Samenvatting Communicatiewetenschappen in 1x slagen (14/20)

COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN



INLEIDING
 Mediatisering = processen van sociale veranderingen in de maatschappij op
zowel macro- als microniveau, die gelinkt worden aan toenemende impact op en
de verwevenheid van media
 Communicatie = boodschappen, ideeën, informatie, … overbrengen
 Communicatiewetenschappen = wetenschappelijke studie van de relatie
tussen media of communicatieprocessen

HOOFDSTUK 1: BOUWSTENEN VAN EEN DISCIPLINE EN EEN PRAKTIJK
1. Inleiding
2. Het teken als basis voor betekenisvol communiceren
2.1 Semiotiek
 Semiotiek = leer van tekens
- Bestudeert de wijze waarop tekens functioneren en hoe ze betekenis doen
ontstaan
 De Saussure
- Hanteerde de term semiologie
- Beklemtoonde de sociale functie en relevatie van een teken
 Peirce
- Hanteerde de term semiotiek
- Beklemtoonde de logische, formele of ‘technische’ functie van een teken
 Tegenwoordig  termen semiologie en semiotiek = synoniemen
 3 centrale domeinen:
- De tekens zelf en hun indeling in soorten
- De codes of systemen waarbinnen de tekens georganiseerd zijn
- De brede cultuur waarbinnen de tekens en codes opereren
 Subdisciplines  focussen op een aspect van de relatie tussen tekens en
betekenis
- Fonologie = studie van klanken en de kleinste eenheden (letters)
- Syntaxis = linguïstische studie van taalconventies en betekenisvolle
patronen van tekens
- Pragmatiek = relatie tussen de betekenis en de gebruiker van het teken
- Semantiek = relatie tussen enen teken en de betekenis die aan een teken
wordt toegekend
 Een teken begrijpen (1):
- Intensie = geheel van criteria of kenmerken (bv. horrorfilm: eng, spanning,
…)
- extensie = klasse van zaken (bv. horrorfilm: alle film die eronder vallen)

2.2 Teken, tekensysteem en tekenindeling
 Centraal = het teken  allerkleinste eenheid van communicatie
 De Saussure onderscheidt 2 kenmerken
- Betekenaar (signifiant) = materiële tekenvorm of verschijningsvorm van
een teken (bv. een beeld of een klank; ‘hond’)  betekenisdrager
- Betekende (signifié) = mentale concept, begrip of idee waar de materiële
tekenvorm naar verwijst (bv. ‘een dier met 4 poten en een staart’)
 Referent = het eigenlijke fysieke object waar het teken naar verwijst
- De functie van de betekende van een teken = genoeg  niet noodzakelijk
referent nodig
- Niet alle tekens (bv. liefde, vrijheid, …) hebben een referent
 Volledige betekenis of significatie bepalen van een teken  extra laag van
significatie (Barthes):
- Primair  denotatie = letterlijke of objectieve betekenis van een teken 
‘Wikipedia betekenis’
- Secundair  connotatie = figuurlijke of subjectieve betekenis van een woord
 ‘gevoelens’

1

,COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN



 Evaluatieve lading: goed, slecht of neutraal
 Referentiële lading: variabele betekenis of verwijzing (bv. passie,
gevaar, …)
- Tertiair  ideologie = verschillende manieren waarop de samenleving de
betekenis van communicatieboodschappen en media stuurt en organiseert ~
mythe



