Sociale
psychologie
2023-2024
Samenvatting
Yade Houben
VIVES Kortrijk
,Inhoud
Sociale psychologie .................................................................................................................................. 1
1. Wat is sociale psychologie? .............................................................................................................. 6
1.1 Studieobject en definitie van de sociale psychologie ................................................................ 6
1.2 Werkwijze van de sociale psychologie ...................................................................................... 6
1.2.1 Drie dimensies ................................................................................................................................ 6
1.2.2 Het experiment als methode ........................................................................................................... 7
2. Hulpverlenend gedrag ...................................................................................................................... 9
2.1 Kitty Genovese ........................................................................................................................... 9
2.1.1 De nacht van de moord................................................................................................................... 9
2.2 Diffusie van de verantwoordelijkheid ...................................................................................... 10
2.3 Factoren van invloed op het hulpverlenend gedrag ................................................................ 11
2.3.1 Bekendheid van de medegetuigen........................................................................................ 11
2.3.2 Competentie van de omstaanders ................................................................................................. 11
2.3.3 Kosten en baten ............................................................................................................................. 11
2.3.4 Inschatten van de ernst van de situatie ......................................................................................... 12
2.3.5 Kenmerken van de hulpverlener ................................................................................................... 12
2.3.6 Kenmerken van het slachtoffer ..................................................................................................... 13
2.4 Het cognitief decisiemodel ....................................................................................................... 14
3. Agressie ........................................................................................................................................... 14
3.1 Inleiding en definitie ................................................................................................................ 14
3.2 Territoriumleer ......................................................................................................................... 14
3.3 Intrapersoonlijke oorzaken ...................................................................................................... 16
3.3.1 Persoonlijkheid .............................................................................................................................. 16
3.3.2 Competitie ..................................................................................................................................... 17
3.3.3 Emoties .......................................................................................................................................... 17
3.4 Aangeleerde agressie ............................................................................................................... 17
4. Gehoorzaamheid ............................................................................................................................. 18
4.1 Het gehoorzaamheidexperiment van Stanley Milgram ........................................................... 18
4.1.1 Proefopstelling van het Milgram-experiment ............................................................................... 18
4.1.2 Resultaten van het Milgram-experiment ...................................................................................... 18
4.1.3 Gelijkenissen en verschillen met de Holocaust ............................................................................. 18
4.2 Waarom gehoorzamen we zo makkelijk?................................................................................. 19
4.2.1 Tendens tot groepsvorming ........................................................................................................... 19
4.2.2 Tendens tot hiërarchisering .......................................................................................................... 19
4.2.3 The agentic shift ............................................................................................................................ 19
4.2.4 Psychologische mechanismen tijdens het gehoorzamen .............................................................. 19
4.2.5 Bindende factoren ........................................................................................................................ 20
5. Macht en onmacht.......................................................................................................................... 20
2
, 5.1 Het Stanford-gevangenisexperiment ...................................................................................... 20
5.1.1 De onderzoeksopzet....................................................................................................................... 21
5.1.2 De start van het experiment .......................................................................................................... 21
5.1.3 Het verloop van het experiment ................................................................................................... 22
5.1.4 Conclusies ..................................................................................................................................... 22
5.1.5 Kritische bespreking ..................................................................................................................... 22
5.1.6 Aanbevelingen voor de penitentiaire instellingen ........................................................................ 23
5.2 Het stockholmsyndroom ......................................................................................................... 23
5.3 Aangeleerde hulpeloosheid ..................................................................................................... 23
5.3.1 Het begrip ‘aangeleerde hulpeloosheid’ ....................................................................................... 23
5.3.2 Het basisexperiment van Martin Seligman .................................................................................. 23
5.3.3 Uitputting als verklaring? ............................................................................................................. 24
5.3.4 Aangeleerde vadsigheid ................................................................................................................ 24
5.3.5 Aangeleerde vadsigheid: alternatieve betekenis .......................................................................... 24
5.3.6 Emotionele effecten van aangeleerde hulpeloosheid ................................................................... 24
5.3.7 Cognitieve effecten van aangeleerde hulpeloosheid..................................................................... 24
5.3.8 Discriminatieve hulpeloosheid ..................................................................................................... 25
5.3.9 Beschermen tegen aangeleerde hulpeloosheid ............................................................................ 25
5.3.10 Heractiveren van mensen met aangeleerde hulpeloosheid.......................................................... 25
5.3.11 (on)voorspelbaarheid ................................................................................................................... 25
