Hoorcollege 1 – Het strafproces
Art. 1 Sv: Strafvorderlijk legaliteitbeginsel
Grondslag om strafvervolging in te mogen zetten.
Het hele strafprocesrecht moet in formele wetten geregeld worden.
HR Muilkorf arrest: strafprocesrecht mag niet lokaal geregeld worden,
slechts nationaal.
Art. 1 Sr (jo. 16 jo. 49 GW jo. Art 7(1) EVRM jo. Art. 15(1) IVBPR): Strafrechtelijk
legaliteitsbeginsel
Grondslag om een strafbaar feit te bestraffen.
‘Voorafgegane wettelijke strafbepaling’: ziet niet enkel op wetten in
formele zin, lagere rechtsgemeenschappen mogen dus hun eigen
strafbepalingen maken, mits Wetboek van Strafrecht respecteren.
Doelen strafproces
1. Zorgen voor de juiste toepassing van het materiële strafrecht, dus:
a. Zorgen dat schuldigen worden bestraft:
b. Zorgen dat onschuldigen niet worden bestraft.
2. Eerbiediging van rechten en vrijheden verdachte, maar ook van
slachtoffers, getuigen en andere betrokkenen.
3. Procedurele rechtvaardigheid:
4. Demonstratiefunctie
Kenmerken van het Nederlandse strafproces
Accusatoir proces Inquisitoir proces
Gelijkwaardige procespartijen Verdachte als voorwerp van
onderzoek
Lijdelijke rechter Actieve rechter
Formele waarheid Materiële waarheid
Mondelinge procedure Dominantie schriftelijke stukken
Bronnen van het strafprocesrecht
Grondwet:
Europees en internationaal recht:
o IVBPR, diverse specifieke verdragen (vb. VN-verdrag tegen foltering
en andere wrede), rechtshulpinstrumenten (vb.
uitleveringsverdragen)
o Raad van Europa: EVRM (Art. 5, 6, 8, 14)
o EU-recht: Handvest grondrechten EU, richtlijnen procedurele rechten
(Bv. Recht op vertolking en vertaling, recht op toegang tot een
advocaat, slachtofferrichtlijn (2012/29/EU)
Wetboek van Strafvordering:
Bijzondere wetten
AMvB’s en beleidsregels:
Jurisprudentie:
Beginselen van een goede/behoorlijke procesorde:
o Vertrouwensbeginsel:
o Gelijkheidsbeginsel
o Verbod van détournement de pouvoir (zuiverheid van oogmerk)
o Behoorlijke en billijke belangenafweging (proportionaliteit en
subsidiariteit)
Fasen van het strafproces
1
,Ontwikkelingen op het terrein van het strafproces(recht)
Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan;
Internationalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan.
Voortdurende overbelasting van de justitiële keten verkorte vormen van
afdoening; experimenten met mediation en herstelgerichte benaderingen.
Verharding drugscriminaliteit/georganiseerde misdaad
Meer aandacht voor slachtoffers in het strafproces
Modernisering wetboek van strafvordering.
Hoorcollege 2
Terugluisteren!!
Hoorcollege 3
Strafrechtelijke opsporing v. bestuursrechtelijk toezicht
Opsporing v. toezicht (strafrecht v. bestuursrecht)
Strafrecht en bestuursrecht zijn verder naar elkaar toe gegroeid:
o Bestraffend bestuursrecht = criminal charge (Art. 6 EBRM); daarom
ook waarborgen zoals het zwijgrecht (Art. 5:10a Awb)
Uitgangspunt: bevoegdheden inzetten waarvoor ze in het leven zijn
geroepen (doelbinding)
Art. 132a Sv: ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband
met strafbare feiten onder gezag van de OvJ met als doel het nemen van
strafvorderlijke beslissingen’.
(Bestuursrechtelijk) toezicht: de overheid controleert of een bedrijf of een
burger de voor hen geldende regels naleeft.
o Hoofdstuk 5 Awb van toepassing
‘Controle’
Meestal wordt met deze term bedoeld: bestuursrechtelijke controle (=
toezicht).
o Bv. Controle op naleving drank- en horecavergunning.
