Voeding en gezondheid
Inhoud
Relatie tussen voeding en gezondheid ...........................................................................................................................................3
1. Wat is voeding? .......................................................................................................................................................................3
2. Link tussen voeding en gezondheid ................................................................................................................................3
3. Link tussen dieet en klinische veranderingen.............................................................................................................3
Macronutriënten: koolhydraten ....................................................................................................................................................... 4
1. Indeling – beschrijving – rol – bronnen ........................................................................................................................ 4
2. Metabool lot ............................................................................................................................................................................ 5
3. Glycemische respons .......................................................................................................................................................... 5
4. Aanbevelingen ........................................................................................................................................................................6
5. Koolhydraten en gezondheid .............................................................................................................................................6
6. Low calorie sweeteners ......................................................................................................................................................7
7. Andere KH-gerelateerde componenten ........................................................................................................................7
Lipiden .......................................................................................................................................................................................................7
1. Indeling ......................................................................................................................................................................................7
2. Bronnen.................................................................................................................................................................................... 8
3. Vertering en absorptie ........................................................................................................................................................ 8
4. Rol en relatie tot gezondheid.............................................................................................................................................9
5. Gezondheidsaspecten ..........................................................................................................................................................9
Eiwitten ................................................................................................................................................................................................... 10
1. Aminozuren ........................................................................................................................................................................... 10
2. Indeling en structuur eiwitten ......................................................................................................................................... 10
3. Bronnen................................................................................................................................................................................... 10
4. Vertering en absorptie ........................................................................................................................................................ 11
5. Rol en de relatie met gezondheid ................................................................................................................................... 11
Voedingsaanbevelingen ..................................................................................................................................................................... 12
Micronutriënten .................................................................................................................................................................................... 13
1. Vitaminen ................................................................................................................................................................................ 13
Vitamine A (retinoïden) ............................................................................................................................................................ 13
Vitamine D .................................................................................................................................................................................... 13
Vitamine E..................................................................................................................................................................................... 14
Vitamine K .................................................................................................................................................................................... 14
Vitamine C (ascorbinezuur) .................................................................................................................................................... 14
B-vitamines.................................................................................................................................................................................. 15
2. Mineralen en sporenelementen...................................................................................................................................... 16
Natrium.......................................................................................................................................................................................... 17
Calcium .......................................................................................................................................................................................... 17
Ijzer ................................................................................................................................................................................................. 18
1
, Zink ................................................................................................................................................................................................. 19
Jodium ........................................................................................................................................................................................... 19
Selenium ....................................................................................................................................................................................... 19
Geintegreerde rol ....................................................................................................................................................................... 19
Energiebalans ...................................................................................................................................................................................... 20
Ondervoeding ........................................................................................................................................................................................ 21
3. Soorten ondervoeding........................................................................................................................................................ 21
4. Honger en voedselonzekerheid ..................................................................................................................................... 23
5. Risicopersonen .................................................................................................................................................................... 23
6. Opsporen van ondervoeding ........................................................................................................................................... 24
7. Preventie en behandeling ................................................................................................................................................ 24
Overgewicht .......................................................................................................................................................................................... 25
Voeding en chronische aandoeningen ......................................................................................................................................... 27
1. Cardiovasculaire aandoeningen .................................................................................................................................... 27
Gezond vasculair systeem: .................................................................................................................................................... 27
Pathologie van CVD .................................................................................................................................................................. 27
Management van CVD ............................................................................................................................................................. 28
Voedingsmiddelen..................................................................................................................................................................... 28
Functionele voeding ................................................................................................................................................................. 29
Dieetpatronen ............................................................................................................................................................................. 29
Richtlijnen .................................................................................................................................................................................... 29
2. Diabetes ................................................................................................................................................................................. 30
Voeding in specifieke doelgroepen: eerste duizend dagen ................................................................................................... 31
1. Preconceptie.......................................................................................................................................................................... 31
2. 1000 dagen concept ............................................................................................................................................................. 31
3. Voeding bij zwangerschap en lactatie .......................................................................................................................... 31
4. Zuigelingenvoeding ............................................................................................................................................................ 33
5. Voeding van peuter tot adolescent ............................................................................................................................... 34
6. Antropometrie...................................................................................................................................................................... 34
7. Aanbeveling bij kinderen.................................................................................................................................................. 34
Voeding in specifieke doelgroepen: ouderen ............................................................................................................................ 35
1. Rol van voeding bij verouderen ..................................................................................................................................... 35
2. Speciale noden .................................................................................................................................................................... 36
3. Risicofactoren ...................................................................................................................................................................... 36
4. Diëten bij ouderen .............................................................................................................................................................. 37
Voedingsallergie.................................................................................................................................................................................. 37
1. Begrippen .............................................................................................................................................................................. 37
2. Algemeen............................................................................................................................................................................... 37
3. Specifieke allergenen ....................................................................................................................................................... 38
4. Niet-allergische voedselovergevoeligheid ................................................................................................................ 38
2
,Relatie tussen voeding en gezondheid
1. Wat is voeding?
De menselijke voeding is een complex, veelzijdig wetenschappelijk domein dat aantoont hoe stoffen
in voedingsmiddelen essentiële voeding bieden voor het behoud van het leven.
