Religie en zingeving
2023-2024
Pieter De Witte en Geertjan Zuijdwegt
3e Bachelor Criminologische Wetenschappen
, Hoofdstuk 1: Wetenschap, technologie en de zingevende interesse
Pieter De Witte
Inleiding
Examen staat op 18/20 punten waarbij zowel meerkeuze als open vragen worden gesteld. De taak
doorheen het jaar staat op 2/20 punten. Respecteer de deadlines voor de taak en het online forum:
▪ Studenten schrijven zichzelf in op Toledo-module vanaf maandag 25/03/2024
▪ Studenten doorlopen eerste luiken van de module tegen maandag 15/04/2024 (23.59 u)
▪ Op dinsdag 16/04/2024 omstreeks 14.00u opent het discussieforum.
▪ Richtdatum creëren discussielijn vrijdag 19/04/2024 om 23.59 u.
▪ Vanaf zaterdag 20/04/2024 tot woensdag 24/04/2024, 23.59u: reageren op discussielijnen van
medestudenten
▪ Deadline attestatie: dinsdag 30/04/2024 om 23.59u
1. WETENSCHAP, BETEKENIS EN LEEFWERELD
Ten eerste wordt een filmpje getoond, met name ‘Cosmic eye’. Cosmic Eye is een kortfilm, ontwikkeld
door astrofysicus Danail Obreschkow. Het toont de grootste en kleinste schalen van het universum
door geleidelijk uit te zoomen en vervolgens terug in te zoomen op het gezicht van een vrouw genaamd
"Louise". Het is een voorbeeld van het vertrekken en terugkeren naar de leefwereld.
1.1 Leefwereld
Edmund Husserl (1859-1938) was een Oostenrijks-Duitse filosoof en wordt beschouwd als de
grondlegger van de fenomenologie. De fenomenologie is de leer van de verschijnselen en beschrijft
zuiver de dingen die aan het bewustzijn verschijnen. De nadruk ligt op de manier waarop mensen zelf
de wereld ervaren waarin zij leven. Het is een wijsgerige methode die de verschijnselen (fenomenen)
zo nauwkeurig mogelijk beschrijft, zonder de vraag naar de causale of oorzakelijke oorsprong van het
verschijnsel.
De leefwereld volgens Husserl = de wereld waarin we leven en zoals we die beleven. Deze leefwereld
is volgens Husserl:
▪ Intersubjectief:
Met intersubjectiviteit wordt bedoeld dat de wereld gedeeld wordt met anderen. Dingen
(objecten) worden gedeeld door meerdere mensen (subjecten). Intersubjectief is niet puur
subjectief (= in de beleving van één mens) of objectief (= onafhankelijk van de beleving van
mensen).
▪ Persoonlijk:
Dingen en mensen zijn niet zomaar objecten in onze leefwereld maar hebben een
(persoonlijke) betekenis. Alles wat ons omringt, heeft een existentiële betekenis voor ons. Alle
dingen en mensen zijn betekenisvol.
Bv. In een aula volg je lessen en ontmoet je klasgenoten
Bv. een pc is geen voorwerp van een studie voor een professor, maar een gebruiksinstrument.
Dit heeft een persoonlijke betekenis (bv. een ppt maken).
Zelfs als elke persoon een leefwereld heeft, betekent dit niet noodzakelijk dat de leefwereld
een puur individueel fenomeen is. De leefwereld kan intersubjectief zijn, ook al draagt elk
individu zijn eigen "persoonlijke" leefwereld ("thuiswereld"). De betekenis is intersubjectief
toegankelijk en kan worden gecommuniceerd (gedeeld door iemands "thuiskameraden"). Een
2
, thuiswereld wordt echter ook altijd beperkt door een buitenaardse wereld. De interne
"betekenissen" van deze buitenaardse wereld kunnen worden gecommuniceerd, maar kunnen
nooit als buitenaards worden beschouwd. De vreemdeling kan alleen worden toegeëigend in
de leefwereld en alleen begrepen worden op de achtergrond van de leefwereld.
▪ Betekenisvol
Objecten en mensen rondom ons worden gestructureerd op basis van de betekenis die ze
hebben. De leefwereld kan worden gezien als de horizon van al onze ervaringen. Onze
ervaringen zorgen ervoor dat het betekenisvol wordt. Niets in onze leefwereld verschijnt zoals
het wordt geleefd.
