Religie, zingeving en levensbeschouwing
Samenvatting
,Les 1. Wetenschap, technologie en de “zingevende
interesse”
Examen
Meerkeuzevragen + open vragen
Leefwereld Wetenschap Redelijkheid
Video zegt iets over wat wetenschap is en doet:
Husserl: bekende filosoof (joods en gestorven vlak voor de 2e WO) (1859-1938)
- Zijn geschriften werden toen ook uit DU gehaald en o.a. vooral naar Leuven gebracht
Hij vertrok vanuit “de leefwereld” = de wereld waarin wij leven (en die is: intersubjectief, persoonlijk,
betekenisvol…)
- Intersubjectief (die wordt gedeeld door anderen). Allerlei relaties met elkaar
- Persoonlijk & betekenisvol: bv. Stoelen in aula verwijst naar dat mensen hier kunnen zitten
naast elkaar (niet zomaar een object, maar hangt een betekenis aan) – bv. Computer: ik kan
hiermee communiceren met mensen, lesgeven, emails etc., sociaal contact dat dan weer zin geeft
aan mijn leven ➔ dingen betekenen voor ons iets persoonlijk.
Wetenschap…
- Vertrekt vanuit leefwereld: bepaalde aspecten van de werkelijkheid die betekenis hebben
- bv. Psychologie vertrekt vanuit het werkelijk feit dat wij gedachten hebben etc. –
biologie vertrekt vanuit het feit dat er levende dingen bestaan – rechtswetenschap
vertrekt vanuit het feit dat er wetten zijn in de samenleving (wetenschap vindt dit niet
uit, bestond al)
- Maar: wetenschap maakt vervolgens abstractie van de leefwereld ➔ niet meer zien als
betekenisvolle dingen (wat het in de eerste plaats wel is), maar maakt er objecten van (op een
onpersoonlijke afstandelijke manier naar kijken) (subject-object)
- Stel: ik wil een dood lichaam opensnijden dan is dat illegaal en ook ethisch
verwerpelijk. Dood lichaam van grootvader opensnijden is enorm raar want dat is
persoonlijk, verwerpelijk etc. maar in de anatomie les kan dat wel: nuchter, objectief
& onpersoonlijk
- Maar slechts een “tijdelijke opschorting” van de normale omgang met de leefwereld: men keert
terug naar de leefwereld
- Zie vb met de anatomie les. Zie student die terug thuis komt en er is ongeluk gebeurt
met lijk. Hij kan niet ineens dat lijk opnieuw opensnijden.
Filmpje als voorbeeld van vertrekt uit en terugkeer naar de leefwereld:
- Ik zag een meisje liggen en ik kleef daar een betekenis op (mooi meisje, ligt daar, speciale
kleren…) ➔ dan zoomt camera alsmaar uit en het wordt ineens zeer onpersoonlijk. Het meisje
is ineens maar een stofje binnen het hele universum ➔ als camera terug inzoomt ligt gewoon
dat meisje er weer op een persoonlijke wijze ➔ camera zoomt in en wordt terug onpersoonlijk,
abstract, moleculen etc.
, = wat wetenschap doet: onpersoonlijke aspecten van mensheid laten zien maar terugkeren tot
de leefwereld
Grote belangrijke vraag dan: wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld? Hoe zien we elkaar
het best: als een hoopje moleculen of als een persoon met betekenis?
- Een meer “wetenschappelijke” leefwereld?
- Of juist een “autonome” leefwereld?
Noot: Onze leefwereld is al voor een groot deel verwetenschappelijkt. bv. Datingsites (Tinder etc.):
wetenschappelijke algoritmes inschakelen om match te vinden.
Echte vraag is dus hoe ver we moeten gaan? Redelijkheid en rationaliteit: er zijn grenzen aan de
rationalisering van onze leefwereld
- Stel je wil vrienden maken in je eerste jaar KUL, maar eerst persoonlijkheidstest doen bij tal
van mensen om te kijken wie je interessant gaat vinden. Vanuit rationaliteit oogpunt is dit
verdedigbaar, maar tegelijk is dit ook zeer raar.
- Wat wij rationaliteit noemen is niet per se redelijkheid. Als je vrienden wil maken laat je voor
stuk toeval beslissen. Is niet per se rationeel maar wel socialer, efficiënter etc.
