Samenvatting Hoofdstuk 10 biologie voor jou vwo 5 boek B

Thema 10 DNA


10.1 de bouw en functie van DNA
Leerdoelen,
 Je kunt de bouw en functie van DNA beschrijven.


Bijna elke cel bestaat uit een celkern met daarin DNA, dit bevat genetische
informatie. Hierdoor kan een cel eiwitten maken die functies uitvoeren.
Het geheel aan genetische informatie is het genoom. Van ieder organisme is dit
uniek, hoe meer 2 organismen verwanten zijn, hoe meer overeenkomsten in de
informatie.
Eukaryoten heeft DNA in,
 Chloroplasten, dit is een overblijfsel van de voorouders van deze
organellen toen ze nog zelfstandig levende prokaryoten waren.
 Mitochondriën, dit is een overblijfsel van de voorouders van deze
organellen toen ze nog zelfstandig levende prokaryoten waren.
 Celkern, het DNA zit in de chromosomen.
Prokaryoten hun DNA,
 DNA dat los in het cytoplasma van de cel voorkomt is het genoom.
 Meestal een circulair DNA-molecuul als genoom.
 Sommige prokaryoten bevatten plasmiden:
korte, vaak circulaire stukje DNA.
Een DNA-molecuul is een nucleïnezuur. DNA
bestaat uit 1 of meer strengen van aan elkaar
gekoppelde nucleotiden. Een nucleotide is
opgebouwd uit een monosacharide desoxyribose,
een fosfaatgroep en een stikstofbase. De
stikstofbasen zijn: adenine (A), thymine (T),
cytosine (C) en guanine (G).
De desoxyribose heeft vijf C-atomen,
 1e C-atoom zit de stikstofbase aan
verbonden.
 5e C-atoom zit de fosfaatgroep.
 3e C-atoom kan zich binden aan de
fosfaatgroep van een andere nucleotide, waardoor er een streng van
nucleotide ontstaat  enkelstrengs DNA-molecuul.
Je hebt de 5’-uiteinde en de 3’-uiteinde. Bij de 5’-uiteinde zit een fosfaatgroep en
bij de 3’-uiteinde zit een OH-groep. DNA wordt altijd van 3’-uiteinde naar het 5’-
uiteinde afgelezen en gekopieerd.

, De stikstofbasen steken aan de zijkant uit en kunnen daardoor twee strengen
DNA met elkaar verbinden (basenparing). Dit gebeurd aan de hand van
waterstofbruggen. Adenine bindt met thymine en guanine bindt met cytosine.
Hierdoor ontstaat een dubbelsteng DNA waarin de strengen een helixstructuur
hebben. De strengen lopen altijd in tegengestelde richting.
Een DNA-molecuul kan erg lang zijn, hij past in de celkern, doordat het rond een
aantal eiwitten (histonen) is gewikkeld. Een aantal histonen vormt samen met get
eromheen gewikkelde DNSA een nucleosoom. Zolang dit het geval is kan de cel
het niet aflezen, wanneer de cel hem nodig heeft, verschuift het nucleosoom
zich. Het DNA tussen 2 opeenvolgende nucleosomen is het koppelings-DNA.
De volgorde waarin stikstofbasen in een DNA-molecuul zijn gerangschikt, is de
sequentie. Deze volgorde bepaalt de genetische informatie die het DNA bevat.
Een gen is een deel van het chromosoom dat de genetische informatie bevat
voor 1 of meer erfelijke eigenschappen, of voor een deel van de erfelijke
eigenschap. Met de DNA-sequentie van een gen kunnen ribosomen verschillende
eiwitten maken.
Maar een klein deel van het DNA bestaat uit genen, de rest is niet-coderend DNA
(98,5%). Ook binnen genen worden stukken coderend DNA afgewisseld met niet-
coderend DNA.
Functies niet-coderend DNA,
 Kan regulerende functie en beïnvloede functie hebben voor de activiteit
van genen of de productie van eiwitten,
 Kan beschermende functie hebben van het beschermen van de uiteinde
van de chromosoom.
 Kan ook genen zijn die functie hebben verloren.
Een deel van een niet-coderend DNA bestaat uit repetitief DNA, herhalingen van
korte DNA-sequenties.


10.2 DNA-replicatie
Leerdoelen,
 Je kunt uitleggen hoe DNA-replicatie plaatsvindt.
 Je kunt uitleggen hoe de basenvolgorde van DNA kan worden bepaald.
 Je kunt uitleggen hoe DNA-analyse kan worden toegepast om
verwantschap tussen organisme vast te stellen.


Cellen verlopen een cyclus  de celcyclus. Hierin gaan zij zich delen, groeien,
DNA kopiëren en zich opnieuw indelen,
 Interfase  fase tussen 2 celdelingen. Ongeveer halverwege de interfase
in de S-fase wordt het DNA in de chromosomen gekopieerd. Dit is de DNA-
replicatie.
 Mitose  de celdeling vindt plaats en worden de kopieën van de
chromosomen verdeeld over de dochtercellen.