Samenvatting leren in maatschappelijk betrokken onderwijs

Module 3: Maatschappelijke rol en betekenis van onderwijs: benaderingen en toetsstenen

1. Inleiding

Wederzijdse invloed van onderwijs en samenleving

Benaderingen die complexe samenspel tussen onderwijs en samenleving bestuderen

- Functioneel-sociologisch
- Sociaal-economisch
- Cultureel-sociologisch
- Conflict-sociologisch
- School-pedagogisch

Externe VS interne benadering

- Extern
o Finaliteit en inzet van onderwijs definiëren van buitenaf
o Normatieve inzet bepaald buiten het onderwijs
- Intern
o Eigen finaliteit en inzet
o Interne normativiteit bijzonder relevant voor (maatschappelijke) beslissingen

2. Functioneel-sociologische benadering

Sociologisch

- Focus op aspecten van menselijke samenleven
- Betekenis van onderwijs voor dat samenleven bestuderen

Functioneel

- Maatschappelijke rol van onderwijs wordt bekeken vanuit functies die onderwijs heeft voor
het maatschappelijke leven
- Analogie met bestuderen van organen in lichaam

ÉMILE DURKHEIM

- Onderwijs = “georganiseerd en geprofessionaliseerde socialisatie”
- Onderwijs heeft twee functies
o Geestelijke en lichamelijke gesteldheid die de maatschappij onontbeerlijk acht voor
ieder van haar leden
o Geestelijke en lichamelijke eigenschappen die de specifieke sociale groep eveneens
als noodzakelijk beschouwt voor degenen die van deze groep deel uitmaken
- Socialisatie
o Algemene cultuuroverdracht
 Iedereen in staat stellen in maatschappij te leven
o Specifieke cultuuroverdracht
 Deel uitmaken van bepaalde groep in ruimere samenleving
 Educatie: kind bepaalde lichamelijke, intellectuele, zedelijke eigenschappen bij te brengen
die de politieke maatschappij eist
- In de mens een nieuw wezen scheppen
o Wezen ontwikkelen tot moreel en sociaal leven kan leiden

,Talcott Parsons

- Positietoewijzing in hiërarchische samenleving op basis van eigen verdiensten
- Emancipatie = loskoming van de gehechtheid aan het gezin
o Kinderen nemen de heersende maatschappelijke waarden en normen in zich op
= verinnerlijking
- Differentiatie = onderscheidingen op basis van prestatie en waardering
- Selectie- en allocatiefunctie van onderwijs = menselijk potentiaal bij nieuwkomers
kanaliseren in richting van heersende maatschappelijke noden

Hoe het onderwijs als socialisatieproces en –instelling de maatschappelijke orde reproduceert

Onderwijs komt neer op georganiseerde vorm van leren en leren is hier socialiseren

Socialiserend leren

- Verwerven specifieke eigenschappen
o Kennis, ingesteldheid, waarden, normen,…

Onderwijscurriculum = afspiegeling van waarden en normen van de samenleving als geheel en van
specifieke beroepen of groepen daarbinnen

- Waarden en normen
o Betrekking hebben op specifieke kennisdomeinen (“vakken”)
of houdingen (“vlijt”, “inzet”,…)

Onderwijs is doelgericht georganiseerde vorm van educatie en waar methoden en inhouden worden
vastgelegd om socialisatie te realiseren

Leerkracht = professional die over specifieke kennisbasis beschikt om deze methodisch
georganiseerde socialisatie te realiseren

3. Cultureel-sociologische benadering

Samenleving

- Geheel van betekenisverbanden
- Gedragen door cultuur
- Cultuurgemeenschap
- Cultuur is constitutief voor identiteit samenleving
- Cultuur is erfenis die “bezittingen” en verworvenheden van het verleden omvat
o Het is die erfenis die wordt doorgegeven aan de volgende generatie door het
onderwijs

Onderwijs

- Cultuur overdragen aan diegenen die lig willen worden van de samenleving
o Onderwijs cultiveert hen

Actuele migratiedebat

- Integratie van nieuwkomers (inburgering)
- Taal

,Variant van de benadering door Hirsch

- Opdracht van school om burgers voor te bereiden tot deelname aan democratie door hen
gemeenschappelijke kennisbasis te verschaffen of meer algemeen een culturele
geletterdheid
- Ontwikkeling kennis-rijk curriculum

