Hoofdstuk 12 De Tweede Wereldoorlog
1. Nazi-Duitsland en het fascisme in Europa
In 1919 kam er een einde aan het Duitse Keizerrijk en werd de Weimarrepubliek gesticht.
Het parlement was sterk verdeeld en kon moeilijk tot besluiten komen. Hitler zag dit als een
belangrijke oorzaak voor de staat waarin Duitsland verkeerde. Zijn ideologie, het
nationaalsocialisme, ging ervan uit dat de oer-Duitse (Germaanse) natie alleen kon worden
hersteld en versterkt onder een krachtige leider (Füherprinzip).
Na een aantal verkiezingsoverwinningen werd Hitler in 1933 rijkskanselier. Hij verbood alle
politieke partijen behalve zijn eigen Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (SDAP).
Zo ontstond een autocratie.
Een belangrijke rol speelde de propaganda om de nationaalsocialistische leer verder te
promoten via communicatiemiddelen en via massabijeenkomsten. Minister Joseph Goebbels
kreeg de opdracht om alle Duitsers nationaalsocialistisch te laten denken. Was men het niet
met de nazi´s eens dan kon men rekenen op openlijk geweld en terreur.
Duidelijk was dat de nazi´s tegen de democratie, kapitalisme en zeker het communisme
waren. Maar centraal stond in het Duitse nationaalsocialisme het antisemitisme. Dat
antisemitisme bestond al langer in Europa maar Hitler voegde er racisme aan toe. Het
Duitse ras behoorde tot de hoge rassen, terwijl zigeuners en joden tot de lagere rassen
behoorde.
Joden werden beschuldigd voor de economische en politieke problemen. Veel joden werkte
namelijk in banken. Hitler begon al snel de Joden uit te sluiten uit de Duitse samenleving. In
de Neurenburger Wetten werd in 1935 de basis daarvoor gelegd. Joden verloren hun
burgerrechten en mochten niet meer trouwen met niet-Joden.
Dat werd op 9 november 1938 gevolgd door de georganiseerde aanval op Joden in heel
Duitsland, de zogenaamde ´Kristallnacht´ waarbij honderden synagogen, winkels en huizen
aangevallen en in brand gestoken. Er vielen tientallen doden.
Hitler had beloofd de economische problemen op te lossen. De ideologische basis van de
nationaalsocialistische economie was de gedachte dat werkgevers en werknemers deel
waren van dezelfde ´volksgemeenschap´ en dus moesten samenwerken in plaats van elkaar
te bestrijden.
Er kwam één grote Arbeidsorganisatie, het Deutsche Arbeitsfront (DAF) waarvan alle
arbeiders lid moesten worden. De nationaalsocialisten meenden hiermee de klassenstrijd te
voorkomen. Belangrijkste doel was het verminderen van de werkloosheid. Er ontstond een
gemengde economie, met nog enige ruimte voor privé-eigendom. Maar de staat regelde veel
in de economie.
Hitler streefde naar autarkie, economische onafhankelijkheid van het buitenland. Algemeen
belang stond voor privébelang. De werkloosheid verdween onder andere door de instelling
van een leger, de aanleg van autobanen en de productie van de wapenindustrie. Het
Verdrag van Versailles werd daarbij geschonden.
In feite was Duitsland een totalitaire staat geworden. (= een staat waarin de regering bijna
de volledige controle heeft over het dagelijkse leven van mensen, zowel op politiek en
cultureel als op sociaal en economisch terrein)
, Antisemitisme en fascisme in Europa
Antisemitisme en nationaalsocialisme waren uitingen van bredere verschijnselen in Europa.
Al vanaf de middeleeuwen werden Joden gediscrimineerd en uitgesloten van een aantal
beroepen. Ze vormden een minderheid en werden een makkelijk doelwit in moeilijke tijden.
Vanaf het einde van de 19e eeuw, toen het nationalisme opkwam laaide het antisemitisme
op.
De ideologie van het nationaalsocialisme was afgeleid van het fascisme. De opkomst ervan
had alles te maken met de situatie die ontstaan was na de Eerste Wereldoorlog.