Een geïntegreerde invalshoek bekijkt humane voeding van het kleinste moleculaire proces in het
lichaam tot de sociale omgeving van voeding.
2. Link tussen voeding en gezondheid
- Optimale voeding: voldoende en gebalanceerd dieet → gezondheid, well-being, een normale
ontwikkeling en een hoge levenskwaliteit
- Ondervoeding: te weinig nutriënten en energie → verlaagde fysieke en mentale
ontwikkeling, verlaagde immuniteit, verhoogd risico op infectieuze ziektes
- Overvoeding: te veel consumeren → obesitas, metabool syndroom, cardiovasculaire risico’s
- Veel voorkomende doodsoorzaak bij jonge baby’s: voedingstekorten of voedingsstoftekorten
- Veel voorkomende doodsoorzaken bij ouderen: groter risico op diabetes, cardiovasculaire
ziektes → zijn gerelateerd met voeding en beweging
• Grootste risico’s: tekort aan fruit, groenten en volkoren granen, te veel zoutinname,
te weinig omega-3
3. Link tussen dieet en klinische veranderingen
- Voorbeeld: osteoporose: studie onderzoekt of er een verbetering is bij vergrote inname van
calcium → lange studie, zijn er surrogaat-outcomes? → goeie surrogaat-outcome is een
stijging in de Bone Mineral Density (is rechtstreeks gerelateerd aan botmassa) → bij een
positieve invloed op BMD kan men stellen dat er een positieve invloed is voor de
osteoporose
- Voorbeeld: groeimelken: studie ziet wel een stijging van vitamine D en ijzer in het bloed,
maar er zijn geen gevalideerde surrogate-outcomes of intermediate outcomes → enkel een
indicator van blootstelling → geen bewijs voor een clinical outcome
- Er zijn ziekten die men kan ‘oplossen’ met een veranderd voedingspatroon: anemieën,
vitaminetekorten, mineraaltekorten, toxiciteiten…
- Er zijn ook ziekten die men kan ondersteunen met voeding: arthritis, diabetes, hypertensie
- Bij kanker of osteoporose kan met voeding als hulpmiddel gebruiken
• Kanker: voor de chemokuur een verlaagd aantal kCal laten eten → verhoogde
autofagie → effectievere chemo
- Wanneer men van jongs af aan een gezond en gevariëerd voedingspatroon volgt, is er een
significante verlaging op het risico op chronische ziekten op latere leeftijd
3
, - Verschillende factoren beïnvloeden ons voedingspatroon:
• Food environment: welke voeding kunnen we betalen, welke voeding is er
beschikbaar, welke voeding is het makkelijkst?
• Social environment: welke normen, hygiëne, educatie rond voeding?
• Health environment: is er toegang tot preventieve en curatieve services?
• Living environment: welke infrastructuur, water, sanitair?
Macronutriënten: koolhydraten
1. Indeling – beschrijving – rol – bronnen
- Indeling: polysachariden, vrije suikers (mono/dissachariden en polyolen), korte keten KH
• Enkelvoudig = 1 suikermolecule → galactose, glucose of fructose
→ Glucose (dextrose): in nuchtere toestand ongeveer 90mg/dl in plasma, vrij
aanwezig in voedingsmiddelen, productie uit zetmeel door hydrolyse
→ Fructose (fruitsuiker): productie uit zetmeel door hydrolyse en fermentatie of
uit sucrose, vrij aanwezig in voedingsmiddelen (fruit, honing, planten)
→ Galactose: komt vrij bij vertering van lactose, bestanddeel van plantaardige
polysachariden
• Meervoudig: 2 suikermoleculen
→ Sucrose (glucose + fructose): meest voorkomende disacharide, productie uit
suikerbiet en suikerriet, aanwezig in veel voedingmiddelen
→ Lactose (glucose + galactose): aanwezig in zoogdierenmelk, tragere
vertering dan sucrose, licht laxatieve werking, opwarming: ontstaan
onverteerbaar lactulose (=prebiotica), helpt bij opname van calcium
→ Maltose (glucose + glucose): moutsuiker, verwaarloosbaar als
voedingskoolhydraat
→ Isomaltose (placebocomponent) – trehalose – cellobiose
• Meervoudig: >3 suikermoleculen
