TOELICHTING & INTRODUCTIE (Sandra Van Puyvelde)
Vakinhoud
1. Algemene principes van micro-organismen en ziekteverwekkers, inclusief basisprincipes van
microbiologische diagnostiek
a. inleiding
b. normale flora
c. opbouw van bacteriën
d. ziekmakend vermogen van bacteriën
e. opbouw van virussen
f. opbouw van fungi
g. principes van diagnostiek
2. Overdracht en preventie van infectieziekten
3. Basisprincipes van antimicrobiële middelen
4. Basisprincipes van vaccinatie
Introductie infectieziekten
eerste helft 20e eeuw
● 1950s: polio uitbraak
○ verlammingsverschijnselen
○ ijzeren long → onderdruk
● buiktyfus, malaria, mazelen
einde 20e eeuw - 2019
● infectieziekten zijn controleerbaar
● ontwikkeling microscoop, antivirale middelen …
2023: globale COVID-19 pandemie
● > 6 500 000 gerapporteerde doden
● > 650 000 000 bevestigde gevallen
● ‘lockdown’ en ‘quarantaine’
“Over the past 70 years, richer nations have gradually lost their sense of danger concerning epidemics and
serious infections”
● 70 jaar → korte periode
● richer nations → ontwikkelingslanden kampen meer met serieuze infecties
Micro-organismen
eukaryoten: dieren, planten, fungi
prokaryoten: bacteriën
archaea
, kenmerken virussen bacteriën fungi parasieten parasieten (wormen)
(protozoa)
nucleïnezuur DNA of RNA DNA en RNA DNA en RNA DNA en RNA DNA en RNA
genoom* 5 - 200 800 - 6000 10 000 - 60 000 10 000 - 80 000 100 000 - 400 000
(kilobasen)
uni-/multicellulair geen cellen unicellulair, unicellulair, eukaryoot unicellulair, multicellulair,
prokaryoot eukaryoot eukaryoot
kernmembraan nee nee ja ja ja
ribosomen nee 70 S 80 S 80 S 80 S
wand op nee peptidoglycaan chitine nee nee
cytoplasma-
membraan
replicatie alleen in in en buiten in en buiten in en buiten buiten gastheercel,
gastheercel gastheercel, binaire gastheercel, binaire gastheercel, binaire geslachtelijke
deling deling en/of seksuele deling en/of seksuele voortplanting, eieren
cyclus cyclus als embryo
* 1 gen = 1500 nucleotiden → bacterie = 3000-5000 genen
De toekomst
● nieuwe infectieziekten
● toenemende resistentie
● beperkte beschikbaarheid tot nieuwe antibiotica
● nieuwe diagnostische tools
● nieuwe vaccins
Nieuwe infectieziekten
→ 30 nieuwe infectieziekten ontdekt in de afgelopen 40 jaar
● nieuwe pathogenen: COVID-19, Zika, HIV
● identificatie van oorzakelijke pathogenen bij gekende infectieziekten
○ Legionella pneumophila en pneumonie
■ verspreiding via gecontamineerd water
■ boiler > 60°C
○ Bartonella henselae en kattenkrabziekte
● ‘oude’ ziektes erkend als infectieziekten (bv. Helicobacter pylori (ulcus))
● ‘oude’ pathogenen in nieuwe gebieden (bv. West NIle-like virus in USA)
emerging en re-emerging → meer verspreiding door klimaatopwarming
belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd
, Geschiedenis van infectieziekten
→ hangt samen met de evolutie van de mens
gevestigde dorpen
● begon met de Neolithische 'revolutie' ongeveer 10 000 v.C.