De “zingevende”, “cognitieve” en “manipulatieve” interesses van de
mens
Drie “interesses” van de mens:
- Cognitieve
- Manipulatieve
- Zingevende
3 manieren om om te gaan met de werkelijkheid ➔ 3 “verlangens” van de mens of “manieren van
betrokken zijn” (deels overlappend)
- Mens wil meer weten (cognitief), de wereld naar zijn hand zetten en dingen gedaan krijgen
(manipulatief) (niets erg per se maar even goed naar bakker gaan en brood kopen omdat jij dat
wil)
Wetenschap is handige tool voor cognitieve interesses
Technologie is handige tool om te krijgen wat we willen/
manipulatie (bv. smartphone om Netflix te kijken)
- Verlangen om een zinvol/ betekenisvol leven te hebben
(zingeving)
Door succes van wetenschap en technologie wordt cognitieve en
manipulatieve interesse van de mens wat overschat, en zingeving
onderschat: heel veel heeft toch te maken met zingeving van de mens
(= echt heel alledaags)
Zingevend & cognitief
Stelling 1: “Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een cognitieve interesse, maar
eigenlijk fundamenteel over zingeving zijn.”
, - Bv. Het is ineens pauze en iedereen begint te praten met elkaar. Praten is info uitwisselen, en
daarom communiceren we vanwege cognitief verlangen. in feite zever want quasi alles wat
we tegen elkaar zeggen is niet per se voor de info
- Bv. Praten met tuinman aan de rand van de tuin, enkel over het weer hebben, niets diepgaands
➔ Niet over info, maar elkaar erkenning aan het geven dat je buren bent van elkaar stel je
doet tegenovergestelde en je ziet hem, zegt niets en loopt voorbij. Dat is sociaal gruwelijk,
want je krijgt geen enkele erkenning “als buurman”. Gesprek gaat niet over cognitieve maar
over het erkennen van elkaar.
- Bv. Zelfs met je lief aan het praten over zaken die heel diep zijn: louter communicatief is
onzin. Het gaat puur om het erkennen van elkaar, ik vertrouw je zo hard dat ik dit allemaal zeg
= zingeving
Stelling 2. “Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid; Wat “redelijk”
en “onredelijk” is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt “rationeel” en
“irrationeel” is”
- Bv. Stel ik wil weten of mijn partner mij bedriegt. Wat doe je? Privé détective, technologie en
trackers etc. Op niveau van de kennisverwerving is dit compleet rationeel. Maar als partner er
achter komt heel boos, want geeft blijk van gigantisch wantrouwen. ➔ dus je gaat gewoon
praten met elkaar: dit is redelijk, maar irrationeel in termen van kennisverwerving want
partner kan altijd liegen.
“Stelling 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen, zijn vaak slechts van relatief belang voor de
zingevende relaties in de leefwereld.”
- Dingen die we via wetenschap weten hebben maar een beperkte impact. Zie opnieuw video:
ook na uitzoomen en inzoomen (enkel moleculen waaruit meisje bestaat), blijft gewoon een
meisje voor ons. Soort irrelevantie in sommige wetenschappelijke bevindingen.
Voorbeeld 1: Liefde en chemie: “aantrekkingskracht heeft te maken met zogenaamde feromonen
die je uitscheidt: kleine moleculen die op hormonen lijken. Ze brengen boodschappen over binnen
het lichaam, maar ook boodschappen van daarbuiten,, van soort op soort. Daarmee zorgen ze
voor seksuele communicatie”
Voorbeeld 2: Straf: Fawlty Towers: scene die als wetenschapper Richard Dawkins naar voor werd
gebracht voor volgende idee: de neurowetenschappen tonen ons dat menselijk gedrag puur door
het brein wordt voortgebracht. We hebben eigenlijk geen controle over onze daden. Er is geen
vrije wil. En als dat er niet is is het ook niet zinvol om mensen te straffen voor hun daden.
- Dawkins zegt: plegers van misdrijven straffen zou even belachelijk zijn als die video
van Fawlty Towers (absurd gedrag van iemand die auto slaat). We moeten alleen maar
zorgen dat die persoon die misdrijf pleegt geholpen wordt. Dus drang om te straffen is
irrationeel
- Toch zullen we dit nooit doen! Hoeveel wetenschappers er ook zeggen dat onze
handelingen gedetermineerd zijn, we zullen elkaar blijven straffen ➔ er spelen
namelijk zaken mee in onze leefwereld die niet meespelen in de wetenschap (niet heel
het leven is gebaseerd op kennis/ cognitie)
- Vergelijk: schilderij met windmolen. Wetenschapper zou zeggen dat is geen
windmolen, dat is enkel verf…., maar is gewoon niet zo.
