Niet magisch
04-01-2021 werkgroep 1
Leerdoelen
1. Waar moet een complottheorie aan voldoen en wat is het?
2. Wat is de invloed van (sociale) media op het ontstaan of in stand houden van een
complottheorie?
a. Hoe voorkom of herstel je een complottheorie en kan dit wel?
3. Wat maakt een mens kritisch of niet kritisch?
a. Wie zijn complottheoristen?
4. Hoe ontstaat een complottheorie?
For the next tutorial group meeting on Wednesday, find at least 5 relevant sources on
conspiracy theories and conspirational thinking to answer your learning goals and report
back on their contents in the group. The 5 sources have to include at least 3 peer reviewed
research articles (primary academic source) and at least 1 website. Please keep track of
where and how you found the information.
Nabespreking
Waar moet een complottheorie aan voldoen en wat is het?
Complottheorie (conspiracy theory): overtuigingen die de uiteindelijke oorzaak van een
gebeurtenis, of het verbergen van een gebeurtenis voor publieke kennis, toeschrijven aan
een geheime, onwettige en kwaadaardige plot door meerdere actoren die samenwerken
zijn nuttig in monologische geloofssystemen, aangezien ze het geloofssysteem
bedreigen
o in een monologisch geloofssysteem dient elk van de overtuigingen als bewijs
voor elk van de andere overtuigingen
o hoe meer samenzweringen een monologische denker gelooft, hoe groter de
kans dat hij of zij in een nieuwe complottheorie gelooft, die kan worden
voorgesteld
samenzweringen zijn soms echt, en niet alle complottheorieën zijn geworteld in
monologische geloofssystemen
samenzwering (conspiracism) → de neiging om aan te nemen dat grote openbare
evenementen in het geheim worden georkestreerd door machtige en kwaadwillende
entiteiten
complottheoretici zijn overdreven kritisch over de moderne wetenschap, maar niet
rechtlijnig tegen de wetenschap als een manier om nauwkeurig te beschrijven en de
wereld te begrijpen
o complottheoretici willen het zuiveren en de vrije geest van onderzoek
opnieuw installeren
o hun kritiek is gericht op de aard van wetenschappelijke veronderstellingen,
het gezag van wetenschappelijke instellingen en, de epistemisch en sociaal
werk uitgevoerd door wetenschappers, om deze autoriteit te ondersteunen
o willen sociale, economische en politieke machten onthullen
o het is een soort popsociologie
Haramban, J. & Aupers, S. (2015). Contesting epistemic authority: Conspiracy theories on the
boundaries of science. Public Understanding of Science, 24(4), 466-480. Doi:
10.1177/0963662514559891
,Hoe onderscheid je ware theorieën van complottheorieën?
concept van epistemische rechtvaardiging, uit de filosofie van wetenschappelijke
literatuur, lijkt relevant
o epistemisch gerechtvaardigd (epistemic warrant) → geheel van bewijs en
kennis dat beschikbaar is voor menselijke kenniszoekers op het moment in
kwestie
o onderscheidt wetenschap van pseudowetenschap
religieuze overtuiging, die aanzienlijke variantie heeft bijgedragen voor het
voorspellen van acceptatie door pseudowetenschap
o waarschijnlijk vanwege de aard van een aantal specifieke items in de
pseudowetenschapssubschaal van de overtuigingsenquête, zoals over het
geloof in de evolutietheorie, de ouderdom van de aarde of de etiologie van
iemands seksuele geaardheid
Wat is de invloed van (sociale) media op het ontstaan of in stand houden van een
complottheorie?
Hoe voorkom of herstel je een complottheorie en kan dit wel?
