Samenvatting van het wetenschappelijk denken
Onderdeel Oudheid
Hoorcollege 1
Hoofdstuk 1: Thales
Korte geschiedenis Thales
➢ Leefde in -6de eeuw in Milete
➢ Reductie
➢ Wat we weten verkregen na dood van Thales
o Baseerden zich op ooggetuigen
o Authenciteit van theorieën en uitspraken die men hem toewijst twijfelbaar
➢ Er zijn veel anekdotes over hem bv olijfpers
Eerste natuurfilosoof
Natuurfilosoof is iemand die op samenhangende wijze zonder te verwijzen naar goden of magische
krachten de wereld probeert te verklaren
→ Niet baseren op goden, maar op de waarneming
→ Dit is Westerse filofische traditie: kijken naar feiten en niet naar het niet-waarneembare
Reduceren
➢ Herleiding van veelheid naar eenheid→ zoeken naar het fundamentele van zaken
➢ Reductie is de herleiding van complexiteit naar eenvoudigere zaken
➢ Thales niet de eerste, maar wel degene aan wie we duidelijk reductie kunnen toeschrijven
➢ Reduceerde de veelheid tot 1: water is onderliggend aan al het waarneembare
➢ Water is het meest fundamentele (Thales)
➢ Een vorm van reductie is etymologie
➢ Reductie betekent niet dat men zaken eenvoudiger voortelt dan dat ze zijn, maar wel hoe de delen
van een complex geheel zich verhouden tegenover elkaar
➢ Heeft de aanzet gegeven tot het filosofisch en wetenschappelijk denken en motiveert het
onderzoek: reductie is het zoeken naar een dieperliggende oorzaak
➢ Reductie kan nieuwe interessante dingen aan het licht brengen, zonder garantie dat je de
diepere oorzaak effectief te weten komt
Archè
➢ Thales ging opzoek nar de archè om de hele physis te verklaren
➢ Archè is niet hetzelfde als oorsprong→ geen synoniem: het is oorspong, maar niet in de zin hoe
wij nu oorsprong begrijpen
➢ Is altijd en overal aanwezig in de natuur
➢ Voor Thales→ archè = water
➢ Kenmerken archè
o Gaat niet verloren in de tijd: is en blijft aanwezig
1
, o 1 en onveranderlijk: kleinere hoeveelheden water is nog steeds water
o Water als archè laat zich niet verder opdelen tot een andere archè→ ondelbaar
➢ Wat we begrijpen met archè niet altijd hetzelfde bv Demokritor en zijn atoomleer
Filosofische attitudes
➢ Reductionisme→ je stelt dat elk niveau een archè heeft, die je dan weer kunt verklaren op een
lager niveau
➢ Holisme
o Je stelt dat op elk niveau meer aan de hand is dan je vanuit een lager niveau kan verklaren
o Het geheel is meer dan de delen
o Op eenzelfde niveau blijven om te duiden wat er aan de hand is
➢ Hermeneutiek
o Ihoud van de kennis laat zich herleiden tot opdelen van theorieën in uitdrukkingen en
woorden
o Betekenis is een kwestie van interpreteren
Negatieve bijklank reductionisme
➢ Wanneer rijkheid of genuanceerdheid herleidt word tot steriele en koele eenvoud
➢ Soms zelfs demystificatie
➢ Fysicalisme→ wanneer sociale ontmoetingen herleid worden tot psychologische, biologische,
scheikundige en natuurkundige processen
Etymologie is ook een toepassing van reductie
➢ Archeologie en archaïsme→ hierin zit het woord archè
➢ Biedt inzicht
➢ Mnemotechniek→ geheugenstechniek, handig bij moeilijke woorden
Stelling van Thales
➢ Meetkunde is zelf een vorm van reductie
➢ Je kan een probleem in de werkelijkheid wiskundig aanpakken (formaliseren), waarbij je eenzelfde
wiskundige formule voor meer gelijkaardige problemen kunt inschakelen, op verschillende
plaatsen en op verschillende tijdstippen
➢ Wiskunde is onafhankelijk van plaats en tijdstip
➢ Wiskunde zit in de werkelijkheid
➢ Pythagoras
o Leefde in -6de eeuw
o Legt link tussen wiskunde, werkelijkheid en muziek
o Stelt dat er een relatie bestaat tussen intervallen van toonladders en wiskundige
verhoudingen
o Leidde af: natuur is wiskundig geconstrueerd
▪ De gedachte dat natuur door beoefening van wiskunde begrepen kan worden
heeft tot nu het wetenschappelijk denken beïnvloed
2
,Abstractie