Zingeving & manipulatief
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze manipulatieve interesse, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief
handelen)
Samenvatting
,Les 1. Wetenschap, technologie en de “zingevende
interesse”
Examen
Meerkeuzevragen + open vragen
Leefwereld Wetenschap Redelijkheid
Video zegt iets over wat wetenschap is en doet:
Husserl: bekende filosoof (joods en gestorven vlak voor de 2e WO) (1859-1938)
- Zijn geschriften werden toen ook uit DU gehaald en o.a. vooral naar Leuven gebracht
Hij vertrok vanuit “de leefwereld” = de wereld waarin wij leven (en die is: intersubjectief, persoonlijk,
betekenisvol…)
- Intersubjectief (die wordt gedeeld door anderen). Allerlei relaties met elkaar
- Persoonlijk & betekenisvol: bv. Stoelen in aula verwijst naar dat mensen hier kunnen zitten
naast elkaar (niet zomaar een object, maar hangt een betekenis aan) – bv. Computer: ik kan
hiermee communiceren met mensen, lesgeven, emails etc., sociaal contact dat dan weer zin geeft
aan mijn leven ➔ dingen betekenen voor ons iets persoonlijk.
Wetenschap…
- Vertrekt vanuit leefwereld: bepaalde aspecten van de werkelijkheid die betekenis hebben
- bv. Psychologie vertrekt vanuit het werkelijk feit dat wij gedachten hebben etc. –
biologie vertrekt vanuit het feit dat er levende dingen bestaan – rechtswetenschap
vertrekt vanuit het feit dat er wetten zijn in de samenleving (wetenschap vindt dit niet
uit, bestond al)
- Maar: wetenschap maakt vervolgens abstractie van de leefwereld ➔ niet meer zien als
betekenisvolle dingen (wat het in de eerste plaats wel is), maar maakt er objecten van (op een
onpersoonlijke afstandelijke manier naar kijken) (subject-object)
- Stel: ik wil een dood lichaam opensnijden dan is dat illegaal en ook ethisch
verwerpelijk. Dood lichaam van grootvader opensnijden is enorm raar want dat is
persoonlijk, verwerpelijk etc. maar in de anatomie les kan dat wel: nuchter, objectief
& onpersoonlijk
- Maar slechts een “tijdelijke opschorting” van de normale omgang met de leefwereld: men keert
terug naar de leefwereld
- Zie vb met de anatomie les. Zie student die terug thuis komt en er is ongeluk gebeurt
met lijk. Hij kan niet ineens dat lijk opnieuw opensnijden.
Filmpje als voorbeeld van vertrekt uit en terugkeer naar de leefwereld:
- Ik zag een meisje liggen en ik kleef daar een betekenis op (mooi meisje, ligt daar, speciale
kleren…) ➔ dan zoomt camera alsmaar uit en het wordt ineens zeer onpersoonlijk. Het meisje
is ineens maar een stofje binnen het hele universum ➔ als camera terug inzoomt ligt gewoon
dat meisje er weer op een persoonlijke wijze ➔ camera zoomt in en wordt terug onpersoonlijk,
abstract, moleculen etc.
, = wat wetenschap doet: onpersoonlijke aspecten van mensheid laten zien maar terugkeren tot
de leefwereld
Grote belangrijke vraag dan: wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld? Hoe zien we elkaar
het best: als een hoopje moleculen of als een persoon met betekenis?
- Een meer “wetenschappelijke” leefwereld?
- Of juist een “autonome” leefwereld?
Noot: Onze leefwereld is al voor een groot deel verwetenschappelijkt. bv. Datingsites (Tinder etc.):
wetenschappelijke algoritmes inschakelen om match te vinden.
Echte vraag is dus hoe ver we moeten gaan? Redelijkheid en rationaliteit: er zijn grenzen aan de
rationalisering van onze leefwereld
- Stel je wil vrienden maken in je eerste jaar KUL, maar eerst persoonlijkheidstest doen bij tal
van mensen om te kijken wie je interessant gaat vinden. Vanuit rationaliteit oogpunt is dit
verdedigbaar, maar tegelijk is dit ook zeer raar.
- Wat wij rationaliteit noemen is niet per se redelijkheid. Als je vrienden wil maken laat je voor
stuk toeval beslissen. Is niet per se rationeel maar wel socialer, efficiënter etc.