Veel eerdere onderzoeken hebben een negatief verband gevonden tussen
gezondheidsbeschermend gedrag en het geloof in de specifieke vorm van verkeerde
informatie in de volksmond bekend als complottheorie
verband tussen medische samenzweringsopvattingen en onwil om
gezondheidsbeschermend gedrag te vertonen, met betrekken tot vaccinatie of
veiligere seks
YouTube en Facebook zijn geïdentificeerd als belangrijke vectoren voor de
verspreiding van samenzweringsopvattingen en verkeerde informatie over medische
en andere onderwerpen
o sociale media zijn niet gereguleerd
methoden – drie vragenlijstonderzoeken naar het gebruik van sociale media,
samenzweringsovertuigingen en gezondheidsbeschermend gedrag met betrekking to
COVID19 onder Britse ingezetenen werden online uitgevoerd, één met behulp van
een zelf-selecterende steekproef (N=949) en twee met behulp van gestratificeerde
willekeurige steekproeven uit een aangeworven panel (N=2250, N=2254)
resultaten
o positieve relatie COVID19 samenzweringsopvattingen en gebruik van sociale
media als bron van informatie over COVID19
o vond een negatief verband tussen COVID-19 gezondheidsbeschermend
gedrag en het gebruik van sociale media als informatiebron
o positieve relatie tussen gezondheidsbeschermend gedrag en het gebruik van
omroepmedia als informatiebron
o degenen die erin geloven, zijn iets jonger
o degenen die gezondheidsbeschermend gedrag vertonen, zijn iets ouder
o vrouwen waren meer geneigd om alle gezondheidsbeschermende
gedragingen te vertonen dan mannen
o positieve relatie tussen het hebben van een of meer
samenzweringsovertuigingen en voorkeur voor sociale media boven legacy
media als een algemene informatiebron
, o sterke negatieve relatie tussen het vasthouden aan een of meer
samenzweringsopvattingen en het volgen van alle
gezondheidsbeschermende gedragingen
o een sterke positieve relatie tussen het gebruik van sociale mediaplatforms als
bronnen van kennis over COVID-19 en het bezit van een of meer
samenzweringsgeloof
o YouTube had de sterkste associatie met samenzweringsovertuigingen
o positieve associatie tussen COVID-19 samenzweringsopvattingen en het
gebruik van sociale media als informatiebron over COVID-19, en een negatief
verband tussen COVID-19-samenzweringsopvattingen en COVID-19-
specifiek gezondheidsbeschermend gedrag, met de sterkste negatieve
effecten die verband houden met overtuigingen die impliceren dat het
coronavirus mogelijk niet bestaat, dat de dodelijkheid ervan is overdreven, of
dat de symptomen een niet-virale oorzaak kunnen hebben
o COVID-19 samenzweringsopvattingen worden eerder door jongere
respondenten aangehangen, en dat gezondheidsbeschermend gedrag was
geassocieerd met zowel leeftijd als vrouwelijk geslacht
conclusie – bij gebruik als informatiebron kunnen ongereguleerde sociale media een
gezondheidsrisico vormen dat gedeeltelijk maar niet volledig kan worden
teruggebracht tot hun rol als verspreiders van gezondheidsgerelateerde
samenzweringen
Allington D, Duffy B, Wessely S, Dhavan N, Rubin J (2020). Health-protective behaviour, social media
usage and conspiracy belief during the COVID-19 public health emergency. Psychological Medicine
1–7. https://doi.org/10.1017/S003329172000224X
Preventieve maatregelen voor geloof in complottheorieën:
train mensen hoe ze nepnieuwsverhalen kunnen herkennen
o vooral jonge individuen
zeer nuttige gids in zes stappen om te voorkomen dat mensen tijdens COVID19
misleidende informatie krijgen:
o 1) stop met vertellen
o 2) controleer bron
o 3) vertrouw wetenschappers boven politici
o 4) pas op voor je emoties
o 5) tools helpen bij het verifiëren van afbeeldingen en video’s
o 6) weet wat je niet weer
mensen moeten informeren over de bronnen, methoden en handleidingen die ze
kunnen gebruiken om nepnieuws te identificeren tijdens de pandemie
ook een noodzaak om het grote publiek te leren dat we de verspreiding van
verkeerde informatie kunnen voorkomen door deze niet te delen, of gewoon door te
pauzeren voordat je informatie deelt
stop met het tolereren van pseudowetenschappelijke gezondheidspraktijken
o schade voor volksgezondheid
o moet vertrouwen op wetenschap
o noodzaak voor regeringen om bewustmakingsboodschappen te verspreiden
onder het grote publiek
o ontmoedig misleidende informatie en maak geen deel ervan uit
, o stroom van nauwkeurige informatie zal niet alleen voorkomen dat mensen de
negatieve effecten van misleidende informatie ervaren, maar ook het
bevorderen van geïnformeerde besluitvorming
Bin Naeem, S., Bhatti, R. & Khan, A. (2020). International Perspectives and Initiatives. Health
Information and Libraries Journal.
Wat maakt een mens kritisch of niet kritisch?
