Inleiding tot gender- diversiteitsstudies
Titularis: Prof. Dr. Sophie Withaeckx
Praktisch
Wat?
Een inleidend overzicht van de ontwikkelingen, debatten, concepten en theorieën binnen het
interdisciplinaire domein van gender- en diversiteitsstudies.
Volgende modulen komen aan bod:
• Sleutelconcepten uit gender- en feministische theorie, geschiedenis van de vrouwenbeweging, de
ontwikkeling van genderstudies als academische discipline, intersectionaliteit
• Theoretisering en onderzoek m.b.t. multiculturalisme, superdiversiteit, racisme en discriminatie,
post-colonial studies & post-colonial feminism
• Queer en sexuality studies
• Thema’s: zorg en zorgethiek, werk en tijdsbesteding
Verplicht studiemateriaal:
• De in de les gebruikte slides plus eigen notitie’s
• Een reader met door de titularis geselecteerde teksten
- Aanvullende lectuur = noodzakelijke achtergrond bij de lessen
- Optionele lectuur = vrijblijvend
Opdracht
Zelfstandig 1 externe lezing bijwonen die verband houdt met de cursus
• Tussen 10 februari en 29 mei
• Kort verlag (500 woorden) over schrijven en indienen via Canvas tegen 31 mei
• Niet indienen = -1 punt op totaal
• Lezingen:
- https://www.vub.be/gender-week
- https://rhea.research.vub.be (Rhea: expertisecentrum gender, diensten &
Interculturaliteit)
- https://crosstalks.vub.ac.be
- https://brusselsacademyblog.wordpress.com/stadssalonsurbains-frnlen/
- …
Evaluatie
• Essay: een tekst van 2500 à 3000 woorden waarin je
o Een thema bespreekt dat verband houdt met de cursus
o Uitlegt waarom je dit thema gekozen hebt en hoe het relevant kan zijn voor jouw
studiegebied
o Gebruik maakt van concepten, theorieën en auteurs uit de cursus om dit thema te
bespreken.
Richtvragen:
▪ Waarom is dit een belangrijk thema (voor onderzoek, de samenleving...)?
▪ Welkevragen,discussies,controversesbestaanerover?
▪ Welke auteurs/sprekers uit de cursus hebben hier een standpunt over ingenomen?
Met welke van hun argumenten ga je akkoord, met welke niet?
▪ Aan welke theorieën en concepten uit de cursus kan je dit verbinden?
▪ Welke bedenkingen, kritische reflecties... kan jij maken?
▪ Kan je op basis van deze reflecties komen tot een eigen standpunt of besluit?
• Mogelijkheid tot feedback: eerste draft indienen ten laatste op 22 mei (niet verplicht)!
1
,• Definitieve versie: deadline = 19 juni (verplicht indienen)!
• Punten worden gegeven op basis van de definitieve versie
Brainstorm over gender
– Biologisch
– Niet biologisch
– Man/vrouw
– …
Mannen Vrouwen
Macht Moeder & kind
Sterk Zachtaardig
Penis Koken
Macho cultuur Babbelen
Paternalisme Emotioneel
Groots Vagina
Baard Leven
Beschermer Lief
Voetbal Zacht
Stoer Glazen plafond*
Beschermer
Kracht
* er is iets dat het vrouwen moeilijker maakt om door te stoten naar bepaalde hogere functies
Thema’s gendergelijkheid
– Verkrachting
– Seksueel geweld
– Jobs
2
,LES 1
1. Inleiding: ontstaan en impact van vrouwen- en genderstudies
1.1 Vrouwenstudies – genderstudies
Geen genderstudies zonder vrouwenstudies, geen vrouwenstudies zonder feminisme (activisten)
Gender is geen synoniem voor vrouwen en geen synoniem voor sekse. De mannelijkheid en
vrouwelijkheid is een sociale constructie en deze dient men in vraag te stellen en te vergelijken.
Feminisme staat voor vrouwenbeweging, emancipatie, gelijke rechten, gelijke behandeling, gelijke
kansen, diversiteit… → gelijkheid ondanks verschillen en rechtvaardigheid
1.2 Gender?
Is het een jongen of een meisje?
