Pijnenburg (2012)
Hoofdstuk 13 interactief perspectief
Inleiding
Familieleden reageren op elkaar en beïnvloeden daarmee elkaars gedrag. Het gedrag van de een
wordt uitgelokt door het gedrag van de ander (hieronder valt ook de communicatie).
Geschiedenis: verleden-heden
In begin jaren zeventig van de vorige eeuw komen de eerste theorieën van het gedragsmatig
perspectief. Bij de analyse werd de leerprincipes zoals ontwikkeld vanuit het operant leermodel en
bevindingen uit de sociale leertheorie.
De gedragstherapie is in de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Bevindingen uit de cognitieve
therapie zijn opgenomen in het gedragsgerichte perspectief en cognitieve therapie is een essentieel
onderdeel geworden van de gedragstherapeutische werkwijze (CGT). Op grond van deze
ontwikkelingen wordt gedrag als volgt gedefinieerd: ‘Gedrag is een zinvolle reactie op een
betekenisvolle situatie.’ In moderne gedragstherapie wordt niet alleen maar gericht op het
waarneembaar gedrag, maar ook gedachten over zichzelf en omgeving. Binnen relatie- en
gezinstherapie wordt er gewerkt met cognitieve schema’s (cognitieve invloed op de emoties en het
gedrag van familieleden).
Uitgangspunten
Uitgangspunt is dat gedrag wordt aangeleerd. Dit kan via het operante leermodel (operante
conditionering) of het respondente leermodel (klassieke conditionering). In het operante leermodel
wordt het effect van versterkers op het gedrag uitgewerkt en gaat het om de (zinvolle) reactie.
Gedrag neemt toe wanneer dit wordt versterkt.
In het respondente leermodel gaat het om de (betekenisvolle) situatie. Klassieke conditionering is
het leren van betekenissen. Deze worden geworden op grond van associaties die worden gelegd
tussen stimuli. Een manier van associatief leren is het imiteren van mensen. In het leermodel is dit
element uitgewerkt. Imitatie is een belangrijk mechanisme om naar de ontwikkeling van gedrag te
kijken.
Er zijn twee soorten gedrag: overt (waarneembare gedrag) en covert (cognities en opvattingen).
Naast de leermodellen moet ook worden meegenomen is de ontwikkelingsdimensie, de familie als
een interactief systeem. Gedragsbeïnvloeding vindt plaats in de tijd en is een dynamisch proces.
Familie in de problemen
Iedere familie krijgt in de loop der tijd in meer of mindere mate te maken met problemen. In de
meeste gevallen zijn de families in staat deze op te lossen of tegenvallers te verwerken.
Problemen binnen families kunnen ook hardnekkig zijn en moeilijk op te lossen, bijv. wanneer er
sprake is van terugkerende conflicten, afwijzing of overbescherming.
Patterson (1972)beschreef een belangrijk fenomeen die in de basis van problemen met kinderen
ligt, namelijk coercion. Het afdwingen van beloning door kinderen en de reactie van ouders hierop.
Het kind probeert op allerlei manieren zijn behoefte vervuld te krijgen en ouders geven hieraan toe
om er vanaf te zijn. Deze gedragsketen wordt gezien als een voorspellen van gedragsproblemen bij
het kind.
Fallon (1991) heeft een aantal aspecten geschreven die het optimaal functioneren van een familie
vergemakkelijken. Het samen delen van doelen en verwachtingen is hierbij van belang. De
consensus binnen de familie heeft onderling gewenst gedrag tot resultaat.
Therapeut en familie
De therapeutische relatie is vanuit gedragsmatig perspectief een werkrelatie waarbij de therapeut
met de familie aan het werk gaat. De therapeut wordt gezien als een expert en fungeert als gids of
wegwijzer.
De werkwijze
Bij het werken vanuit gedragsmatig perspectief wordt een bepaalde procedure gevolgd. De
therapeut begint met een probleeminventarisatie. Op grond van de inventarisatie formuleert de
therapeut zijn visie en legt deze voor aan de familie. In overleg met de familie komen ze tot een
probleemkeuze; welk probleemgedrag als eerste wordt aangepakt en welke zaken later aan de
orde komen.
Vervolgens is de meting van het probleemgedrag door de familie. Dit fungeert als een nulmeting.
Later in het proces zal de familie nogmaals gevraagd worden het probleemgedrag te meten om zo
inzicht te krijgen in de afname van het probleemgedrag. Ook kan er gevraagd worden wat er
vooraf ging aan het probleemgedrag om zo de uitlokkers in kaart te brengen.
