ONTWERPTHEORIE 2024-2025
INTRODUCTIE
STAD & VERSTEDELIJKING
Vorm & maatschappelijke intentie duidelijk maken via deze cursus + beter begrip van
samenleving
Moeilijker te definiëren vandaag waar stad begint en eindigt -> verstedelijking kunnen vatten
Steden en stedenbouw w vaak anekdotisch benaderd
New Urbanism : stroming die terug gaat op middeleeuwen -> probeert me steden te
herontwerpen
Kritisch kijken naar nieuwe paradigma’s in stedenbouw
In geschiedenis tekort aan theorie laatste 5-10 jaar -> opkomst die vragen voor meer
theoretisch inzicht
LES 1 – ANTIEKE SAMENLEVING
HET GRID
Vanaf antieke samenleving – grid structuren gaan bestuderen
Grid :
> Vorm die telkens zien terugkomen in elke periode
> Kan altijd toegepast worden
> Verschillende doelen dienen – grond eerlijk verdelen,
structuren vastleggen, land te verkopen,…
Masdar City : Romeins kamp – hiërarchisch grid ->
NYC : gelijkmatig grid, weinig hiërarchie
1
,Grieks en Romeins grid
Vanuit andere politieke intentie gepland
Grieks
> Vanuit gemeenschapsvorming
> Democratische samenleving
> Samenleving werd gezien als ‘community of citizens’
Romein
> Verovering
> Snel en efficiënt
> Controle
> Sterke leiders heel belangrijk hier
ANTIEKE BESCHAVING : GRIEKEN
Griekse samenleving start : politieke structuur veranderd -> komt overkoepelende
bestuursvorm -> stadstaat -> 1 centrum dat dorpen verenigd
Samenlevingsvorm -> polis
> Gemeenschap bestuurd door vrije burgers -> democratie ongeveer + niet meer door
vorst
> Idee nieuwe gemeenschapsvorm : stad die bestuurd door burgers zelf
> Stad / dorpen transformeren van gesloten burchten (akropolis) / religieus -> naar
meer open geconcentreerd rond plek waar gemeenschapsvorming kan gebeuren
> agora : open plein die participatie van burgers faciliteert -> gesprek is belangrijk
hier
o Centrum : publieke plaats voor alle burgers waar collectief kan
samenleven
2
, o Politiek, beleid en sociaal vormgeven in publieke ruimte
o Agora vrij groot
o Hoe groter stad hoe groter agora
o Duurzame materialen, veel ontworpen, veel geld voor betaald, veel
comfort
o Het symbool van democratie -> maar Griekenland zelf : heel veel
verschillende staatsvormen -> dus niet overal zo (slavernij, vrouwen
benadeeld)
o Andere keerzijde : kolonies -> hier zie je raster vormen terug -> maar
om andere redenen -> mensen binden aan een grond
STEDEN
> 2 lijnen
o Vroege steden die zich aanpassen aan nieuwe bestuursvorm – organische groei
-> geleidelijk transformeren -> onregelmatig van vorm (zit wel plan in )
o Nieuwe steden – plannen -> heel gelijkmatig en geometrisch
Steden die groeien en transformeren – Athene
> Centrum verplaatst -> van Acropolis naar Agora
> Acropolis was plek waar alle machten samen besturen -> daarna grote scheiding ->
o Acropolis voor religie & Agora bestuur en politiek
-> scheiding kerk en staat
> Stad vrij organisch
> Vergankelijke materialen en kleine woningen in Acropolis -> heel anders in Agora
> Volgt de geografie en topografie
> Stadsmuur – verdediging functie (niet administratief)
Acropolis = verzameling religieuze gebouwen -> verbonden met stedelijk netwerk door
Panthenaïsche weg -> as die symbolisch en functioneel is
- Grootste weg die stadcentrum met Acropolis verbindt
Als stad uitbreidt gaat Agora ook uitbreiden (ligt ook langs deze weg)
> Op plan ziet vrij ongestructureerd uit, in zichten wel goed -> groot verschil met
geplande steden van Grieken
Stoa
> Groot en eenvoudig
gebouw
> Overdekte zuilengalerij
> Geeft publieke ruimte
vorm
> Plaats om praten
> Centrum van bestuur
> Vergankelijke materialen
> Groot gebouw gericht naar straat -> private huizen waren laag en keerden weg van
straat
3
, 5de eeuw : ° rationele stedenbouw
> Hele stad wordt samen bedacht – functies op plan voorzien
> Algemeen welzijn van polis en burgers staan centraal
Volgens 2 intenties tijdens ontwikkeling
1. Hygiëne – propere stad (verluchting, vuil weghalen) -> hoe stad tov windrichting ->
ventilatie
2. Bestuur - hoe gemeenschap ruimtelijk vorm (sociaal en politiek weefkader)
Participatie politiek staat centraal
> Plato vormt al ideeën over ideale stad
o Wat is ideale grote voor stad?
