H1: Sociologie, een eerste kennismaking
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Opleidingsverschillen: verschillen in levenskansen
• → Hoger diploma → goede job → wonen in betere buurt → betere gezondheid,
medische verzorging kunnen betalen
• → Goede job: gezondere arbeidsomstandigheden
Ene leefsituatie kan worden overgedragen naar de andere
Sociale redenering:
De wijze waarop mensen samen iets doen, oefent invloed uit op het leven van de
mensen.
→ Sociologen erkennen het belang van de biologische en psychologische component
van het individu en voegen toe dat de sociale omgeving een cruciale factor is.
1.2 De sociologische verbeelding
• Startpunt van een sociologische verklaring = specifieke wijze van kijken naar wat
met mensen in hun leven gebeurt.
• Individuele gebeurtenissen plaatsen en verklaren vanuit het geheel van sociale
relaties die zelf een specifieke historische oorsprong hebben (Mills, 1959).
Biografie = alles wat in een mens zijn leven gebeurd
Geheel van sociale relaties waarvan we deel uitmaken = samenleving.
• Resultaat van historische ontwikkeling (Onze samenleving wordt bepaald door
de 19de en 20ste eeuw, bijvoorbeeld industrialisatie.)
Dit leidt tot sociale verbeelding: sociale relaties bepalen de biografieën van mensen,
die sociale relaties zijn zelf het resultaat van een historisch proces.
Voorbeeld: Meer hedendaagse jongeren volgen hoger onderwijs:
→ Resultaat van de intelligentie van de jongeren (biografisch).
→ Samenleving beïnvloedt de jongeren om verder te studeren (sociale verbeelding).
,1.3 Van gedrag tot samenleving
Sociologie bekijkt de biografie vanuit haar verband met de ‘historische’
maatschappelijke omgeving waarin ze tot stand komt.
Bouwstenen van biografie en de maatschappelijke omgeving*
omgeving
Sociale interactie Gedrag
1.3.1 Gedrag
1. Objectieve (externe) componenten van gedrag
• -Dit zijn aspecten van gedrag die waarneembaar zijn door anderen.
• Ze worden geregistreerd door ten minste twee individuen, bijvoorbeeld:
• Een glimlach.
• Een fysieke handeling zoals lopen of spreken.
2. Subjectieve (interne) componenten van gedrag
• Deze omvatten aspecten die alleen door de persoon zelf worden ervaren.
• Ze zijn niet direct zichtbaar voor anderen.
De subjectieve dimensie bestaat uit vier onderliggende componenten:
Motivationele component:
= De ultieme drijfveren van het handelen die een persoon aanzetten tot gedrag.
Voorbeeld: seksuele lust kan een drijfveer zijn voor romantisch gedrag.
Emotionele component:
= De innerlijke gevoelens die een persoon ervaart tijdens gedrag.
Voorbeeld: angst kan iemand aanzetten om een gevaarlijke situatie te vermijden.
Cognitieve component:
= De beelden en overtuigingen die een persoon vormt over de werkelijkheid.
Voorbeeld: iemand kan denken dat een situatie gevaarlijk is, zelfs als dat objectief niet
waar is.
Reflectieve component:
= Het beeld dat een persoon van zichzelf vormt.
,Voorbeeld: iemand kan zichzelf zien als succesvol of juist onzeker, wat invloed heeft op
zijn of haar gedrag.
→ Samenhang van de componenten
Deze vier interne componenten staan niet los van elkaar, maar doorkruisen elkaar en
beïnvloeden elkaars werking.
Bijvoorbeeld: Angst (emotionele component) kan leiden tot een actie gebaseerd op
zelfbeeld (reflectieve component) of een overtuiging over de situatie (cognitieve
component).
1.3.2 Sociaal handelen
Handelen is gedrag dat gericht is op een doel. Het omvat mentale voorbereiding en
projectie van de voltooide handeling. De betekenis van een handeling komt voort uit
deze mentale projectie.
• Voorbeeld: Het zetten van stappen (handeling) om een lokaal te verlaten heeft
als betekenis het doel om buiten te komen.
Sociaal handelen gaat verder: hierbij houdt de actor rekening met wat anderen doen,
deden, of kunnen doen bij het plannen en uitvoeren van het handelen.
Typologie van sociaal handelen volgens Max Weber:
Weber onderscheidt vijf soorten sociaal handelen, elk met unieke kenmerken:
1. Instrumenteel rationeel handelen (Zweckrational)
= Het handelen is doelgericht en houdt rekening met een specifieke handelingssituatie
die bestaat uit mensen en/of objecten.