Zijn ook vormen van controle die wel een strafvorderlijk doel hebben en
dus valt onder opsporing: ‘repressieve controle’: noemen het wel
controle omdat het bevoegdheden zijn die je voor een bredere kring
personen kan gebruiken dan alleen verdachten.
‘Repressieve controle’
Geen verdenkingscriterium; wel opsporing genoemd voorbeeld van wat
men vaak als repressieve controle beschouwt.
o Het controleren of bepaalde economische voorschriften worden
nageleefd.
o In de sfeer van het strafrecht.
Opsporing versus toezicht
Moeilijkheid van dubbele petten:
2
, In zo’n bijzondere wet zie je dat ambtenaren van politie soms ook
toezichtbevoegdheden hebben gekregen en toezichthouders een
opsporingstaak.
o Loopt in de praktijk vaak door elkaar heen. Die beide taken doen.
Sfeerovergang
Toezicht leidt tot constatering/verdenking van (mogelijke) strafbare feiten.
En vanaf moment dat verdenking ontstaat kan je opsporingsbevoegdheden
inzetten.
2 vormen:
1. Overtreding van de wet waarop het toezicht wordt uitgeoefend (bv.
Belastingwetgeving);
2. Overtreding van een andere wet dan waarop het toezicht wordt
uitgeoefend.
a. Geweer-arrest: Drank- en Horecawet: tijdens controle drank- en
horecawet, zagen ze een geweer liggen, vervolgens trekt
caféhouder uit handen ambtenaren. Dat mag niet: dan ben je in
strijd bezig met art. 184 Sr (belemmeren ambtshandeling).
Caféhouder werd vervolgd voor belemmeren ambtshandeling.
Mochten ambtenaren überhaupt wat doen met het geweer? Waren
namelijk niet Wet wapen en munitie aan het handhaven mocht
wel. Nog even dubbelchecken
i. Dan tevens sprake van ‘voortgezette toepassing van
bevoegdheden’: vorm van sfeerovergang.
Waarborgen bij sfeerovergang
Vanaf moment verdenking: in acht nemen waarborgen verdachte.
o O.a. zwijgrecht.
Op moment verdenking ontstaat moet je cautie verlenen; als je dat niet op
tijd doet, dan kan dit in eventuele strafzaak worden uitgesloten van bewijs,
waardoor je bewijs niet rond krijgt.
Waarborgen bij sfeerovergang (incl. voortgezette toepassing)
Bij het constateren van een strafbaar feit, kan worden besloten een
opsporingsonderzoek te starten:
o Mits de autoriteiten daartoe bevoegd zijn en aan de voorwaarden
voor de opsporingsbevoegdheid wordt voldaan;
o Vanaf moment van verdenking: in acht nemen waarborgen
verdachte (o.a. zwijgrecht)
Sfeercumulatie
Het gebruik van controlebevoegdheden (mede) met het oog op de
opsporing:
o Als iemand reeds wordt verdacht van een strafbaar feit (of nog niet
verdacht, maar wel ‘interessant gevonden’), is dan de toepassing
van controlebevoegdheden (die geen verdenking vereisen en tegen
een bredere kring personen kunnen worden uitgeoefend) nog steeds
toegestaan?
3
, Op basis van toestemming: kijken en vinden wellicht hele andere dingen
(strafbare feiten).
o Mag dit zomaar? Detournement de pouvoir: misbruik van
bevoegdheid?
HR: het mag in principe wel, tenzij het ontaardt in misbruik van
bevoegdheden.
o Bevoegdheden mogen niet uitsluitend voor opsporingsdoeleinden
worden gebruikt, maar moeten mede zijn uitgeoefend
overeenkomstig het doel waarvoor deze zijn gegeven.
o Aan de verdachte als zodanig toekomende waarborgen mogen niet
worden omzeild.