→ Fructoseoligosachariden → prebiotisch, helpen bij aanmaak SCFA
→ Raffinose
→ Maltodextrine= 5-11 glucoses
→ Zetmeel: plantaardige glucosepolymeer: amylose + amylopectine, rauw is dit
niet te verteren: vocht en temperatuur nodig om ketens losser te maken,
kwantitatief belangrijkste KH in voeding
→ Glycogeen: dierlijke glucosepolymeer
→ Voedingsvezels: onverteerbare niet-zetmeel polysachariden zoals cellulose,
pectine en lignine → verdwijnen bij het raffineren van producten
• Verteerbare KH: glucose, fructose, galactose, maltose en zetmeel → glycemische
KH → zorgen voor een stijging van de bloedsuikerspiegel bij inname
→ Worden afgebroken in de dunne darm
• Onverteerbare KH: resistent zetmeel, pectine, betaglucanen, oligosachariden zoals
FOS → niet gycemische KH
→ Worden afgebroken in de dikke darm door de darmbacteriën
→ Niet-oplosbare voedingsvezels: zorgen voor verhoogde verzadiging en een
verhoogde massa stoelgang door het bulking effect
→ Oplosbare voedingsvezels verhogen de massa van de stoelgang door een
groter aandeel bacteriën
• Suikeralcoholen = polyolen
→ Sorbitol: in fruit aanwezig, trage en onvolledige absorptie → suikervervanger
in dieetvoeding, veroorzaakt flatulentie
→ Xylitol: gebruikt in kauwgom als alternatieve zoetstof (minder kCal)
4
, - Rol van koolhydraten: bron van energie (4kcal/g), energieopslag, essentiële bron voor
centraal zenuwstelsel, antiketogeen effect, eiwitsparend effect, vorming van niet-
essentiële aminozuren
- Eigenschappen van voedingsvezels
• Wateroplosbaarheid bepaald de viscositeit in de dunne darm en fermenteerbaarheid
in de dikke darm
• Waterbindend vermogen: veel water binden = bulking effect
• Absorptie van andere stoffen: voedingsvezels nodig om galzouten, vetzuren,
cholesterol, vet, kationen etc (terug) op te nemen
- Vertering: monosachariden kunnen rechtstreeks in de bloedbaan, grotere moleculen
moeten afgebroken worden door enzymes: amylase en disacharidases (lactase, maltase..)
• Opname via actief transport voor glucose en galactose, polyolen diffunderen en
fructose gaat via een carrier
2. Metabool lot
- Bloedsuikerspiegel stijgt 1-2u na de maaltijd en neemt daarna weer af
- Suiker in bloed → insulineproductie → bloedsuikerspiegel daalt weer door opname glucose
in lichaamscellen
- Stabiele bloedsuikerspiegel is belangrijk (70-120 mg/dl)
• Hypoglycemie (te laag) en hyperglycemie (te hoog) is schadelijk voor het lichaam
• Bij tekort aan glucose: gluconeogenese uit aminozuren en glycerol
3. Glycemische respons
- Snelheid van opname glucose uit bloed verschilt per soort eten of drinken → glycemische
respons/index
- Wordt beïnvloed door de structurele eigenschappen van de voeding, de eigenschappen van
het zetmeel en de aard van de nutriënten
- Lage GI = trage opname → veel voedingsvezels (verteren traag) en weinig vrije suiker
- Hoge GI = snelle opname → veel vrije suikers
- Bepaling van GI (%): respons van 50g KH/respons 50g wit brood
- Linzen (bolletjes) vs cola (vierkantjes)
- Glycemic load: weerslag van de volledige maaltijd
• GL= KH gehalte per portie x GI van het levensmiddel
→ Hoge GL > 20g
→ Middelmatig 10-20g
→ Laag <10g
5
,4. Aanbevelingen
- Totale inname van koolhydraten: >55% van de totale energiebehoefte
- Vooral uit complexe KH zoals volle granen, peulgewassen en groenten en fruit → zijn rijk
aan vezels, essentiële micronutriënten en antioxydantia
• Verhoogd gebruik van deze voedingsmiddelen verlaagt de vetfractie van de globale
voedingsopname
- Toegevoegde suikers >10% van de TEB
- Voedingsvezels: >30g/dag → verbetering van de darmfunctie, daling risico op
cardiovasculaire pathologieën, obesitas, bepaalde kankertypes, infectie en inflammatie
5. Koolhydraten en gezondheid
- Good carbs vs bad carbs?
