 mm
Lenticulair 3-10 mm
Nummulair (munstuk) 1-3 cm
Kinderhandpalm 3-5 cm
Handpalm 5 – 10 cm
> Vorm: rond, ovaal, annulair en bespreken van de verhevenheid
> Omtrek: lijnscherp (lijn trekken), scherp, matig scherp en onscherp
> Kleur: wegdrugbaar = erytheem (VD), niet wegdrukbaar = purpura (erythrocytenextravasatie),
appelmoeskleur (granulomateuze ontsteking onder diascopie)
> Efflorescenties: zichtbare veranderingen van de huid die in relatie tot elkaar een huidaandoening
vormen (efflorescentieleer = dermatologische dermatologie) waarbij we een onderscheid maken
tussen monomorfe (één) en polymorfe (meerdere) efflorescenties
à zie foto’s slide
, Macula: omschreven kleurverandering in niveau van huid zonder andere epidermale of dermale afwijkingen
Dyschromie: niet omschreven kleurverandering van huid die niet bewust op bloedvatverwijding (niet-
wegdrukbaar)
Erythema: niet nader omschreven rode kleurverandering van huid die wel berust op vaatverwijding
(wegdrukbaar)
Purpura: zichtbare bloeding van de huid of slijmvliezen, niet-wegdrukbaar rood tot paars-blauw omwille van
erythrocytenextravastie
Teleangiëctasieën: blijvende verwijde bloed- of lymfevaten, zichtbaar als streepvormige of puntvormige
scherpe felle roodheid
Papel: een circumscripte solide verhevenheid van de huid <1 cm, die ontstaan is door cel-, weefsel- of
vochttoename en geneest zonder littekenvorming
Urticaria: vlakke, circumscipte, vluchtige verhevenheid van de huid ten gevolge van oedeemvorming in de
dermis bij vasodilatatie en verhoogde vasculaire permeabiliteit
Plaque: solide vlakke verhevenheid >1 cm
Nodule: circumscripte kleine knobbel of palpabele weerstand in de dermis of subcutis, al dan niet boven de
huid verheven (<1 cm nodus, >1 cm nodulus), genezend met littekenvorming
Tumor: solide verhevenheid van de huid, > 1cm ontstaan door celvermeedering
Vesikel: zichtbare holte gevuld met helder vocht zonder eigen wand <1 cm, > 1cm = bulla gelegen
intraepidermaal of subepidermaal
Pustula: zichtbare holte gevuld met purulent vocht zonder eigen wand, meestal <1 cm in de epidermis
gelegen
Squmae: loslatend conglomeraat van hoorncellen (schilfers)
Crusta: korst samengesteld uit ingedroogd sereus of purulent exsudaat, bloed, cellen en debris
Comedo: een afgesloten talgklieruitvoergang met ophoping van talgkliermateriaal
Lichenificatie: verdikking van de huid ten gevolge van vorming littekenweefsel vaak ten aanleiding van
chronisch krabben, vegroving van het huidreliëf
Erosie: een defect van de huid dat zich beperkt tot de epidermis (geen bloeding)
Excoriatie: een epidermodermaal defect dat iets dieper gelegen is dan een erosie met puntvormige
bloedingen meestal krabletsels
Ulcus: een defect van de huid tot in de subcutis met geen of geringe tendens tot genezing
Rhagade of fisuur: een inscheuring van de huid variërend van diep tot oppervlakkig
Atrofie: een afname van het volume van huidsamenstellende bestandsdelen (dun, plooibaar
sigarettenpapier, doorschemeren van vaten, verdwijnen van adnexen en soms afname van het aantal
pigmentcellen met blekere huid tot gevolg)
In de dermatologie onderzoeken en behandelen we aandoeningen van de huid en zijn adnexen. De huid
bestaat zoals gezien uit de epidermis (vijf lagen: stratum basale, stratum spinosum, stratum granulosum,
stratum lucidum en stratum corneum) afgelijnd door zijn basale membraan, de dermis bestaande uit vooral
losmazig bindweefsel met bloedvaten en zenuwen en de subcutis (vetweefsel). In de dermis en de subcutis
bevinden zich talrijke huidadnexen zoals de haarfollikels, talgklieren en sensiebele receptoren (zoals
drukreceptoren van de Merckelschijven).
Onderzoekstechnieken of aanvullende diagnostiek in de dermatologie
> Digitale fotografie: foto via smartphone automatisch ingeladen in het patiëntendossier (evolutie,
overleg, diagnose)
> Woodlamp onderzoek met UV-A licht (blacklight) ter visualisatie van pigmentatiestoornissen
(Vitiligo) en infecties met cornybacterium
> Dermatoscopisch onderzoek of epiluminescentie: opsporen van melanoma en andere huidtumoren,
lichtjes in de huid kijken (tegenwoordig ook AI-toepassingen via deep en machine learning)
Kijken in de huid met een lampje en 10x vergroot !!!
