Levensbeschouwing samenvatting (semester 1)
Deel 1) Vakdidactiek levensbeschouwing en geestelijke stromingen
Hoofdstuk 1) Inleiding deel 1: Wat is levensbeschouwing
Paragraaf 1.1) Leerkracht met hart en ziel
Als je als leerkracht je hart openstelt voor kinderen kun je een relatie met ze opbouwen. Het
hart is de plek waar ervaring bij jou binnen komen, het is een thermometer voor je gevoel.
Als je iets met je hart doet, dan ben je daar met je gevoel heel betrokken bij. We zien je ziel
als de kern van wie jij bent, het is datgene wat van jou maakt dat jij precies jij bent. Je zou
kunnen zeggen: je ziel is identiteit; is wie jij ten diepste bent. Je ziel is de plek waar jouw
authenticiteit, ofwel je eigenheid en je echtheid, huist. Je ziel is letterlijk je inspiratie: iets
waar je voor wilt gaan. Een leerkracht die iemand is, die ergens voor staat, die zijn identiteit
voor leerlingen zichtbaar maakt, is een bezielde leerkracht. Het onderzoeken hoe jij tegen
het leven aankijkt en ontdekken wat jou inspireert kun je samen jouw levensbeschouwing
(persoonlijke levensbeschouwing) of je levensbeschouwelijke ontwikkeling noemen.
levensbeschouwing (kleine letter): jouw hoogstpersoonlijke ‘kijk op het leven’. Iedereen
ontwikkelt een persoonlijke levensbeschouwing door wat hij meemaakt en hoe hij daar
betekenis aan geeft. Het is belangrijk dat je als leraar in kaart hebt hoe je zelf tegen het
leven aankijkt.
Paragraaf 1.2) Wat is levensbeschouwing
Bij levensbeschouwelijk leren ontwikkel je je eigen kijk op het leven, de bril waardoor je kijkt
(referentiekader) noemen we levensbeschouwing (kleine letter); het gaat niet over harde
feiten, maar over hoe jij ergens persoonlijk tegenaan kijkt. We gaan ervan uit dat ‘vertellen’,
het proces van selecteren, wegen en betekenis geven, is waar het bij levensbeschouwing om
gaat. Levensbeschouwelijke ontwikkeling is het proces van steeds opnieuw betekenis geven
aan de wereld om je heen, dit gaat altijd door, je levensbeschouwing is dus nooit af.
Levensvragen zijn vragen waar ieder zijn eigen antwoord op moet vormen (wat is echte
vriendschap, wat gebeurd er met me als ik dood ga). Het zijn vragen over het waarom van
het bestaan, waar geen pasklare antwoorden op bestaan. Deze vragen hebben een
universeel karakter, dat wil zeggen mensen stellen deze vragen in alle tijden en overal ter
wereld. Het antwoord op levensvragen verandert in de loop van je leven.
Levensbeschouwing (grote letter) is een min of meer samenhangend geheel van zowel
verhalen, bronnen en ideeën, als praktijken, tradities en rituelen, samen vormen deze en
‘antwoord’ op levensvragen. Een Levensbeschouwing omvat gedeelde opvattingen over wat
het leven de moeite waard maakt en hoe je zin kunt geven aan gebeurtenissen in je leven.
Levensbeschouwelijke stromingen kun je zien als levende tradities met ‘antwoorden’ op
levensvragen. In de wet op basisonderwijs worden Levensbeschouwelijke stromingen
‘Geestelijke stromingen’ genoemd. Verhalen vertellen en vragen stellen vormen de pijlers
voor vakdidactiek in dit boek. Leven = verhalen beleven = verhalen vertellen. Beschouwen =
je dingen afvragen = vragen stellen.