1.2 Wetenschap
De leefwereld volgens de wetenschap:
▪ De wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld. Elke tak van de wetenschap houdt verband met
een aspect van onze leefwereld. Zo vertrekt de criminologie vanuit het idee dat bepaalde
mensen bepaalde feiten plegen waar anderen het slachtoffer van zijn. De psychologie vertrekt
vanuit het idee dat mensen naast het fysieke lichaam ook een mentaal leven hebben.
▪ De wetenschap gaat de werkelijkheid abstract benaderen. Er wordt dus een abstractie
gemaakt van de leefwereld (voorstellingen van zaken die men in de realiteit niet kan zien,
voelen, waarnemen). Men maakt dingen en mensen tot een object (scheiding object-subject)
en gaat met een afstandelijke en onpersoonlijke wijze de wereld benaderen. De wetenschap
gaat alles objectief bekijken.
▪ Binnen de wetenschap wordt een tijdelijke opschorting gedaan van de normale omgang met
de leefwereld. Als wetenschapper neem je afstand van zaken, maar keert erna altijd terug naar
de leefwereld.
Voorbeeld. Tijdens de lessen anatomie wordt lijken onderzocht. Dit is wetenschap aangezien
het lijk (de persoon) als een object wordt beschouwd en niet als mens. Er wordt dus op een
afstandelijke wijze omgegaan met het lichaam. Dit is de abstractie en de tijdelijke opschorting
van de leefwereld. In het dagelijkse leven wordt met respect omgegaan met een lichaam.
Gedurende de anatomie en dus de wetenschap snijdt men in het lichaam zonder dat het
respect van de dagelijkse leefwereld aanwezig is. Zodra de anatomieles gedaan is, wordt
opnieuw respectvol omgegaan met anderen en keert men terug naar de leefwereld.
Voorbeeld. Mijn buurman is overleden en ik ga zelf het lichaam opensnijden, omdat ik dat wel
leuk vind. Ik laat aan mijn kinderen zien hoe leuk het is. Dit is geen normale omgang en het is
geen wetenschap. Er wordt geen abstractie gemaakt van het lichaam en er is ook geen
tijdelijke opschorting van de normale omgang.
Binnen de wetenschap wordt iets gedaan wat men daarbuiten niet doet. Enkel tijdens een
tijdelijke opschorting mag men dit uitoefenen.
1.3 Redelijkheid
Wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
De leefwereld is onverschillig t.o.v. de wetenschap. Die afstandelijke benadering heeft invloed op de
leefwereld. Met andere woorden: veel wetenschappelijke inzichten hebben invloed op de leefwereld
en dus op hoe mensen leven.
Voorbeeld: Datingsites zijn opgebouwd op basis van algoritmes en dus op basis van wetenschap. Het
is dus opgebouwd aan de hand van objectieve en onpersoonlijke factoren. Op basis van
3
, eigenschappen, hobby’s, etc. beslissen algoritmes of personen matchen of niet. Veel mensen doen dit
en toch zal uiteindelijk de intuïtie beslissen of je iemand leuk vindt of niet.
Er is een spanning tussen de logica van de wetenschap en de autonomie van de leefwereld. Dient er
een wetenschappelijke leefwereld gecreëerd te worden of een autonome leefwereld? Men wil liever
een autonome leefwereld en geen wetenschappelijke leefwereld. Voorbeeld wetenschappelijke
leefwereld: Wanneer men in de eerste bachelor nieuwe mensen leer kennen, is dit op basis van een
survey. Op basis van karaktereigenschappen worden vrienden gezocht. Je wordt dus niet bevriend met
de personen die naast je in de aula zitten. Deze wetenschappelijke manier zouden we niet snel
toepassen.
Rationaliteit in de zin van de wetenschap en redelijkheid in de zin van de leefwereld, wil zeggen dat
hetgene wetenschappelijk verantwoord is, eveneens redelijk is in de leefwereld. Maar niet alles wat
redelijk is in de leefwereld, is niet altijd redelijk in het wetenschappelijke model.