1) Veel mensen hadden het vertrouwen in de democratie en het kapitalisme verloren.
2) In democratisch gekozen parlementen werkten politieke partijen niet samen waardoor
regeringen niet stabiel waren.
3) Zowel in Duitsland als Italië voelde men zich vernederd door de vredesverdragen die men
moest slikken.
4) Er bestond een grote angst voor het opkomende communisme.
Het fascisme bood een alternatief voor zowel de parlementaire democratie met zijn
economisch liberalisme als het communisme en zijn staatgeleide economie.
De fascistische beweging begon in Italië. Daar was Mussolini met zijn mars naar Rome aan
het bewind gekomen in 1922. Hij breidde met zijn zwarthemden zijn dictatoriale macht
steeds verder uit en streefde naar een Italië, memorerend aan het Oude Romeinse Rijk. Aan
een Romeins machtssymbool, de gebundelde ‘fasces’ met bijl, ontleende het fascisme zijn
naam.
Naast Italië ontstonden ook in Portugal, Duitsland en Spanje fascistische regeringen. In
Duitsland voegde men er de rassenleer en het antisemitisme aan toe.
In Spanje was het fascisme van Franco de uitkomst van de Spaanse Burgeroorlog (1936-
1939). Rechtse groepen vochten tegen de democratisch gekozen Spaanse regering.
Het ontstaan van de oorlog had verschillende redenen:
1) De linkse regering had land onteigend om de economie er weer bovenop te helpen.
2) De regering beperkte de macht van de R.K. Kerk.
3) De regering bezuinigde op de uitgaven van het leger.
4) De regering leek de gebieden Baskenland en Catalonië te veel zelfstandigheid te geven.
De Spaanse Burgeroorlog werd een proeftuin van de Tweede Wereldoorlog. Allerlei
Europese landen gingen deelnemen. Italië en Duitsland steunden Franco en de Sovjet-Unie
steunde de linkse regering met wapens. Veel vrijwilligers gingen deelnemen aan de strijd via
de Internationale Brigades. Ook Nederlanders deden dat.
Uiteindelijk won Franco de oorlog en zou tot 1975 aan het bewind blijven.
1. Nazi-Duitsland en het fascisme in Europa
In 1919 kam er een einde aan het Duitse Keizerrijk en werd de Weimarrepubliek gesticht.
Het parlement was sterk verdeeld en kon moeilijk tot besluiten komen. Hitler zag dit als een
belangrijke oorzaak voor de staat waarin Duitsland verkeerde. Zijn ideologie, het
nationaalsocialisme, ging ervan uit dat de oer-Duitse (Germaanse) natie alleen kon worden
hersteld en versterkt onder een krachtige leider (Füherprinzip).
Na een aantal verkiezingsoverwinningen werd Hitler in 1933 rijkskanselier. Hij verbood alle
politieke partijen behalve zijn eigen Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij (SDAP).
Zo ontstond een autocratie.
Een belangrijke rol speelde de propaganda om de nationaalsocialistische leer verder te
promoten via communicatiemiddelen en via massabijeenkomsten. Minister Joseph Goebbels
kreeg de opdracht om alle Duitsers nationaalsocialistisch te laten denken. Was men het niet
met de nazi´s eens dan kon men rekenen op openlijk geweld en terreur.
Duidelijk was dat de nazi´s tegen de democratie, kapitalisme en zeker het communisme
waren. Maar centraal stond in het Duitse nationaalsocialisme het antisemitisme. Dat
antisemitisme bestond al langer in Europa maar Hitler voegde er racisme aan toe. Het
Duitse ras behoorde tot de hoge rassen, terwijl zigeuners en joden tot de lagere rassen
behoorde.
Joden werden beschuldigd voor de economische en politieke problemen. Veel joden werkte
namelijk in banken. Hitler begon al snel de Joden uit te sluiten uit de Duitse samenleving. In
de Neurenburger Wetten werd in 1935 de basis daarvoor gelegd. Joden verloren hun
burgerrechten en mochten niet meer trouwen met niet-Joden.
Dat werd op 9 november 1938 gevolgd door de georganiseerde aanval op Joden in heel
Duitsland, de zogenaamde ´Kristallnacht´ waarbij honderden synagogen, winkels en huizen
aangevallen en in brand gestoken. Er vielen tientallen doden.