• Good: complexe KH zoals volle granen, groene groenten en fruit
• “Bad”: enkele KH zoals snoep, gesuikerde ontbijtgranen, wit brood, frisdrank
- Suikerhoudende frisdranken: onderzoek toont aan dat calorievrije frisdranken een
gereduceerde gewichtstoename veroorzaken dan hun gesuikerde varianten bij langdurig
gebruik ervan
• Andere studie toonde aan dat consumenten van een frisdrank met meer high-
fructose corn syrup (vooral in USA gebruikt) een negatieve evolutie hebben naar
lipidenverhouding toe, meer urinezuur produceren en een hogere gewichtstoename
hebben
• Suikerhoudende frisdranken zijn lege calorieën → geen nutritionele waarde,
verminderde verzadiging na consumptie
• Ze veroorzaken een piek in de bloedglucose → stimulatie eetlust →
gewichtstoename
• Metabolisatie van sucrose/HFCS: verhoogde urinezuurproductie → jicht
• → verhoogde insulineresistentie en dyslipidemie → cardiovasculaire ziekten en
diabetes
- Afbraak van fructose kan ook via de novo lipogenese: 5-7% van de VLDL komt van suiker
• Dagelijkse overfeeding van 150-20g vet en 750-1000g KH → 5g vet per dag nieuw
gesynthetiseerd
• → hoge intake van fructose zorgt voor metabole aanpassingen → heel belangrijk in
kader van obesitas en diabetes
• Normale conversie van fructose
→ <1% direct naar plasmatriglyceriden
→ 30-55% in lever naar glucose
→ 25% naar lactaat → verzuring van het milieu
→ 15% naar glycogeen
- Te weinig intake van KH → afbraak spierweefsel
• Vasten: na 2 à 3 dagen niet eten: ketose → productie ketonen door omzetting van
eiwitten naar glucose
- Vezelrijke voeding: verlicht constipatie, vermindert transittijd en verhoogt het
stoelganggewicht, vermindert diverticulose en diverticulitis, hemorroïden, hiatus hernia en
varices, heeft een cholesterolverlagend effect
• Hebben mogelijk een beschermend effect tegen darmkanker
- Overgewicht: tegenstrijdige onderzoeksresultaten, wel bewezen invloed van
suikerhoudende dranken
- Tandproblemen: bacteriën in de mond zetten disachariden om in zuur → aantasting
tandglazuur en tandweefsel → gaatjes
- Gedrag: geen bewijzen voor verbanden tussen suikerinname en gedrag
6
, - Sport en inspanning: KH zijn energieleverancier (60-70g/u)
• Snelle anaërobe verbranding → lactaatproductie
• Aanleg glycogeenvoorraad in spier bij en na langdurige inspanning
6. Low calorie sweeteners
- Zijn alternatieve zoetstoffen: met geen tot weinig kCal, gebruikt in voeding, dranken en
medicijnen, veilig binnen de ADI
- Vb: aspartaam, saccharine, acesulfaam K, sucralose, neotaam
- Voordelen: geen invloed op eetlust, daling van calorie-inname, betere tandhygiëne, geen
invloed op bloedsuikerspiegel
7. Andere KH-gerelateerde componenten
- Probiotica (yakult, activia): levende micro-organismen die, wanneer toegediend in
voldoende hoeveelheid, een gezondheidsvoordeel bieden voor de gastheer
- Prebiotica: niet-levende voedingscomponent die de gezondheid bevorderd door modulatie
van de microbiota
- Synbiotica: pre en probiotica samen
- Postbiotica: bijproducten van probiotica
➔ Hebben een invloed op de samenstelling van het microbioom, hebben invloed op
merkers van het immuunsysteem en de activiteit van de microbiota
Lipiden
1. Indeling
- Glyceriden: vetzuren via esterbindingen verbonden aan glycerol: 1 glycerol kan 3
verschillende vetzuren binden → verzadigd, mono-onverzadigd of poly-onverzadigd
• Smeltpunt afhankelijk van de samenstelling van de vetzuren (verzadiging,
ketenlengte en aanwezigheid van trans dubbele bindingen)
- Vetzuren: keten van 4 tot 22 C-atomen (altijd even)
• Korte keten (2-4): short chain fatty acids → komen bijna niet voor in voeding, wel in
gefermenteerde producten zoals kimchi of kombucha
• Middellangeketen (6-12): via bloedbaan getransporteerd na opname
• Lange keten (14-18): worden via lymfeklierensysteem getransporteerd na opname
• Zeer lange keten (20-22)
• Verzadigingsgraad: verzadigd (geen dubbele bindingen), enkelvoudig of meervoudig
verzadigd (wel dubbele bindingen)
→ Verzadigd: dierlijke vetten
→ Mono-onverzadigd: omega 9 vetzuren: olijfolie, avocado, pinda
→ Polyonverzadigd: eicosapentanoieenzuur en docosahexoieenzuur
- Fosfolipiden: diglyceride + fosforzuur met inositol/choline/serine/ethanolamine
• Polaire en apolaire groep → amfipatische molecule
- Sterolen (steroïden): polycyclische alcoholen: 4 ringen met wisselende ketens
• Cholesterol: enkel in dierlijke producten
• Fytosterolen: van plantaardige oorsprong
- Trans-vetzuren: ontstaan door partiële hydrogenatie van onverzadigde vetten: doet LDL-c
stijgen en HDL-c dalen → veel schadelijker dan cis-vetzuren
- Lipiden kunnen ook vetalcoholen, gangliosiden, cerebrosiden, vitamine A,D,E, K en
cartenoïden bevatten
7
Inhoud
Relatie tussen voeding en gezondheid ...........................................................................................................................................3
1. Wat is voeding? .......................................................................................................................................................................3
2. Link tussen voeding en gezondheid ................................................................................................................................3
3. Link tussen dieet en klinische veranderingen.............................................................................................................3
Macronutriënten: koolhydraten ....................................................................................................................................................... 4
1. Indeling – beschrijving – rol – bronnen ........................................................................................................................ 4
2. Metabool lot ............................................................................................................................................................................ 5
3. Glycemische respons .......................................................................................................................................................... 5
4. Aanbevelingen ........................................................................................................................................................................6
5. Koolhydraten en gezondheid .............................................................................................................................................6
6. Low calorie sweeteners ......................................................................................................................................................7
7. Andere KH-gerelateerde componenten ........................................................................................................................7
Lipiden .......................................................................................................................................................................................................7
1. Indeling ......................................................................................................................................................................................7
2. Bronnen.................................................................................................................................................................................... 8
3. Vertering en absorptie ........................................................................................................................................................ 8
4. Rol en relatie tot gezondheid.............................................................................................................................................9
5. Gezondheidsaspecten ..........................................................................................................................................................9
Eiwitten ................................................................................................................................................................................................... 10
1. Aminozuren ........................................................................................................................................................................... 10
2. Indeling en structuur eiwitten ......................................................................................................................................... 10
3. Bronnen................................................................................................................................................................................... 10
4. Vertering en absorptie ........................................................................................................................................................ 11
5. Rol en de relatie met gezondheid ................................................................................................................................... 11
Voedingsaanbevelingen ..................................................................................................................................................................... 12
Micronutriënten .................................................................................................................................................................................... 13
1. Vitaminen ................................................................................................................................................................................ 13
