Psychoanalytische theorie en therapie
Introductie
Behandeling:
- ambulant
- residentieel (vrijwillig of gedwongen)
Methoden:
- psychotherapeutisch (fundamenteel aanpassen, diepere lagen) /counselend
(begeleiding bij minder ernstige problemen) (≠ende grote denkkaders)
- biologisch
Keuze:
- afhankelijk van probleem
- afhankelijk van de opleiding van de behandelaar
- toch ook steeds meer gestuurd door behandelrichtlijnen
Soorten behandelaars
- multidisciplinair team
Inleiding
Gemeenschappelijke kenmerken stromingen:
- systematische interactie
- gebaseerd op psychologische principes
- gericht op gedachten, gevoelens, gedrag
Interactie:
- Luisteren
- aandacht
- empathie
- hoop op verandering (realistisch)
=> Non-specifieke behandelfactoren (gelijk voor elke psychologisch aanpak)
- Specifieke behandelfactoren verschillen per stroming
,Psychologisch perspectief
1. Psychoanalytische theorie en psychoanalyse/psychodynamische therapie
1. Theorie: inleiding
- “Goeiemiddag, dames en heren, ik haat u hartelijk welkom!” (verspreking niet
toevallig)
- Sigmund Freud (1856-1939): lapsus (versprekingen/verkeerde handelingen
omdat er onderliggend/onbewust iets is waardoor je je zo gedraagt)
- Psychisch determinisme (alles ligt al vast, is bepaald door geest)
- Psychopathologie van het dagelijks leven: ‘over vergeten, versprekingen,
misgrepen, bijgeloof en vergissingen’ = boek
Centrale uitgangspunt: psychologische problemen worden aangestuurd door
onbewuste motieven en conflicten uit de kindertijd
Achtergrond
Psychoanalytische theorie: Freud (praten over problemen)
- eerste psychologische benadering
- voortgekomen uit onmacht medische verklaringen
19e eeuw: bepaalde problemen (verlamming) waren anders dan lichamelijke
problemen
- spieren en zenuwen intact
- diagnose: hysterie (enkel vrouwen -> ontsteking in baarmoeder)
> conversie: psychische problemen omzetten in lichamelijke klachten
Visie op psychopathologie
Psychisch probleem:
- Evenwicht tussen 3 structuren verstoord (id, ego en superego)
- Aangestuurd door onbewuste conflicten
- Terug te voeren naar de kindertijd
- Conflicten hangen samen met driften én de behoefte om deze uit het bewustzijn
te weren.
Psychisch gezond:
- Ego is in staat om driften te beteugelen + geweten te weerstaan
Bewust en onbewust
Psychisch leven = ijsberg
- bewustzijn 10%
- onbewustzijn 90%
= gevoelens, motieven, neigingen en vroegere ervaringen die niet tot het
bewustzijn doordringen
Gevolg:
- oorzaak van stoornissen in onbewuste
- therapie = op zoek gaan naar verborgen betekenissen
Grens is onduidelijk!
- dingen waar je nu niet aan denkt, maar wel makkelijk kan oproepen
Nieuw begrip: voorbewuste
= gebied op de grens tussen bewust en onbewust
= controlerende instantie (buffer)
,= herinneringen liggen buiten het bewustzijn maar kunnen bewust worden als we
onze aandacht erop richten
Persoonlijkheidstheorie
ES/ID
- Driften: energiebronnen
> libido versus thanatos
- Driften lopen op, ontlading moet optreden.
- Driften zijn alle primaire, aangeboren biologische behoeften.
- Driften werken volgens lustprincipe (onmiddellijke behoeftebevrediging).