Wie zijn complottheoristen?
Complottheoretici zijn overdreven kritisch over de moderne wetenschap, maar niet rechtlijnig
tegen de wetenschap als een manier om nauwkeurig te beschrijven en de wereld te
begrijpen
complottheoretici willen het zuiveren en de vrije geest van onderzoek opnieuw
installeren
hun kritiek is gericht op de aard van wetenschappelijke veronderstellingen, het gezag
van wetenschappelijke instellingen en, de epistemisch en sociaal werk uitgevoerd
door wetenschappers, om deze autoriteit te ondersteunen
willen sociale, economische en politieke machten onthullen
het is een soort popsociologie
Haramban, J. & Aupers, S. (2015). Contesting epistemic authority: Conspiracy theories on the
boundaries of science. Public Understanding of Science, 24(4), 466-480. Doi:
10.1177/0963662514559891
Welke factoren maken mensen eerder geneigd om in complottheorieën te geloven?
mensen die in één samenzwering geloofden, geloofden eerder ook in anderen
geloof in samenzweringen was gecorreleerd met anomie, gebrek aan interpersoonlijk
vertrouwen en onzekerheid over werk
o sterke correlatie met de schaam van anomia geeft aan dat het geloof in
samenzweringen verband houdt met gevoelens van vervreemding en
ontevredenheid over het systeem
zwarte en spaanse respondenten geloofden eerder in complottheorieën dan blanke
respondenten
jonge mensen geloofden iets vaker in complottheorieën, maar er waren weinig
significante correlaties met geslacht, opleidingsniveau of beroepscategorie
tijdens perioden van onzekerheid en ontevredenheid hebben mensen vaak behoefte
aan een tastbare vijand waarop ze hun boze gevoelens kunnen uiten
o samenzweringstheorieën kunnen bij dit proces helpen door een tastbare
vijand te geven die de schuld geeft voor problemen die anders ook abstract
en onpersoonlijk
Goertzel, T. (1994). Belief in Conspiracy Theories. Political Psychology, 15(4), 731-742
degenen die erin geloven, zijn iets jonger
degenen die gezondheidsbeschermend gedrag vertonen zijn iets ouder
Allington et al., 2020
04-01-2021 werkgroep 1
Leerdoelen
1. Waar moet een complottheorie aan voldoen en wat is het?
2. Wat is de invloed van (sociale) media op het ontstaan of in stand houden van een
complottheorie?
a. Hoe voorkom of herstel je een complottheorie en kan dit wel?
3. Wat maakt een mens kritisch of niet kritisch?
a. Wie zijn complottheoristen?
4. Hoe ontstaat een complottheorie?
For the next tutorial group meeting on Wednesday, find at least 5 relevant sources on
conspiracy theories and conspirational thinking to answer your learning goals and report
back on their contents in the group. The 5 sources have to include at least 3 peer reviewed
research articles (primary academic source) and at least 1 website. Please keep track of
where and how you found the information.
Nabespreking
Waar moet een complottheorie aan voldoen en wat is het?
Complottheorie (conspiracy theory): overtuigingen die de uiteindelijke oorzaak van een
gebeurtenis, of het verbergen van een gebeurtenis voor publieke kennis, toeschrijven aan
een geheime, onwettige en kwaadaardige plot door meerdere actoren die samenwerken
zijn nuttig in monologische geloofssystemen, aangezien ze het geloofssysteem
bedreigen
o in een monologisch geloofssysteem dient elk van de overtuigingen als bewijs
voor elk van de andere overtuigingen
o hoe meer samenzweringen een monologische denker gelooft, hoe groter de
kans dat hij of zij in een nieuwe complottheorie gelooft, die kan worden
voorgesteld
samenzweringen zijn soms echt, en niet alle complottheorieën zijn geworteld in
monologische geloofssystemen
samenzwering (conspiracism) → de neiging om aan te nemen dat grote openbare
evenementen in het geheim worden georkestreerd door machtige en kwaadwillende
entiteiten
complottheoretici zijn overdreven kritisch over de moderne wetenschap, maar niet
rechtlijnig tegen de wetenschap als een manier om nauwkeurig te beschrijven en de
wereld te begrijpen
o complottheoretici willen het zuiveren en de vrije geest van onderzoek
opnieuw installeren
o hun kritiek is gericht op de aard van wetenschappelijke veronderstellingen,
het gezag van wetenschappelijke instellingen en, de epistemisch en sociaal
werk uitgevoerd door wetenschappers, om deze autoriteit te ondersteunen
o willen sociale, economische en politieke machten onthullen
o het is een soort popsociologie
Haramban, J. & Aupers, S. (2015). Contesting epistemic authority: Conspiracy theories on the
boundaries of science. Public Understanding of Science, 24(4), 466-480. Doi:
10.1177/0963662514559891
,Hoe onderscheid je ware theorieën van complottheorieën?