Hoofdstuk 13 interactief perspectief
Inleiding
Familieleden reageren op elkaar en beïnvloeden daarmee elkaars gedrag. Het gedrag van de een
wordt uitgelokt door het gedrag van de ander (hieronder valt ook de communicatie).
Geschiedenis: verleden-heden
In begin jaren zeventig van de vorige eeuw komen de eerste theorieën van het gedragsmatig
perspectief. Bij de analyse werd de leerprincipes zoals ontwikkeld vanuit het operant leermodel en
bevindingen uit de sociale leertheorie.
De gedragstherapie is in de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. Bevindingen uit de cognitieve
therapie zijn opgenomen in het gedragsgerichte perspectief en cognitieve therapie is een essentieel
onderdeel geworden van de gedragstherapeutische werkwijze (CGT). Op grond van deze
ontwikkelingen wordt gedrag als volgt gedefinieerd: ‘Gedrag is een zinvolle reactie op een
betekenisvolle situatie.’ In moderne gedragstherapie wordt niet alleen maar gericht op het
waarneembaar gedrag, maar ook gedachten over zichzelf en omgeving. Binnen relatie- en
gezinstherapie wordt er gewerkt met cognitieve schema’s (cognitieve invloed op de emoties en het
gedrag van familieleden).
Uitgangspunten
Uitgangspunt is dat gedrag wordt aangeleerd. Dit kan via het operante leermodel (operante
conditionering) of het respondente leermodel (klassieke conditionering). In het operante leermodel
wordt het effect van versterkers op het gedrag uitgewerkt en gaat het om de (zinvolle) reactie.
Gedrag neemt toe wanneer dit wordt versterkt.
In het respondente leermodel gaat het om de (betekenisvolle) situatie. Klassieke conditionering is
het leren van betekenissen. Deze worden geworden op grond van associaties die worden gelegd
tussen stimuli. Een manier van associatief leren is het imiteren van mensen. In het leermodel is dit
element uitgewerkt. Imitatie is een belangrijk mechanisme om naar de ontwikkeling van gedrag te
kijken.
Er zijn twee soorten gedrag: overt (waarneembare gedrag) en covert (cognities en opvattingen).
Naast de leermodellen moet ook worden meegenomen is de ontwikkelingsdimensie, de familie als
een interactief systeem. Gedragsbeïnvloeding vindt plaats in de tijd en is een dynamisch proces.
Familie in de problemen
Iedere familie krijgt in de loop der tijd in meer of mindere mate te maken met problemen. In de
meeste gevallen zijn de families in staat deze op te lossen of tegenvallers te verwerken.
Problemen binnen families kunnen ook hardnekkig zijn en moeilijk op te lossen, bijv. wanneer er
sprake is van terugkerende conflicten, afwijzing of overbescherming.
Patterson (1972)beschreef een belangrijk fenomeen die in de basis van problemen met kinderen
ligt, namelijk coercion. Het afdwingen van beloning door kinderen en de reactie van ouders hierop.
Het kind probeert op allerlei manieren zijn behoefte vervuld te krijgen en ouders geven hieraan toe
om er vanaf te zijn. Deze gedragsketen wordt gezien als een voorspellen van gedragsproblemen bij
het kind.
Fallon (1991) heeft een aantal aspecten geschreven die het optimaal functioneren van een familie
vergemakkelijken. Het samen delen van doelen en verwachtingen is hierbij van belang. De
consensus binnen de familie heeft onderling gewenst gedrag tot resultaat.
Therapeut en familie
De therapeutische relatie is vanuit gedragsmatig perspectief een werkrelatie waarbij de therapeut
met de familie aan het werk gaat. De therapeut wordt gezien als een expert en fungeert als gids of
wegwijzer.
De werkwijze
Bij het werken vanuit gedragsmatig perspectief wordt een bepaalde procedure gevolgd. De
therapeut begint met een probleeminventarisatie. Op grond van de inventarisatie formuleert de
therapeut zijn visie en legt deze voor aan de familie. In overleg met de familie komen ze tot een
probleemkeuze; welk probleemgedrag als eerste wordt aangepakt en welke zaken later aan de
orde komen.
Vervolgens is de meting van het probleemgedrag door de familie. Dit fungeert als een nulmeting.
Later in het proces zal de familie nogmaals gevraagd worden het probleemgedrag te meten om zo
inzicht te krijgen in de afname van het probleemgedrag. Ook kan er gevraagd worden wat er
vooraf ging aan het probleemgedrag om zo de uitlokkers in kaart te brengen.