> Klinisch-chemisch bloedonderzoek: om onderliggende oorzaken van dermatologische manifestaties
op te sporen, opvolgen bijwerkingen van systemische therapie (bv: immunosupressie opvolgen
neutrofielen en #WBC na behandeling, methotrexaat opvolgen ikv leverfunctie) en opsporen
antilichamen via serologie in het kader van auto-immune huidaandoeningen (bv: phempigus vulgaris)
of antistoffen tegen virussen (vb Varicella zoster)
> Microbiologisch onderzoek: microscopie ( 20% KOH), cultuur, kweek in het kader van infecties (bv:
schimmelinfectie met dermatofiet haar- en nagels ‘trichophyton rubrum’ voedt zich met keratine)
> Biopsies en histopathologisch onderzoek: vaak biopten of excisieletsels voor diagnostiek
(morfologisch WAAR de ontsteking zich afspeelt OF WELKE structuur verbroken is,
clinicopathologisch, type ontstekingscellen, premaligne/ maligne karakter, gemideld 1 week)
> Moleculair-biologische technieken: immunofluorescentie (op weefsel = direct = immuunhistochemie
of op serum = indirect) vb biopsie thv rand vd blaar waar in labo vloeistof met antistoffen tgn humane
antistoffen toegevoegd
> Allergologisch onderzoek: opsporen potentiële allergenen via priktesten, type IV-
overgevoeligheidsreacties met resultaat na 12-72h
Rol van huidaandoeningen in het diagnostisch landschap
Huidziekten komen zo vaak voor in de huisartsenpraktijk dat ze niet te negeren zijn. De morbiditeit is hoog
waarbij we weten dat ze een enorm immobiliserend effect kunnen hebben zowel fysiek als psychosociaal.
Belangrijk is om op te merken dat jeuk in dezelfde mate als symptoom moet gepercipieerd worden als pijn.
De meest frequent voorkomende dermatologische problemen in de huisartsenpraktijk zijn
schimmelinfecties, acné, atopische dermatitis, alopecia, psoriasis, SOIs, rosacea, chronisch urticaria, non-
melanoma huidtumoren, melanoma huidtumoren, hydradenitis en vitiligo. Het kunnen herkennen van
huidsymptomen is dus essentieel in de huisartsenpraktijk (vaak patroonherkenning). Naast goede opleiding
van de huisarts verwachten we dat een toenemende rol van teledermatologie een belangrijke rol zal spelen
in het reduceren van wachttijden (4-6 maanden) en een beter zorgaanbod.
, 2. Anamnese en dermatologische inspectie – efflorescenties (N. Van Geel)
2.1. Het dermatologisch consult
Belangrijk is om in de eerste lijn te weten hoe een dermatologisch consult is opgebouwd en wat je moet
bevragen. Ze bestaat uit een anamnese, een dermatologisch onderzoek, aanvullende diagnostiek, het stellen
van een diagnose en voorstel tot therapie.
Anamnese
> Begin: voorstellen (naam + functie), mandaat vragen en patiëntenspoor volgens ideas, concerns en
expectations (ICE) bevragen
> Klachtgerichte anamnese: begin (ontstaanswijze, duur en plaats), beloop (acuut, episodisch,
recidief), beïnvloedende factoren (werk, hobby’s, medicatie), klacht uitdiepen (lokalisatie, uitstraling,
duur, context, verzachtende/verzwarende omstandigheden, intensiteit), familiale voorgeschiedenis,
therapie en geneesmiddelengebruik (hoelang, effect en therapietrouw), impact
> Algemene voorgeschiedenis: persoonlijke voorgeschiedenis met aandacht voor huidziekten, familiale
voorgeschiedenis, atopie (allergie zoals astma, hooikoorts, allergische rhinitis), medicatiegebruik,
gekende allergenen (producten, agentia), uitgebreide anamnese bij oa. haar- en nagelaandoeningen,
SOIs
Dermatologisch onderzoek
= gestandaardiseerd beschrijven van leasies of efflorescenties (zie verder) om informatieoverdracht te
verbeteren
Lichamelijk onderzoek met inspectie en palpatie van huid, haren, nagels en aangrenzende slijmvliezen, op
afstand, dichtbij en met goede verlichting. De inspectie gaat gepaard met patroonherkenning (zo niet in één
oogopslag, efflorescentie-systeem) om tot een differentieeldiagnose of einddiagnose te komen.