Vitamine A (retinoïden) ............................................................................................................................................................ 13
Vitamine D .................................................................................................................................................................................... 13
Vitamine E..................................................................................................................................................................................... 14
Vitamine K .................................................................................................................................................................................... 14
Vitamine C (ascorbinezuur) .................................................................................................................................................... 14
B-vitamines.................................................................................................................................................................................. 15
2. Mineralen en sporenelementen...................................................................................................................................... 16
Natrium.......................................................................................................................................................................................... 17
Calcium .......................................................................................................................................................................................... 17
Ijzer ................................................................................................................................................................................................. 18
1
, Zink ................................................................................................................................................................................................. 19
Jodium ........................................................................................................................................................................................... 19
Selenium ....................................................................................................................................................................................... 19
Geintegreerde rol ....................................................................................................................................................................... 19
Energiebalans ...................................................................................................................................................................................... 20
Ondervoeding ........................................................................................................................................................................................ 21
3. Soorten ondervoeding........................................................................................................................................................ 21
4. Honger en voedselonzekerheid ..................................................................................................................................... 23
5. Risicopersonen .................................................................................................................................................................... 23
6. Opsporen van ondervoeding ........................................................................................................................................... 24
7. Preventie en behandeling ................................................................................................................................................ 24
Overgewicht .......................................................................................................................................................................................... 25
Voeding en chronische aandoeningen ......................................................................................................................................... 27
1. Cardiovasculaire aandoeningen .................................................................................................................................... 27
Gezond vasculair systeem: .................................................................................................................................................... 27
Pathologie van CVD .................................................................................................................................................................. 27
Management van CVD ............................................................................................................................................................. 28
Voedingsmiddelen..................................................................................................................................................................... 28
Functionele voeding ................................................................................................................................................................. 29
Dieetpatronen ............................................................................................................................................................................. 29
Richtlijnen .................................................................................................................................................................................... 29
2. Diabetes ................................................................................................................................................................................. 30
Voeding in specifieke doelgroepen: eerste duizend dagen ................................................................................................... 31
1. Preconceptie.......................................................................................................................................................................... 31
2. 1000 dagen concept ............................................................................................................................................................. 31
3. Voeding bij zwangerschap en lactatie .......................................................................................................................... 31
4. Zuigelingenvoeding ............................................................................................................................................................ 33
5. Voeding van peuter tot adolescent ............................................................................................................................... 34
6. Antropometrie...................................................................................................................................................................... 34
7. Aanbeveling bij kinderen.................................................................................................................................................. 34
Voeding in specifieke doelgroepen: ouderen ............................................................................................................................ 35
1. Rol van voeding bij verouderen ..................................................................................................................................... 35
2. Speciale noden .................................................................................................................................................................... 36
3. Risicofactoren ...................................................................................................................................................................... 36
4. Diëten bij ouderen .............................................................................................................................................................. 37
Voedingsallergie.................................................................................................................................................................................. 37
1. Begrippen .............................................................................................................................................................................. 37
2. Algemeen............................................................................................................................................................................... 37
3. Specifieke allergenen ....................................................................................................................................................... 38
4. Niet-allergische voedselovergevoeligheid ................................................................................................................ 38
2
,Relatie tussen voeding en gezondheid
1. Wat is voeding?
De menselijke voeding is een complex, veelzijdig wetenschappelijk domein dat aantoont hoe stoffen
in voedingsmiddelen essentiële voeding bieden voor het behoud van het leven.