➢ Reductie is een aspect van abstractie
➢ Abstractie is het algemene denkproces waarbij men probeert in de werkelijkheid het gedeelde en
differentiërende te onderscheiden, oftewel datgene wat unificeert en verbindt van wat
particulariseert en ontbindt
➢ Om te abstraheren moet men universaliseren en tegelijk reduceren
o Universaliseren is van het bijzondere naar het algemene
o Je moet een selectie maken van wat in de concrete werkelijkheid kenbaar is en
vervolgens van het vele naar het ene bewegen
Idealiseren
➢ Idealisering is wanneer de concrete werkelijkheid op een inperkende wijze wordt voorspeld en
soms zelfs afhankelijk gemaakt wordt van een achterliggende werkelijkheid
➢ Een voorbeeld van idealiseren zijn natuurwetten→ we laten datgene waarvan we veronderstellen
dat het er niet toe doet buiten beschouwing
➢ Idealiseren kan voortvloeien uit abstractie
Toepassing
➢ Argumenteren
o Als we iemand van iets willen overtuigen, kunnen we zeggen dat het een diepere
waarheid is of dat het van een diepere waarheid afhangt
o Reductie suggereert een fundamenteler verklaringsniveau, zonder dat het dan ook
werkelijk zo hoeft te zijn (hollisme→ altijd iets op hoger niveau dat je niet kunt herleiden)
▪ Hierop kun je wijzen als tegenargument wanneer iemand een reductie aanvoert
als argument
➢ Onderzoeken
o Motiveert verdere verkenning door op te delen en dieper te kijken
o Gaan ervan uit dat er op een lager niveau een verklaring moet bestaan
▪ Maar reductie biedt geen garantie om een verklaring te vinden
➢ Criminologen
o Dieper nadenken over wat bv misdaad is
Hoorcollege 2
Hoofdstuk 2: Anaximander
Belangrijke informatie Anaximander
➢ -6de eeuw
➢ Principe van voldoende reden
3
, Aarde is onbeweeglijk
➢ Alle richtingen zijn gelijk
➢ Geen reden om te bewegen in een bepaalde richting en daarom beweegt ze ook
→ Eerste die het principe van voldoende reden gebruikt
Het principe van voldoende reden
➢ Voor alles wat er gebeurt moet er voldoende reden zijn
➢ Stelt dat voor alles wat gebeurt een oorzaak moet bestaan
➢ Wolff: alles heeft een reden om te bestaan, anders zou het niet bestaan
➢ Von Leibniz: oorzaken blijven meestal niet bekend→ dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn
➢ Betekent niet noodzakelijk dat er een oorzaak moet zijn
Archè volgens Anaximandes is apeiron
➢ Archè is onbepaald→ het is iets onderliggend dat alles en niks is tegelijk (kun je niet kennen)
➢ Archè noemt hij apeiron→ betekent het onbegrensde
➢ Datgene dat onderliggend is aan alle dingen heeft zelf geen kenmerken: het is alles en niks tegelijk
o Er moet iets zijn dat alle dingen gemeen hebben, een ultieme oorzaak
o Daarom is het onbepaald en onvatbaar
o Komt neer op het principe van voldoende reden: alles heeft een (materiële) oorzaak, die
(materiële) oorzaak is onkenbaar→ alles heeft een bestaansreden, maar we kennen die
reden niet
➢ Hij laat het ultieme open: hij benoemt het maar vult niet in, omdat het onkenbaar is en geen
eigenschappen kan hebben, buiten de onkenbaarheid en dat het een voldoende reden is
Verschil tussen redenen en oorzaken
➢ Redenen: vrije keuze→ heeft altijd te maken met een handeling: je doet iets om iets te bekomen
➢ Oorzaken: gebondenheid
➢ Arthur Schopenhauer (18de eeuw)
o Voor alles wat je weet, het feit dat je bestaat, het feit dat je verandert en voor alles wat je
doet zal er een voldoende reden zijn maar niet noodzakelijk een oorzaak
o Redenen geeft altijd aan dat er een denkend subject is (niet bij oorzaken)
Tegenargumenten (David Hume)
➢ Hoe sterk principe ook mag zijn, het valt niet te bewijzen
o Daarom is het ook een principe dat je aanneemt of niet
o Je hebt er een goede reden voor
➢ Je kan niet aantonen dat er een verband is tussen een reden en een oorzakelijkheid
➢ Je kan niet bewijzen dat er een reden is voor de samenhang van de wereld