Kenmerken:
• Condities: Mensen of objecten scheppen voorwaarden voor het handelen, niet
te wijzigen elementen(bijv. regels of beperkingen).
• Middelen: Mensen of objecten worden gebruikt als hulpmiddelen om een doel te
bereiken, te wijzigen elementen
• Optimalisatie: De actor weegt af welke middelen het meest efficiënt zijn voor het
bereiken van het doel.
• Voorbeeld: Een student kiest een efficiënte studiemethode om te slagen voor
een examen.
2. Waarde-rationeel handelen (Wertrational)
= De handeling zelf wordt als waardevol beschouwd, los van een extern doel.
Kenmerken:
• Gedreven door overtuigingen of normen die de actor als bindend ervaart.
, • Kan plaatsvinden binnen een situatie met middelen en beperkingen, maar de
waarde staat centraal, niet de efficiëntie.
• Voorbeeld: Een vrijwilliger helpt bij een goed doel, niet voor een beloning, maar
omdat hij/zij het intrinsiek waardevol vindt.
3. Affectief handelen
=Handelen dat gedreven wordt door emoties of gevoelens, vaak ongecontroleerd.
Kenmerken:
• Het is spontaan en niet rationeel afgewogen.
• Voorbeeld: Iemand loopt weg uit een ruzie uit pure frustratie, zonder na te
denken over de gevolgen.
4. Traditioneel handelen
= Handelen gebaseerd op gewoonten en tradities die ingebed zijn in de sociale
dimensie.
Kenmerken:
• Tradities hebben een verplichtend karakter en beïnvloeden hoe mensen
handelen.
• Het verleden bepaalt het handelen in het heden en de toekomst.
• Voorbeeld: Een familie eet elke zondag samen omdat dat al generaties lang
gebeurt.
Relatie met waarde-rationeel handelen: Mensen kunnen tradities bewust waarderen,
waardoor hun handelen soms ook waarde-rationeel genoemd kan worden.
5. Reflectief handelen
=Handelen dat gebaseerd is op bewuste reflectie, waarbij de actor stopt, nadenkt, en
kiest.
Kenmerken:
• Breekt met gewoontehandelen of tradities.
• Vergt bewuste evaluatie van opties en mogelijke gevolgen.
• Voorbeeld: Iemand besluit om een carrièrepad te veranderen na grondig
overwegen van voor- en nadelen
1.1 Inleiding: niet iedereen leeft even lang
Opleidingsverschillen: verschillen in levenskansen
• → Hoger diploma → goede job → wonen in betere buurt → betere gezondheid,
medische verzorging kunnen betalen
• → Goede job: gezondere arbeidsomstandigheden
Ene leefsituatie kan worden overgedragen naar de andere
Sociale redenering:
De wijze waarop mensen samen iets doen, oefent invloed uit op het leven van de
mensen.
→ Sociologen erkennen het belang van de biologische en psychologische component
van het individu en voegen toe dat de sociale omgeving een cruciale factor is.
1.2 De sociologische verbeelding
• Startpunt van een sociologische verklaring = specifieke wijze van kijken naar wat
met mensen in hun leven gebeurt.
• Individuele gebeurtenissen plaatsen en verklaren vanuit het geheel van sociale
relaties die zelf een specifieke historische oorsprong hebben (Mills, 1959).
Biografie = alles wat in een mens zijn leven gebeurd
Geheel van sociale relaties waarvan we deel uitmaken = samenleving.
• Resultaat van historische ontwikkeling (Onze samenleving wordt bepaald door
de 19de en 20ste eeuw, bijvoorbeeld industrialisatie.)
Dit leidt tot sociale verbeelding: sociale relaties bepalen de biografieën van mensen,
die sociale relaties zijn zelf het resultaat van een historisch proces.
Voorbeeld: Meer hedendaagse jongeren volgen hoger onderwijs:
→ Resultaat van de intelligentie van de jongeren (biografisch).
→ Samenleving beïnvloedt de jongeren om verder te studeren (sociale verbeelding).
,1.3 Van gedrag tot samenleving
Sociologie bekijkt de biografie vanuit haar verband met de ‘historische’
maatschappelijke omgeving waarin ze tot stand komt.
Bouwstenen van biografie en de maatschappelijke omgeving*
omgeving
Sociale interactie Gedrag
1.3.1 Gedrag
1. Objectieve (externe) componenten van gedrag
• -Dit zijn aspecten van gedrag die waarneembaar zijn door anderen.
• Ze worden geregistreerd door ten minste twee individuen, bijvoorbeeld:
• Een glimlach.
• Een fysieke handeling zoals lopen of spreken.