Zwijgrecht/ nemo tenetur v. medewerkingsverplichting
HR Dynamische verkeerscontrole
Nog geen sprake van een verdenking/nog geen verdachten: maar evenmin
willekeurige selectie: risicoprofilering (doel is ‘criminele spotten’)
Vorderen inzage rijbewijs en kentekenbewijs dienden louter om het
optreden formeel het aanzien van een verkeerscontrole te geven (vgl. het
‘blauwe boekje)
Was geen sprake van een willekeurige selectie mensen wiens auto
afkomstig is van een bepaald autoverhuurbedrijf die bekend staat dat die
vaak door criminele wordt gebruikt. (Werden interessant gevonden)
vervolgens gecontroleerd.
HR: geen schending verbod op détournement de pouvoir.
o Met het vragen van het rijbewijs is mede voldaan aan het doel van
de bevoegdheid van art. 160 WVW
HR: waak voor etnisch profileren.
In deze zaak was het zo dat naast risico factor van autoverhuurbedrijf er
ook sprake was van dat 1 van inzittende een hindoestaanse man was en
de ander een Oost-Europees type opvallende combinatie voor in wijk
waarin deze auto reed speelde mee om juist deze auto eruit te pikken in
deze zaak.
HR zegt dat je op zichzelf van verschillende factoren gebruik kan maken
maar op moment dat het gaat om wijze die discriminerend is dan is er wel
sprake van een vormverzuim.
o (Niet volgens de regels van het recht)
Hier speelde meer factoren een rol waardoor niet enkel de uiterlijke
selectie heeft meegespeeld en geen sprake was van een vormverzuim.
HR Moelander
Feiten: hier werden auto’s met bepaalde kentekens van specifiek midden
en Oost-Europese landen gecontroleerd kan wel indirecte discriminatie
opleveren.
Dit kan ook gelden indien selectie indirect onderscheid maakt naar
nationaliteit of afkomst van personen door selectie van te controleren
voertuigen op basis van kentekens uit bepaalde landen.
Etnisch profileren
Als een in aanmerking komend voertuig uitsluitend of in overwegende mate is
gebaseerd op etnische of religieuze kenmerken van de bestuurder of andere
inzittenden van dat voertuig.
4
Art. 1 Sv: Strafvorderlijk legaliteitbeginsel
Grondslag om strafvervolging in te mogen zetten.
Het hele strafprocesrecht moet in formele wetten geregeld worden.
HR Muilkorf arrest: strafprocesrecht mag niet lokaal geregeld worden,
slechts nationaal.
Art. 1 Sr (jo. 16 jo. 49 GW jo. Art 7(1) EVRM jo. Art. 15(1) IVBPR): Strafrechtelijk
legaliteitsbeginsel
Grondslag om een strafbaar feit te bestraffen.
‘Voorafgegane wettelijke strafbepaling’: ziet niet enkel op wetten in
formele zin, lagere rechtsgemeenschappen mogen dus hun eigen
strafbepalingen maken, mits Wetboek van Strafrecht respecteren.
Doelen strafproces
1. Zorgen voor de juiste toepassing van het materiële strafrecht, dus:
a. Zorgen dat schuldigen worden bestraft:
b. Zorgen dat onschuldigen niet worden bestraft.
2. Eerbiediging van rechten en vrijheden verdachte, maar ook van
slachtoffers, getuigen en andere betrokkenen.
3. Procedurele rechtvaardigheid:
4. Demonstratiefunctie
Kenmerken van het Nederlandse strafproces
Accusatoir proces Inquisitoir proces
Gelijkwaardige procespartijen Verdachte als voorwerp van
onderzoek
Lijdelijke rechter Actieve rechter
Formele waarheid Materiële waarheid
Mondelinge procedure Dominantie schriftelijke stukken
Bronnen van het strafprocesrecht
Grondwet:
Europees en internationaal recht:
o IVBPR, diverse specifieke verdragen (vb. VN-verdrag tegen foltering
en andere wrede), rechtshulpinstrumenten (vb.