2. DE ZINGEVENDE, COGNITIEVE EN MANIPULATIEVE INTERESSES VAN DE
MENS
Er zijn drie interesses van de mens. Deze overlappen vaak. Dit zijn drie manieren van betrokken zijn:
▪ Zingevende interesse: De zingevende interesse omvat de interesse om te streven naar een
betekenisvol leven aan de hand van betekenisvolle relaties. Deze interesse is vaak groter dan
we denken. Voorbeeld: praten met studenten in de aula om betekenis te geven aan het samen
in de les zitten.
▪ Cognitieve interesse: De cognitieve interesse is de interesse in het vergaren van kennis.
Wetenschap is de meest synthetische manier om kennis te bekomen.
Het is evident dat deze cognitieve interesse vaak in dienst staat van de manipulatieve. Om de
werkelijkheid te kunnen transformeren, moet de mens over betrouwbare informatie kunnen
beschikken. Indien dit altijd gold en indien dus alle verwerving van kennis op manipulatief nut
zou gericht zijn, dan zou er ook geen reden zijn om het verlangen naar kennis als aparte
interesse voor te stellen. Er bestaat echter ook zoiets als een "onbaatzuchtig, niet-
manipulatief" verlangen om te weten.
▪ Manipulerende interesse: De manipulatieve interesse is de interesse om de wereld naar onze
handen te zetten en bepaalde doelen zo efficiënt mogelijk gebruiken. Voorbeeld: praten met
iemand in de aula met als doel iemand zijn lesnotities te vragen omdat jij geen goede
aantekeningen hebt gemaakt.
Primair is de mens gericht op kennis en de manipulatieve interesse, maar de zingevende interesse is
vaak groter en fundamenteler.
2.1 Zingevende interesse en cognitieve interesse
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
▪ De meeste gesprekken gaan niet over het uitwisselen van informatie.
▪ Als buren een gesprek voeren over het weer, dan vieren ze hun relatie. “Jij bent toevallig mijn
buurman en we geven vorm aan die relatie door een praatje”. Als de buren een gesprek hebben
over het weer, dan is dit gesprek niet om kennis te krijgen over het weer. Om kennis te hebben
van het weer zal je naar het weerbericht kijken.
▪ Het praten geeft betekenis en zin aan de burenrelatie en niet tot doel cognitief te leren.
4
2023-2024
Pieter De Witte en Geertjan Zuijdwegt
3e Bachelor Criminologische Wetenschappen
, Hoofdstuk 1: Wetenschap, technologie en de zingevende interesse
Pieter De Witte
Inleiding
Examen staat op 18/20 punten waarbij zowel meerkeuze als open vragen worden gesteld. De taak
doorheen het jaar staat op 2/20 punten. Respecteer de deadlines voor de taak en het online forum:
▪ Studenten schrijven zichzelf in op Toledo-module vanaf maandag 25/03/2024
▪ Studenten doorlopen eerste luiken van de module tegen maandag 15/04/2024 (23.59 u)
▪ Op dinsdag 16/04/2024 omstreeks 14.00u opent het discussieforum.
▪ Richtdatum creëren discussielijn vrijdag 19/04/2024 om 23.59 u.
▪ Vanaf zaterdag 20/04/2024 tot woensdag 24/04/2024, 23.59u: reageren op discussielijnen van
medestudenten
▪ Deadline attestatie: dinsdag 30/04/2024 om 23.59u
1. WETENSCHAP, BETEKENIS EN LEEFWERELD
Ten eerste wordt een filmpje getoond, met name ‘Cosmic eye’. Cosmic Eye is een kortfilm, ontwikkeld
door astrofysicus Danail Obreschkow. Het toont de grootste en kleinste schalen van het universum
door geleidelijk uit te zoomen en vervolgens terug in te zoomen op het gezicht van een vrouw genaamd
"Louise". Het is een voorbeeld van het vertrekken en terugkeren naar de leefwereld.
1.1 Leefwereld
Edmund Husserl (1859-1938) was een Oostenrijks-Duitse filosoof en wordt beschouwd als de
grondlegger van de fenomenologie. De fenomenologie is de leer van de verschijnselen en beschrijft
zuiver de dingen die aan het bewustzijn verschijnen. De nadruk ligt op de manier waarop mensen zelf
de wereld ervaren waarin zij leven. Het is een wijsgerige methode die de verschijnselen (fenomenen)
zo nauwkeurig mogelijk beschrijft, zonder de vraag naar de causale of oorzakelijke oorsprong van het
verschijnsel.