2. Subjectieve (interne) componenten van gedrag
• Deze omvatten aspecten die alleen door de persoon zelf worden ervaren.
• Ze zijn niet direct zichtbaar voor anderen.
De subjectieve dimensie bestaat uit vier onderliggende componenten:
Motivationele component:
= De ultieme drijfveren van het handelen die een persoon aanzetten tot gedrag.
Voorbeeld: seksuele lust kan een drijfveer zijn voor romantisch gedrag.
Emotionele component:
= De innerlijke gevoelens die een persoon ervaart tijdens gedrag.
Voorbeeld: angst kan iemand aanzetten om een gevaarlijke situatie te vermijden.
Cognitieve component:
= De beelden en overtuigingen die een persoon vormt over de werkelijkheid.
Voorbeeld: iemand kan denken dat een situatie gevaarlijk is, zelfs als dat objectief niet
waar is.
Reflectieve component:
= Het beeld dat een persoon van zichzelf vormt.
,Voorbeeld: iemand kan zichzelf zien als succesvol of juist onzeker, wat invloed heeft op
zijn of haar gedrag.
→ Samenhang van de componenten
Deze vier interne componenten staan niet los van elkaar, maar doorkruisen elkaar en
beïnvloeden elkaars werking.
Bijvoorbeeld: Angst (emotionele component) kan leiden tot een actie gebaseerd op
zelfbeeld (reflectieve component) of een overtuiging over de situatie (cognitieve
component).
1.3.2 Sociaal handelen
Handelen is gedrag dat gericht is op een doel. Het omvat mentale voorbereiding en
projectie van de voltooide handeling. De betekenis van een handeling komt voort uit
deze mentale projectie.
• Voorbeeld: Het zetten van stappen (handeling) om een lokaal te verlaten heeft
als betekenis het doel om buiten te komen.
Sociaal handelen gaat verder: hierbij houdt de actor rekening met wat anderen doen,
deden, of kunnen doen bij het plannen en uitvoeren van het handelen.
Typologie van sociaal handelen volgens Max Weber:
Weber onderscheidt vijf soorten sociaal handelen, elk met unieke kenmerken:
1. Instrumenteel rationeel handelen (Zweckrational)
= Het handelen is doelgericht en houdt rekening met een specifieke handelingssituatie
die bestaat uit mensen en/of objecten.
Kenmerken:
• Condities: Mensen of objecten scheppen voorwaarden voor het handelen, niet
te wijzigen elementen(bijv. regels of beperkingen).
• Middelen: Mensen of objecten worden gebruikt als hulpmiddelen om een doel te
bereiken, te wijzigen elementen
• Optimalisatie: De actor weegt af welke middelen het meest efficiënt zijn voor het
bereiken van het doel.
• Voorbeeld: Een student kiest een efficiënte studiemethode om te slagen voor
een examen.
2. Waarde-rationeel handelen (Wertrational)
= De handeling zelf wordt als waardevol beschouwd, los van een extern doel.
Kenmerken:
• Gedreven door overtuigingen of normen die de actor als bindend ervaart.
, • Kan plaatsvinden binnen een situatie met middelen en beperkingen, maar de
waarde staat centraal, niet de efficiëntie.
• Voorbeeld: Een vrijwilliger helpt bij een goed doel, niet voor een beloning, maar
omdat hij/zij het intrinsiek waardevol vindt.
3. Affectief handelen
=Handelen dat gedreven wordt door emoties of gevoelens, vaak ongecontroleerd.
Kenmerken:
• Het is spontaan en niet rationeel afgewogen.
• Voorbeeld: Iemand loopt weg uit een ruzie uit pure frustratie, zonder na te
denken over de gevolgen.
4. Traditioneel handelen
= Handelen gebaseerd op gewoonten en tradities die ingebed zijn in de sociale
dimensie.
Kenmerken:
• Tradities hebben een verplichtend karakter en beïnvloeden hoe mensen
handelen.
• Het verleden bepaalt het handelen in het heden en de toekomst.
• Voorbeeld: Een familie eet elke zondag samen omdat dat al generaties lang
gebeurt.
Relatie met waarde-rationeel handelen: Mensen kunnen tradities bewust waarderen,
waardoor hun handelen soms ook waarde-rationeel genoemd kan worden.
5. Reflectief handelen
=Handelen dat gebaseerd is op bewuste reflectie, waarbij de actor stopt, nadenkt, en
kiest.
Kenmerken:
• Breekt met gewoontehandelen of tradities.
• Vergt bewuste evaluatie van opties en mogelijke gevolgen.
• Voorbeeld: Iemand besluit om een carrièrepad te veranderen na grondig
overwegen van voor- en nadelen