o Is er zonering nodig? Publiek – privaat , machten gescheiden? -> publieke zone
is van groot belang – moet eigen functie behouden (geen vermenging van
functies)
o Macht ligt nog bij Acropolis bij hem (nog geen sprake van Agora)
o Onderscheid regerende klasse / machthebbers vs ambachtslieden (-> dit zal
meer en meer verdwijnen) bij Aristoteles gaan klassen meer verdwijnen
o Stad waar zoveel mogelijk mensen aan moeten deelnemen
Hippodamische systeem -> stad van Hippodamus:
> Ruimtelijke vorm = maatschappelijke vorm
> Duidelijke Agora -> groot, duurzaam, goed ontworpen, centraal in stad
> Stad met gelijkheid -> gelijke percelen, gelijke grond,…
> Uit zich in rasterstad – dambordpatroon
> Grid niet bepaald door infrastructuur – wel door woonblok
> Stad van 10.000 mensen die deelnemen aan politiek -> goed bestuur garanderen zo
> Gezoneerde stad – op vlak van functies
> Op vlak van wonen beroepsgroepen samen zetten
> Maakbare samenleving / stad (ook in renaissance en modernisme terugzien)
> Regelmatig patroon op schaal van stad en
gebouw
> Centraal in grid worden bouwblokken
uitgehaald voor Agora
> Agora niet op voorhand gedefinieerd
(griekse stad nier op basis van structuur
ontwerpen maar op basis van bouwblokken)
> Agora beetje buiten geometrische
zwaartepunt
> Hygiënisch / ventilatie
> Tegen helling voor beschutting –
oriëntatie
> Omringt door muur (verdediging) ->
muur niet regelmatig
> Woningen toegewezen aan burgers
> Eenvoudige loodrechte straten met hiërarchie
4
INTRODUCTIE
STAD & VERSTEDELIJKING
Vorm & maatschappelijke intentie duidelijk maken via deze cursus + beter begrip van
samenleving
Moeilijker te definiëren vandaag waar stad begint en eindigt -> verstedelijking kunnen vatten
Steden en stedenbouw w vaak anekdotisch benaderd
New Urbanism : stroming die terug gaat op middeleeuwen -> probeert me steden te
herontwerpen
Kritisch kijken naar nieuwe paradigma’s in stedenbouw
In geschiedenis tekort aan theorie laatste 5-10 jaar -> opkomst die vragen voor meer
theoretisch inzicht
LES 1 – ANTIEKE SAMENLEVING
HET GRID
Vanaf antieke samenleving – grid structuren gaan bestuderen
Grid :
> Vorm die telkens zien terugkomen in elke periode
> Kan altijd toegepast worden
> Verschillende doelen dienen – grond eerlijk verdelen,
structuren vastleggen, land te verkopen,…
Masdar City : Romeins kamp – hiërarchisch grid ->
NYC : gelijkmatig grid, weinig hiërarchie
1
,Grieks en Romeins grid
Vanuit andere politieke intentie gepland
Grieks
> Vanuit gemeenschapsvorming
> Democratische samenleving
> Samenleving werd gezien als ‘community of citizens’
Romein
> Verovering
> Snel en efficiënt
> Controle
> Sterke leiders heel belangrijk hier
ANTIEKE BESCHAVING : GRIEKEN
Griekse samenleving start : politieke structuur veranderd -> komt overkoepelende
bestuursvorm -> stadstaat -> 1 centrum dat dorpen verenigd
Samenlevingsvorm -> polis
> Gemeenschap bestuurd door vrije burgers -> democratie ongeveer + niet meer door
vorst
> Idee nieuwe gemeenschapsvorm : stad die bestuurd door burgers zelf
> Stad / dorpen transformeren van gesloten burchten (akropolis) / religieus -> naar
meer open geconcentreerd rond plek waar gemeenschapsvorming kan gebeuren
> agora : open plein die participatie van burgers faciliteert -> gesprek is belangrijk
hier
o Centrum : publieke plaats voor alle burgers waar collectief kan
samenleven
2
, o Politiek, beleid en sociaal vormgeven in publieke ruimte
o Agora vrij groot
o Hoe groter stad hoe groter agora
o Duurzame materialen, veel ontworpen, veel geld voor betaald, veel
comfort