De leefwereld volgens Husserl = de wereld waarin we leven en zoals we die beleven. Deze leefwereld
is volgens Husserl:
▪ Intersubjectief:
Met intersubjectiviteit wordt bedoeld dat de wereld gedeeld wordt met anderen. Dingen
(objecten) worden gedeeld door meerdere mensen (subjecten). Intersubjectief is niet puur
subjectief (= in de beleving van één mens) of objectief (= onafhankelijk van de beleving van
mensen).
▪ Persoonlijk:
Dingen en mensen zijn niet zomaar objecten in onze leefwereld maar hebben een
(persoonlijke) betekenis. Alles wat ons omringt, heeft een existentiële betekenis voor ons. Alle
dingen en mensen zijn betekenisvol.
Bv. In een aula volg je lessen en ontmoet je klasgenoten
Bv. een pc is geen voorwerp van een studie voor een professor, maar een gebruiksinstrument.
Dit heeft een persoonlijke betekenis (bv. een ppt maken).
Zelfs als elke persoon een leefwereld heeft, betekent dit niet noodzakelijk dat de leefwereld
een puur individueel fenomeen is. De leefwereld kan intersubjectief zijn, ook al draagt elk
individu zijn eigen "persoonlijke" leefwereld ("thuiswereld"). De betekenis is intersubjectief
toegankelijk en kan worden gecommuniceerd (gedeeld door iemands "thuiskameraden"). Een
2
, thuiswereld wordt echter ook altijd beperkt door een buitenaardse wereld. De interne
"betekenissen" van deze buitenaardse wereld kunnen worden gecommuniceerd, maar kunnen
nooit als buitenaards worden beschouwd. De vreemdeling kan alleen worden toegeëigend in
de leefwereld en alleen begrepen worden op de achtergrond van de leefwereld.
▪ Betekenisvol
Objecten en mensen rondom ons worden gestructureerd op basis van de betekenis die ze
hebben. De leefwereld kan worden gezien als de horizon van al onze ervaringen. Onze
ervaringen zorgen ervoor dat het betekenisvol wordt. Niets in onze leefwereld verschijnt zoals
het wordt geleefd.
1.2 Wetenschap
De leefwereld volgens de wetenschap:
▪ De wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld. Elke tak van de wetenschap houdt verband met
een aspect van onze leefwereld. Zo vertrekt de criminologie vanuit het idee dat bepaalde
mensen bepaalde feiten plegen waar anderen het slachtoffer van zijn. De psychologie vertrekt
vanuit het idee dat mensen naast het fysieke lichaam ook een mentaal leven hebben.
▪ De wetenschap gaat de werkelijkheid abstract benaderen. Er wordt dus een abstractie
gemaakt van de leefwereld (voorstellingen van zaken die men in de realiteit niet kan zien,
voelen, waarnemen). Men maakt dingen en mensen tot een object (scheiding object-subject)
en gaat met een afstandelijke en onpersoonlijke wijze de wereld benaderen. De wetenschap
gaat alles objectief bekijken.
▪ Binnen de wetenschap wordt een tijdelijke opschorting gedaan van de normale omgang met
de leefwereld. Als wetenschapper neem je afstand van zaken, maar keert erna altijd terug naar
de leefwereld.
Voorbeeld. Tijdens de lessen anatomie wordt lijken onderzocht. Dit is wetenschap aangezien
het lijk (de persoon) als een object wordt beschouwd en niet als mens. Er wordt dus op een
afstandelijke wijze omgegaan met het lichaam. Dit is de abstractie en de tijdelijke opschorting
van de leefwereld. In het dagelijkse leven wordt met respect omgegaan met een lichaam.
Gedurende de anatomie en dus de wetenschap snijdt men in het lichaam zonder dat het
respect van de dagelijkse leefwereld aanwezig is. Zodra de anatomieles gedaan is, wordt
opnieuw respectvol omgegaan met anderen en keert men terug naar de leefwereld.
Voorbeeld. Mijn buurman is overleden en ik ga zelf het lichaam opensnijden, omdat ik dat wel
leuk vind. Ik laat aan mijn kinderen zien hoe leuk het is. Dit is geen normale omgang en het is
geen wetenschap. Er wordt geen abstractie gemaakt van het lichaam en er is ook geen
tijdelijke opschorting van de normale omgang.