Paragraaf 1.3) Uitgangspunten van de didactiek in dit boek
Het boek verbindt twee onderwerpen: het vak Levensbeschouwing en het kennisgebied
Geestelijke Stromingen. Sinds 1985 (Wet Geestelijke stromingen) verplicht voor basisscholen
om les te geven over Geestelijke Stromingen: de ‘grote’ Levensbeschouwelijke stromingen in
,de wereld: christendom, jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme en humanisme. Soms
wordt er gesproken over ‘wereldgodsdiensten’ of ‘wereldreligies’, maar omdat boeddhisme
en humanisme geen godsdienst zijn en humanisme geen religie, wordt er gesproken over
‘Geestelijke’ of ‘Levensbeschouwelijke stromingen’. De kennis van Geestelijke Stromingen
wordt volgens de kennisbasis Pabo benaderd vanuit drie perspectieven:
- Bronnen; historische context, betrokken personen en rolmodellen, relevante boeken
- Ideeën: beginselen, waarden, kerngedachten en ideeën over levensvragen
- Praktijken: rituelen, feesten, gebruiken, herdenkingsdagen, symbolen en
gebedshuizen
Het uitgangspunt van dit boek is de visie dat lesgeven over Geestelijke Stromingen moet
aansluiten bij de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en levensvragen van de lln. In de
hedendaagse visie op leren is de rol van de leerkracht veel meer dan alleen iemand die
kennis overdraagt, hij/zij draagt ook ervaringen en gevoelens over. De didactiek van
levensbeschouwelijk leren gaat uit van recente inzichten over leren en sluit aan bij de
veranderde context van levensbeschouwing in de huidige samenleving, deze context gaat
ervan uit dat iedereen zijn levensbeschouwing ontwikkeld en levensbeschouwelijk leren niet
alleen in vooraf vormgegeven lessen en op school plaats vindt. In vormende vakken gaat het
om de pedagogische opdracht van school: hoe zorgen we dat kinderen hun ontwikkelen tot
sociale, zelfstandige volwassenen, die hun verantwoordelijkheid nemen in de samenleving?
de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen hangt nauw samen met de ontwikkeling
van een levensbeschouwelijke identiteit. Burgerschapsvorming is leerlingen leren om actief
deel te nemen aan de democratische samenleving en op een respectvolle, kritische, open
manier om te gaan met alle culturele en religieuze verschillen die ze daarin tegenkomen.
Belangrijkste uitkomsten van de ontwikkeling: hoofdpijlers zijn democratie en diversiteit,
waarden die centraal staan zijn vrijheid, gelijkheid en solidariteit en alle scholen moeten
aantonen dat zij op een samenhangende en doelgerichte manier werken aan kennis,
houding en vaardigheden rondom democratie en diversiteit. Het begeleiden van leerlingen
bij hun levensbeschouwelijke ontwikkeling vraagt van jouw levensbeschouwelijke bagage.
Door na te denken over wie jij bent, hoe je tegen het leven aankijkt en waar je voor staat,
ontwikkel je je eigen identiteit. Door jouw persoonlijke identiteit te verbinden aan je visie en
handelen als leerkracht, ontwikkel je je professionele identiteit.
Paragraaf 1.4) Hoe zit dit boek in elkaar
Als toekomstige leerkracht is het belangrijk dat je je bewust bent van je eigen
levensbeschouwelijke identiteit, en hoe die jouw doen en laten beïnvloedt. Als je straks voor
de klas staat, zul je ook leerlingen gaan begeleiden in het ontwikkelen van hun
levensbeschouwelijke identiteit. Het inzicht hebben in waar jouw hart naar uitgaat en hoe jij
je ziel in je werk kunt eggen, noemen we het Hart&Zielprofiel. Het doel van het boek heeft
twee delen. De ene reden is dat het als toekomstig leerkracht belangrijk is dat je je bewust
bent van je eigen levensbeschouwelijke identiteit en hoe dit jouw doen en laten (vaak
onbewust) beïnvloedt. De tweede reden is dat wanneer je voor de klas staat, ook leerlingen
zult gaan begeleiden in het ontwikkelen van hun levensbeschouwelijke identiteit en zo zij
kunnen onderzoeken hoe ze tegen het leven aankijken en ontdekken wat hen inspireert.