- Driften zijn onbewust
UBER-ICH/SUPEREGO
- Grenswacht zorgt voor censuur en voor beheersing van het ES
- Gevormd vanuit opvoeding (vanaf 5j)
- Soort geweten
- Verzameling geboden en verboden
- Geeft richtlijnen over wat kan/mag en niet kan/mag
- Niet gebonden aan de realiteit
ICH/EGO
- Uitvoerende macht
- Bedwingt het ES
- Zit in spanningsveld tussen Es en Uber-Ich
- Werkt volgens het realiteitsprincipe:
> houdt rekening met de eisen v/d realiteit en zoekt een compromis
> secundair procesdenken
Ontwikkelingsfasen geen open vraag, vooral weten wat leid tot fixatie
5 psychoseksuele fasen (zie persoonlijkheidspsychologie)
- Orale
- Anale
- Fallische
- Latentie
- Genitale
Libidineuze energie gericht op bepaald lichaamsdeel
- seksuele bevrediging
Over- of onderbevrediging in een bepaald stadium kan leiden tot fixatie in
bepaald lichaamsdeel
Afweermechanismen
- Strategieën die de realiteit vervormen
- Mechanismen van het ego die voorkomen dat conflicten de
persoonlijkheidsontwikkeling verstoren
- Beschermingsmechanismen
- Op zich niet afwijkend, integendeel (gezond), tenzij té eenzijdig
Geen open vraag over afweermechanismen
Wel nog noteren (ook in boek)
, Andere grote namen
1. Jung:
- overschatting van de betekenis van seksualiteit
- aandacht aan religieuze en filosofische aspecten
Analytische psychologie
- naast een persoonlijk onbewuste ook een collectief onbewuste (zaken die in
onbewuste zitten zijn eigen aan onze soort, zijn er al vanaf geboorte, komen bij
iedereen op zelfde manier tot uiting)
- persoonlijkheidstheorie met archetypen
- primitieve beelden vanuit onze geschiedenis als soort
- vb.: Persona (beeld dat getoond word aan andere dat niet overeenkomt met ons
eigen ik)
Kritiek: te vage ideeën, geen toetsbare theorie
2. Adler
- overschatting van de betekenis van seksualiteit
- gericht op de toekomst, doelen van mensen en hoe ze te bereiken
‘Minderwaardigheidscomplex’
- universele en onvermijdelijke gevoelens die iedereen heeft als je je vergelijkt
met andere
- niet per sé pathologisch (tenzij het doorslaat), noodzakelijk -> drijft aan om
verder te ontwikkelen
Evenwichtstheorie:
- Tekortkomingen op ene terrein gaat men compenseren met talenten op andere
terrein.
- Middel om minderwaardigheid te bestrijden
- Pathologisch indien overcompensatie
3. Erikson
- Accentverschuiving
- Psychosociale ontwikkeling in 8 fasen, richting ego-identiteit (wie ben ik, doelen,
verankerd gevoel van jezelf)
- fasen gericht op seksuele maar vooral sociale ontwikkeling
4. Hartman
- Egopsychologie
- Ego heeft eigen energie en eigen motieven
5. Mahler
- Objectrelatietheorie (hechtingsfiguren op jonge leeftijd internaliseren en als
objecten in persoonlijkheid meedragen, en zien als sjabloon voor toekomstige
relaties)
- Proces van scheiding van de moeder is cruciaal voor
persoonlijkheidsontwikkeling
- Introjectie: in eigen persoonlijkheid nemen we geïnternaliseerde representaties
van hechtingsfiguren op
6. Bowlby
- Hechtingstheorie
- Hechting als motor voor verdere persoonlijkheidsontwikkeling
Introductie
Behandeling:
- ambulant
- residentieel (vrijwillig of gedwongen)
Methoden:
- psychotherapeutisch (fundamenteel aanpassen, diepere lagen) /counselend
(begeleiding bij minder ernstige problemen) (≠ende grote denkkaders)
- biologisch
Keuze:
- afhankelijk van probleem
- afhankelijk van de opleiding van de behandelaar
- toch ook steeds meer gestuurd door behandelrichtlijnen
Soorten behandelaars
- multidisciplinair team
Inleiding
Gemeenschappelijke kenmerken stromingen:
- systematische interactie
- gebaseerd op psychologische principes
- gericht op gedachten, gevoelens, gedrag
Interactie:
- Luisteren
- aandacht
- empathie
- hoop op verandering (realistisch)
=> Non-specifieke behandelfactoren (gelijk voor elke psychologisch aanpak)
- Specifieke behandelfactoren verschillen per stroming
,Psychologisch perspectief
1. Psychoanalytische theorie en psychoanalyse/psychodynamische therapie
1. Theorie: inleiding
- “Goeiemiddag, dames en heren, ik haat u hartelijk welkom!” (verspreking niet
toevallig)
- Sigmund Freud (1856-1939): lapsus (versprekingen/verkeerde handelingen
omdat er onderliggend/onbewust iets is waardoor je je zo gedraagt)
- Psychisch determinisme (alles ligt al vast, is bepaald door geest)
- Psychopathologie van het dagelijks leven: ‘over vergeten, versprekingen,
misgrepen, bijgeloof en vergissingen’ = boek
Centrale uitgangspunt: psychologische problemen worden aangestuurd door
onbewuste motieven en conflicten uit de kindertijd
Achtergrond
Psychoanalytische theorie: Freud (praten over problemen)
- eerste psychologische benadering
- voortgekomen uit onmacht medische verklaringen
19e eeuw: bepaalde problemen (verlamming) waren anders dan lichamelijke
problemen
- spieren en zenuwen intact
- diagnose: hysterie (enkel vrouwen -> ontsteking in baarmoeder)
> conversie: psychische problemen omzetten in lichamelijke klachten
Visie op psychopathologie
Psychisch probleem:
- Evenwicht tussen 3 structuren verstoord (id, ego en superego)
- Aangestuurd door onbewuste conflicten
- Terug te voeren naar de kindertijd
- Conflicten hangen samen met driften én de behoefte om deze uit het bewustzijn
te weren.