2.2.1 Tekensystemen
 Tekensysteem van Peirce
- Onderdelen: representame
 Representamen = tekenvorm n
 Object = waarnaar het teken verwijst
 Interpretant = betekenis van het teken
- Teken = drager van een betekenis
- Interesse in  verhouding teken – object interpretan object
t
 Tekensysteem van De Saussure
- Interesse in  onderlinge relatie tussen tekens
- Betekenis teken  tegengestelde (warm – koud) signifia
- Betekenaar en betekende nt referen
 Betekenaar = drager van betekenis signifié t
 Signifié wordt extra signifiant voor ander teken
 Bv.: vis – rog – zalm – anemoonvis
- 2 soorten relaties tussen tekens
 Paradigma = selectie, verticale relatie tussen tekens
(bv. ik drink koffie  = ik drink limonade, bier, cola, …)
 Syntagma = combinatie, horizontale relatie tussen tekens
(bv. ik drink koffie  ≠ drink koffie ik; koffie ik drink, …)

2.2.2 Tekenindelingen
 Peirce  3 types of soorten tekens
- Icoon = een teken dat op visueel, auditief of zelfs olfactorisch vlak een
gelijkenis vertoont met het object waar het naar verwijst (bv. een landkaart,
koekoek, een foto, …)
- Index = verwijst naar een teken met een rechtstreeks natuurlijk verband met
het object, het is een indicatie of verwijzing (bv. rook is een index van vuur,
koorts voor ziekte, …)
- Symbool = een teken dat betekenis heeft op basis van een afspraak (bv. een
verkeersbord)
 Peters
- Index  een teken op een natuurlijke wijze
verbonden is met datgene naar wat het verwijst en
er geen tussenkomst is van de mens
- Arbitrair of conventioneel verband = op basis
van afspraak
- Gemotiveerd verband = niet op basis van een
willekeurige afspraak, maar wel met een motief of
een reden
- Icoon  gemotiveerd verband = gebaseerd op een gelijkenis
- Symbool  associatie

3. Elementen van het communicatieproces
3.1 Communicator
 Startpunt = communicator of zender die een boodschap (al dan niet bewust)
met informatie (= een georganiseerd geheel van data en feiten) uitzendt

2

,COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN



- Bv. blozen, verlegenheid of ongemak  zend je niet bewust uit
 Wanneer deze informatie niet wordt verzonden  bron i.p.v. communicator
 Communicator
- Kan een individu, een organisatie (= omroep, krantenuitgeverij), … zijn
 Verschillende vormen:
- Feedback = de manier waarop de communicator beïnvloed wordt door de
eigenlijke reactie van de ontvanger op de boodschap (gebeurt vaak door de
non-verbale communicatie)
- Feedforward = als de communicator anticipeert op de mogelijke reactie van
de ontvanger
- Selectie = sommige dingen worden geschrapt, beklemtoond,
geminimaliseerd, …
- Copresence = de aanwezigheid van de zender (zichtbaar/hoorbaar) is
belangrijk voor de ontvanger (manier van overbrengen en interpreteren ~
non-verbale communicatie)
3.2 Boodschap
 Boodschap of bewustzijnsinhoud = idee, bestaande kennis, een ervaring,
waarden, normen, …
 Externaliseren = interne bewustzijnsinhoud  gecodeerd in tekens (bv.
gevoelens neerschrijven in een dagboek)
 Is er altijd een ontvanger van een boodschap? Een dagboek, een binnenpretje, …
 jezelf?

3.2.1 Het referentiële of inhoudelijke aspect
 Eerste betekenislaag of zakelijke inhoud van een boodschap
 Representationeel  verwijst naar een bepaald begrip dat we van een teken
hebben, vaak van immateriële of abstracte aard (bv. het teken ‘waarheid’)
 Referentieel  het teken verwijst naar iets in de ons omringende werkelijkheid,
van materiële aard (bv. het teken stoel)

3.2.2 Het expressieve of vormelijke aspect
 Gaat niet louter om informatie  eerder om beïnvloeding
 Vorm  veel invloed op verwerking van het inhoudelijke aspect (bv. lay-out,
intonatie, …)

3.2.3 Het relationele en appellerende aspect
 het relationele component = relatie met ontvanger (jij – u)  impliciet en non-
verbaal
 appellerende of handelingsaspect = meer dan symbolen uitwisselen  iets ‘doen’