5.3.12 Subjectieve gedragscontrole ......................................................................................................... 26
6. Sociale cognitie en sociale perceptie ...............................................................................................27
6.1 Selectie in de sociale waarneming ............................................................................................27
6.1.1 We kunnen niet alles zien wat er is ...............................................................................................27
6.1.2 We zien vaak slechts fracties van gedragingen..............................................................................27
6.1.3 We selecteren zelf actief wat we willen zien en wat niet ...............................................................27
6.1.4 We lokken het gedrag uit dat we verwachten te zien ................................................................... 28
6.2 Interpretatie in de sociale waarneming .................................................................................. 28
6.2.1 Causale attributie.......................................................................................................................... 28
6.2.2 Het covariatiemodel van Kelley .................................................................................................... 29
6.2.3 Causale schema’s .......................................................................................................................... 29
6.2.4 Attributiefouten ............................................................................................................................ 29
6.3 Structurering in de sociale waarneming ................................................................................. 30
6.3.1 Impliciete persoonlijkheidstheorieën........................................................................................... 30
6.3.2 Het beeld over de ander................................................................................................................ 30
6.3.3 Hoe het beeld van de ander ons beïnvloedt .................................................................................. 31
7. Zelfcognitie en zelfperceptie ........................................................................................................... 31
7.1 De zelfperceptietheorie van Bem ............................................................................................. 31
7.2 Zelfattributie ............................................................................................................................. 31
3
, 7.3 Attributiestijl ........................................................................................................................... 32
7.3.1 Beheersingsoriëntatie ................................................................................................................... 32
7.3.2 Persoonlijke en maatschappelijke beheersingsoriëntatie ............................................................ 32
7.4 Sociale facilitatie en sociale inhibitie ...................................................................................... 32
7.4.1 Competitie als verklaring? ............................................................................................................ 33
7.4.2 De sociale activeringstheorie van Zajonc ..................................................................................... 33
7.4.3 Evaluatievrees............................................................................................................................... 34
7.4.4 Sociale loafing (of sociaal lanterfanten) ....................................................................................... 34
8. Attitudeleer..................................................................................................................................... 34
8.1 Inleiding................................................................................................................................... 34
8.1.1 Wat zijn attitudes? ........................................................................................................................ 34
8.1.2 De tripartite van attitudes .............................................................................................................35
8.2 Ontstaan en vervorming van attitudes.....................................................................................35
8.2.1 Cognitieve invloeden .....................................................................................................................35
8.2.2 Centrale versus perifere route naar overtuiging............................................................................37
8.2.3 Attitudeverandering door conditionering .....................................................................................37
8.2.4 Habituatie, het aanbiedingseffect..................................................................................................37
8.2.5 Onbewuste vorming van attitudes ................................................................................................ 39
8.3 In-group versus out-group ...................................................................................................... 39
8.3.1 Minimale groepssituatie ............................................................................................................... 40
8.3.2 Centrale versus perifere route ten aanzien van de out-group ...................................................... 40
8.4 Attitudes als een gestalt........................................................................................................... 40
8.4.1 De balanstheorie ........................................................................................................................... 40
8.4.2 De cognitieve dissonantietheorie .................................................................................................. 41
9. Het individu versus de groep ......................................................................................................... 44
9.1 Groepsnormen en groepswaarden .......................................................................................... 44
9.1.1 Groepsnormen .............................................................................................................................. 44
9.1.2 Groepswaarden ............................................................................................................................. 44
9.2 Sociale normering ....................................................................................................................45
9.2.1 Instrumentele sociale vergelijking ............................................................................................... 45
9.2.2 De sociale vergelijkingstheorie ..................................................................................................... 45
9.2.3 Opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking ............................................................................ 45
9.3 Conformisme ........................................................................................................................... 46
9.3.1 Normatieve sociale vergelijkingen ............................................................................................... 46
9.3.2 Verschillen tussen de experimenten van Sherif en Asch .............................................................. 46
9.3.3 Vergelijking van Asch en Milgram ................................................................................................47
9.4 Deviantie ...................................................................................................................................47
9.4.1 De groep versus de deviant ............................................................................................................47
9.4.2 De deviant versus de groep ............................................................................................................47