Curriculum van onderwijs

- “Canon” = geheel van werken (teksten, boeken, beelden, manieren van doen…) die men
rekent tot wat eigen is aan een bepaald werkveld, maar ook aan de cultuur als geheel

School is instelling die jonge mensen integreert of initieert in de cultuur van de samenleving
Cultiveren van de nieuwe generatie

Leerkracht

- Overdrager
- Verwacht dat ze zelf “gecultiveerde” mensen zijn
- Voorbeeld en vertegenwoordig(st)er van de cultuurgemeenschap

4. Conflict-sociologische benadering

Onderwijs

- Productieve functie
- Bewustwording van dienen van particuliere belangengroep

Pierre Bourdieu

- Onderwijs reproduceert sociale ongelijkheid
- Cultureel kapitaal impliceert dat plaats waar initieel verworven is, van belang is: het gezin
- Reproductie = sociale ongelijkheid omgezet in onderwijs(interne)ongelijkheid
o Die onderwijsongelijkheid leidt terug naar sociale ongelijkheid
o Onderwijs kan de reproducerende functie blijven vervullen omdat onderwijs zich
profileert als relatief autonoom systeem
- Onderwijs verwijst naar onafhankelijkheid en objectiviteit (“het examen”) om zo te zeggen
dat het sociale en culturele verschillen niet in rekening brengt  volgens Bourdieu is die
verwijzing een manier om de reproductie van sociale ongelijkheid aan het zicht te onttrekken
- Neutraliteit van examen?
o Lln met bepaald sociaal en cultureel kapitaal bevoordeelt
o Sommige lln geven zich op voorhand al gewonnen = geanticipeerde zelfuitsluiting
o “Uitzonderingen” (lln niet uit bevoorrecht milieu en toch succesvol) gebruikt school
om bestaande schoolsysteem te blijven legitimeren
- School onttrekt zich van het zich dat ongeschiktheid een sociale en culturele zaak is
- Conflict benadering
o School is wapen in klassenstrijd
 Middel voor dominante klasse om haar macht en privileges te behouden
o Instrumentele visie op onderwijs
 Sociaal-politieke middel om ongelijkheid te doorbreken
 Michael Apple

, Michael Apple

- Bestuderen van rol van curriculum in reproductie
o Hiërarchie van kennissoorten in het officiële en voorgeschreven curriculum
o Reproductieve werking van verborgen curriculum
- Sociologie van schoolkennis
o “Hoge status kennis”
 Wetenschappelijke vakken
“Technische kennis”
 Kapitalistische economie: maximaliseren van deze kennis maar geen belang
bij de maximale (gelijke) verdeling ervan
- Onderscheid “bezitters” en “niet-bezitters”
o Kapitalistische school: zorg voor achterblijvers is geen intrinsieke noodzaak
- Curriculum is filter voor economische stratificatie
o Vak-gecentreerde curricula hebben voorkeur op geïntegreerde curricula
 Vak-gecentreerd: hoge status vakken
 Geïntegreerd: interesse
- Centrale examens
o Culturele en economische reproductie doen voortduren
- Culturele hegemonie
- Specifieke sociale betekenissen (en cultuuraspecten) die gestalte krijgen op school
o = Curriculum in use
o Kleuterklas: “werk” en “spel”
o School = socialisatie in “wereld van werk” want school vormt de brug tussen thuis en
werksituatie
- Conflict benadering
o Curriculum is middel om ongelijke maatschappelijke toestand te bestendigen
(Bourdieu)
- Radicale benadering

Niet enkel de ongelijkheid en reproductie vaststellen  pleiten ook voor kritisch, maatschappelijk
georiënteerd onderwijs dat hier verandering in brengt.

Onderwijs moet zich bewust zijn van de sociale strijd waar ze deel van uitmaakt

Belang emancipatorisch onderwijs

In onderwijs moeten belangenconflicten zichtbaar worden

Curriculum niet langer een reproductief selectie-instrument maar heeft een emanciperende werking

Leerkrachten = kritische en transformatieve intellectuelen

- Verplicht om stilzwijgende vooronderstellingen te expliciteren en jongeren politiek bewust
maken
- = Sleutel-actor in realiseren van productief, kritisch-bewustmakend in plaats van
reproductief, socialiserend onderwijs