SAMENVATTING
“BETROUWBARE
BRONNEN OF FAKE
NEWS”
Mona Geerens
VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL Academiejaar 2024/2025 Handboek voor Historische
Kritiek
,Historische kritiek : samenvatting handboek
Deel 2 : technische analyse bron
Terminus post quem <> terminus ante quem
authenticiteit vormelijk of inhoudelijk bepaald
Gradaties vervalsing:
1) Totaal onbetwiste bron : inhoudelijk waar en formeel echt
2) Intellectueel falsum : bron gaat werkelijk uit van wie beweert, maar bedriegt met inhoud
vormelijk echt, inhoudelijk vals
motieven: lezers om tuin leiden (fraude) of “leugens om bestwil”
in Middeleeuwen was elk document van persoon met autoriteit authentiek ook als wist men:
inhoudelijk vals
3) Materieel falsum: bron gaat niet uit van wie het beweert
(vormeigenschappen niet uit juiste tijd, pseudo-origineel waarvan eig geen org bestaat, soms
gebaseerd op echte documenten en deels inhoudelijk juist)
meestal fraude me winstdoel
vb: Dagboeken Hitler opgekocht door weekblad Stern van antiquair: authentiek verklaard
door historici, na twee weken zien ze de anachronismen
4) Pastiche : document/vwp vervaardigd door nabootsen kenmerken 1/meerdere originelen
nieuwe product stemt in aantal maar niet alle elementen overeen
Motief kan bewust als onbewust zijn (geïnspireerd of plagiaat?)
vb: Picasso pasticheert een werk van Velasquez, soms compleet/soms details
neemt thema over maar is nog altijd originele Picasso
In renaissance werd pastiche positief bekeken vele kunstenaars namen werken over bv:
Familie Brueghel
schemerzone: restauratie/imitatie/pastiche/falsificatie??
schilderij moet als materieel object geanalyseerd
van “conaisseur”-werk naar harde wetenschap
zorgde voor interdisciplinair onderzoek (technisch + archierfwerk)
5) Kopie
valsheid zit niet in materiele maar in de intensie
- oorkonden mocht authentieke kopieën gemaakt door bevoegd oorkonder
- kan ook oor historicus met informatieve bedoelingen
- schilderij: vorm van pastiche maar dan met alle elementen (pseudo-org, vooral wnr
handtekening!)
vb: Hans Van Meegeren door technieken bijna niet te ontmaskeren kopie
niet gestraft wegens maken, wel verkopen (zeker aan Duitsers)
Anachronisme: in taal, schrift, materiaal en vergeten details door falsaris
Het ‘oorlelletje van Morelli’ meer letten op details van kopieën van schilderijen ipv opvallende
(niet op roze billen van modellen maar op oorlelletje) verwant aan onbewuste handelingen Freud
Freud verwijst naar hem
, Ginzburg en Eco zetten dit idee van ‘sporen’ over in de semiotiek tekens als symbool voor
dieperliggende realiteit
Hoe GOED falsifiëren:
- grote vertrouwdheid brede waaier modellen, subtiel combineren ontleende zinsneden
- gerecupereerde materialen gebruiken
- maken pseudokopie die enkel aan voorwaarde kopie moet voldoen
- databank aanleggen met alle elementen schilder
Hulp -en partnerwetenschappen van geschiedenis
Paleografie
Functies:
1. ontcijferen alfabetten en letterbeelden die mensen gebruikte om gesproken taal in schrift te zetten
(in elke historische fase gebruikte de cultuurdragers 1 soort schrift)
2. dateren en lokaliseren van ongedateerde teksten adhv vergelijking met gedateerde schriftstukken
dateren kan eigenlijk maar op 20 a 40j concreet zijn want geschrift blijft onveranderd sinds jeugd
3. Helpt bij maken echtheidsproces ontmaskeren falsa of in positieve zin aan auteur toewijzen
vb. adhv van eerder geschreven kaartjes van Anne Frank konden paleografen beamen dat het
dagboek authentiek was
Diplomatiek = oorkondeleer
= studie stijlenkenmerken oorkonden pas ontwikkeld in 17e E
12de E : verschillende kanselarijen, met versch inventarissen (dit laat toe niet-gedateerde of onechte
stukken bepalen)
Diplomatische kenmerken : beschrijfstof (drager), inktsoort, type pen, wijze van waarmerken
(zegeling of handtekening)
Archeologie
vooral voor verdwenen beschavingen is het een grote bron van kennis
slechts na prehistorie zijn er geschreven bronnen
stratigrafie = onderliggende laag is ouder dan bovenste
context= eenzelfde laag is zelfde periode
diffusionisme (hoe verspreidt cultuur zich) tot voor WO2 : “via contact, migraties, tech ontw, van
superieur naar minder ontwikkeld”
wordt gebruikt voor maatschappijvisie te legitimeren (israel vs palestina bodemonderzoek)
Kwantitatieve geschiedschrijving
populariteit binnen 2e Annales school, met Braudel
ontstaan bij economische geschiedenis
vooral handig bij longue duree (grote vragen, globale evolutie, lange termijn)
“BETROUWBARE
BRONNEN OF FAKE
NEWS”
Mona Geerens
VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL Academiejaar 2024/2025 Handboek voor Historische
Kritiek
,Historische kritiek : samenvatting handboek
Deel 2 : technische analyse bron
Terminus post quem <> terminus ante quem
authenticiteit vormelijk of inhoudelijk bepaald
Gradaties vervalsing:
1) Totaal onbetwiste bron : inhoudelijk waar en formeel echt
2) Intellectueel falsum : bron gaat werkelijk uit van wie beweert, maar bedriegt met inhoud
vormelijk echt, inhoudelijk vals
motieven: lezers om tuin leiden (fraude) of “leugens om bestwil”
in Middeleeuwen was elk document van persoon met autoriteit authentiek ook als wist men:
inhoudelijk vals
3) Materieel falsum: bron gaat niet uit van wie het beweert
(vormeigenschappen niet uit juiste tijd, pseudo-origineel waarvan eig geen org bestaat, soms
gebaseerd op echte documenten en deels inhoudelijk juist)
meestal fraude me winstdoel
vb: Dagboeken Hitler opgekocht door weekblad Stern van antiquair: authentiek verklaard
door historici, na twee weken zien ze de anachronismen
4) Pastiche : document/vwp vervaardigd door nabootsen kenmerken 1/meerdere originelen
nieuwe product stemt in aantal maar niet alle elementen overeen
Motief kan bewust als onbewust zijn (geïnspireerd of plagiaat?)