Hitler had beloofd de economische problemen op te lossen. De ideologische basis van de
nationaalsocialistische economie was de gedachte dat werkgevers en werknemers deel
waren van dezelfde ´volksgemeenschap´ en dus moesten samenwerken in plaats van elkaar
te bestrijden.
Er kwam één grote Arbeidsorganisatie, het Deutsche Arbeitsfront (DAF) waarvan alle
arbeiders lid moesten worden. De nationaalsocialisten meenden hiermee de klassenstrijd te
voorkomen. Belangrijkste doel was het verminderen van de werkloosheid. Er ontstond een
gemengde economie, met nog enige ruimte voor privé-eigendom. Maar de staat regelde veel
in de economie.
Hitler streefde naar autarkie, economische onafhankelijkheid van het buitenland. Algemeen
belang stond voor privébelang. De werkloosheid verdween onder andere door de instelling
van een leger, de aanleg van autobanen en de productie van de wapenindustrie. Het
Verdrag van Versailles werd daarbij geschonden.
In feite was Duitsland een totalitaire staat geworden. (= een staat waarin de regering bijna
de volledige controle heeft over het dagelijkse leven van mensen, zowel op politiek en
cultureel als op sociaal en economisch terrein)
, Antisemitisme en fascisme in Europa
Antisemitisme en nationaalsocialisme waren uitingen van bredere verschijnselen in Europa.
Al vanaf de middeleeuwen werden Joden gediscrimineerd en uitgesloten van een aantal
beroepen. Ze vormden een minderheid en werden een makkelijk doelwit in moeilijke tijden.
Vanaf het einde van de 19e eeuw, toen het nationalisme opkwam laaide het antisemitisme
op.
De ideologie van het nationaalsocialisme was afgeleid van het fascisme. De opkomst ervan
had alles te maken met de situatie die ontstaan was na de Eerste Wereldoorlog.
1) Veel mensen hadden het vertrouwen in de democratie en het kapitalisme verloren.
2) In democratisch gekozen parlementen werkten politieke partijen niet samen waardoor
regeringen niet stabiel waren.
3) Zowel in Duitsland als Italië voelde men zich vernederd door de vredesverdragen die men
moest slikken.
4) Er bestond een grote angst voor het opkomende communisme.
Het fascisme bood een alternatief voor zowel de parlementaire democratie met zijn
economisch liberalisme als het communisme en zijn staatgeleide economie.
De fascistische beweging begon in Italië. Daar was Mussolini met zijn mars naar Rome aan
het bewind gekomen in 1922. Hij breidde met zijn zwarthemden zijn dictatoriale macht
steeds verder uit en streefde naar een Italië, memorerend aan het Oude Romeinse Rijk. Aan
een Romeins machtssymbool, de gebundelde ‘fasces’ met bijl, ontleende het fascisme zijn
naam.
Naast Italië ontstonden ook in Portugal, Duitsland en Spanje fascistische regeringen. In
Duitsland voegde men er de rassenleer en het antisemitisme aan toe.
In Spanje was het fascisme van Franco de uitkomst van de Spaanse Burgeroorlog (1936-
1939). Rechtse groepen vochten tegen de democratisch gekozen Spaanse regering.
Het ontstaan van de oorlog had verschillende redenen:
1) De linkse regering had land onteigend om de economie er weer bovenop te helpen.
2) De regering beperkte de macht van de R.K. Kerk.
3) De regering bezuinigde op de uitgaven van het leger.
4) De regering leek de gebieden Baskenland en Catalonië te veel zelfstandigheid te geven.
De Spaanse Burgeroorlog werd een proeftuin van de Tweede Wereldoorlog. Allerlei
Europese landen gingen deelnemen. Italië en Duitsland steunden Franco en de Sovjet-Unie
steunde de linkse regering met wapens. Veel vrijwilligers gingen deelnemen aan de strijd via
de Internationale Brigades. Ook Nederlanders deden dat.
Uiteindelijk won Franco de oorlog en zou tot 1975 aan het bewind blijven.