Een geïntegreerde invalshoek bekijkt humane voeding van het kleinste moleculaire proces in het
lichaam tot de sociale omgeving van voeding.
2. Link tussen voeding en gezondheid
- Optimale voeding: voldoende en gebalanceerd dieet → gezondheid, well-being, een normale
ontwikkeling en een hoge levenskwaliteit
- Ondervoeding: te weinig nutriënten en energie → verlaagde fysieke en mentale
ontwikkeling, verlaagde immuniteit, verhoogd risico op infectieuze ziektes
- Overvoeding: te veel consumeren → obesitas, metabool syndroom, cardiovasculaire risico’s
- Veel voorkomende doodsoorzaak bij jonge baby’s: voedingstekorten of voedingsstoftekorten
- Veel voorkomende doodsoorzaken bij ouderen: groter risico op diabetes, cardiovasculaire
ziektes → zijn gerelateerd met voeding en beweging
• Grootste risico’s: tekort aan fruit, groenten en volkoren granen, te veel zoutinname,
te weinig omega-3
3. Link tussen dieet en klinische veranderingen
- Voorbeeld: osteoporose: studie onderzoekt of er een verbetering is bij vergrote inname van
calcium → lange studie, zijn er surrogaat-outcomes? → goeie surrogaat-outcome is een
stijging in de Bone Mineral Density (is rechtstreeks gerelateerd aan botmassa) → bij een
positieve invloed op BMD kan men stellen dat er een positieve invloed is voor de
osteoporose
- Voorbeeld: groeimelken: studie ziet wel een stijging van vitamine D en ijzer in het bloed,
maar er zijn geen gevalideerde surrogate-outcomes of intermediate outcomes → enkel een
indicator van blootstelling → geen bewijs voor een clinical outcome
- Er zijn ziekten die men kan ‘oplossen’ met een veranderd voedingspatroon: anemieën,
vitaminetekorten, mineraaltekorten, toxiciteiten…
- Er zijn ook ziekten die men kan ondersteunen met voeding: arthritis, diabetes, hypertensie
- Bij kanker of osteoporose kan met voeding als hulpmiddel gebruiken
• Kanker: voor de chemokuur een verlaagd aantal kCal laten eten → verhoogde
autofagie → effectievere chemo
- Wanneer men van jongs af aan een gezond en gevariëerd voedingspatroon volgt, is er een
significante verlaging op het risico op chronische ziekten op latere leeftijd
3
, - Verschillende factoren beïnvloeden ons voedingspatroon:
• Food environment: welke voeding kunnen we betalen, welke voeding is er
beschikbaar, welke voeding is het makkelijkst?
• Social environment: welke normen, hygiëne, educatie rond voeding?
• Health environment: is er toegang tot preventieve en curatieve services?
• Living environment: welke infrastructuur, water, sanitair?
Macronutriënten: koolhydraten
1. Indeling – beschrijving – rol – bronnen
- Indeling: polysachariden, vrije suikers (mono/dissachariden en polyolen), korte keten KH
• Enkelvoudig = 1 suikermolecule → galactose, glucose of fructose
→ Glucose (dextrose): in nuchtere toestand ongeveer 90mg/dl in plasma, vrij
aanwezig in voedingsmiddelen, productie uit zetmeel door hydrolyse
→ Fructose (fruitsuiker): productie uit zetmeel door hydrolyse en fermentatie of
uit sucrose, vrij aanwezig in voedingsmiddelen (fruit, honing, planten)
→ Galactose: komt vrij bij vertering van lactose, bestanddeel van plantaardige
polysachariden
• Meervoudig: 2 suikermoleculen
→ Sucrose (glucose + fructose): meest voorkomende disacharide, productie uit
suikerbiet en suikerriet, aanwezig in veel voedingmiddelen
→ Lactose (glucose + galactose): aanwezig in zoogdierenmelk, tragere
vertering dan sucrose, licht laxatieve werking, opwarming: ontstaan
onverteerbaar lactulose (=prebiotica), helpt bij opname van calcium
→ Maltose (glucose + glucose): moutsuiker, verwaarloosbaar als
voedingskoolhydraat
→ Isomaltose (placebocomponent) – trehalose – cellobiose
• Meervoudig: >3 suikermoleculen
