CONTEXTBEGELEIDING
,DEEL 1: THEORETISCHE ACHTERGRONDEN
HOOFDSTUK 1: SITUERING
Vanaf de 20ste eeuw: onstaan van aandacht voor het gezin
• Het denkkader van de psychoanalyse volstond niet meer om gedrag te verklaren/ behandelen
• Bij behandeling van kinderen en jongeren werden gezinsleden steeds meer betrokken
• Men ging bij andere wetenschappen op zoek naar concepten op gezinsinteracties te begrijpen
• Cybernetica (wetenschap over zelfregulerende systemen) => systeemtheorieën en therapie
Doorheen de laatste 60-70 jaar: systeemtheorieën ontwikkeld, die uitgaan van de basisassumptie dat
de mens pas werkelijk begrepen kan worden in context van zijn relaties.
® Vroege stromingen: algemene systeemtheorie, structurele benadering … (moderne perspectief)
® Recente theorieën: narrative therapie, oplossingsgerichte benadering … (postmoderne perspectief)
De contextuele theorie van Nagy omvat elemeneten van beide visies!!
Modern versus postmodern
Moderne kader Postmoderne kader
• Sluit aan bij verlichting: maakbaarheid • Er is geen objectieve waarheid of kennis
• Objectieve kennis vd realiteit is mogelijk • Veelheid aan perspectieven, theorieën …
• Is bestaat 1 waarheid/ werkelijkheid • “Sociaal constructivisme”
• HV: Evidence based kennis toepassen • Begeleider: gelijkwaardig, samenwerking
• Expert kijkt vanop afstand naar gezin • Cliënt = co-expert
• “One way screen” of doorkijkspiegel • Richten meer op mogelijkheiden
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
Kennis is een afspeigeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
1
,Het kind met het badwater?
Vanuit een postmodern kader valt er heel wat te zeggen over het moderne perspectief. Toch mogen we
het kind met het badwater niet weggooien. Het postmoderne kader waarschuwt ons dat elke indeling
die we zullen zien in de theorieën in deze cursus EEN manier van kijken is (en niet dé manier). Het is
belangrijk dat we dit beseffen zodat we gezinnen niet vastzetten in het één of andere kader en bijgevolg
de complexiteit van de werkelijkheid niet zien. De theorievorming die we in dit deel van de cursus
bespreken geeft ons handvaten om ons denken en handelen te begeleiden doch mag niet als absoluut
en als enigste gezien worden.
“Draag een komma in je oor” – Ad Goos
We zijn als mens geneigd om snel te oordelen over anderen en om achter dat oordeel een punt te
plaatsen. Dit zet de kijk vast, en heeft een invloed op de persoon die beoordeeld wordt. Met de uitspraak
wil Ad Goos mensen stimuleren om vastzettende en sluitende punten uit te rekken tot komma’s zodat
het luisteren naar de ander bevorderd wordt. Dit veronderstelt oprechte nieuwsgierigheid, het in alle
openheid vragen blijven stellen en wegen openlaten.
In de cursus bespreken we eerder moderne stromingen in de systeemtheorie. Het postmoderne idee
laten we niet los maar nemen we mee in onze houding en ons gebruik van de moderne theorievorming.
Het partnerschap vanuit het family centered werken sluit hierbij aan. Postmoderne stromingen stellen
een niet wetende positie van de begeleider of therapeut voorop. Hieronder verstaan zij het voortdurend
in vraag stellen van wat je denkt te weten, wat een onzekerheid uitlokt die nodig is om nieuwsgierig te
kunnen blijven. Deze nieuwsgierigheid is essentieel om de ander vanuit diens perspectief te proberen
begrijpen om dan samen verder te onderzoeken wat al dan niet helpend is. Dit wil niet zeggen dat men
als begeleider enkel moet meegaan in verhalen. De ander proberen begrijpen – en niet vastzetten - is
belangrijk maar soms is confronteren, begrenzen en je eigen expertise inbrengen is ook noodzakelijk.
In wat volgt bespreken we:
• De algemene systeemtheorie
• De structurele benadering – Minuchin
• De intergenerationele benadering – Nagy
De communicatietheorie en de oplossingsgerichte theorie bespreken we niet omdat die al in andere
vakken aan bod kwam of komt. De overige postmoderne theorieën bespreken we hier verder niet maar
het gedachtegoed nemen we mee in ons oor, door middel van de komma, en in onze houding!
2
, HOOFDSTUK 2: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
2.1 INLEIDING: HET VERHAAL VAN MARCUS
Ouders met de handen in het haar: heeft Marcus een gedragsstoornis?
Mama schrijft e-mail: Mijn zoontje is een temperamentvol kind, met eigen wil, assertief, gevoelig, lief,
veel energie en sterk. Hij kent zijn kracht niet, waardoor hij anderen onbedoeld pijn doet. De school
heeft aangegeven dat ze iets moeten ondernemen. De school raadt een orthopedagogische dienst aan.