4
psychologie
2023-2024
Samenvatting
Yade Houben
VIVES Kortrijk
,Inhoud
Sociale psychologie .................................................................................................................................. 1
1. Wat is sociale psychologie? .............................................................................................................. 6
1.1 Studieobject en definitie van de sociale psychologie ................................................................ 6
1.2 Werkwijze van de sociale psychologie ...................................................................................... 6
1.2.1 Drie dimensies ................................................................................................................................ 6
1.2.2 Het experiment als methode ........................................................................................................... 7
2. Hulpverlenend gedrag ...................................................................................................................... 9
2.1 Kitty Genovese ........................................................................................................................... 9
2.1.1 De nacht van de moord................................................................................................................... 9
2.2 Diffusie van de verantwoordelijkheid ...................................................................................... 10
2.3 Factoren van invloed op het hulpverlenend gedrag ................................................................ 11
2.3.1 Bekendheid van de medegetuigen........................................................................................ 11
2.3.2 Competentie van de omstaanders ................................................................................................. 11
2.3.3 Kosten en baten ............................................................................................................................. 11
2.3.4 Inschatten van de ernst van de situatie ......................................................................................... 12
2.3.5 Kenmerken van de hulpverlener ................................................................................................... 12
2.3.6 Kenmerken van het slachtoffer ..................................................................................................... 13
2.4 Het cognitief decisiemodel ....................................................................................................... 14
3. Agressie ........................................................................................................................................... 14
3.1 Inleiding en definitie ................................................................................................................ 14
3.2 Territoriumleer ......................................................................................................................... 14
3.3 Intrapersoonlijke oorzaken ...................................................................................................... 16
3.3.1 Persoonlijkheid .............................................................................................................................. 16
3.3.2 Competitie ..................................................................................................................................... 17
3.3.3 Emoties .......................................................................................................................................... 17
3.4 Aangeleerde agressie ............................................................................................................... 17
4. Gehoorzaamheid ............................................................................................................................. 18
4.1 Het gehoorzaamheidexperiment van Stanley Milgram ........................................................... 18
4.1.1 Proefopstelling van het Milgram-experiment ............................................................................... 18
4.1.2 Resultaten van het Milgram-experiment ...................................................................................... 18
4.1.3 Gelijkenissen en verschillen met de Holocaust ............................................................................. 18
4.2 Waarom gehoorzamen we zo makkelijk?................................................................................. 19
4.2.1 Tendens tot groepsvorming ........................................................................................................... 19
4.2.2 Tendens tot hiërarchisering .......................................................................................................... 19
4.2.3 The agentic shift ............................................................................................................................ 19
4.2.4 Psychologische mechanismen tijdens het gehoorzamen .............................................................. 19
4.2.5 Bindende factoren ........................................................................................................................ 20
5. Macht en onmacht.......................................................................................................................... 20
2
, 5.1 Het Stanford-gevangenisexperiment ...................................................................................... 20
5.1.1 De onderzoeksopzet....................................................................................................................... 21
5.1.2 De start van het experiment .......................................................................................................... 21
5.1.3 Het verloop van het experiment ................................................................................................... 22
5.1.4 Conclusies ..................................................................................................................................... 22
5.1.5 Kritische bespreking ..................................................................................................................... 22
5.1.6 Aanbevelingen voor de penitentiaire instellingen ........................................................................ 23
5.2 Het stockholmsyndroom ......................................................................................................... 23
5.3 Aangeleerde hulpeloosheid ..................................................................................................... 23
5.3.1 Het begrip ‘aangeleerde hulpeloosheid’ ....................................................................................... 23
5.3.2 Het basisexperiment van Martin Seligman .................................................................................. 23
5.3.3 Uitputting als verklaring? ............................................................................................................. 24
5.3.4 Aangeleerde vadsigheid ................................................................................................................ 24
5.3.5 Aangeleerde vadsigheid: alternatieve betekenis .......................................................................... 24
5.3.6 Emotionele effecten van aangeleerde hulpeloosheid ................................................................... 24
5.3.7 Cognitieve effecten van aangeleerde hulpeloosheid..................................................................... 24
5.3.8 Discriminatieve hulpeloosheid ..................................................................................................... 25
5.3.9 Beschermen tegen aangeleerde hulpeloosheid ............................................................................ 25
5.3.10 Heractiveren van mensen met aangeleerde hulpeloosheid.......................................................... 25
5.3.11 (on)voorspelbaarheid ................................................................................................................... 25