vb: Picasso pasticheert een werk van Velasquez, soms compleet/soms details
neemt thema over maar is nog altijd originele Picasso
In renaissance werd pastiche positief bekeken vele kunstenaars namen werken over bv:
Familie Brueghel
schemerzone: restauratie/imitatie/pastiche/falsificatie??
schilderij moet als materieel object geanalyseerd
van “conaisseur”-werk naar harde wetenschap
zorgde voor interdisciplinair onderzoek (technisch + archierfwerk)
5) Kopie
valsheid zit niet in materiele maar in de intensie
- oorkonden mocht authentieke kopieën gemaakt door bevoegd oorkonder
- kan ook oor historicus met informatieve bedoelingen
- schilderij: vorm van pastiche maar dan met alle elementen (pseudo-org, vooral wnr
handtekening!)
vb: Hans Van Meegeren door technieken bijna niet te ontmaskeren kopie
niet gestraft wegens maken, wel verkopen (zeker aan Duitsers)
Anachronisme: in taal, schrift, materiaal en vergeten details door falsaris
Het ‘oorlelletje van Morelli’ meer letten op details van kopieën van schilderijen ipv opvallende
(niet op roze billen van modellen maar op oorlelletje) verwant aan onbewuste handelingen Freud
Freud verwijst naar hem
, Ginzburg en Eco zetten dit idee van ‘sporen’ over in de semiotiek tekens als symbool voor
dieperliggende realiteit
Hoe GOED falsifiëren:
- grote vertrouwdheid brede waaier modellen, subtiel combineren ontleende zinsneden
- gerecupereerde materialen gebruiken
- maken pseudokopie die enkel aan voorwaarde kopie moet voldoen
- databank aanleggen met alle elementen schilder
Hulp -en partnerwetenschappen van geschiedenis
Paleografie
Functies:
1. ontcijferen alfabetten en letterbeelden die mensen gebruikte om gesproken taal in schrift te zetten
(in elke historische fase gebruikte de cultuurdragers 1 soort schrift)
2. dateren en lokaliseren van ongedateerde teksten adhv vergelijking met gedateerde schriftstukken
dateren kan eigenlijk maar op 20 a 40j concreet zijn want geschrift blijft onveranderd sinds jeugd
3. Helpt bij maken echtheidsproces ontmaskeren falsa of in positieve zin aan auteur toewijzen
vb. adhv van eerder geschreven kaartjes van Anne Frank konden paleografen beamen dat het
dagboek authentiek was
Diplomatiek = oorkondeleer
= studie stijlenkenmerken oorkonden pas ontwikkeld in 17e E
12de E : verschillende kanselarijen, met versch inventarissen (dit laat toe niet-gedateerde of onechte
stukken bepalen)
Diplomatische kenmerken : beschrijfstof (drager), inktsoort, type pen, wijze van waarmerken
(zegeling of handtekening)
Archeologie
vooral voor verdwenen beschavingen is het een grote bron van kennis
slechts na prehistorie zijn er geschreven bronnen
stratigrafie = onderliggende laag is ouder dan bovenste
context= eenzelfde laag is zelfde periode
diffusionisme (hoe verspreidt cultuur zich) tot voor WO2 : “via contact, migraties, tech ontw, van
superieur naar minder ontwikkeld”
wordt gebruikt voor maatschappijvisie te legitimeren (israel vs palestina bodemonderzoek)
Kwantitatieve geschiedschrijving
populariteit binnen 2e Annales school, met Braudel
ontstaan bij economische geschiedenis
vooral handig bij longue duree (grote vragen, globale evolutie, lange termijn)