2.2 MET WELKE BRIL KIJKEN WE NAAR HET VERHAAL VAN MARCUS?
De school stelt dat gedrag van Marcus “abnormaal” is en veroorzaakt wordt door gedragsstoornis ...
In de geschiedenis van de hulpverlening lag het accent op het behandelen van het individu: men spoorde
de “pathologie” op, die door behandeling opgelost moest worden. Ook in de sociale wetenschappen
heeft dit model lang stand gehouden. Men zocht de oorzaak in kinderlijke ervaringen, in aangeleerd
gedrag, in tekort aan zelfwaardering of in stoornis. Op basis hiervan werd behandeling voorgeschreven.
Vanaf de jaren ‘50 ontstond er meer aandacht voor de context: de omgeving heeft een invloed op het
gedrag van de cliënt (systeemtherapie). Ook het antwoord vd orthopedagoog ligt in deze lijn: de school
begaat de fout om de oorzaak van het probleemgedrag alleen bij Marcus te zoeken. Probleemgedrag is
altijd een interactieprobleem, en de oorzaken liggen niet alleen bij het individu zelf. Om het gedrag te
begrijpen, moeten we weten hoe het wordt uitgelokt, waar en wanneer het voorkomt. Vervolgens
moeten we kijken hoe anderen op dat gedrag reageren en wat daar dan weer de gevolgen van zijn.
2.3 GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
Ludwig Von Bertalanffy (Jaren ‘40) – bioloog
• Ontwikkelt benadering die zich afzet tegen mechanistische visie (= herleiden tot elementen)
• Hij koos voor nieuw uitgangspunt: een geheel-is-meer-dan-de-som-van-de-delen (Gestalt)
10 jaar later verbreedt hij deze theorie = De Algemene Systeemtheorie (AST)
• Dringt de sociale wetenschappen binnen
• Start bij artikel Bateseon en collega’s => disfunctioneren van mensen gezocht in hun systeem
• Verschijning boek van Watzlawick en collega’s (belangrijk voor verspreiding gedachtengoed)
• De pionier van de AST waren verbonden aan de Palo Alto School
Deze gestalt-waarneming betekent dat oorzaken gedragingen niet in de persoon zelf gelegd worden,
maar in de werking van het systeem en de wisselwerking tussen personen: het gedrag van een persoon
vormt altijd een reactie op het gedrag van iemand anders = de- individualiserend karakter van de AST
3
,DEEL 1: THEORETISCHE ACHTERGRONDEN
HOOFDSTUK 1: SITUERING
Vanaf de 20ste eeuw: onstaan van aandacht voor het gezin
• Het denkkader van de psychoanalyse volstond niet meer om gedrag te verklaren/ behandelen
• Bij behandeling van kinderen en jongeren werden gezinsleden steeds meer betrokken
• Men ging bij andere wetenschappen op zoek naar concepten op gezinsinteracties te begrijpen
• Cybernetica (wetenschap over zelfregulerende systemen) => systeemtheorieën en therapie
Doorheen de laatste 60-70 jaar: systeemtheorieën ontwikkeld, die uitgaan van de basisassumptie dat
de mens pas werkelijk begrepen kan worden in context van zijn relaties.
® Vroege stromingen: algemene systeemtheorie, structurele benadering … (moderne perspectief)
® Recente theorieën: narrative therapie, oplossingsgerichte benadering … (postmoderne perspectief)
De contextuele theorie van Nagy omvat elemeneten van beide visies!!
Modern versus postmodern
Moderne kader Postmoderne kader
• Sluit aan bij verlichting: maakbaarheid • Er is geen objectieve waarheid of kennis
• Objectieve kennis vd realiteit is mogelijk • Veelheid aan perspectieven, theorieën …
• Is bestaat 1 waarheid/ werkelijkheid • “Sociaal constructivisme”
• HV: Evidence based kennis toepassen • Begeleider: gelijkwaardig, samenwerking
• Expert kijkt vanop afstand naar gezin • Cliënt = co-expert
• “One way screen” of doorkijkspiegel • Richten meer op mogelijkheiden
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke uitspraak Diagnose is een (voorlopige) taalconstructie
Kennis is een afspeigeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
1
,Het kind met het badwater?
Vanuit een postmodern kader valt er heel wat te zeggen over het moderne perspectief. Toch mogen we
het kind met het badwater niet weggooien. Het postmoderne kader waarschuwt ons dat elke indeling
die we zullen zien in de theorieën in deze cursus EEN manier van kijken is (en niet dé manier). Het is
belangrijk dat we dit beseffen zodat we gezinnen niet vastzetten in het één of andere kader en bijgevolg
de complexiteit van de werkelijkheid niet zien. De theorievorming die we in dit deel van de cursus
bespreken geeft ons handvaten om ons denken en handelen te begeleiden doch mag niet als absoluut
en als enigste gezien worden.