concept van epistemische rechtvaardiging, uit de filosofie van wetenschappelijke
literatuur, lijkt relevant
o epistemisch gerechtvaardigd (epistemic warrant) → geheel van bewijs en
kennis dat beschikbaar is voor menselijke kenniszoekers op het moment in
kwestie
o onderscheidt wetenschap van pseudowetenschap
religieuze overtuiging, die aanzienlijke variantie heeft bijgedragen voor het
voorspellen van acceptatie door pseudowetenschap
o waarschijnlijk vanwege de aard van een aantal specifieke items in de
pseudowetenschapssubschaal van de overtuigingsenquête, zoals over het
geloof in de evolutietheorie, de ouderdom van de aarde of de etiologie van
iemands seksuele geaardheid
Wat is de invloed van (sociale) media op het ontstaan of in stand houden van een
complottheorie?
Hoe voorkom of herstel je een complottheorie en kan dit wel?
Veel eerdere onderzoeken hebben een negatief verband gevonden tussen
gezondheidsbeschermend gedrag en het geloof in de specifieke vorm van verkeerde
informatie in de volksmond bekend als complottheorie
verband tussen medische samenzweringsopvattingen en onwil om
gezondheidsbeschermend gedrag te vertonen, met betrekken tot vaccinatie of
veiligere seks
YouTube en Facebook zijn geïdentificeerd als belangrijke vectoren voor de
verspreiding van samenzweringsopvattingen en verkeerde informatie over medische
en andere onderwerpen
o sociale media zijn niet gereguleerd
methoden – drie vragenlijstonderzoeken naar het gebruik van sociale media,
samenzweringsovertuigingen en gezondheidsbeschermend gedrag met betrekking to
COVID19 onder Britse ingezetenen werden online uitgevoerd, één met behulp van
een zelf-selecterende steekproef (N=949) en twee met behulp van gestratificeerde
willekeurige steekproeven uit een aangeworven panel (N=2250, N=2254)
resultaten
o positieve relatie COVID19 samenzweringsopvattingen en gebruik van sociale
media als bron van informatie over COVID19
o vond een negatief verband tussen COVID-19 gezondheidsbeschermend
gedrag en het gebruik van sociale media als informatiebron
o positieve relatie tussen gezondheidsbeschermend gedrag en het gebruik van
omroepmedia als informatiebron
o degenen die erin geloven, zijn iets jonger
o degenen die gezondheidsbeschermend gedrag vertonen, zijn iets ouder
o vrouwen waren meer geneigd om alle gezondheidsbeschermende
gedragingen te vertonen dan mannen
o positieve relatie tussen het hebben van een of meer
samenzweringsovertuigingen en voorkeur voor sociale media boven legacy
media als een algemene informatiebron
, o sterke negatieve relatie tussen het vasthouden aan een of meer
samenzweringsopvattingen en het volgen van alle
gezondheidsbeschermende gedragingen
o een sterke positieve relatie tussen het gebruik van sociale mediaplatforms als
bronnen van kennis over COVID-19 en het bezit van een of meer
samenzweringsgeloof
o YouTube had de sterkste associatie met samenzweringsovertuigingen
o positieve associatie tussen COVID-19 samenzweringsopvattingen en het
gebruik van sociale media als informatiebron over COVID-19, en een negatief
verband tussen COVID-19-samenzweringsopvattingen en COVID-19-
specifiek gezondheidsbeschermend gedrag, met de sterkste negatieve
effecten die verband houden met overtuigingen die impliceren dat het
coronavirus mogelijk niet bestaat, dat de dodelijkheid ervan is overdreven, of
dat de symptomen een niet-virale oorzaak kunnen hebben
o COVID-19 samenzweringsopvattingen worden eerder door jongere
respondenten aangehangen, en dat gezondheidsbeschermend gedrag was
geassocieerd met zowel leeftijd als vrouwelijk geslacht
conclusie – bij gebruik als informatiebron kunnen ongereguleerde sociale media een
gezondheidsrisico vormen dat gedeeltelijk maar niet volledig kan worden
teruggebracht tot hun rol als verspreiders van gezondheidsgerelateerde