● voedselproductie zorgt voor vestiging; granen dieet brengt bloedarmoede met zich mee; intiem leven
met dieren brengt nieuwe microben met zich mee
● populaties nemen 16-voudig toe → dichtere bevolking brengt insecten en knaagdieren met zich mee
● afval- en afvoerproblemen
pre-industriële steden (ca. 5 000 v.C)
● endemische ziekten komen meer op de voorgrond
● pokken, mazelen, kinderziektes, griep
● 1ste epidemie
geïndustrialiseerde steden
● pasteurisatie + sterilisatie waterzuivering heeft positief effect
● verhoogde bevolkingsdichtheid en toegenomen smerige omstandigheden
● epidemieën gedijen nog steeds + meer pandemieën
● oorlog en imperialisme
global village
● antibioticum resistentie
● leeftijdsgebonden degeneratie
● emerging ziekte
● menselijke technologie en vooruitgang bieden oude microben nieuwe kansen
impact op geschiedenis
● bevolkingsgroei
● militaire resultaten
● religie
● sociale effecten
● politieke gevolgen
● psychologische impact
Toenemende resistentie
AMR = antimicrobial resistance
schrijfwijze
● Genus species
● G. species
● Familie
oude pathogenen, nieuwe resistentie
● MRSA = Methicilline-resistente Staphylococcus aureus
● VRSA = Vancomycine-resistente S. aureus
● VRE = Vancomycine-resistente enterokokken
● PRSP = Penicilline-resistente Streptococcus pneumoniae
● ESBL = Extended-spectrum Beta-Lactamases
● CPE = Carbapenemase Producerende Enterobacteriaceae
, Resistentiemechanismen in gram-negatieve bacteriën
antibiotica = bacterie uniek → bacteriën doden en eukaryoten niet
mogelijke targets
● ribosomale mutaties/modificaties
● mutaties in lipopolysaccharide structuur
● bypass
● verwijderen van porines
● overexpressie van transmembranaire efflux pomp
● 𝞫-lactamases in periplasmatische ruimte
● antibiotic-gemodificeerde enzymen
extended spectrum beta-lactamases (ESBL)
→ toename ESBL infecties
→ toename carbapenem gebruik
→ toename carbapenem resistentie
reproductie
● via mutaties in genoom (puntmutaties)
● via horizontale DNA transmissie
Bacteriën waarvoor dringend antibiotica nodig zijn
→ HERKENNEN
Verspreiding
Vakinhoud
1. Algemene principes van micro-organismen en ziekteverwekkers, inclusief basisprincipes van
microbiologische diagnostiek
a. inleiding
b. normale flora
c. opbouw van bacteriën
d. ziekmakend vermogen van bacteriën
e. opbouw van virussen
f. opbouw van fungi
g. principes van diagnostiek
2. Overdracht en preventie van infectieziekten
3. Basisprincipes van antimicrobiële middelen
4. Basisprincipes van vaccinatie
Introductie infectieziekten
eerste helft 20e eeuw
● 1950s: polio uitbraak
○ verlammingsverschijnselen
○ ijzeren long → onderdruk
● buiktyfus, malaria, mazelen
einde 20e eeuw - 2019
● infectieziekten zijn controleerbaar
● ontwikkeling microscoop, antivirale middelen …
2023: globale COVID-19 pandemie
● > 6 500 000 gerapporteerde doden
● > 650 000 000 bevestigde gevallen
● ‘lockdown’ en ‘quarantaine’
“Over the past 70 years, richer nations have gradually lost their sense of danger concerning epidemics and
serious infections”
● 70 jaar → korte periode
● richer nations → ontwikkelingslanden kampen meer met serieuze infecties
Micro-organismen
eukaryoten: dieren, planten, fungi
prokaryoten: bacteriën
archaea
, kenmerken virussen bacteriën fungi parasieten parasieten (wormen)
(protozoa)
nucleïnezuur DNA of RNA DNA en RNA DNA en RNA DNA en RNA DNA en RNA
genoom* 5 - 200 800 - 6000 10 000 - 60 000 10 000 - 80 000 100 000 - 400 000
(kilobasen)
uni-/multicellulair geen cellen unicellulair, unicellulair, eukaryoot unicellulair, multicellulair,