3.3 Encoderen en decoderen
 Encoderen en decoderen = coderen = kernelement van het
communicatieproces
 Code = de manier waarop een set van tekens systematisch georganiseerd is in
een systeem
- Bestaat uit 2 elementen: eenheden (a-z) & patronen (grammatica)
- Onderscheid:
 Digitale of conventionele codes: letter-, taal- en cijfertekens = een
afspraak tussen mensen (conventie)  geen
nuancering of gradatie in betekenisintensiteit
 Analoge of natuurlijke codes: beeldende taal =
vaak situatie gebonden  wel nuancering en gradatie
in betekenisintensiteit mogelijk
 Encoderen = het omzetten van de inhoud in symbolen of tekens
door de communicator zodat het via een geschikt kanaal
verstuurd kan worden naar de ontvanger
 Decoderen = te situeren bij de ontvanger

3

, COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN



- Verschillende vormen van decoderen in de fase van interpretatie:
 Dominante of hegemonische decodering = zender en ontvanger
kennen eenzelfde betekenis toe aan de boodschap, zijnde de
interpretatie die de communicator voor ogen had  de ontvanger
‘aanvaard’ de betekenis en beschouwd deze lezing als natuurlijk en
transparant
 Aberrante decodering = de ontvanger geeft een andere betekenis
aan de boodschap  het verwerpen van de geëncodeerde boodschap
kan een gevolg zijn van botsende waarden, normen of tegengestelde
wereldvisies
 Onderhandelde decodering = onderhandeling tussen 2 verschillende
betekenissen  de lezing zal ongeveer hetzelfde blijven, maar de
interpretatie wordt wel aangepast
 ‘De grootste beperking van taal ligt in het feit dat betekenissen niet in woorden zitten,
maar in mensen.’




3.4 Transmissie, kanaal en medium
 Transmissie = het overbrengen ve geëncodeerde boodschap van communicator
naar ontvanger
 Kanaal = materiële of fysieke drager van een signaal (bv. elektronische pulsen
binnen het telefoonnetwerk)  altijd nodig voor transmissie van een boodschap
(bv. lucht bij spreken, beweging bij lichaamstaal, …)  verbindingsschakel
tussen 2 of meer actoren
 Signaal = drager of verspreider van een teken
 Medium = het technische middel waarmee een communicatie-inhoud
vermenigvuldigd en overgebracht kan worden, op een wijze dat daardoor de
beperkingen van ruimte en/of tijd overbrugd of gereduceerd kunnen worden
- Interpersoonlijke communicatie (face-to-face-communicatie)  gebaren,
stem, lucht, …
- Mediacommunicatie  boeken, schilderijen, tv, computer, gsm, …
 Ruis = een inherent onderdeel van elk communicatieproces en verwijst naar elke
mogelijke vorm van interferentie bij transmissie  miscommunicatie
- Externe ruis = bv. omgevingslawaai, extreme temperaturen, …
- Interne ruis = gebeurt in het proces tussen communicator en ontvanger
 Psychologische ruis = bv. voordelen, normen, waarden, emoties,
stereotypes, …
 Semantische ruis = cognitieve factoren (bv. onvoldoende kennis van
taal, …)
 Mechanische of technische ruis = technische moeilijkheden gerelateerd
aan het medium (bv. slechte ontvangst, een kapotte antenne, …)

3.5 Ontvanger
 Ontvanger = individu, groep, publiek, massa, …
 Passieve actor  actieve actor
 Ruis en de ontvanger:
- Opvullen gaten en toevoegen details
- De boodschap assimileren
- Realiteitsreductie en -versterking
 Perceptie of waarneming = de manieren waarop we zintuigelijke informatie over
de werkelijkheid verzamelen en verwerken om betekenis te geven aan deze
werkelijkheid  kan vervormen
- Realiteitsreductie = het negeren van bepaalde aspecten

4