o Het symbool van democratie -> maar Griekenland zelf : heel veel
verschillende staatsvormen -> dus niet overal zo (slavernij, vrouwen
benadeeld)
o Andere keerzijde : kolonies -> hier zie je raster vormen terug -> maar
om andere redenen -> mensen binden aan een grond
STEDEN
> 2 lijnen
o Vroege steden die zich aanpassen aan nieuwe bestuursvorm – organische groei
-> geleidelijk transformeren -> onregelmatig van vorm (zit wel plan in )
o Nieuwe steden – plannen -> heel gelijkmatig en geometrisch
Steden die groeien en transformeren – Athene
> Centrum verplaatst -> van Acropolis naar Agora
> Acropolis was plek waar alle machten samen besturen -> daarna grote scheiding ->
o Acropolis voor religie & Agora bestuur en politiek
-> scheiding kerk en staat
> Stad vrij organisch
> Vergankelijke materialen en kleine woningen in Acropolis -> heel anders in Agora
> Volgt de geografie en topografie
> Stadsmuur – verdediging functie (niet administratief)
Acropolis = verzameling religieuze gebouwen -> verbonden met stedelijk netwerk door
Panthenaïsche weg -> as die symbolisch en functioneel is
- Grootste weg die stadcentrum met Acropolis verbindt
Als stad uitbreidt gaat Agora ook uitbreiden (ligt ook langs deze weg)
> Op plan ziet vrij ongestructureerd uit, in zichten wel goed -> groot verschil met
geplande steden van Grieken
Stoa
> Groot en eenvoudig
gebouw
> Overdekte zuilengalerij
> Geeft publieke ruimte
vorm
> Plaats om praten
> Centrum van bestuur
> Vergankelijke materialen
> Groot gebouw gericht naar straat -> private huizen waren laag en keerden weg van
straat
3
, 5de eeuw : ° rationele stedenbouw
> Hele stad wordt samen bedacht – functies op plan voorzien
> Algemeen welzijn van polis en burgers staan centraal
Volgens 2 intenties tijdens ontwikkeling
1. Hygiëne – propere stad (verluchting, vuil weghalen) -> hoe stad tov windrichting ->
ventilatie
2. Bestuur - hoe gemeenschap ruimtelijk vorm (sociaal en politiek weefkader)
Participatie politiek staat centraal
> Plato vormt al ideeën over ideale stad
o Wat is ideale grote voor stad?
o Is er zonering nodig? Publiek – privaat , machten gescheiden? -> publieke zone
is van groot belang – moet eigen functie behouden (geen vermenging van
functies)
o Macht ligt nog bij Acropolis bij hem (nog geen sprake van Agora)
o Onderscheid regerende klasse / machthebbers vs ambachtslieden (-> dit zal
meer en meer verdwijnen) bij Aristoteles gaan klassen meer verdwijnen
o Stad waar zoveel mogelijk mensen aan moeten deelnemen
Hippodamische systeem -> stad van Hippodamus:
> Ruimtelijke vorm = maatschappelijke vorm
> Duidelijke Agora -> groot, duurzaam, goed ontworpen, centraal in stad
> Stad met gelijkheid -> gelijke percelen, gelijke grond,…
> Uit zich in rasterstad – dambordpatroon
> Grid niet bepaald door infrastructuur – wel door woonblok
> Stad van 10.000 mensen die deelnemen aan politiek -> goed bestuur garanderen zo
> Gezoneerde stad – op vlak van functies
> Op vlak van wonen beroepsgroepen samen zetten
> Maakbare samenleving / stad (ook in renaissance en modernisme terugzien)
> Regelmatig patroon op schaal van stad en
gebouw
> Centraal in grid worden bouwblokken
uitgehaald voor Agora
> Agora niet op voorhand gedefinieerd
(griekse stad nier op basis van structuur
ontwerpen maar op basis van bouwblokken)
> Agora beetje buiten geometrische
zwaartepunt
> Hygiënisch / ventilatie
> Tegen helling voor beschutting –
oriëntatie
> Omringt door muur (verdediging) ->
muur niet regelmatig
> Woningen toegewezen aan burgers
> Eenvoudige loodrechte straten met hiërarchie
4