samenzweringen
Allington D, Duffy B, Wessely S, Dhavan N, Rubin J (2020). Health-protective behaviour, social media
usage and conspiracy belief during the COVID-19 public health emergency. Psychological Medicine
1–7. https://doi.org/10.1017/S003329172000224X
Preventieve maatregelen voor geloof in complottheorieën:
train mensen hoe ze nepnieuwsverhalen kunnen herkennen
o vooral jonge individuen
zeer nuttige gids in zes stappen om te voorkomen dat mensen tijdens COVID19
misleidende informatie krijgen:
o 1) stop met vertellen
o 2) controleer bron
o 3) vertrouw wetenschappers boven politici
o 4) pas op voor je emoties
o 5) tools helpen bij het verifiëren van afbeeldingen en video’s
o 6) weet wat je niet weer
mensen moeten informeren over de bronnen, methoden en handleidingen die ze
kunnen gebruiken om nepnieuws te identificeren tijdens de pandemie
ook een noodzaak om het grote publiek te leren dat we de verspreiding van
verkeerde informatie kunnen voorkomen door deze niet te delen, of gewoon door te
pauzeren voordat je informatie deelt
stop met het tolereren van pseudowetenschappelijke gezondheidspraktijken
o schade voor volksgezondheid
o moet vertrouwen op wetenschap
o noodzaak voor regeringen om bewustmakingsboodschappen te verspreiden
onder het grote publiek
o ontmoedig misleidende informatie en maak geen deel ervan uit
, o stroom van nauwkeurige informatie zal niet alleen voorkomen dat mensen de
negatieve effecten van misleidende informatie ervaren, maar ook het
bevorderen van geïnformeerde besluitvorming
Bin Naeem, S., Bhatti, R. & Khan, A. (2020). International Perspectives and Initiatives. Health
Information and Libraries Journal.
Wat maakt een mens kritisch of niet kritisch?
Wie zijn complottheoristen?
Complottheoretici zijn overdreven kritisch over de moderne wetenschap, maar niet rechtlijnig
tegen de wetenschap als een manier om nauwkeurig te beschrijven en de wereld te
begrijpen
complottheoretici willen het zuiveren en de vrije geest van onderzoek opnieuw
installeren
hun kritiek is gericht op de aard van wetenschappelijke veronderstellingen, het gezag
van wetenschappelijke instellingen en, de epistemisch en sociaal werk uitgevoerd
door wetenschappers, om deze autoriteit te ondersteunen
willen sociale, economische en politieke machten onthullen
het is een soort popsociologie
Haramban, J. & Aupers, S. (2015). Contesting epistemic authority: Conspiracy theories on the
boundaries of science. Public Understanding of Science, 24(4), 466-480. Doi:
10.1177/0963662514559891
Welke factoren maken mensen eerder geneigd om in complottheorieën te geloven?
mensen die in één samenzwering geloofden, geloofden eerder ook in anderen
geloof in samenzweringen was gecorreleerd met anomie, gebrek aan interpersoonlijk
vertrouwen en onzekerheid over werk
o sterke correlatie met de schaam van anomia geeft aan dat het geloof in
samenzweringen verband houdt met gevoelens van vervreemding en
ontevredenheid over het systeem
zwarte en spaanse respondenten geloofden eerder in complottheorieën dan blanke
respondenten
jonge mensen geloofden iets vaker in complottheorieën, maar er waren weinig
significante correlaties met geslacht, opleidingsniveau of beroepscategorie
tijdens perioden van onzekerheid en ontevredenheid hebben mensen vaak behoefte
aan een tastbare vijand waarop ze hun boze gevoelens kunnen uiten
o samenzweringstheorieën kunnen bij dit proces helpen door een tastbare
vijand te geven die de schuld geeft voor problemen die anders ook abstract
en onpersoonlijk
Goertzel, T. (1994). Belief in Conspiracy Theories. Political Psychology, 15(4), 731-742
degenen die erin geloven, zijn iets jonger
degenen die gezondheidsbeschermend gedrag vertonen zijn iets ouder
Allington et al., 2020