uitleveringsverdragen)
o Raad van Europa: EVRM (Art. 5, 6, 8, 14)
o EU-recht: Handvest grondrechten EU, richtlijnen procedurele rechten
(Bv. Recht op vertolking en vertaling, recht op toegang tot een
advocaat, slachtofferrichtlijn (2012/29/EU)
Wetboek van Strafvordering:
Bijzondere wetten
AMvB’s en beleidsregels:
Jurisprudentie:
Beginselen van een goede/behoorlijke procesorde:
o Vertrouwensbeginsel:
o Gelijkheidsbeginsel
o Verbod van détournement de pouvoir (zuiverheid van oogmerk)
o Behoorlijke en billijke belangenafweging (proportionaliteit en
subsidiariteit)
Fasen van het strafproces
1
,Ontwikkelingen op het terrein van het strafproces(recht)
Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan;
Internationalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan.
Voortdurende overbelasting van de justitiële keten verkorte vormen van
afdoening; experimenten met mediation en herstelgerichte benaderingen.
Verharding drugscriminaliteit/georganiseerde misdaad
Meer aandacht voor slachtoffers in het strafproces
Modernisering wetboek van strafvordering.
Hoorcollege 2
Terugluisteren!!
Hoorcollege 3
Strafrechtelijke opsporing v. bestuursrechtelijk toezicht
Opsporing v. toezicht (strafrecht v. bestuursrecht)
Strafrecht en bestuursrecht zijn verder naar elkaar toe gegroeid:
o Bestraffend bestuursrecht = criminal charge (Art. 6 EBRM); daarom
ook waarborgen zoals het zwijgrecht (Art. 5:10a Awb)
Uitgangspunt: bevoegdheden inzetten waarvoor ze in het leven zijn
geroepen (doelbinding)
Art. 132a Sv: ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek in verband
met strafbare feiten onder gezag van de OvJ met als doel het nemen van
strafvorderlijke beslissingen’.
(Bestuursrechtelijk) toezicht: de overheid controleert of een bedrijf of een
burger de voor hen geldende regels naleeft.
o Hoofdstuk 5 Awb van toepassing
‘Controle’
Meestal wordt met deze term bedoeld: bestuursrechtelijke controle (=
toezicht).
o Bv. Controle op naleving drank- en horecavergunning.
Zijn ook vormen van controle die wel een strafvorderlijk doel hebben en
dus valt onder opsporing: ‘repressieve controle’: noemen het wel
controle omdat het bevoegdheden zijn die je voor een bredere kring
personen kan gebruiken dan alleen verdachten.
‘Repressieve controle’
Geen verdenkingscriterium; wel opsporing genoemd voorbeeld van wat
men vaak als repressieve controle beschouwt.
o Het controleren of bepaalde economische voorschriften worden
nageleefd.
o In de sfeer van het strafrecht.
Opsporing versus toezicht
Moeilijkheid van dubbele petten:
2
, In zo’n bijzondere wet zie je dat ambtenaren van politie soms ook
toezichtbevoegdheden hebben gekregen en toezichthouders een
opsporingstaak.
o Loopt in de praktijk vaak door elkaar heen. Die beide taken doen.
Sfeerovergang
Toezicht leidt tot constatering/verdenking van (mogelijke) strafbare feiten.
En vanaf moment dat verdenking ontstaat kan je opsporingsbevoegdheden
inzetten.
2 vormen:
1. Overtreding van de wet waarop het toezicht wordt uitgeoefend (bv.
Belastingwetgeving);
2. Overtreding van een andere wet dan waarop het toezicht wordt
uitgeoefend.
a. Geweer-arrest: Drank- en Horecawet: tijdens controle drank- en
horecawet, zagen ze een geweer liggen, vervolgens trekt
caféhouder uit handen ambtenaren. Dat mag niet: dan ben je in
strijd bezig met art. 184 Sr (belemmeren ambtshandeling).
Caféhouder werd vervolgd voor belemmeren ambtshandeling.
Mochten ambtenaren überhaupt wat doen met het geweer? Waren
namelijk niet Wet wapen en munitie aan het handhaven mocht
wel. Nog even dubbelchecken
i. Dan tevens sprake van ‘voortgezette toepassing van
bevoegdheden’: vorm van sfeerovergang.