prokaryoot eukaryoot eukaryoot
kernmembraan nee nee ja ja ja
ribosomen nee 70 S 80 S 80 S 80 S
wand op nee peptidoglycaan chitine nee nee
cytoplasma-
membraan
replicatie alleen in in en buiten in en buiten in en buiten buiten gastheercel,
gastheercel gastheercel, binaire gastheercel, binaire gastheercel, binaire geslachtelijke
deling deling en/of seksuele deling en/of seksuele voortplanting, eieren
cyclus cyclus als embryo
* 1 gen = 1500 nucleotiden → bacterie = 3000-5000 genen
De toekomst
● nieuwe infectieziekten
● toenemende resistentie
● beperkte beschikbaarheid tot nieuwe antibiotica
● nieuwe diagnostische tools
● nieuwe vaccins
Nieuwe infectieziekten
→ 30 nieuwe infectieziekten ontdekt in de afgelopen 40 jaar
● nieuwe pathogenen: COVID-19, Zika, HIV
● identificatie van oorzakelijke pathogenen bij gekende infectieziekten
○ Legionella pneumophila en pneumonie
■ verspreiding via gecontamineerd water
■ boiler > 60°C
○ Bartonella henselae en kattenkrabziekte
● ‘oude’ ziektes erkend als infectieziekten (bv. Helicobacter pylori (ulcus))
● ‘oude’ pathogenen in nieuwe gebieden (bv. West NIle-like virus in USA)
emerging en re-emerging → meer verspreiding door klimaatopwarming
belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd
, Geschiedenis van infectieziekten
→ hangt samen met de evolutie van de mens
gevestigde dorpen
● begon met de Neolithische 'revolutie' ongeveer 10 000 v.C.
● voedselproductie zorgt voor vestiging; granen dieet brengt bloedarmoede met zich mee; intiem leven
met dieren brengt nieuwe microben met zich mee
● populaties nemen 16-voudig toe → dichtere bevolking brengt insecten en knaagdieren met zich mee
● afval- en afvoerproblemen
pre-industriële steden (ca. 5 000 v.C)
● endemische ziekten komen meer op de voorgrond
● pokken, mazelen, kinderziektes, griep
● 1ste epidemie
geïndustrialiseerde steden
● pasteurisatie + sterilisatie waterzuivering heeft positief effect
● verhoogde bevolkingsdichtheid en toegenomen smerige omstandigheden
● epidemieën gedijen nog steeds + meer pandemieën
● oorlog en imperialisme
global village
● antibioticum resistentie
● leeftijdsgebonden degeneratie
● emerging ziekte
● menselijke technologie en vooruitgang bieden oude microben nieuwe kansen
impact op geschiedenis
● bevolkingsgroei
● militaire resultaten
● religie
● sociale effecten
● politieke gevolgen
● psychologische impact
Toenemende resistentie
AMR = antimicrobial resistance
schrijfwijze
● Genus species
● G. species
● Familie
oude pathogenen, nieuwe resistentie
● MRSA = Methicilline-resistente Staphylococcus aureus
● VRSA = Vancomycine-resistente S. aureus
● VRE = Vancomycine-resistente enterokokken
● PRSP = Penicilline-resistente Streptococcus pneumoniae
● ESBL = Extended-spectrum Beta-Lactamases
● CPE = Carbapenemase Producerende Enterobacteriaceae
, Resistentiemechanismen in gram-negatieve bacteriën
antibiotica = bacterie uniek → bacteriën doden en eukaryoten niet
mogelijke targets
● ribosomale mutaties/modificaties
● mutaties in lipopolysaccharide structuur
● bypass
● verwijderen van porines
● overexpressie van transmembranaire efflux pomp
● 𝞫-lactamases in periplasmatische ruimte
● antibiotic-gemodificeerde enzymen
extended spectrum beta-lactamases (ESBL)
→ toename ESBL infecties
→ toename carbapenem gebruik
→ toename carbapenem resistentie
reproductie
● via mutaties in genoom (puntmutaties)
● via horizontale DNA transmissie
Bacteriën waarvoor dringend antibiotica nodig zijn
→ HERKENNEN
Verspreiding