Gender: recent begrip (jaren ’60) → nieuw
Jaren ’60-70:
• Sekse/geslacht = biologisch
• Gender = socio-culturele verschillen tussen mannen en vrouwen
Deze stonden tegenover elkaar maar:
o Wat is biologie/cultureel?
o Alleen mannen en vrouwen?
o Relevant, andere vormen van diversiteit?
Er zijn verschillende domeinen waar je gender als principe terug vindt. Betekenis gegeven aan het
verschil tussen mannen en vrouwen.
Gender als sociaal ordeningsprincipe: ordent en structureert (alle) samenlevingen, op uiteenlopende
wijze m.b.t. diverse dimensies en niveaus:
• Persoonlijke identiteit: vb. voel je je man, of vrouw?
• Gedrag en sociale interactie: vb. andere thema’s waar mannen over praten, man houdt deur voor
vrouwen open…
• Maatschappelijke structuren en instellingen: wie vult welke positie in?
• Symbolische en normatieve betekenissen: culturele verankering in allerlei betekenissen, onze taal
is heel erg gegenderd, we koppelen er ook bepaalde waarden aan
Gender als machtsstructuur:
• Verschillende appreciaties van mannelijkheid/vrouwelijkheid → connotaties van
superioriteit/inferioriteit
• Verdeling van middelen, sociale posities, op basis van gender
Verschil tussen gender en sekse: mensen hebben een geslacht, maar dit zou niet bepalend mogen
zijn voor hun gedragingen, etc.
3
, Gender is heel fundamenteel, er is geen enkele samenleving die geen belang hecht aan het onderscheid,
alle samenlevingen maken een verschil. Het geeft betekenis aan het geslachtsverschil. Gender is een
soort principe dat van mannen en vrouwen geen twee aparte categorieën maakt.
We hechten er echt veel belang aan, bij een zwanger koppel vragen we al meteen ‘Is het een jongen
of een meisje?’
1.3 Genderstudies
• Vrouwenstudies (jaren ’70), oorsprong feministische beweging (vooral door meer vrouwen aan
unief) – focus op vrouwen
• Studie van ‘men & masculinities’ (jaren 80’) (meer interesse in mannen, vaak tegenreactie) →
‘critical masculinity studies’ (hoe samenleving verschilt)
• Genderstudies (jaren ‘90): focus op gender en diversiteit (focus op vrouwen wordt nu focus op
gender), verwevenheid met seksualiteit, klasse, etniciteit, leeftijd, religie, ‘ability’…
Niet louter mannen en vrouwen als mannen en vrouwen benaderen, er meer betekenis aan
geven, niet los bekijken!
1.4 Vrouwen- en genderstudies als academische discipline
Oorsprong feministische beweging, vrouwenbeweging
Ontstaan in de jaren ’70 in de VS → women’s studies
Kennis is noodzakelijk voor (vrouwen)emancipatie: intense link met de vrouwenbeweging en de
tweede golf feminisme (Feministische wetenschapsbeoefening)
Democratisering – intrede van vrouwen in hoger en academisch onderwijs, maar zichtbaar in curricula
Wetenschap is politiek:
• Wetenschap is niet objectief en neutraal, maar centraliseert bepaalde gezichtspunten en
reflecteert bepaalde machtsverhoudingen
• Anderrocentrische bias in bestaande kennis deconstrueren
• Ongelijkheid bestrijden en maatschappelijke positie veranderen op basis van onderzoek naar
ervaringen van vrouwen
➔ Wetenschap ondersteunt de onderdrukking van de vrouw
→ in vraag stellen van de objectiviteit! Vrouwen merkten dat dingen niet klopten en ontbraken (soms
ontbreekt de geschiedenis van hoe en wat)
1.5 Androcentrische kennis
• = Wetenschappelijke kennis = door, over en voor mannen → lange dominantie door mannen,
belangrijk deel van de bevolking werd genegeerd en geeft een verkeerd beeld
• Eén perspectief (mannelijk, wit, hoogopgeleid…) als standaard/neutraal/universaliseerbaar
Wetenschap als ondersteuning voor uitsluiting van vrouwen in onderwijs, beroepsleven,
wetenschappelijk onderzoek …
• Afwezigheid en onzichtbaarheid van vrouwelijke auteurs, thema’s enz. in de canons van de
literatuur, geschiedschrijving, filosofie, wetenschappen … → vrouwen kunnen dat fysiek niet
4
Titularis: Prof. Dr. Sophie Withaeckx
Praktisch
Wat?