Binnen de wetenschap wordt iets gedaan wat men daarbuiten niet doet. Enkel tijdens een
tijdelijke opschorting mag men dit uitoefenen.
1.3 Redelijkheid
Wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
De leefwereld is onverschillig t.o.v. de wetenschap. Die afstandelijke benadering heeft invloed op de
leefwereld. Met andere woorden: veel wetenschappelijke inzichten hebben invloed op de leefwereld
en dus op hoe mensen leven.
Voorbeeld: Datingsites zijn opgebouwd op basis van algoritmes en dus op basis van wetenschap. Het
is dus opgebouwd aan de hand van objectieve en onpersoonlijke factoren. Op basis van
3
, eigenschappen, hobby’s, etc. beslissen algoritmes of personen matchen of niet. Veel mensen doen dit
en toch zal uiteindelijk de intuïtie beslissen of je iemand leuk vindt of niet.
Er is een spanning tussen de logica van de wetenschap en de autonomie van de leefwereld. Dient er
een wetenschappelijke leefwereld gecreëerd te worden of een autonome leefwereld? Men wil liever
een autonome leefwereld en geen wetenschappelijke leefwereld. Voorbeeld wetenschappelijke
leefwereld: Wanneer men in de eerste bachelor nieuwe mensen leer kennen, is dit op basis van een
survey. Op basis van karaktereigenschappen worden vrienden gezocht. Je wordt dus niet bevriend met
de personen die naast je in de aula zitten. Deze wetenschappelijke manier zouden we niet snel
toepassen.
Rationaliteit in de zin van de wetenschap en redelijkheid in de zin van de leefwereld, wil zeggen dat
hetgene wetenschappelijk verantwoord is, eveneens redelijk is in de leefwereld. Maar niet alles wat
redelijk is in de leefwereld, is niet altijd redelijk in het wetenschappelijke model.
2. DE ZINGEVENDE, COGNITIEVE EN MANIPULATIEVE INTERESSES VAN DE
MENS
Er zijn drie interesses van de mens. Deze overlappen vaak. Dit zijn drie manieren van betrokken zijn:
▪ Zingevende interesse: De zingevende interesse omvat de interesse om te streven naar een
betekenisvol leven aan de hand van betekenisvolle relaties. Deze interesse is vaak groter dan
we denken. Voorbeeld: praten met studenten in de aula om betekenis te geven aan het samen
in de les zitten.
▪ Cognitieve interesse: De cognitieve interesse is de interesse in het vergaren van kennis.
Wetenschap is de meest synthetische manier om kennis te bekomen.
Het is evident dat deze cognitieve interesse vaak in dienst staat van de manipulatieve. Om de
werkelijkheid te kunnen transformeren, moet de mens over betrouwbare informatie kunnen
beschikken. Indien dit altijd gold en indien dus alle verwerving van kennis op manipulatief nut
zou gericht zijn, dan zou er ook geen reden zijn om het verlangen naar kennis als aparte
interesse voor te stellen. Er bestaat echter ook zoiets als een "onbaatzuchtig, niet-
manipulatief" verlangen om te weten.
▪ Manipulerende interesse: De manipulatieve interesse is de interesse om de wereld naar onze
handen te zetten en bepaalde doelen zo efficiënt mogelijk gebruiken. Voorbeeld: praten met
iemand in de aula met als doel iemand zijn lesnotities te vragen omdat jij geen goede
aantekeningen hebt gemaakt.
Primair is de mens gericht op kennis en de manipulatieve interesse, maar de zingevende interesse is
vaak groter en fundamenteler.
2.1 Zingevende interesse en cognitieve interesse
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar die
eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
▪ De meeste gesprekken gaan niet over het uitwisselen van informatie.
▪ Als buren een gesprek voeren over het weer, dan vieren ze hun relatie. “Jij bent toevallig mijn
buurman en we geven vorm aan die relatie door een praatje”. Als de buren een gesprek hebben
over het weer, dan is dit gesprek niet om kennis te krijgen over het weer. Om kennis te hebben
van het weer zal je naar het weerbericht kijken.
▪ Het praten geeft betekenis en zin aan de burenrelatie en niet tot doel cognitief te leren.
4