, Hoofdstuk 2) Levensbeschouwing op de basisschool
Paragraaf 2.1) Levensbeschouwelijke identiteit van de basisschool
Bijzondere scholen geven les op basis van godsdienst, levensovertuiging of een uitgesproken
onderwijskundige visie. Algemeen-bijzondere scholen geven les op grond van hun visie over
onderwijs of opvoeding. Deze scholen werken niet vanuit een godsdienst of
levensbeschouwing (montessori, dalton, jenaplan en vrije zijn voorbeelden). Op bijzonder-
confessionele scholen krijgen kinderen les vanuit een godsdienstige of levensbeschouwelijke
overtuiging (katholiek, hindoeïstisch, protestants etc.) De lessen op een openbare school zijn
niet op basis van een godsdienst of levensovertuiging. De overheid bekostigt beide scholen
hetzelfde maar mag zicht echter niet bemoeien met de invulling van de
levensbeschouwelijke identiteit dit noemen we ‘vrijheid van onderwijs’. Identiteit van de
basisschool: de levensbeschouwelijke identiteit is de ‘ziel’ van de school, dat wat deze
school tot deze school maakt; levensbeschouwelijke identiteit ‘vertelt het verhaal’ van de
kijk op de wereld van de school: wat doet ertoe en is de moeite waard om voor te leven?
levensbeschouwelijke identiteit maakt voor anderen zichtbaar waar je voor staat;
levensbeschouwelijke identiteit is voortdurend in ontwikkeling, in interactie met de
omgeving. In het dagelijks taalgebruik bedoelen we met ‘de identiteit van de basisschool’
meestal de levensbeschouwelijke grondslag. De rest zal ik de term ‘identiteit’ gebruiken i.p.v.
‘levensbeschouwelijke identiteit’. In de formele identiteit van de school kun je
onderscheiden of een school openbaar of bijzonder is. Indien het om bijzonder onderwijs
gaat kun je onderscheid maken tussen algemeen-bijzonder en bijzonder-confessioneel. De
manier waarop de formele identiteit van de school vorm krijgt binnen deze specifieke school
is de identiteit van de school op papier (schoolplannen, website, schoolgids). De identiteit
van de school in de praktijk is de manier waarop de formele identiteit en de identiteit op
papier in de praktijk van alledag zichtbaar worden en beleef op de school (ook wel ‘geleefde
identiteit’ genoemd). Het feit dat in Nederland bijzondere scholen gelijk bekostigd worden
door de overheid, is uniek. Openbare scholen zij voor iedere leerling en elke leraar
toegankelijk. Het onderwijs is niet gebaseerd op een bepaalde godsdienst of
levensovertuiging, zo’n school wordt door de gemeente gesticht. Artikel 46 Karakter
openbaar onderwijs (deze 3 dingen staan er in). (1) Openbaar onderwijs draagt bij aan de
ontwikkeling van de leerlingen met aandacht voor de godsdienstige, levensbeschouwelijke
en maatschappelijke waarden. Deze scholen zijn toegankelijk voor alle leerlingen van alle
godsdiensten (2) en onderwijs wordt gegeven met eerbieding van ieders godsdienst of
levensbeschouwing (3). Deze opdracht van het openbaar onderwijs wordt ook wel de
‘actieve pluriforme opdracht’ genoemd, het is een taak om aandacht te besteden aan
levensbeschouwelijk onderwijs. Bijzondere scholen geven les vanuit een bepaalde richting,
dat is een godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging. De richting waar een
bijzondere school van uitgaat, noem je ook wel denominatie. Algemeen-bijzondere scholen
(bijzonder-neutraal) gevel les op grond van hun visie over onderwijs of opvoeding. Deze
scholen werken niet vanuit een godsdienst of levensbeschouwing (bijv. daltonscholen en
vrijescholen). Op bijzonder-confessionele scholen krijgen kinderen les vanuit een
godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging. Deze scholen mogen leerlingen of
docenten weigeren als die een andere overtuiging hebben dan de school. Ze mogen ook hier
niet discrimineren, maar in de praktijk gebeurt het wel vaak. Een samenwerkingsschool is
een school die het resultaat is van een samengaan van scholen van verschillende
grondslagen. Het gaat altijd om een openbare school en een bijzondere school. Er wordt
zowel openbaar als bijzonder onderwijs gegeven (reden kan leerlingendaling zijn). Als een
Deel 1) Vakdidactiek levensbeschouwing en geestelijke stromingen
Hoofdstuk 1) Inleiding deel 1: Wat is levensbeschouwing
Paragraaf 1.1) Leerkracht met hart en ziel
Als je als leerkracht je hart openstelt voor kinderen kun je een relatie met ze opbouwen. Het
hart is de plek waar ervaring bij jou binnen komen, het is een thermometer voor je gevoel.