→ Fructoseoligosachariden → prebiotisch, helpen bij aanmaak SCFA
→ Raffinose
→ Maltodextrine= 5-11 glucoses
→ Zetmeel: plantaardige glucosepolymeer: amylose + amylopectine, rauw is dit
niet te verteren: vocht en temperatuur nodig om ketens losser te maken,
kwantitatief belangrijkste KH in voeding
→ Glycogeen: dierlijke glucosepolymeer
→ Voedingsvezels: onverteerbare niet-zetmeel polysachariden zoals cellulose,
pectine en lignine → verdwijnen bij het raffineren van producten
• Verteerbare KH: glucose, fructose, galactose, maltose en zetmeel → glycemische
KH → zorgen voor een stijging van de bloedsuikerspiegel bij inname
→ Worden afgebroken in de dunne darm
• Onverteerbare KH: resistent zetmeel, pectine, betaglucanen, oligosachariden zoals
FOS → niet gycemische KH
→ Worden afgebroken in de dikke darm door de darmbacteriën
→ Niet-oplosbare voedingsvezels: zorgen voor verhoogde verzadiging en een
verhoogde massa stoelgang door het bulking effect
→ Oplosbare voedingsvezels verhogen de massa van de stoelgang door een
groter aandeel bacteriën
• Suikeralcoholen = polyolen
→ Sorbitol: in fruit aanwezig, trage en onvolledige absorptie → suikervervanger
in dieetvoeding, veroorzaakt flatulentie
→ Xylitol: gebruikt in kauwgom als alternatieve zoetstof (minder kCal)
4
, - Rol van koolhydraten: bron van energie (4kcal/g), energieopslag, essentiële bron voor
centraal zenuwstelsel, antiketogeen effect, eiwitsparend effect, vorming van niet-
essentiële aminozuren
- Eigenschappen van voedingsvezels
• Wateroplosbaarheid bepaald de viscositeit in de dunne darm en fermenteerbaarheid
in de dikke darm
• Waterbindend vermogen: veel water binden = bulking effect
• Absorptie van andere stoffen: voedingsvezels nodig om galzouten, vetzuren,
cholesterol, vet, kationen etc (terug) op te nemen
- Vertering: monosachariden kunnen rechtstreeks in de bloedbaan, grotere moleculen
moeten afgebroken worden door enzymes: amylase en disacharidases (lactase, maltase..)
• Opname via actief transport voor glucose en galactose, polyolen diffunderen en
fructose gaat via een carrier
2. Metabool lot
- Bloedsuikerspiegel stijgt 1-2u na de maaltijd en neemt daarna weer af
- Suiker in bloed → insulineproductie → bloedsuikerspiegel daalt weer door opname glucose
in lichaamscellen
- Stabiele bloedsuikerspiegel is belangrijk (70-120 mg/dl)
• Hypoglycemie (te laag) en hyperglycemie (te hoog) is schadelijk voor het lichaam
• Bij tekort aan glucose: gluconeogenese uit aminozuren en glycerol
3. Glycemische respons
- Snelheid van opname glucose uit bloed verschilt per soort eten of drinken → glycemische
respons/index
- Wordt beïnvloed door de structurele eigenschappen van de voeding, de eigenschappen van
het zetmeel en de aard van de nutriënten
- Lage GI = trage opname → veel voedingsvezels (verteren traag) en weinig vrije suiker
- Hoge GI = snelle opname → veel vrije suikers
- Bepaling van GI (%): respons van 50g KH/respons 50g wit brood
- Linzen (bolletjes) vs cola (vierkantjes)
- Glycemic load: weerslag van de volledige maaltijd
• GL= KH gehalte per portie x GI van het levensmiddel
→ Hoge GL > 20g
→ Middelmatig 10-20g
→ Laag <10g
5
,4. Aanbevelingen
- Totale inname van koolhydraten: >55% van de totale energiebehoefte
- Vooral uit complexe KH zoals volle granen, peulgewassen en groenten en fruit → zijn rijk
aan vezels, essentiële micronutriënten en antioxydantia
• Verhoogd gebruik van deze voedingsmiddelen verlaagt de vetfractie van de globale
voedingsopname
- Toegevoegde suikers >10% van de TEB
- Voedingsvezels: >30g/dag → verbetering van de darmfunctie, daling risico op
cardiovasculaire pathologieën, obesitas, bepaalde kankertypes, infectie en inflammatie
5. Koolhydraten en gezondheid
- Good carbs vs bad carbs?