Een inleidend overzicht van de ontwikkelingen, debatten, concepten en theorieën binnen het
interdisciplinaire domein van gender- en diversiteitsstudies.
Volgende modulen komen aan bod:
• Sleutelconcepten uit gender- en feministische theorie, geschiedenis van de vrouwenbeweging, de
ontwikkeling van genderstudies als academische discipline, intersectionaliteit
• Theoretisering en onderzoek m.b.t. multiculturalisme, superdiversiteit, racisme en discriminatie,
post-colonial studies & post-colonial feminism
• Queer en sexuality studies
• Thema’s: zorg en zorgethiek, werk en tijdsbesteding
Verplicht studiemateriaal:
• De in de les gebruikte slides plus eigen notitie’s
• Een reader met door de titularis geselecteerde teksten
- Aanvullende lectuur = noodzakelijke achtergrond bij de lessen
- Optionele lectuur = vrijblijvend
Opdracht
Zelfstandig 1 externe lezing bijwonen die verband houdt met de cursus
• Tussen 10 februari en 29 mei
• Kort verlag (500 woorden) over schrijven en indienen via Canvas tegen 31 mei
• Niet indienen = -1 punt op totaal
• Lezingen:
- https://www.vub.be/gender-week
- https://rhea.research.vub.be (Rhea: expertisecentrum gender, diensten &
Interculturaliteit)
- https://crosstalks.vub.ac.be
- https://brusselsacademyblog.wordpress.com/stadssalonsurbains-frnlen/
- …
Evaluatie
• Essay: een tekst van 2500 à 3000 woorden waarin je
o Een thema bespreekt dat verband houdt met de cursus
o Uitlegt waarom je dit thema gekozen hebt en hoe het relevant kan zijn voor jouw
studiegebied
o Gebruik maakt van concepten, theorieën en auteurs uit de cursus om dit thema te
bespreken.
Richtvragen:
▪ Waarom is dit een belangrijk thema (voor onderzoek, de samenleving...)?
▪ Welkevragen,discussies,controversesbestaanerover?
▪ Welke auteurs/sprekers uit de cursus hebben hier een standpunt over ingenomen?
Met welke van hun argumenten ga je akkoord, met welke niet?
▪ Aan welke theorieën en concepten uit de cursus kan je dit verbinden?
▪ Welke bedenkingen, kritische reflecties... kan jij maken?
▪ Kan je op basis van deze reflecties komen tot een eigen standpunt of besluit?
• Mogelijkheid tot feedback: eerste draft indienen ten laatste op 22 mei (niet verplicht)!
1
,• Definitieve versie: deadline = 19 juni (verplicht indienen)!
• Punten worden gegeven op basis van de definitieve versie
Brainstorm over gender
– Biologisch
– Niet biologisch
– Man/vrouw
– …
Mannen Vrouwen
Macht Moeder & kind
Sterk Zachtaardig
Penis Koken
Macho cultuur Babbelen
Paternalisme Emotioneel
Groots Vagina
Baard Leven
Beschermer Lief
Voetbal Zacht
Stoer Glazen plafond*
Beschermer
Kracht
* er is iets dat het vrouwen moeilijker maakt om door te stoten naar bepaalde hogere functies
Thema’s gendergelijkheid
– Verkrachting
– Seksueel geweld
– Jobs
2
,LES 1
1. Inleiding: ontstaan en impact van vrouwen- en genderstudies
1.1 Vrouwenstudies – genderstudies
Geen genderstudies zonder vrouwenstudies, geen vrouwenstudies zonder feminisme (activisten)
Gender is geen synoniem voor vrouwen en geen synoniem voor sekse. De mannelijkheid en
vrouwelijkheid is een sociale constructie en deze dient men in vraag te stellen en te vergelijken.
Feminisme staat voor vrouwenbeweging, emancipatie, gelijke rechten, gelijke behandeling, gelijke
kansen, diversiteit… → gelijkheid ondanks verschillen en rechtvaardigheid
1.2 Gender?
Is het een jongen of een meisje?