Waarborgen bij sfeerovergang
Vanaf moment verdenking: in acht nemen waarborgen verdachte.
o O.a. zwijgrecht.
Op moment verdenking ontstaat moet je cautie verlenen; als je dat niet op
tijd doet, dan kan dit in eventuele strafzaak worden uitgesloten van bewijs,
waardoor je bewijs niet rond krijgt.
Waarborgen bij sfeerovergang (incl. voortgezette toepassing)
Bij het constateren van een strafbaar feit, kan worden besloten een
opsporingsonderzoek te starten:
o Mits de autoriteiten daartoe bevoegd zijn en aan de voorwaarden
voor de opsporingsbevoegdheid wordt voldaan;
o Vanaf moment van verdenking: in acht nemen waarborgen
verdachte (o.a. zwijgrecht)
Sfeercumulatie
Het gebruik van controlebevoegdheden (mede) met het oog op de
opsporing:
o Als iemand reeds wordt verdacht van een strafbaar feit (of nog niet
verdacht, maar wel ‘interessant gevonden’), is dan de toepassing
van controlebevoegdheden (die geen verdenking vereisen en tegen
een bredere kring personen kunnen worden uitgeoefend) nog steeds
toegestaan?
3
, Op basis van toestemming: kijken en vinden wellicht hele andere dingen
(strafbare feiten).
o Mag dit zomaar? Detournement de pouvoir: misbruik van
bevoegdheid?
HR: het mag in principe wel, tenzij het ontaardt in misbruik van
bevoegdheden.
o Bevoegdheden mogen niet uitsluitend voor opsporingsdoeleinden
worden gebruikt, maar moeten mede zijn uitgeoefend
overeenkomstig het doel waarvoor deze zijn gegeven.
o Aan de verdachte als zodanig toekomende waarborgen mogen niet
worden omzeild.
Zwijgrecht/ nemo tenetur v. medewerkingsverplichting
HR Dynamische verkeerscontrole
Nog geen sprake van een verdenking/nog geen verdachten: maar evenmin
willekeurige selectie: risicoprofilering (doel is ‘criminele spotten’)
Vorderen inzage rijbewijs en kentekenbewijs dienden louter om het
optreden formeel het aanzien van een verkeerscontrole te geven (vgl. het
‘blauwe boekje)
Was geen sprake van een willekeurige selectie mensen wiens auto
afkomstig is van een bepaald autoverhuurbedrijf die bekend staat dat die
vaak door criminele wordt gebruikt. (Werden interessant gevonden)
vervolgens gecontroleerd.
HR: geen schending verbod op détournement de pouvoir.
o Met het vragen van het rijbewijs is mede voldaan aan het doel van
de bevoegdheid van art. 160 WVW
HR: waak voor etnisch profileren.
In deze zaak was het zo dat naast risico factor van autoverhuurbedrijf er
ook sprake was van dat 1 van inzittende een hindoestaanse man was en
de ander een Oost-Europees type opvallende combinatie voor in wijk
waarin deze auto reed speelde mee om juist deze auto eruit te pikken in
deze zaak.
HR zegt dat je op zichzelf van verschillende factoren gebruik kan maken
maar op moment dat het gaat om wijze die discriminerend is dan is er wel
sprake van een vormverzuim.
o (Niet volgens de regels van het recht)
Hier speelde meer factoren een rol waardoor niet enkel de uiterlijke
selectie heeft meegespeeld en geen sprake was van een vormverzuim.
HR Moelander
Feiten: hier werden auto’s met bepaalde kentekens van specifiek midden
en Oost-Europese landen gecontroleerd kan wel indirecte discriminatie
opleveren.
Dit kan ook gelden indien selectie indirect onderscheid maakt naar
nationaliteit of afkomst van personen door selectie van te controleren
voertuigen op basis van kentekens uit bepaalde landen.
Etnisch profileren
Als een in aanmerking komend voertuig uitsluitend of in overwegende mate is
gebaseerd op etnische of religieuze kenmerken van de bestuurder of andere
inzittenden van dat voertuig.
4