“Draag een komma in je oor” – Ad Goos
We zijn als mens geneigd om snel te oordelen over anderen en om achter dat oordeel een punt te
plaatsen. Dit zet de kijk vast, en heeft een invloed op de persoon die beoordeeld wordt. Met de uitspraak
wil Ad Goos mensen stimuleren om vastzettende en sluitende punten uit te rekken tot komma’s zodat
het luisteren naar de ander bevorderd wordt. Dit veronderstelt oprechte nieuwsgierigheid, het in alle
openheid vragen blijven stellen en wegen openlaten.
In de cursus bespreken we eerder moderne stromingen in de systeemtheorie. Het postmoderne idee
laten we niet los maar nemen we mee in onze houding en ons gebruik van de moderne theorievorming.
Het partnerschap vanuit het family centered werken sluit hierbij aan. Postmoderne stromingen stellen
een niet wetende positie van de begeleider of therapeut voorop. Hieronder verstaan zij het voortdurend
in vraag stellen van wat je denkt te weten, wat een onzekerheid uitlokt die nodig is om nieuwsgierig te
kunnen blijven. Deze nieuwsgierigheid is essentieel om de ander vanuit diens perspectief te proberen
begrijpen om dan samen verder te onderzoeken wat al dan niet helpend is. Dit wil niet zeggen dat men
als begeleider enkel moet meegaan in verhalen. De ander proberen begrijpen – en niet vastzetten - is
belangrijk maar soms is confronteren, begrenzen en je eigen expertise inbrengen is ook noodzakelijk.
In wat volgt bespreken we:
• De algemene systeemtheorie
• De structurele benadering – Minuchin
• De intergenerationele benadering – Nagy
De communicatietheorie en de oplossingsgerichte theorie bespreken we niet omdat die al in andere
vakken aan bod kwam of komt. De overige postmoderne theorieën bespreken we hier verder niet maar
het gedachtegoed nemen we mee in ons oor, door middel van de komma, en in onze houding!
2
, HOOFDSTUK 2: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
2.1 INLEIDING: HET VERHAAL VAN MARCUS
Ouders met de handen in het haar: heeft Marcus een gedragsstoornis?
Mama schrijft e-mail: Mijn zoontje is een temperamentvol kind, met eigen wil, assertief, gevoelig, lief,
veel energie en sterk. Hij kent zijn kracht niet, waardoor hij anderen onbedoeld pijn doet. De school
heeft aangegeven dat ze iets moeten ondernemen. De school raadt een orthopedagogische dienst aan.
2.2 MET WELKE BRIL KIJKEN WE NAAR HET VERHAAL VAN MARCUS?
De school stelt dat gedrag van Marcus “abnormaal” is en veroorzaakt wordt door gedragsstoornis ...
In de geschiedenis van de hulpverlening lag het accent op het behandelen van het individu: men spoorde
de “pathologie” op, die door behandeling opgelost moest worden. Ook in de sociale wetenschappen
heeft dit model lang stand gehouden. Men zocht de oorzaak in kinderlijke ervaringen, in aangeleerd
gedrag, in tekort aan zelfwaardering of in stoornis. Op basis hiervan werd behandeling voorgeschreven.
Vanaf de jaren ‘50 ontstond er meer aandacht voor de context: de omgeving heeft een invloed op het
gedrag van de cliënt (systeemtherapie). Ook het antwoord vd orthopedagoog ligt in deze lijn: de school
begaat de fout om de oorzaak van het probleemgedrag alleen bij Marcus te zoeken. Probleemgedrag is
altijd een interactieprobleem, en de oorzaken liggen niet alleen bij het individu zelf. Om het gedrag te
begrijpen, moeten we weten hoe het wordt uitgelokt, waar en wanneer het voorkomt. Vervolgens
moeten we kijken hoe anderen op dat gedrag reageren en wat daar dan weer de gevolgen van zijn.
2.3 GESCHIEDENIS VAN DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
Ludwig Von Bertalanffy (Jaren ‘40) – bioloog
• Ontwikkelt benadering die zich afzet tegen mechanistische visie (= herleiden tot elementen)
• Hij koos voor nieuw uitgangspunt: een geheel-is-meer-dan-de-som-van-de-delen (Gestalt)
10 jaar later verbreedt hij deze theorie = De Algemene Systeemtheorie (AST)
• Dringt de sociale wetenschappen binnen
• Start bij artikel Bateseon en collega’s => disfunctioneren van mensen gezocht in hun systeem
• Verschijning boek van Watzlawick en collega’s (belangrijk voor verspreiding gedachtengoed)
• De pionier van de AST waren verbonden aan de Palo Alto School
Deze gestalt-waarneming betekent dat oorzaken gedragingen niet in de persoon zelf gelegd worden,
maar in de werking van het systeem en de wisselwerking tussen personen: het gedrag van een persoon
vormt altijd een reactie op het gedrag van iemand anders = de- individualiserend karakter van de AST
3