De “zingevende”, “cognitieve” en “manipulatieve” interesses van de
mens
Drie “interesses” van de mens:
- Cognitieve
- Manipulatieve
- Zingevende
3 manieren om om te gaan met de werkelijkheid ➔ 3 “verlangens” van de mens of “manieren van
betrokken zijn” (deels overlappend)
- Mens wil meer weten (cognitief), de wereld naar zijn hand zetten en dingen gedaan krijgen
(manipulatief) (niets erg per se maar even goed naar bakker gaan en brood kopen omdat jij dat
wil)
Wetenschap is handige tool voor cognitieve interesses
Technologie is handige tool om te krijgen wat we willen/
manipulatie (bv. smartphone om Netflix te kijken)
- Verlangen om een zinvol/ betekenisvol leven te hebben
(zingeving)
Door succes van wetenschap en technologie wordt cognitieve en
manipulatieve interesse van de mens wat overschat, en zingeving
onderschat: heel veel heeft toch te maken met zingeving van de mens
(= echt heel alledaags)
Zingevend & cognitief
Stelling 1: “Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een cognitieve interesse, maar
eigenlijk fundamenteel over zingeving zijn.”
, - Bv. Het is ineens pauze en iedereen begint te praten met elkaar. Praten is info uitwisselen, en
daarom communiceren we vanwege cognitief verlangen. in feite zever want quasi alles wat
we tegen elkaar zeggen is niet per se voor de info
- Bv. Praten met tuinman aan de rand van de tuin, enkel over het weer hebben, niets diepgaands
➔ Niet over info, maar elkaar erkenning aan het geven dat je buren bent van elkaar stel je
doet tegenovergestelde en je ziet hem, zegt niets en loopt voorbij. Dat is sociaal gruwelijk,
want je krijgt geen enkele erkenning “als buurman”. Gesprek gaat niet over cognitieve maar
over het erkennen van elkaar.
- Bv. Zelfs met je lief aan het praten over zaken die heel diep zijn: louter communicatief is
onzin. Het gaat puur om het erkennen van elkaar, ik vertrouw je zo hard dat ik dit allemaal zeg
= zingeving
Stelling 2. “Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid; Wat “redelijk”
en “onredelijk” is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt “rationeel” en
“irrationeel” is”
- Bv. Stel ik wil weten of mijn partner mij bedriegt. Wat doe je? Privé détective, technologie en
trackers etc. Op niveau van de kennisverwerving is dit compleet rationeel. Maar als partner er
achter komt heel boos, want geeft blijk van gigantisch wantrouwen. ➔ dus je gaat gewoon
praten met elkaar: dit is redelijk, maar irrationeel in termen van kennisverwerving want
partner kan altijd liegen.
“Stelling 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen, zijn vaak slechts van relatief belang voor de
zingevende relaties in de leefwereld.”
- Dingen die we via wetenschap weten hebben maar een beperkte impact. Zie opnieuw video:
ook na uitzoomen en inzoomen (enkel moleculen waaruit meisje bestaat), blijft gewoon een
meisje voor ons. Soort irrelevantie in sommige wetenschappelijke bevindingen.
Voorbeeld 1: Liefde en chemie: “aantrekkingskracht heeft te maken met zogenaamde feromonen
die je uitscheidt: kleine moleculen die op hormonen lijken. Ze brengen boodschappen over binnen
het lichaam, maar ook boodschappen van daarbuiten,, van soort op soort. Daarmee zorgen ze
voor seksuele communicatie”
Voorbeeld 2: Straf: Fawlty Towers: scene die als wetenschapper Richard Dawkins naar voor werd
gebracht voor volgende idee: de neurowetenschappen tonen ons dat menselijk gedrag puur door
het brein wordt voortgebracht. We hebben eigenlijk geen controle over onze daden. Er is geen
vrije wil. En als dat er niet is is het ook niet zinvol om mensen te straffen voor hun daden.
- Dawkins zegt: plegers van misdrijven straffen zou even belachelijk zijn als die video
van Fawlty Towers (absurd gedrag van iemand die auto slaat). We moeten alleen maar
zorgen dat die persoon die misdrijf pleegt geholpen wordt. Dus drang om te straffen is
irrationeel
- Toch zullen we dit nooit doen! Hoeveel wetenschappers er ook zeggen dat onze
handelingen gedetermineerd zijn, we zullen elkaar blijven straffen ➔ er spelen
namelijk zaken mee in onze leefwereld die niet meespelen in de wetenschap (niet heel
het leven is gebaseerd op kennis/ cognitie)
- Vergelijk: schilderij met windmolen. Wetenschapper zou zeggen dat is geen
windmolen, dat is enkel verf…., maar is gewoon niet zo.
Zingeving & manipulatief
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze manipulatieve interesse, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief
handelen)