Als je iets met je hart doet, dan ben je daar met je gevoel heel betrokken bij. We zien je ziel
als de kern van wie jij bent, het is datgene wat van jou maakt dat jij precies jij bent. Je zou
kunnen zeggen: je ziel is identiteit; is wie jij ten diepste bent. Je ziel is de plek waar jouw
authenticiteit, ofwel je eigenheid en je echtheid, huist. Je ziel is letterlijk je inspiratie: iets
waar je voor wilt gaan. Een leerkracht die iemand is, die ergens voor staat, die zijn identiteit
voor leerlingen zichtbaar maakt, is een bezielde leerkracht. Het onderzoeken hoe jij tegen
het leven aankijkt en ontdekken wat jou inspireert kun je samen jouw levensbeschouwing
(persoonlijke levensbeschouwing) of je levensbeschouwelijke ontwikkeling noemen.
levensbeschouwing (kleine letter): jouw hoogstpersoonlijke ‘kijk op het leven’. Iedereen
ontwikkelt een persoonlijke levensbeschouwing door wat hij meemaakt en hoe hij daar
betekenis aan geeft. Het is belangrijk dat je als leraar in kaart hebt hoe je zelf tegen het
leven aankijkt.
Paragraaf 1.2) Wat is levensbeschouwing
Bij levensbeschouwelijk leren ontwikkel je je eigen kijk op het leven, de bril waardoor je kijkt
(referentiekader) noemen we levensbeschouwing (kleine letter); het gaat niet over harde
feiten, maar over hoe jij ergens persoonlijk tegenaan kijkt. We gaan ervan uit dat ‘vertellen’,
het proces van selecteren, wegen en betekenis geven, is waar het bij levensbeschouwing om
gaat. Levensbeschouwelijke ontwikkeling is het proces van steeds opnieuw betekenis geven
aan de wereld om je heen, dit gaat altijd door, je levensbeschouwing is dus nooit af.
Levensvragen zijn vragen waar ieder zijn eigen antwoord op moet vormen (wat is echte
vriendschap, wat gebeurd er met me als ik dood ga). Het zijn vragen over het waarom van
het bestaan, waar geen pasklare antwoorden op bestaan. Deze vragen hebben een
universeel karakter, dat wil zeggen mensen stellen deze vragen in alle tijden en overal ter
wereld. Het antwoord op levensvragen verandert in de loop van je leven.
Levensbeschouwing (grote letter) is een min of meer samenhangend geheel van zowel
verhalen, bronnen en ideeën, als praktijken, tradities en rituelen, samen vormen deze en
‘antwoord’ op levensvragen. Een Levensbeschouwing omvat gedeelde opvattingen over wat
het leven de moeite waard maakt en hoe je zin kunt geven aan gebeurtenissen in je leven.
Levensbeschouwelijke stromingen kun je zien als levende tradities met ‘antwoorden’ op
levensvragen. In de wet op basisonderwijs worden Levensbeschouwelijke stromingen
‘Geestelijke stromingen’ genoemd. Verhalen vertellen en vragen stellen vormen de pijlers
voor vakdidactiek in dit boek. Leven = verhalen beleven = verhalen vertellen. Beschouwen =
je dingen afvragen = vragen stellen.