• Good: complexe KH zoals volle granen, groene groenten en fruit
• “Bad”: enkele KH zoals snoep, gesuikerde ontbijtgranen, wit brood, frisdrank
- Suikerhoudende frisdranken: onderzoek toont aan dat calorievrije frisdranken een
gereduceerde gewichtstoename veroorzaken dan hun gesuikerde varianten bij langdurig
gebruik ervan
• Andere studie toonde aan dat consumenten van een frisdrank met meer high-
fructose corn syrup (vooral in USA gebruikt) een negatieve evolutie hebben naar
lipidenverhouding toe, meer urinezuur produceren en een hogere gewichtstoename
hebben
• Suikerhoudende frisdranken zijn lege calorieën → geen nutritionele waarde,
verminderde verzadiging na consumptie
• Ze veroorzaken een piek in de bloedglucose → stimulatie eetlust →
gewichtstoename
• Metabolisatie van sucrose/HFCS: verhoogde urinezuurproductie → jicht
• → verhoogde insulineresistentie en dyslipidemie → cardiovasculaire ziekten en
diabetes
- Afbraak van fructose kan ook via de novo lipogenese: 5-7% van de VLDL komt van suiker
• Dagelijkse overfeeding van 150-20g vet en 750-1000g KH → 5g vet per dag nieuw
gesynthetiseerd
• → hoge intake van fructose zorgt voor metabole aanpassingen → heel belangrijk in
kader van obesitas en diabetes
• Normale conversie van fructose
→ <1% direct naar plasmatriglyceriden
→ 30-55% in lever naar glucose
→ 25% naar lactaat → verzuring van het milieu
→ 15% naar glycogeen
- Te weinig intake van KH → afbraak spierweefsel
• Vasten: na 2 à 3 dagen niet eten: ketose → productie ketonen door omzetting van
eiwitten naar glucose
- Vezelrijke voeding: verlicht constipatie, vermindert transittijd en verhoogt het
stoelganggewicht, vermindert diverticulose en diverticulitis, hemorroïden, hiatus hernia en
varices, heeft een cholesterolverlagend effect
• Hebben mogelijk een beschermend effect tegen darmkanker
- Overgewicht: tegenstrijdige onderzoeksresultaten, wel bewezen invloed van
suikerhoudende dranken
- Tandproblemen: bacteriën in de mond zetten disachariden om in zuur → aantasting
tandglazuur en tandweefsel → gaatjes
- Gedrag: geen bewijzen voor verbanden tussen suikerinname en gedrag
6
, - Sport en inspanning: KH zijn energieleverancier (60-70g/u)
• Snelle anaërobe verbranding → lactaatproductie
• Aanleg glycogeenvoorraad in spier bij en na langdurige inspanning
6. Low calorie sweeteners
- Zijn alternatieve zoetstoffen: met geen tot weinig kCal, gebruikt in voeding, dranken en
medicijnen, veilig binnen de ADI
- Vb: aspartaam, saccharine, acesulfaam K, sucralose, neotaam
- Voordelen: geen invloed op eetlust, daling van calorie-inname, betere tandhygiëne, geen
invloed op bloedsuikerspiegel
7. Andere KH-gerelateerde componenten
- Probiotica (yakult, activia): levende micro-organismen die, wanneer toegediend in
voldoende hoeveelheid, een gezondheidsvoordeel bieden voor de gastheer
- Prebiotica: niet-levende voedingscomponent die de gezondheid bevorderd door modulatie
van de microbiota
- Synbiotica: pre en probiotica samen
- Postbiotica: bijproducten van probiotica
➔ Hebben een invloed op de samenstelling van het microbioom, hebben invloed op
merkers van het immuunsysteem en de activiteit van de microbiota
Lipiden
1. Indeling
- Glyceriden: vetzuren via esterbindingen verbonden aan glycerol: 1 glycerol kan 3
verschillende vetzuren binden → verzadigd, mono-onverzadigd of poly-onverzadigd
• Smeltpunt afhankelijk van de samenstelling van de vetzuren (verzadiging,
ketenlengte en aanwezigheid van trans dubbele bindingen)
- Vetzuren: keten van 4 tot 22 C-atomen (altijd even)
• Korte keten (2-4): short chain fatty acids → komen bijna niet voor in voeding, wel in
gefermenteerde producten zoals kimchi of kombucha
• Middellangeketen (6-12): via bloedbaan getransporteerd na opname
• Lange keten (14-18): worden via lymfeklierensysteem getransporteerd na opname
• Zeer lange keten (20-22)
• Verzadigingsgraad: verzadigd (geen dubbele bindingen), enkelvoudig of meervoudig
verzadigd (wel dubbele bindingen)
→ Verzadigd: dierlijke vetten
→ Mono-onverzadigd: omega 9 vetzuren: olijfolie, avocado, pinda
→ Polyonverzadigd: eicosapentanoieenzuur en docosahexoieenzuur
- Fosfolipiden: diglyceride + fosforzuur met inositol/choline/serine/ethanolamine
• Polaire en apolaire groep → amfipatische molecule
- Sterolen (steroïden): polycyclische alcoholen: 4 ringen met wisselende ketens
• Cholesterol: enkel in dierlijke producten
• Fytosterolen: van plantaardige oorsprong
- Trans-vetzuren: ontstaan door partiële hydrogenatie van onverzadigde vetten: doet LDL-c
stijgen en HDL-c dalen → veel schadelijker dan cis-vetzuren
- Lipiden kunnen ook vetalcoholen, gangliosiden, cerebrosiden, vitamine A,D,E, K en
cartenoïden bevatten
7