5.3.12 Subjectieve gedragscontrole ......................................................................................................... 26
6. Sociale cognitie en sociale perceptie ...............................................................................................27
6.1 Selectie in de sociale waarneming ............................................................................................27
6.1.1 We kunnen niet alles zien wat er is ...............................................................................................27
6.1.2 We zien vaak slechts fracties van gedragingen..............................................................................27
6.1.3 We selecteren zelf actief wat we willen zien en wat niet ...............................................................27
6.1.4 We lokken het gedrag uit dat we verwachten te zien ................................................................... 28
6.2 Interpretatie in de sociale waarneming .................................................................................. 28
6.2.1 Causale attributie.......................................................................................................................... 28
6.2.2 Het covariatiemodel van Kelley .................................................................................................... 29
6.2.3 Causale schema’s .......................................................................................................................... 29
6.2.4 Attributiefouten ............................................................................................................................ 29
6.3 Structurering in de sociale waarneming ................................................................................. 30
6.3.1 Impliciete persoonlijkheidstheorieën........................................................................................... 30
6.3.2 Het beeld over de ander................................................................................................................ 30
6.3.3 Hoe het beeld van de ander ons beïnvloedt .................................................................................. 31
7. Zelfcognitie en zelfperceptie ........................................................................................................... 31
7.1 De zelfperceptietheorie van Bem ............................................................................................. 31
7.2 Zelfattributie ............................................................................................................................. 31
3
, 7.3 Attributiestijl ........................................................................................................................... 32
7.3.1 Beheersingsoriëntatie ................................................................................................................... 32
7.3.2 Persoonlijke en maatschappelijke beheersingsoriëntatie ............................................................ 32
7.4 Sociale facilitatie en sociale inhibitie ...................................................................................... 32
7.4.1 Competitie als verklaring? ............................................................................................................ 33
7.4.2 De sociale activeringstheorie van Zajonc ..................................................................................... 33
7.4.3 Evaluatievrees............................................................................................................................... 34
7.4.4 Sociale loafing (of sociaal lanterfanten) ....................................................................................... 34
8. Attitudeleer..................................................................................................................................... 34
8.1 Inleiding................................................................................................................................... 34
8.1.1 Wat zijn attitudes? ........................................................................................................................ 34
8.1.2 De tripartite van attitudes .............................................................................................................35
8.2 Ontstaan en vervorming van attitudes.....................................................................................35
8.2.1 Cognitieve invloeden .....................................................................................................................35
8.2.2 Centrale versus perifere route naar overtuiging............................................................................37
8.2.3 Attitudeverandering door conditionering .....................................................................................37
8.2.4 Habituatie, het aanbiedingseffect..................................................................................................37
8.2.5 Onbewuste vorming van attitudes ................................................................................................ 39
8.3 In-group versus out-group ...................................................................................................... 39
8.3.1 Minimale groepssituatie ............................................................................................................... 40
8.3.2 Centrale versus perifere route ten aanzien van de out-group ...................................................... 40
8.4 Attitudes als een gestalt........................................................................................................... 40
8.4.1 De balanstheorie ........................................................................................................................... 40
8.4.2 De cognitieve dissonantietheorie .................................................................................................. 41
9. Het individu versus de groep ......................................................................................................... 44
9.1 Groepsnormen en groepswaarden .......................................................................................... 44
9.1.1 Groepsnormen .............................................................................................................................. 44
9.1.2 Groepswaarden ............................................................................................................................. 44
9.2 Sociale normering ....................................................................................................................45
9.2.1 Instrumentele sociale vergelijking ............................................................................................... 45
9.2.2 De sociale vergelijkingstheorie ..................................................................................................... 45
9.2.3 Opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking ............................................................................ 45
9.3 Conformisme ........................................................................................................................... 46
9.3.1 Normatieve sociale vergelijkingen ............................................................................................... 46
9.3.2 Verschillen tussen de experimenten van Sherif en Asch .............................................................. 46
9.3.3 Vergelijking van Asch en Milgram ................................................................................................47
9.4 Deviantie ...................................................................................................................................47
9.4.1 De groep versus de deviant ............................................................................................................47
9.4.2 De deviant versus de groep ............................................................................................................47
4