Paragraaf 1.3) Uitgangspunten van de didactiek in dit boek
Het boek verbindt twee onderwerpen: het vak Levensbeschouwing en het kennisgebied
Geestelijke Stromingen. Sinds 1985 (Wet Geestelijke stromingen) verplicht voor basisscholen
om les te geven over Geestelijke Stromingen: de ‘grote’ Levensbeschouwelijke stromingen in
,de wereld: christendom, jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme en humanisme. Soms
wordt er gesproken over ‘wereldgodsdiensten’ of ‘wereldreligies’, maar omdat boeddhisme
en humanisme geen godsdienst zijn en humanisme geen religie, wordt er gesproken over
‘Geestelijke’ of ‘Levensbeschouwelijke stromingen’. De kennis van Geestelijke Stromingen
wordt volgens de kennisbasis Pabo benaderd vanuit drie perspectieven:
- Bronnen; historische context, betrokken personen en rolmodellen, relevante boeken
- Ideeën: beginselen, waarden, kerngedachten en ideeën over levensvragen
- Praktijken: rituelen, feesten, gebruiken, herdenkingsdagen, symbolen en
gebedshuizen
Het uitgangspunt van dit boek is de visie dat lesgeven over Geestelijke Stromingen moet
aansluiten bij de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en levensvragen van de lln. In de
hedendaagse visie op leren is de rol van de leerkracht veel meer dan alleen iemand die
kennis overdraagt, hij/zij draagt ook ervaringen en gevoelens over. De didactiek van
levensbeschouwelijk leren gaat uit van recente inzichten over leren en sluit aan bij de
veranderde context van levensbeschouwing in de huidige samenleving, deze context gaat
ervan uit dat iedereen zijn levensbeschouwing ontwikkeld en levensbeschouwelijk leren niet
alleen in vooraf vormgegeven lessen en op school plaats vindt. In vormende vakken gaat het
om de pedagogische opdracht van school: hoe zorgen we dat kinderen hun ontwikkelen tot
sociale, zelfstandige volwassenen, die hun verantwoordelijkheid nemen in de samenleving?
de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen hangt nauw samen met de ontwikkeling
van een levensbeschouwelijke identiteit. Burgerschapsvorming is leerlingen leren om actief
deel te nemen aan de democratische samenleving en op een respectvolle, kritische, open
manier om te gaan met alle culturele en religieuze verschillen die ze daarin tegenkomen.
Belangrijkste uitkomsten van de ontwikkeling: hoofdpijlers zijn democratie en diversiteit,
waarden die centraal staan zijn vrijheid, gelijkheid en solidariteit en alle scholen moeten
aantonen dat zij op een samenhangende en doelgerichte manier werken aan kennis,
houding en vaardigheden rondom democratie en diversiteit. Het begeleiden van leerlingen
bij hun levensbeschouwelijke ontwikkeling vraagt van jouw levensbeschouwelijke bagage.
Door na te denken over wie jij bent, hoe je tegen het leven aankijkt en waar je voor staat,
ontwikkel je je eigen identiteit. Door jouw persoonlijke identiteit te verbinden aan je visie en
handelen als leerkracht, ontwikkel je je professionele identiteit.
Paragraaf 1.4) Hoe zit dit boek in elkaar
Als toekomstige leerkracht is het belangrijk dat je je bewust bent van je eigen
levensbeschouwelijke identiteit, en hoe die jouw doen en laten beïnvloedt. Als je straks voor
de klas staat, zul je ook leerlingen gaan begeleiden in het ontwikkelen van hun
levensbeschouwelijke identiteit. Het inzicht hebben in waar jouw hart naar uitgaat en hoe jij
je ziel in je werk kunt eggen, noemen we het Hart&Zielprofiel. Het doel van het boek heeft
twee delen. De ene reden is dat het als toekomstig leerkracht belangrijk is dat je je bewust
bent van je eigen levensbeschouwelijke identiteit en hoe dit jouw doen en laten (vaak
onbewust) beïnvloedt. De tweede reden is dat wanneer je voor de klas staat, ook leerlingen
zult gaan begeleiden in het ontwikkelen van hun levensbeschouwelijke identiteit en zo zij
kunnen onderzoeken hoe ze tegen het leven aankijken en ontdekken wat hen inspireert.