Gender: recent begrip (jaren ’60) → nieuw
Jaren ’60-70:
• Sekse/geslacht = biologisch
• Gender = socio-culturele verschillen tussen mannen en vrouwen
Deze stonden tegenover elkaar maar:
o Wat is biologie/cultureel?
o Alleen mannen en vrouwen?
o Relevant, andere vormen van diversiteit?
Er zijn verschillende domeinen waar je gender als principe terug vindt. Betekenis gegeven aan het
verschil tussen mannen en vrouwen.
Gender als sociaal ordeningsprincipe: ordent en structureert (alle) samenlevingen, op uiteenlopende
wijze m.b.t. diverse dimensies en niveaus:
• Persoonlijke identiteit: vb. voel je je man, of vrouw?
• Gedrag en sociale interactie: vb. andere thema’s waar mannen over praten, man houdt deur voor
vrouwen open…
• Maatschappelijke structuren en instellingen: wie vult welke positie in?
• Symbolische en normatieve betekenissen: culturele verankering in allerlei betekenissen, onze taal
is heel erg gegenderd, we koppelen er ook bepaalde waarden aan
Gender als machtsstructuur:
• Verschillende appreciaties van mannelijkheid/vrouwelijkheid → connotaties van
superioriteit/inferioriteit
• Verdeling van middelen, sociale posities, op basis van gender
Verschil tussen gender en sekse: mensen hebben een geslacht, maar dit zou niet bepalend mogen
zijn voor hun gedragingen, etc.
3
, Gender is heel fundamenteel, er is geen enkele samenleving die geen belang hecht aan het onderscheid,
alle samenlevingen maken een verschil. Het geeft betekenis aan het geslachtsverschil. Gender is een
soort principe dat van mannen en vrouwen geen twee aparte categorieën maakt.
We hechten er echt veel belang aan, bij een zwanger koppel vragen we al meteen ‘Is het een jongen
of een meisje?’
1.3 Genderstudies
• Vrouwenstudies (jaren ’70), oorsprong feministische beweging (vooral door meer vrouwen aan
unief) – focus op vrouwen
• Studie van ‘men & masculinities’ (jaren 80’) (meer interesse in mannen, vaak tegenreactie) →
‘critical masculinity studies’ (hoe samenleving verschilt)
• Genderstudies (jaren ‘90): focus op gender en diversiteit (focus op vrouwen wordt nu focus op
gender), verwevenheid met seksualiteit, klasse, etniciteit, leeftijd, religie, ‘ability’…
Niet louter mannen en vrouwen als mannen en vrouwen benaderen, er meer betekenis aan
geven, niet los bekijken!
1.4 Vrouwen- en genderstudies als academische discipline
Oorsprong feministische beweging, vrouwenbeweging
Ontstaan in de jaren ’70 in de VS → women’s studies
Kennis is noodzakelijk voor (vrouwen)emancipatie: intense link met de vrouwenbeweging en de
tweede golf feminisme (Feministische wetenschapsbeoefening)
Democratisering – intrede van vrouwen in hoger en academisch onderwijs, maar zichtbaar in curricula
Wetenschap is politiek:
• Wetenschap is niet objectief en neutraal, maar centraliseert bepaalde gezichtspunten en
reflecteert bepaalde machtsverhoudingen
• Anderrocentrische bias in bestaande kennis deconstrueren
• Ongelijkheid bestrijden en maatschappelijke positie veranderen op basis van onderzoek naar
ervaringen van vrouwen
➔ Wetenschap ondersteunt de onderdrukking van de vrouw
→ in vraag stellen van de objectiviteit! Vrouwen merkten dat dingen niet klopten en ontbraken (soms
ontbreekt de geschiedenis van hoe en wat)
1.5 Androcentrische kennis
• = Wetenschappelijke kennis = door, over en voor mannen → lange dominantie door mannen,
belangrijk deel van de bevolking werd genegeerd en geeft een verkeerd beeld
• Eén perspectief (mannelijk, wit, hoogopgeleid…) als standaard/neutraal/universaliseerbaar
Wetenschap als ondersteuning voor uitsluiting van vrouwen in onderwijs, beroepsleven,
wetenschappelijk onderzoek …
• Afwezigheid en onzichtbaarheid van vrouwelijke auteurs, thema’s enz. in de canons van de
literatuur, geschiedschrijving, filosofie, wetenschappen … → vrouwen kunnen dat fysiek niet
4