Psychisch gezond:
- Ego is in staat om driften te beteugelen + geweten te weerstaan
Bewust en onbewust
Psychisch leven = ijsberg
- bewustzijn 10%
- onbewustzijn 90%
= gevoelens, motieven, neigingen en vroegere ervaringen die niet tot het
bewustzijn doordringen
Gevolg:
- oorzaak van stoornissen in onbewuste
- therapie = op zoek gaan naar verborgen betekenissen
Grens is onduidelijk!
- dingen waar je nu niet aan denkt, maar wel makkelijk kan oproepen
Nieuw begrip: voorbewuste
= gebied op de grens tussen bewust en onbewust
= controlerende instantie (buffer)
,= herinneringen liggen buiten het bewustzijn maar kunnen bewust worden als we
onze aandacht erop richten
Persoonlijkheidstheorie
ES/ID
- Driften: energiebronnen
> libido versus thanatos
- Driften lopen op, ontlading moet optreden.
- Driften zijn alle primaire, aangeboren biologische behoeften.
- Driften werken volgens lustprincipe (onmiddellijke behoeftebevrediging).
- Driften zijn onbewust
UBER-ICH/SUPEREGO
- Grenswacht zorgt voor censuur en voor beheersing van het ES
- Gevormd vanuit opvoeding (vanaf 5j)
- Soort geweten
- Verzameling geboden en verboden
- Geeft richtlijnen over wat kan/mag en niet kan/mag
- Niet gebonden aan de realiteit
ICH/EGO
- Uitvoerende macht
- Bedwingt het ES
- Zit in spanningsveld tussen Es en Uber-Ich
- Werkt volgens het realiteitsprincipe:
> houdt rekening met de eisen v/d realiteit en zoekt een compromis
> secundair procesdenken
Ontwikkelingsfasen geen open vraag, vooral weten wat leid tot fixatie
5 psychoseksuele fasen (zie persoonlijkheidspsychologie)
- Orale
- Anale
- Fallische
- Latentie
- Genitale
Libidineuze energie gericht op bepaald lichaamsdeel
- seksuele bevrediging
Over- of onderbevrediging in een bepaald stadium kan leiden tot fixatie in
bepaald lichaamsdeel
Afweermechanismen
- Strategieën die de realiteit vervormen
- Mechanismen van het ego die voorkomen dat conflicten de
persoonlijkheidsontwikkeling verstoren
- Beschermingsmechanismen
- Op zich niet afwijkend, integendeel (gezond), tenzij té eenzijdig
Geen open vraag over afweermechanismen
Wel nog noteren (ook in boek)
, Andere grote namen
1. Jung:
- overschatting van de betekenis van seksualiteit
- aandacht aan religieuze en filosofische aspecten
Analytische psychologie
- naast een persoonlijk onbewuste ook een collectief onbewuste (zaken die in
onbewuste zitten zijn eigen aan onze soort, zijn er al vanaf geboorte, komen bij
iedereen op zelfde manier tot uiting)
- persoonlijkheidstheorie met archetypen
- primitieve beelden vanuit onze geschiedenis als soort
- vb.: Persona (beeld dat getoond word aan andere dat niet overeenkomt met ons
eigen ik)
Kritiek: te vage ideeën, geen toetsbare theorie
2. Adler
- overschatting van de betekenis van seksualiteit
- gericht op de toekomst, doelen van mensen en hoe ze te bereiken
‘Minderwaardigheidscomplex’
- universele en onvermijdelijke gevoelens die iedereen heeft als je je vergelijkt
met andere
- niet per sé pathologisch (tenzij het doorslaat), noodzakelijk -> drijft aan om
verder te ontwikkelen
Evenwichtstheorie:
- Tekortkomingen op ene terrein gaat men compenseren met talenten op andere
terrein.
- Middel om minderwaardigheid te bestrijden
- Pathologisch indien overcompensatie
3. Erikson
- Accentverschuiving
- Psychosociale ontwikkeling in 8 fasen, richting ego-identiteit (wie ben ik, doelen,
verankerd gevoel van jezelf)
- fasen gericht op seksuele maar vooral sociale ontwikkeling
4. Hartman
- Egopsychologie
- Ego heeft eigen energie en eigen motieven
5. Mahler
- Objectrelatietheorie (hechtingsfiguren op jonge leeftijd internaliseren en als
objecten in persoonlijkheid meedragen, en zien als sjabloon voor toekomstige
relaties)
- Proces van scheiding van de moeder is cruciaal voor
persoonlijkheidsontwikkeling
- Introjectie: in eigen persoonlijkheid nemen we geïnternaliseerde representaties
van hechtingsfiguren op
6. Bowlby
- Hechtingstheorie
- Hechting als motor voor verdere persoonlijkheidsontwikkeling