, Hoofdstuk 2) Levensbeschouwing op de basisschool
Paragraaf 2.1) Levensbeschouwelijke identiteit van de basisschool
Bijzondere scholen geven les op basis van godsdienst, levensovertuiging of een uitgesproken
onderwijskundige visie. Algemeen-bijzondere scholen geven les op grond van hun visie over
onderwijs of opvoeding. Deze scholen werken niet vanuit een godsdienst of
levensbeschouwing (montessori, dalton, jenaplan en vrije zijn voorbeelden). Op bijzonder-
confessionele scholen krijgen kinderen les vanuit een godsdienstige of levensbeschouwelijke
overtuiging (katholiek, hindoeïstisch, protestants etc.) De lessen op een openbare school zijn
niet op basis van een godsdienst of levensovertuiging. De overheid bekostigt beide scholen
hetzelfde maar mag zicht echter niet bemoeien met de invulling van de
levensbeschouwelijke identiteit dit noemen we ‘vrijheid van onderwijs’. Identiteit van de
basisschool: de levensbeschouwelijke identiteit is de ‘ziel’ van de school, dat wat deze
school tot deze school maakt; levensbeschouwelijke identiteit ‘vertelt het verhaal’ van de
kijk op de wereld van de school: wat doet ertoe en is de moeite waard om voor te leven?
levensbeschouwelijke identiteit maakt voor anderen zichtbaar waar je voor staat;
levensbeschouwelijke identiteit is voortdurend in ontwikkeling, in interactie met de
omgeving. In het dagelijks taalgebruik bedoelen we met ‘de identiteit van de basisschool’
meestal de levensbeschouwelijke grondslag. De rest zal ik de term ‘identiteit’ gebruiken i.p.v.
‘levensbeschouwelijke identiteit’. In de formele identiteit van de school kun je
onderscheiden of een school openbaar of bijzonder is. Indien het om bijzonder onderwijs
gaat kun je onderscheid maken tussen algemeen-bijzonder en bijzonder-confessioneel. De
manier waarop de formele identiteit van de school vorm krijgt binnen deze specifieke school
is de identiteit van de school op papier (schoolplannen, website, schoolgids). De identiteit
van de school in de praktijk is de manier waarop de formele identiteit en de identiteit op
papier in de praktijk van alledag zichtbaar worden en beleef op de school (ook wel ‘geleefde
identiteit’ genoemd). Het feit dat in Nederland bijzondere scholen gelijk bekostigd worden
door de overheid, is uniek. Openbare scholen zij voor iedere leerling en elke leraar
toegankelijk. Het onderwijs is niet gebaseerd op een bepaalde godsdienst of
levensovertuiging, zo’n school wordt door de gemeente gesticht. Artikel 46 Karakter
openbaar onderwijs (deze 3 dingen staan er in). (1) Openbaar onderwijs draagt bij aan de
ontwikkeling van de leerlingen met aandacht voor de godsdienstige, levensbeschouwelijke
en maatschappelijke waarden. Deze scholen zijn toegankelijk voor alle leerlingen van alle
godsdiensten (2) en onderwijs wordt gegeven met eerbieding van ieders godsdienst of
levensbeschouwing (3). Deze opdracht van het openbaar onderwijs wordt ook wel de
‘actieve pluriforme opdracht’ genoemd, het is een taak om aandacht te besteden aan
levensbeschouwelijk onderwijs. Bijzondere scholen geven les vanuit een bepaalde richting,
dat is een godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging. De richting waar een
bijzondere school van uitgaat, noem je ook wel denominatie. Algemeen-bijzondere scholen
(bijzonder-neutraal) gevel les op grond van hun visie over onderwijs of opvoeding. Deze
scholen werken niet vanuit een godsdienst of levensbeschouwing (bijv. daltonscholen en
vrijescholen). Op bijzonder-confessionele scholen krijgen kinderen les vanuit een
godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging. Deze scholen mogen leerlingen of
docenten weigeren als die een andere overtuiging hebben dan de school. Ze mogen ook hier
niet discrimineren, maar in de praktijk gebeurt het wel vaak. Een samenwerkingsschool is
een school die het resultaat is van een samengaan van scholen van verschillende
grondslagen. Het gaat altijd om een openbare school en een bijzondere school. Er wordt
zowel openbaar als bijzonder onderwijs gegeven (reden kan leerlingendaling zijn). Als een