Stap 1: Beschrijven volgens PROVOKE:
> Plaats = voorkeursplaatsen (zie ppt)
, > Rangschikking
Mogelijkheden van rangschikking zijn:
- gegroepeerd (annulair – ringvorming, lineair – lijnvormig/bouquet – herpetiform),
- gedissemineerd (gelijkmatig verdeeld)
- diffuus (aaneengesloten) - discreet (van elkaar gescheiden)
- reticulair (netvormig)
- confluerend (samenvloeiend)
- folliculair (gebonden aan follikels)
Uitbreiding:
- solitair (één leasie)
- circumscripte (beperkt tot 1 gebied)
- regionaal (beperkt tot een groter gebied)
- segmentaal (dermatoom gebonden)
- gegeneraliseerd (over een groot deel van de huid)
- universeel (gehele huid)
> Omvang: aantal leasies (getal of specifieke grootte)
Miliair 1-2 mm
Lenticulair 3-10 mm
Nummulair (munstuk) 1-3 cm
Kinderhandpalm 3-5 cm
Handpalm 5 – 10 cm
> Vorm: rond, ovaal, annulair en bespreken van de verhevenheid
> Omtrek: lijnscherp (lijn trekken), scherp, matig scherp en onscherp
> Kleur: wegdrugbaar = erytheem (VD), niet wegdrukbaar = purpura (erythrocytenextravasatie),
appelmoeskleur (granulomateuze ontsteking onder diascopie)
> Efflorescenties: zichtbare veranderingen van de huid die in relatie tot elkaar een huidaandoening
vormen (efflorescentieleer = dermatologische dermatologie) waarbij we een onderscheid maken
tussen monomorfe (één) en polymorfe (meerdere) efflorescenties
à zie foto’s slide
, Macula: omschreven kleurverandering in niveau van huid zonder andere epidermale of dermale afwijkingen
Dyschromie: niet omschreven kleurverandering van huid die niet bewust op bloedvatverwijding (niet-
wegdrukbaar)
Erythema: niet nader omschreven rode kleurverandering van huid die wel berust op vaatverwijding
(wegdrukbaar)
Purpura: zichtbare bloeding van de huid of slijmvliezen, niet-wegdrukbaar rood tot paars-blauw omwille van
erythrocytenextravastie
Teleangiëctasieën: blijvende verwijde bloed- of lymfevaten, zichtbaar als streepvormige of puntvormige
scherpe felle roodheid
Papel: een circumscripte solide verhevenheid van de huid <1 cm, die ontstaan is door cel-, weefsel- of
vochttoename en geneest zonder littekenvorming
Urticaria: vlakke, circumscipte, vluchtige verhevenheid van de huid ten gevolge van oedeemvorming in de
dermis bij vasodilatatie en verhoogde vasculaire permeabiliteit
Plaque: solide vlakke verhevenheid >1 cm
Nodule: circumscripte kleine knobbel of palpabele weerstand in de dermis of subcutis, al dan niet boven de
huid verheven (<1 cm nodus, >1 cm nodulus), genezend met littekenvorming
Tumor: solide verhevenheid van de huid, > 1cm ontstaan door celvermeedering
Vesikel: zichtbare holte gevuld met helder vocht zonder eigen wand <1 cm, > 1cm = bulla gelegen
intraepidermaal of subepidermaal
Pustula: zichtbare holte gevuld met purulent vocht zonder eigen wand, meestal <1 cm in de epidermis
gelegen
Squmae: loslatend conglomeraat van hoorncellen (schilfers)
Crusta: korst samengesteld uit ingedroogd sereus of purulent exsudaat, bloed, cellen en debris
Comedo: een afgesloten talgklieruitvoergang met ophoping van talgkliermateriaal
Lichenificatie: verdikking van de huid ten gevolge van vorming littekenweefsel vaak ten aanleiding van
chronisch krabben, vegroving van het huidreliëf
Erosie: een defect van de huid dat zich beperkt tot de epidermis (geen bloeding)
Excoriatie: een epidermodermaal defect dat iets dieper gelegen is dan een erosie met puntvormige
bloedingen meestal krabletsels
Ulcus: een defect van de huid tot in de subcutis met geen of geringe tendens tot genezing
Rhagade of fisuur: een inscheuring van de huid variërend van diep tot oppervlakkig
Atrofie: een afname van het volume van huidsamenstellende bestandsdelen (dun, plooibaar
sigarettenpapier, doorschemeren van vaten, verdwijnen van adnexen en soms afname van het aantal
pigmentcellen met blekere huid tot gevolg)