Toepassingen
4
Onderdeel Oudheid
Hoorcollege 1
Hoofdstuk 1: Thales
Korte geschiedenis Thales
➢ Leefde in -6de eeuw in Milete
➢ Reductie
➢ Wat we weten verkregen na dood van Thales
o Baseerden zich op ooggetuigen
o Authenciteit van theorieën en uitspraken die men hem toewijst twijfelbaar
➢ Er zijn veel anekdotes over hem bv olijfpers
Eerste natuurfilosoof
Natuurfilosoof is iemand die op samenhangende wijze zonder te verwijzen naar goden of magische
krachten de wereld probeert te verklaren
→ Niet baseren op goden, maar op de waarneming
→ Dit is Westerse filofische traditie: kijken naar feiten en niet naar het niet-waarneembare
Reduceren
➢ Herleiding van veelheid naar eenheid→ zoeken naar het fundamentele van zaken
➢ Reductie is de herleiding van complexiteit naar eenvoudigere zaken
➢ Thales niet de eerste, maar wel degene aan wie we duidelijk reductie kunnen toeschrijven
➢ Reduceerde de veelheid tot 1: water is onderliggend aan al het waarneembare
➢ Water is het meest fundamentele (Thales)
➢ Een vorm van reductie is etymologie
➢ Reductie betekent niet dat men zaken eenvoudiger voortelt dan dat ze zijn, maar wel hoe de delen
van een complex geheel zich verhouden tegenover elkaar
➢ Heeft de aanzet gegeven tot het filosofisch en wetenschappelijk denken en motiveert het
onderzoek: reductie is het zoeken naar een dieperliggende oorzaak
➢ Reductie kan nieuwe interessante dingen aan het licht brengen, zonder garantie dat je de
diepere oorzaak effectief te weten komt
Archè
➢ Thales ging opzoek nar de archè om de hele physis te verklaren
➢ Archè is niet hetzelfde als oorsprong→ geen synoniem: het is oorspong, maar niet in de zin hoe
wij nu oorsprong begrijpen
➢ Is altijd en overal aanwezig in de natuur
➢ Voor Thales→ archè = water
➢ Kenmerken archè
o Gaat niet verloren in de tijd: is en blijft aanwezig
1
, o 1 en onveranderlijk: kleinere hoeveelheden water is nog steeds water
o Water als archè laat zich niet verder opdelen tot een andere archè→ ondelbaar
➢ Wat we begrijpen met archè niet altijd hetzelfde bv Demokritor en zijn atoomleer
Filosofische attitudes
➢ Reductionisme→ je stelt dat elk niveau een archè heeft, die je dan weer kunt verklaren op een
lager niveau
➢ Holisme
o Je stelt dat op elk niveau meer aan de hand is dan je vanuit een lager niveau kan verklaren
o Het geheel is meer dan de delen
o Op eenzelfde niveau blijven om te duiden wat er aan de hand is
➢ Hermeneutiek
o Ihoud van de kennis laat zich herleiden tot opdelen van theorieën in uitdrukkingen en
woorden
o Betekenis is een kwestie van interpreteren
Negatieve bijklank reductionisme
➢ Wanneer rijkheid of genuanceerdheid herleidt word tot steriele en koele eenvoud
➢ Soms zelfs demystificatie
➢ Fysicalisme→ wanneer sociale ontmoetingen herleid worden tot psychologische, biologische,
scheikundige en natuurkundige processen
Etymologie is ook een toepassing van reductie
➢ Archeologie en archaïsme→ hierin zit het woord archè
➢ Biedt inzicht
➢ Mnemotechniek→ geheugenstechniek, handig bij moeilijke woorden
Stelling van Thales
➢ Meetkunde is zelf een vorm van reductie
➢ Je kan een probleem in de werkelijkheid wiskundig aanpakken (formaliseren), waarbij je eenzelfde
wiskundige formule voor meer gelijkaardige problemen kunt inschakelen, op verschillende
plaatsen en op verschillende tijdstippen
➢ Wiskunde is onafhankelijk van plaats en tijdstip
➢ Wiskunde zit in de werkelijkheid
➢ Pythagoras
o Leefde in -6de eeuw
o Legt link tussen wiskunde, werkelijkheid en muziek
o Stelt dat er een relatie bestaat tussen intervallen van toonladders en wiskundige
verhoudingen
o Leidde af: natuur is wiskundig geconstrueerd
▪ De gedachte dat natuur door beoefening van wiskunde begrepen kan worden
heeft tot nu het wetenschappelijk denken beïnvloed
2
,Abstractie
➢ Reductie is een aspect van abstractie
➢ Abstractie is het algemene denkproces waarbij men probeert in de werkelijkheid het gedeelde en
differentiërende te onderscheiden, oftewel datgene wat unificeert en verbindt van wat
particulariseert en ontbindt
➢ Om te abstraheren moet men universaliseren en tegelijk reduceren
o Universaliseren is van het bijzondere naar het algemene
o Je moet een selectie maken van wat in de concrete werkelijkheid kenbaar is en
vervolgens van het vele naar het ene bewegen
Idealiseren
➢ Idealisering is wanneer de concrete werkelijkheid op een inperkende wijze wordt voorspeld en
soms zelfs afhankelijk gemaakt wordt van een achterliggende werkelijkheid
➢ Een voorbeeld van idealiseren zijn natuurwetten→ we laten datgene waarvan we veronderstellen
dat het er niet toe doet buiten beschouwing
➢ Idealiseren kan voortvloeien uit abstractie
Toepassing
➢ Argumenteren
o Als we iemand van iets willen overtuigen, kunnen we zeggen dat het een diepere
waarheid is of dat het van een diepere waarheid afhangt
o Reductie suggereert een fundamenteler verklaringsniveau, zonder dat het dan ook
werkelijk zo hoeft te zijn (hollisme→ altijd iets op hoger niveau dat je niet kunt herleiden)
▪ Hierop kun je wijzen als tegenargument wanneer iemand een reductie aanvoert
als argument
➢ Onderzoeken
o Motiveert verdere verkenning door op te delen en dieper te kijken
o Gaan ervan uit dat er op een lager niveau een verklaring moet bestaan
▪ Maar reductie biedt geen garantie om een verklaring te vinden
➢ Criminologen
o Dieper nadenken over wat bv misdaad is
Hoorcollege 2
Hoofdstuk 2: Anaximander
Belangrijke informatie Anaximander
➢ -6de eeuw
➢ Principe van voldoende reden
3
, Aarde is onbeweeglijk
➢ Alle richtingen zijn gelijk
➢ Geen reden om te bewegen in een bepaalde richting en daarom beweegt ze ook
→ Eerste die het principe van voldoende reden gebruikt
Het principe van voldoende reden
➢ Voor alles wat er gebeurt moet er voldoende reden zijn
➢ Stelt dat voor alles wat gebeurt een oorzaak moet bestaan
➢ Wolff: alles heeft een reden om te bestaan, anders zou het niet bestaan
➢ Von Leibniz: oorzaken blijven meestal niet bekend→ dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn
➢ Betekent niet noodzakelijk dat er een oorzaak moet zijn
Archè volgens Anaximandes is apeiron
➢ Archè is onbepaald→ het is iets onderliggend dat alles en niks is tegelijk (kun je niet kennen)
➢ Archè noemt hij apeiron→ betekent het onbegrensde
➢ Datgene dat onderliggend is aan alle dingen heeft zelf geen kenmerken: het is alles en niks tegelijk
o Er moet iets zijn dat alle dingen gemeen hebben, een ultieme oorzaak
o Daarom is het onbepaald en onvatbaar
o Komt neer op het principe van voldoende reden: alles heeft een (materiële) oorzaak, die
(materiële) oorzaak is onkenbaar→ alles heeft een bestaansreden, maar we kennen die
reden niet
➢ Hij laat het ultieme open: hij benoemt het maar vult niet in, omdat het onkenbaar is en geen
eigenschappen kan hebben, buiten de onkenbaarheid en dat het een voldoende reden is
Verschil tussen redenen en oorzaken
➢ Redenen: vrije keuze→ heeft altijd te maken met een handeling: je doet iets om iets te bekomen
➢ Oorzaken: gebondenheid
➢ Arthur Schopenhauer (18de eeuw)
o Voor alles wat je weet, het feit dat je bestaat, het feit dat je verandert en voor alles wat je
doet zal er een voldoende reden zijn maar niet noodzakelijk een oorzaak
o Redenen geeft altijd aan dat er een denkend subject is (niet bij oorzaken)
Tegenargumenten (David Hume)
➢ Hoe sterk principe ook mag zijn, het valt niet te bewijzen
o Daarom is het ook een principe dat je aanneemt of niet
o Je hebt er een goede reden voor
➢ Je kan niet aantonen dat er een verband is tussen een reden en een oorzakelijkheid
➢ Je kan niet bewijzen dat er een reden is voor de samenhang van de wereld
Toepassingen
4
